Skip to main content

Full text of "Benedicti de Spinoza Opera quae supersunt omnia"

See other formats 


Gougle 



This is adigital copy of a biK)k ihal was presLTVvd for guiiLTalions on library sIil-Ivl-s ru-lbre il was carefully scaniiL'd by Googlu as parl of a projccl 

to makc thc world's books discovcrablc onlinc. 

Il has survivcd long L-nough for llu- copyrighl lo cspirc and thc book to cntcr thc public domain. A public domain book is onc that was ncvcr subjccl 

to copyrighl or whosc lcgal copyrighl Urrn has cxpircd. Whcthcr abook is in thc public dornaiii may vary country tocountry. Publicdomain books 

arc our gatcways to thc past. rcprcscnting a wcalth of history. culturc and knowlcdgc thafs oftcn dillicult to discovcr. 

Marks. notations and othcr margiiialia prcscnt in thc original volumc will appcar in this lilc - a rcmindcr of this book's long journcy from thc 

publishcr to a library and linally to you. 

Usage guidelines 

Googlc is proud to partncr with librariL-s u> digili/L- public doniain niaUTials and niakL- Uiltii widcly acccssiblc. Public doniain books bclong to thc 
public and wc arc mcrcly llu-ir cuslodians. Nl-vltiIil-Il-ss. this work is cxpcnsivc. so in ordcr to kccp providing ihis rcsourcc. wc havc takcn stcps lo 
prcvcnt abusc by coninicrcial parlics. iiicIliJiiil: placing: lcchnical rcstrictions 011 automatcd qucrying. 
Wc alsoasklhat you: 

+ Make non-commerciai u.se ofthefilvs Wc JcsigncJ Googlc Book Scarch for usc by individuals. and wc rcuucst thal you usc thcsc filcs for 
pcrsonal, non-commcrcial purposcs. 

+ Refrain from mttomutvil qtterying Donot scnd autoniatcd uucrics of any sort to G(K>glc's systcni: If you arc conducting rcscarch on machinc 
translation. optical charactcr rccognition or othcr arcas whcrc acccss to a largc aniount of tcxt is hclpful. plcasc contact us. Wc cncouragc thc 
uscofpublic domain matcrials for thcsc purposcs and may bc ablc to hclp. 

+ Maintain attribittion Thc Googlc "watcrniark" you scc on cach lilc is csscntial for inforiiiiiig pcoplc about this projcct and hclping thcm lind 
additional maturials ihrough Googk' Uook Scarch. Pk-asL- do not rcmovc it. 

+ Keep it legal Whatcvcr your usc. rcmcmbcr that you arc rcsponsiblc for cnsuring that what you arc doing is lcgal. Do not assumc that just 
bccausc wc bclicvc a b(K>k is in thc public domain for uscrs in thc Unitcd Statcs. that thc work is also in thc public domain for uscrs in othcr 
courilrics. Whclhcr a book is slill in copyrighl varius from counlry lo counlry. and wl- can'l offcr guidancL' on wliclhcr any spucilic lisl' of 
any spccilic biK>k is allowcd. PkasL- do not assumc that a b(K>k's appL-arancL- in Googlu Book Scarch mcans it can bc uscd in any manncr 
anywhcrc in thc world. Copyrighl iiilriiigciiicnl liability can bc quitc scvcrc. 

About Google Book Search 

GooglL-'s niission is lo organi/c thc world's information and to makc it univL-rsally accL-ssibk- and lisl-1'uI. Googlc Book Scarch hclps rcadcrs 
discovLT Uil' world's books wlulc liclpniL! amhors aiid publishurs ivacli ncw audiuncus. You cau scaivli Lhrough llic liill lc\l of ihis book on llic wcb 
al |--.:. :.■■-: / / bQQkj . qooqle . com/| 



600071 600K 



BENEDICTI DE SPINOZA 

P E B A 



Q l \ E SUPERSUNT OMNIA. 



EX 

EDITIONIBUS PRINGIPIBUS DENUO EDIDIT 

ET PRAEFATUS EST 

CAHOLOS HERMANNDS BRDDER 

PHILO.S. DOCT. AA. L L. M. 99. THBOL. LICBNT. 

VOL. I. 

FfitfCrPIA PH1L.OSOPUIAE, COGITATA METAPHYSICA, ETOICA. 



EDJTJO STEREbTYPA. 



LIPSIAE 
TYPIS ET SUMTIBUS BERMI. TAICIINITZ JUN. 

1843. 




PRAEFATIO. 



Anno praeterlapso quom „de personalitate attriboto Dei pri- 

n».inV* scribcrem commentationem 1 ), inter philosophos princi- 

J* ^Qorum ratio habenda erat, Spinoza ftiit. Constat enim eum 

'.^m'tnn t qui nostro tempore pantheismum redolent, antesigna- 

r.um?ii>ttmari ; idquelegendoeum et relegendo persuasum habeo, 

>pia;zam omnis recentioris philosophiae, quac philosophia natu- 

n«. identitatis, absoluta nuncupatur, esse auctorem *) , eiusque 

[nacipiis nostratium niti plurimos. Fichtium iam ad eum re- 

?re*sam esse testantur eius libri multis in locis. Jacobi quid 

>*nNeriiMdendum est in libello singulari de eo scripto. *) Schel- 

li.tfius quaoti eum aestimaverit et quomodo ab eo exorsus sit 

apparrt. Eadem vestigia secutus est Hegelius. Inter theologos 

Frid. Schleiermacherus celebravit eum et eitulit his verbis: 

i.Opfe-s-t mit mir ehrerbietig den Manen des heiligen verstosse- 

n?n Spinoza! Ihn durchdrang der hohe Weltgeist; das Unend- 

liche icar sein Anfang und sein Ende, das Universum seine einzige 

vnd eteige Liebe ; in heiliger Unschuld und tiefer Demuth spie- 

gelU er sich m der ewigen Weit; voller Religion war er und voll 



l) Sdo u>mpore eandem a S. V. Christ. Frid. de Ammoo theologo 
Dre<4en.<i praeniio ornatam publici iuris facere decrevi. 

2j Amxandut Sainttt , vir Gallorum doctissimus, nuper Spinoiam 
tocatu ..le fondateur de la pbilosophie moderne." 

3) Vid. Jacobi iibrr die Lehre des Spinota. Bresl. 1789. et in eodem 
libro praef. pag. XVII. Lessingii iudicium: lt Es jiebt keine andrt Phi* 
htophie ats die PhsfofapJfr rfr* Sjp/jtoxa. " 



IV PRAEFATIO. 

heiligen Geist,es; und darttm steht er auch da allein und tmer- 
reicht, Meisterin seinerKunst, aber erhaben iiber die profane 
Zunfly ohneJungerundohneBUrgerrechtl" — Itaqae non mi- 
rum , nostro aevo , ubi de rebus philosophicis et de quaestionibus 
utriusque reipublicae gravissimis acerrime propugnatur, Spino- 
zae philosophiam tanquam fontem primarium depromi colique 
recenti labore , imo de eiusdem doctrina in nonnullis patriae no- 
strae academiis lectiones haberi peculiares. 4 ) 

Bernhardus Tauchnitius , bibliopola Lipsiensis laudatissimus, 
quum novam Spinozae operum editionem curare constituisset, 
quae et modico pretio parabilis et eadem eleganti forma , qua scri- 
ptores Anglorum classicos prodire iam iusserat, ornata virorum 
doctorum desideriis responderet, orationis recognoscendae et 
praefandi negotium ad me detulit, quem satis hanc ad rem instru- 
ctum cognosset. Exstant quidem nostri saeculi editiones duae, 
quarum prior Henrici Ebcrh. Aenothei Pauii, theologi Heidel- 
bergensis, volum. duobus Ienae prodiit a. 1802. et 1803. 5 ); al- 
tera eslA. CJroereri Stuttgardieusis , ,,philosophorum laudatis- 
simorum qui ab restauratione literarum ad Kautium usque vigue- 
runt opera selecta " cdituri, cuius collectionis tom. III. Spioozac 
opera philosophica continet. 6 ) Utraque vera editio non nisi satis 
magno pretio est comparanda , utraque super exspectationera no- 
stram scatet vitiis multis. In solis principiis philosophiae et ap- 
peodice apud Paulum haec aqtdlfiata deprehendimus , quorum 
plerumque Gfroerer pedissequa fuit: Pag. 21. lin. 14. citato 
loco v. citat; pag. 37. 1. 2\.prop. 7. loco prop. 17. ; pag. 64. 1. 35. 



4) £. c. Thilo professor Vratfslaviensis anni 1842. semestri aestivo de 
Spfnoza eiusque systemate se privalim dispntaturum esse indiiit. 

5) Ben. de Spitroia Opera quae sapersunt omnia. Iterum edenda 
euravit, praefationes , vitam auctoris, nec non nolitias, quae ad histo- 
riam scriptorum pertinent, addidH/J. E. O.Paulus theol. prof. Ienen- 
sis. Yol. I. II. len. 1902. 1803. 8. 

6) Ben. de Spinoza Opera philosopbiea omnia edidH et praefationem 
adiecit 4. Gfroerer. Stuttgardiae 1830. 8. 



PR4KFATI0. y 

<*i$sa suot Terba : mm rero versus uliam aliam. Eadem omissa 
«?. 6S. I. 15. et pag. 75. I. 27. Pag. 69. 1. 26. corolL loco 
nroll. 1 . ; pag. 73. 1. 34. prop. 17. loco prop. 27. ; pag. 90. 1. 9. 
yrnp. S. loco prop. 15.; pag. 127. 1. 24. cognitionem loco cogi- 
tahonem al. 1d ethica ,,37 sphalmata corrigenda" fineeditionis 
;'hr.cipis indicata Paulus non respexit. Statim initio part. 1. def. 
1. uterque editor eihibet si loco sic. Praef. pag. 17. 1. 1. omissa 
-unt ^erba : atios autem evangelistas. Multa alia vitia hic recen- 
yr* nnn licet. — Hnc accedant vitia iam in primis editionibus ob- 
^ia f t a >erioribus recepta; v. c. eth. pag. 148. I. 31. (ed. Paul.) 
'itiufrmprop. loco prop. 13.; pag. 153. 1. 17. corpus loeo corpo- 
r\\ »\. 

/n i?M>tra cditione adcuranda rem instituimus ita, ut neglectis 

ro«: •.■:!■ ioribus ad prinvipes Spinozae operuin cditionps rcgrederc- 

iiiurrt sublatis vitiis textum quam rectissimc typis exscriptum ex- 

b:Lf:rfmus. Orthographiam illo aevo solemnem minime quidem 

luuLavi . sed maxinie per totum opus consonam reddidi. Inter- 

VUL-:t : ."nem vero, saepissimc perversam, studioM? emendavi. 

> V\saiidididiversi generis, aut literarias, v. c. tol. 1. pag. 140- 

ti 3*''.. aut ad locos c Cartesio aliisquc laudatos spcctantes, ut 

;oj. /i. S. 126. 133. 326. 329. al. Practcrea indices argumenti aut 

r>"T'>> aut antiquioribus pleniores confeci. Pagiuas veteris editio- 

ni- omi>i . quod nulla adfuit editio operura Spinozae omnium , et 

mrjlto aptins singulis libris, capitibus, propositionibus adlatis 

ritari «nlet. 1n usum meliorem capita longiora in sectiones mino- 

rr< (paragrapbos) dividenda curavi, ut cogit. mefaph., tract. 

ttfnlns.-polit. al. Locis singulis in demonstrat., schol., corollar. 

al. laudatis denuo collatis permulti errorcs detecti ct reraoti sunt. 

Meoda scrmonis et structuras perversas intactas reliqui , nisi ubi 

matatio facillime poluit fieri; v. c. huius tom. pag. 166. not. 1. 

*</l . . orta . . oecuila mutavi in : sol . . ortus . . occultus. — Spi- 

Dr>zae libros non ordine temporis, quo olim prodierunt, sed se- 

cuodum argumeD/iw coasUtucndos essc censuimus, praesertim 



■**■•.*. -^-"-p-jR^I 



VI PRAEFATIO. 

quom bibliopola tria volumina , quibus comprehendentur , etiam 
singula edi et veodi vellet. Itaque hoc primo tomo prodeuut opera 
philosophica „ordine geometrico demonstrata" i. e. Cartesii prin- 
cipia philosophiae 9 quibus accedunt cogitata metaphytica , et 
eihica. Altero sequentur de intellectus emendatione fragmentum, 
tractatus politicus et epistolae. Denique tomo tertio theologica 
i. e. tractatus theologico-politicus et compendium grammatices 
linguae Hebraeae, 

Sed ut totum negotium iusto ordine procedat neque nostrae 
editioni aliquid desit, quod desiderari potuerit, primum pauca d e 
Spinozae vita, deinde de eius scriptis, tum de Hteris 
huc spectantibus, deoique de libris hoc volumine con- 
tentis praefabor. 



Ac primum quidem Spinosa Amstelodami natus est die 24. 
Novembris anni 1632. patre Iudaeo Lusitaoo mercatpre, qui in 
patria vexatus in Bataviam migraverat. 7 ) Gognomen accepit Ba- 



1) Vilae fontes sunt ipsius scripla, inprimis epislolae; deinde prae- 
faliones ad principia pbilosopbiae el opera poslbuma. Peculiarem vitae 
descriptionera Belgice scriptam Lltraiect. 1698. primus edidit loh. Cote- 
rus, clericus ecclesiae evangel.-Lulheranae Hagensis, eiusdem do- 
mus habitator, in qua Spinoxa per quosdam annos versalus erat. Ab 
aequalibus eius el contubernalibus multa percunctatus esl, et quara- 
vis philosopbiae eius vebementissimus adversarius minime in vita de- 
scribenda parlium sludiosus. Idem liber in linguam Gallicam translaius 
prodiitb. t: ,.La vie de Spinosa, lire*e des e*crits de ce fameui pbilo- 
sopbe et du U&moignage de piusieurs personnes dignes de foi, qui 1'ont 
connu particulierement. Par Jean Colerus ministre de l'6glise Lutbd- 
rienne de la Haye." A la Haye 1706. 8. Hanc inlerpretalionem Paulus 
(tom. II. pag. 593 — 665.) et Gfroerer in suas editiones receperunt. Fons 
estGolerus omnium gravissimus, ex quo ceteri fere omnes hauserunt. 
Germanice : „Das Leben dts Btn. von Spinosa aus den Schriften dietes 
berufenen WeUweisen . . . beschrieben von Joh. Colero. Aus dem Fran- 
xbs. ubertettt u. mit Anmeriungen vermehrt." Frankf. u. Leipx. 1T33. 
8. Repelita est baec Coleri descriptio additamentis inlerpositis in libro: 
„Refulalion des erreurs de Blnoit de Spinosa par Mr. ds Fenelom arche- 
rdque deCambr*y,psr leP.Lamy Benedictio et parAfr. U comtede BouU 
/amci/Hers , arec U vie de Sp. e*crit€ par Mr. leaa Golerus . . . augraentde 



PAAEFATIO, vu 

ruch, quod Iudaica religione relicU io Latiaum Benedicium. 

(Beaoit) mutavit. Parentes eius baud mediocri geoere ut vide- 

tor *) , puerulum Rabbinis instituendum tradiderunt ; sed mortui 

Mint satis mature relicto Benedicto fllio cum duabus sororibus Re- 

becea et Miriam , quibus frater omnem patriam hereditatem (si 

uDicum lectum eicipias) concessit. Spinoza summis animi doti- 

bu«, ioprimis acuta mente ornatus apud Rabbinos Hebraeae lin- 

pue elementa didicit, scripturam sacram legit atquc relegit et 

praeceptores, inter quos princeps Moses Morteira •) , inlerroga- 

tiooibus saepissime non solum perturba\it, sed etiam in angustias 



& beaocoup de parlicularites tirecs dune vie manuscrite de ce philo- 
^r.ib* faite par un de ses amis. A Bruxelles 1731.*' 12. Edenie Lengtei 
ria Freimny, uti nolavit Chritt. Theoph. de Mvrr Spin. adnotat. ad tract. 
(Vr)J. po|. Hagae Com. 1802. p. 8. Aller est Petrvt Uayle in suo .,Dictio- 
T.- ,: r* h^ioriquc et crilique. 4 * Edit. 5. rcvue, corrig£e et augmentee avec 
\\ ■.!> d<> lauteur par Mr.de Maizeaux. Arosterri.1740. s. Spinoza tom. IV. 
(.. 2il— 271. Saepe in nobilissimum pbilosophum accrbe el invidiose 
wba fccii. Ex Ba)Iio verlit Prancitcut Halmu: ,.IIel Leven van Ben. 
■!• Spin. m»?t et-nipe Aanteekeningen over zyn Bedryf , Schriften en Ge- 
u«*kns . . . verlaall door Fr. H. TLlrecht 1698. H. Tertius fons : .,La vie 
«i«: S^iatis» par un de ses disciplcs." Arosterd. 1711». 8. ,,Nouvclle edilion 
V'in 'Trtiquee . auffmciitce de quelques notes et du catalogue de ses 
•:'Tit$ par uo autrf de s*s disciplcs.** A Hambourg 1735. 8. quem iibrum 
Miis rarum in bibliolheca Lipsieiisi senatoria repertum ipse denuo 
'{-ntu/j. Anct.or rsl procul dubio Lucat mcdicus ila£cnsis. Sequun- 
fir: 3>'icer*>n Barnahite in ,,M6moires poiir scnir a 1'histoire des 
jorurDfS iltuslres dan.s la repuhlique des lettres.'* Tom. XIII. Paris. 
t"il. pa^. 44. s«|q. atque in .,addilions" tom.XX. pa^. 59. sqq. el Chri- 
ttitai Karthohi .,de tribus impostorihus magnis (Eduard. Ilerbcrt dc 
Ctierlurv, Tbom. Ilobbcs, B. de Spinoza) liber. Ed. 2. cura Seb. Korl- 
rwhi •' Hamb. 1700. 8. Cuius libri cxcerpta quaedam \id. Paul. Spin. 
•TP- fnn. II. p. 6»&. sqq. Ceteri sunt terlii ordinis: liistoirc des philo- 
">ph>'? modernes avec leurs portrails par Mr. Savcrien. Par. 1760. 8. 
Sfiinosa pag. 109 — 191. Joh. Mart. Phitipton, Ishen H. von Spin. 
Brauost hw. 1790. 8. De aliis Jenichen^ Jaeger, Muenter, Diez, Heidcn- 
reirh ce\. , qui vilatn Spinozae libris suis inseruerunt, infra sermo erit. 

8) Ba>le 1. 1. p. 253. aliler narral: ,,On a lieu do croire que la famillc 
eLail pauvre et tres peu considerable." 

9) Uuius viri carmina leguntur in: Jom Tov Valoaton (Rabbini Ve- 

neti) C*"^N y?1X i- e. quatuorlumina, quorum allerum cst Moses 
lortcira." Conf. WoIBi bibliolb. Uebr. vol. III. pag. 367. sq. 



^Nfiii^ 



TIll PRAEFATIO. 

adduxit. Eadem diligenlia Talmtfdem tracuvit, ubique veritatis 
Slncerae vestigia persecutus-. Sed mol Itl lndaeorum suspicio&efti 
tenit discipulus modestus qaidetn * sed sagax et andax. * •) Amtel 
quidam eum mcrverant ut lingaam Latinam edisceret, in eaius ele- 
mentis primum Germanum quendam doctorem habuft, deinde 
vero Franciscttm van den Ende medlCtim , qai atheismi semlna in 
adolescentam animos sparsisse dlcebatur. ll ) Ad tempus amor* 
filiaeeias, quaepatriindocendimuneresuccurril, lncensus est, 
usque dum alius condiscipultisKerkeringtusHamburgeiKis ea«n ln 
matrimonium duxit. Hinc per multos annos thevhgiae operam 
dedit, qua relicta prorsus ad naturam eiusque leges explorandas, 
ad physicam et philosophiam sese applicuit. ' a ) In hoc studio 
philosophico ducem sibi elegit Cartesiiun , cuius scripta tunc lem- 
poris cognoverat. Huius viri summo acumine el principiis sce- 
pticis ' 3 ) vinctus Rabbinorum doctrinam non divinae originis, uti 
profitebantur, sedvanam et fictitiam esse facile inteliexit. Inde 
iidem erant ipsi infestissimi , quod timebant ne a sacris deficeret ; 
et quum viderent eum synagogam non amplius frequenlare , sti- 
pendio 1000 florenorum promisso sibi rcconciliare voluerunl, quo 
recusato vcspere quodam ei insidiati sunt. Per tempus conser- 
vavit togam pugionis ictu perforatam. Circa annum 1660. publice 
In synagoga Amstelodamensi Lusitana excommunicatus est. ! *) 



tO) Gonf. Refut. det erreurt etc. pag. 3. sqq. 

ll^ Idem van den Endt serius Parisios concessit et coniuralionis per 
Robanium eqailem factae parliceps occisus esl a. 16T4. ConT. Coler, (ed. 
Paul.) p. 600. sq. De taFare, mlmoires et reflexions sur les principaut 
Ivenemens du nigne de Louis XIV. Roterod. 1716. p. 147. sqq. Ltlbnit. 
de conformil. fidei cum ratione tentam. tbeod. 111. §. 376. (Opp. 1. 1. p. 3SS.) 

12) Conf. praefat. ad Spin. onp. poslb. p. 1. 

13) Gonf. priocip. pbilos. p. I. proleg. 

14) De triplici Iudaeorum cxcommunicatione MffiJ, C"lJ"i, 

KDEX^ ) vid. l'itringa de synag. vet. p. 739. sqq. Bindrim de gradibus 

eicommunic apud Hebr. in Vgolini tbesaur. XXVI. Conf. Coter. p. 
C&—61I. Jtefut. des erreurt etc. p. 27. sqq. 



\ 

) 



PRABfMTIO. IX 

QinniKens fuisaet, pcr literas Rabbinorum certior factnshuic 
bcmri flispaaice intercestlt. > *) Nihilo mim» Spinoia , cam 
Jenoooitis quibusdara aJiisqae viris Christianis sapientibus saepe 
tntattH, saera Chrlstiana non amplems est neqne baptisma nm- 
qjim atcepit. 

Seeundum Talmndi praecepta ' •) iam ante artem vitrnm tor- 

oaadi didkerat. IT ) Serins ellam pingendl artem traclavit. In 

otryroe eirellebat et vitra ab eo tornata magni aestimabantur. In- 

ttea lodaei eum ad senalnm civitatis Amstelodamensis blasphe- 

miae in Deum et Mosen accusaverant verbi divini ministris conci- 

iaii*. > •) His insidiis motus anno 1660. Amstelodamum reliquit 

cifcabttavit apud virum ipsi familiarem inter urbem et Auwerkerke 

trrstntem, prorsus veritati investigandae et negotiis deditus. 

lm-.i 1661. secessit Rhenoburgvm prope Lugdunmn Batavo- 

mtu. lf ) Ibi anno 1663. cdidit ,,Cartesii principiA philosophine 

n,0T? ^••metriro demonstrata" addilis ,,rogitatis metaphysicis," 

k =mpsit epistolas 2. 4. 6. 9. 27. 28. 20. Propteryir?nr//>»Vi typis 

*\.-<:rih*ndi aliquoties Amstelodamum profectu* est , uti docent 

?*.-- i.***. Paulo po>t contra eum exortac sunt riiae et contentio- 

£** '-artesworum , qui noluerunt summi mapistri auctoritatem 

minni Spinoue. sagacitate et gloria. *°) Anni 166i. raense lun. 

?'*crbvrgum unum milliare ab Haga Comitum situm se contulit. 



15 vripsii ..Anoloffia para ju.stificarsc de su Ahdicacion de la Svna- 
•.''.'4*- i]i;a** nunqn.im lypis etpre.ssa est , sed ruiiis armiinenliim ron- 
..:. : - nirn rJ ,p. 2U. tract. tbi*ol. pol. de &enliendi libertalc Vid. Bnyl. 
: ;:l. IV. p. !!&j. ct rfc Murr |. I. p. 12. 

i'v ..Praeier lptfin siinlinm opificium vel ars qnaedam est exercrnda 
*i t.*ib luifnlandam." Vid. Talm. Pirke Aboth II. 2. 

1"' ..II appril * faire de* terres potir des luneltcsdapprorhe et potir 
Ivjirr* u*a *«■*." Coftr. p. 612. Cf. Praef. ad opp. posth. p. 2. 

IS; Vid. R*fHtntion det erreiert etc. p. 44. sq. 

iy; Hocapparet ei epist. I. ab Oldenburgio ad Sp. scripta. Perpe- 
nm apud Cnler. et in Hefutntion a. 16M. nolattis est. 

*>■ tbrrius banc rero enarravit vitae auclor in Kefut. det rrr. p. 48. 
*Tl- < 'IUocuoj coDfer. epfct. M 



X PRAEFATIO. 

Coof. ep. 30. ai ) Ibi saepe amicorum multitudine fuit cinctus 
(vid. ep. 9.) , quorum precibus denique permotus Hagam cessit 
auDO 1669. , ubi initio apud viduam van Feldenii habitavit, et ab 
a. \ 67 i. in domo Uenrici van der Spyck, pictoris haud ignobilis, 
ultimos vitae annos degit. 

De Spinozae honestate et virlute omniumestunanimisnarratio. 
Morum candore fuit et simplicitate f summa sobrietale el elegan- 
tia.**) In vitae consuetudine gratissimus, animi affectionum 
mirum in modum potens, animo tranquillo etiam in turbulentis 
vitae rationibus , ab ira et acerbitate prorsus remotus. Sermones 
eius erant suaves et inteUectu faciles, interdum humoregratomixti» 
Cum contubernalibus libenter collocutus est , tristes et infirmos 
consolatus Dei summam sapientiam et bonitatem ostendendo. 2S ) 
Liberos et domeslicos admonuil ut parentibus el heris obedirent, 
omnes ut diligenter coetibus sacris interessent. Ipse Cordesium, 
praedicatorem ecclesiae evangelico-Lulheranae , hominem pium 
et venerabilem, Coleri antecessorem, nonnumquam audivit, sae- 
pius vero de oratione cum aliis ex ecclesia redeuntibus sermonem 
instituit. * 4 ) Meditationibus philosophicis defessus ut animum 
eihilararct, cum familiaribus de rebus minutissimis disseruit aut 
Nicotianae usu interdum se delectavit vel microscopiis insecta 
observavit. Yoluptatem honestam amavit, sed ad amicorum 
convivia invitatus modicc edil et bibit , uti domi solebat. Opes 
parvi duxit. Multorum fautorum stipem recusavit. Simon de 
Vrie* „amicus eius inlegerrimus" quum ei 2000 florenorum dono 



21) Voorburgi scripsit praeler hanc eliam episl. 13. 15. 32. 31. 36. 38. 
39. 40. «2. 43. 44. 45. 46. 

22) „/m Haag fuhrte er ein Lehen, fiir tcehhet die Geschichte der 
Philotophie kein tweitet Beiipiel finden durfte, autgeteichnet durch 
Mfisiigkeit , Sauberkeit , frei von allem Durtt nach Huhtn und Habe, 
gesehmiickt mit atlen Tugenden, welche das Ltben des Mentchen nur 
sieren kbnnen" cet. Carolus Thomas, Spiooza als Melaphysiker p. 11. 

23) Hayliut ipse 1. 1. p. 257. not. I. „11 ne disait rien eo cooversaiioo 
qui ne fui ediGant." 

24) Egrcgie bac de re disputavit Coler. p. 621. sq. 



PJUEFATIO. XI 

dr&ecf, eos remisit , quodipsinon opns essent. Eidem quum 
Sfmam bonomin heredem testunento vellet scribere, philoso- 
^usoasit, ne fratrem heredem legitimum praeleriret. lile obe- 
<firit, sed ita ut Spinozae ad vitam bene sustentandam certi annui 
rtditos assignarentur. Quum Siraonis frater ei 500 florenos offer- 
n, doh nisi 300 sorasit, qui ad mortem usque ei pensi sunt. 
Libris df prineipiis philosopbiae a. 16G3.ettractatu theologico-po- 
liikoa. 1670. editis Spinozae fama, summi philosophi, uri magno 
ioppnio scientiaque ornati , per omnes fere Europae lerras percre- 
btit Patronos, araicos, admiratores nactus est multos. Inter Bel- 
asDobilissimus lohawie* deJFitt % *) y Simon de /Wm") al. ei 
enatconiunctissimi. Interexteros tres videntur commemorandi 
<*st. Ludomcus princep* Condaeus, in bello Gallorum cum Bel- 
& imperator anno 1673. Ultraiccti versatus, Spinozam dc facie 
ii / i>»et cum co disputare in votis habuit, idque Slupio tribuno 
i&iliuim inlp.rcessorc. 27 ) Spinoza ah hoc pcr lileras invitalus 
Hapj profeclus cst. Sed princeps paulo ante Traierto abierat nc- 
:'jtiLsaliis revocatus. 28 ) Spinoza ab Frtwcisco dv Lujrrmbourg % 
>ttfp»iLV>noritice exccplus per dies quosdam Condaeum frustra 
rt^prfiatjt. Stupius mandante principe ei consiiium dederat , ut 
Ladorico IfV. Gallomm regi librum dedicarct, quo annuum acci- 
l*r?t beneticium , quod Bcncdictus noluit. 2 ) Hagam redui in 
proditrjris suspicionem venerat, ubi philosopho digne se gessit. 



->. Oh eius caedem 20. Aujr. 1672. plcbis furore faclam Spinoza la- 
• r na< effudi«ise dicitur. Conf. la vie de Spinostt p. 33. 

24) Ail cunt refercndac sunt cpisi. 26—28. 

27; Stuupe scripsit ,.la rdligion lirv» llollandais rcpresentGc en plu- 
*i<ur* lettres exrites par un ofticier de l'arme> du Koi a un pasteur rt 
pMrssrur en theologie de Berne. A Colo#ne 1673/* 12. alque reproba>il 
«iSpioozae tioclrinarn et Bclpicoruiu niagistratuum indulgenliaiu. 

2S; ttayliui 1. I. p. 257. et Halma p. 11. Spinozam principcm Con- 
daeum tidi»se et trcs dies apud eum cornmoralum esse referunt. Sed 
f«Uo. Conf. Coler. p. 625. sq. 

2»; Ludovicum XIV. niultis etteroruw viris doclia beoeficia conces- 
v«« conalaL. YJJ. tv/er. p. 626. Jie/itt. f/et erreitrs ctC. p. 71. 



Xll PKAEFATIO. 

Alter est Carolus Ludovictts elector Palatinus, qui ei eodem anno» 
somma faraa raotos per FabricJum theologam anuos professoris 
„ com amplissima philosophandi libertate" in universitate litera- 
rum Heidelbergensi obtulit , quod Spinoza diversis ex causis mo- 
deste renuit. Conf. epist. 53. 5i. Tertius denique Godofredus 
Guilielmus Leibnitius, qui de re optica so ) per literas cum eo con- 
tulit. Vid. epist. 51 . 52. et Leibnit. otium Hannov. p. 221. 

Omnino Spinoza moribus suis Stoicomm fuit haud dissimilis. 
Eum uberrimum esse ait sapientiae fructum , omnis generis affe- 
ctiones et dolores vincere. Ipse ubique homines attente observavh 
eorum sensus et animos perscrutaturus. Pigritiam et superbiam 
gravissima habuit et maxime vulgaria hominum vitia, fontemque 
omnium errorum. Cognitionem vero Dei summam existimavit 
vfrtutem. ,,Nam quo melius eum cognoscimus, eo magis animi 
affectionibus superiorcs sumus, et in hac ipsa cognitione animi 
quietem et verum Dei amorem reperimus i. e. nostram salutem, 
summam beatitudinem et libertatem." Conf. ethic. part. II. 
prop. 49. schol. extr. et p. V. prop. 36. schol. 

Statura fuit media , facie iucunda, oculis vegetis, crinibus ni- 
gris, colore cutis paululum fusco, ut Iudaeis Lusitanis solemne 
est. Vestitu non fuit splendidus, sed elegans et nitidus, praeser- 
tim quum exiret. 31 ) Studiis suis fixus nonnuraquam per plu- 
res dies vidit neminem , imo per integros aliquot menses domum 
non reliquit. 32 ) Viros vero doctos usque admisit, et aliquid 
temporis concessit discipulis, quos gratis docebat. Plerumquc 
noctu diligentissime literis operam dedit et Hagae plurima scripta 
' ab hora decima vespertina usque ad terliam eiucubratus est. Ab 



30) Oplicam baud dubie egregie excoluisset , nisi morte praemalura 
abreptuf fuisset. Conf. praef. ad opp. posth. p. 2. 

31) Vid. Refutat. det erreurt p. 59. Paulo aliter Coier. p. 630. 

S2) ,,Sibi soli vivere videbatur , semper solitarius et quasi in museo 
suo sepultus." Christ. Nic. de Greiffencrant» (Cimbrfae ducis consil. 
qui Hagae anno 1672. cum Spinoza versatus est) in literifl ad Chrisl. Korl- 
bo)lum mense Apr. a. 1681. Holmia Suecorum missis. 



PRAEFATIO. 



XIII 



«den srbe dedit epiat. 19. 21. 47. 50. 52. 5i. 56. 58. 60. 62. 66. 

Jfe mW« Spinoiae varii orti saot ramorcs .- eum timore inimi- 

ara, qoi Wittii amieum plebi iuvisum reddidissent, subito 

■oruiiHn esae , aat veneuo sumto sibi conscivisse mortem volun- 

uriaa al. Sed Coierus cuncta edoctus est ab bospite van der 

Spiek et certissima retulit. ss ) Kumquam firma fucrat valetu- 

diae; phtnisi afflictos est inde ab anno aetatis vicesimo. Lucu- 

bratioaibus morbns crevit , quo media vilac via periit. **) Nibilo 

uuras snbito mors evenit die 21. Febr. a. 1677. Pridie cum 

cwitnbernalibas iam aegrotans mnlta collocutus erat. Sequenti 

ek (*olts) qoum Spjckius horis pomeridianis ex lemplo rediret, 

Spiauam audivit praesente solo amico Ludovico Mejero medico 

AjBstelodamensi , quem arcessiveral, placide obiisse. Quatuor et 

qtudraaiDta compleverat annos, duos nienses, septem et viginfi 

diev lubente Ioh. Riewertsio tjpographo et Spjckio cnrante, 

•■iriv (]uiba<dam nobilibus comitantibus, die 25. Fcbr. sepultus est 

id trelfsia Hagensi nova. 



Quod Jttinetad Spinozae scripta triplicis sunt generis: spuria, 
dt perditj , genuina t jpis eipressa. 

irenirijM tribus sectionibus prodierunl: 

I . Anno 1 663 . , , Renati des Cartes principiorum philosophiae 
pars I. et II. more geometrico dcmonstratae per Denedictum de 
Spinoza. Accesserunt eiusdem cogitata metaphysica . 4 ( 

II. Anno 1670. ff tractatus theologico-politicus il omisso 
quidem nomine , sed Spinoia saepe se auctorem profcssus est , ut 
cpist 19., ubi adnotationum mentionem facit, quae Gallicc anno 
1678. et Latine a. 1802. a Christ. Theoph. de Murr sunt editae. 



21} Vid. Coter. p. 657— «65. 

3*> Conf. iUftitat. det errturt p. 77. sqq. ct ht vu de Spinota p, 33. 
»41. 



XIV PRAEFATiO. 

III. Anno 1 677. , , Opera posthuma, quorum series post prae- 
fationem exhibetur." 4. nomine auctoris non nisi literis initiali- 
bus indicato (B. d. S.) , loco et librario praetermissis. Continen- 
tur hoc volumine pagg. 614. 1. Ethica more geometrico demon- 
strata. 2. Traciatus politiciu. 3. De emendatione intellectus. 
4. Epistolae et ad eas responsiones, Interposito „rerum indice" 
sequitur 5. compendium grammatices linguae Hebraeaeip&gg. 112. 

Ad deperdita aut certe numquam typis expressa pertinent 
haec: 

1 . Apologia para iustfficarse de su abdieadon de la syna- 
goga, quam excommunicatione facta a. 1660. ad Rabbinos syna- 
gogae Lusitanae scripsit. In ea sentiendi libertatem defendit, de 
qua pluribus disseruit tractat. theol.-polit. cap. 20. Iudaei hunc 
libellum sine dubio reservarunt in synagoga , ubi flammis videter 
periisse , quemadmodum virum celeberr. de Murr certiorem fece- 
rant synagogae antistiles. Conf. Bayle 1. 1. p. 255. Coler, p. 631 . 
de Murr 1. 1. p. 12. 

2. Tractatus de Iride sive de arcu coeli, quem iam diu com- 
positum et cum quibusdam privatim communicatum publici iuris 
facere animum induxerat; sez mensibus ante obitum in ignem 
coniecit. Conf. Coler, p. 647. Praefat. ad opp. posth. p. 3. 

3. Interpretatio Veteris Testamenti Belgica (notis additis), 
cuius Pentateuchum absolveral. Idem opus , de quo saepe cum 
virisdoctiscollocutus est, pancis diebus ante mortem igne com- 
bussit. Conf. Coter. p. 647. 

4. Tractatus de diaboto , quem adhuc ezstare in Mscr. me- 
moravit Mylius in biblioth. anonymorum p. 941. Conf. de Murr 
1. 1. p. 14. Paul. Spin. opp. tom. II. praef. p. XV. 

5. Epistolae , quarum haud paucas ad viros doctos scripsisse 
dicitur, quae in epistolarum corpore desiderantur. * *) Nonnullae 
fortasse in bibliothecis supersunt. 



35; Coler. p. 625. e. g. episiolas ad Stupium dalas commemoravit. 



PRAEFATIO. XV 

Pneterea si diatius viiisset, „integra phiiosophia speranda 

:, quemadmodum variisloeis in tractatu de emendatione io- 

feBectus memioit." Conf. epp. 63. 64. Algebram qaoqae „bre- 

fiori et magfcs inteUigfbili methodo et alia plun opera scribere sibi 

acoposuerat , qnemadmodom varii amf coram pluries ab ipso au- 

diveniDt.*' Vid. praefat. ad opp. posth. fine. 

Inter spuria scripta dno maiime refcrenda sant: 

1. ,,Lttcii Aniittii Constantis de iure ecclesiasticorum liber 

jtn^w/aru, quo docetur, qaodcumque divini hamtnique iaris 

ecdesiasticis tribuitur vel ipsi sibi tribuunt , hoc aat falso impie- 

qne ipsis tribni ant non aliunde quam a snis i. e. eias reipnblicae 

MvecivitaUsprodiis, in qua sunt constitnti , accepisse. Aletho- 

poli apnd Caiam Yalerium Pennatum. 1665.** 8. pagg. 162. 

Defendit scriptor systema quod dicunl territoriale (eodem fere 

modo qno Hobbesius in Leviathan suo) , inprimis contra Bata- 

Toram derieos, qui Arausiensium fautores conlra Wittium 

diierant. Baylitu (diction. hist. et crit. t. IV. p. 258. L.) propter 

scribendi genus et argumentum hanc librum Benedicto attri- 

Wit.* c ) Sed Spinoza ipse ab amicis quibusdam interrogatus se 

aoctorem esse negavit. Conf. Coler. p. 633. La vie tie Spin. p. 46. 

Alii Utdocico Meyero, alii Herm. Schellio, alii plerique domino 

tan den Hoof (de la Court) assignarunt. Vid. Leibnit. tentam. 

tbeod. III. $. 375. La vie de Spin. p. 46. de Murr 1. 1. p. 30. ") 



36 1 Idem censuerunt /. A. Ortloff, Hamdbttch der Httratur der 
Philoi. |. Abth. p. 213. Caroll et Hicka, Spinoza reviv*d or a Ireatise 
proting the book entilled Tbe rights of tbe Christian churcb elc. in Ihe 
n»« noiorious parts of 1t to be tbe same wtth Spinoza'* rights of the 
Cbri»tian clergy , and tbat both of them are grounded upon downright 
atb<>ism; to which is added a preliminary discourse rclating to the said 
books by the reverend Dr. George Hicks. Lond. 1709. 8. 

37) Dum haec forrais excudebantur. in manus meas veniebal liber 
reeentissimus: ,.Renati des Cartes et Benedicti de Spinoza praecipua 
opera philosophica recognovit nolitias historico-pbilosophicas adiecit 
Dr. Carotms Riedel." Vol. I- Cartesii mcditationes et Spinozae disser- 
tationes pfailosopbicae (de emendatione intellrctus, tractatus polilicus, 
de iure tcclesiaHicort/mJ. VoJ. JI. Spinozae Etbica. Lips. 1813. tt. ln 



■*&£■■ 



XVI PRAEFATIO. 

• 

2. ,,Philosophia sacrae scripturae interpres. Exerdtatio 
paradoxa , in qua veram phiiosophiam infallibilem sacras literas 
intcrpretandi normam esse apodiclice demonstratur et diserepan- 
tes ab hac sententiae expenduntur et refelluntur. Eleutheropoli 
(Ajustei.) 16GG." 4. pagg. 105. Est Ludoviei Meycri medici. 
Denuo editus esl hic libellus h. t. : „Danielis Heinsii operum 
historicorum collectio secunda." Lugd. Batav. 1673. 8. De- 
nique „tertium edita et appendice loach. Camerarii aucta cum 
notis variis et praefatione Io. Sal. Semleri." Hal. 1776. 8. Conf. 
de Murrl. 1. pag. 11. 

Spinozae scriptorum statim ab initio multi fuerunt et fautores 
et adversarii , quorum hoc loco tantum in universum fieri potest 
mentio. Nam de singulorum tractatuum adversariia et interpreti- 
bus suo loco disputandum est in praefatiunculis cuique volumini 
anlepositis. 

Disciptdorwn Spinozae ad magistri systema propagandura et 
excolendum pauci exstiterunt. Tres sunt commeraoratu digni : 

1. Lucas medicus Hagensis : ,,L'esprit de Mr. Spinoza, c'est 
a dire ce que croit la plus saine partie du monde." Idem procul 
dubio auctor est libelli supra citati : ,,La vie de Spinosa", uti docet 
„avertissement" p. 2. Cf. Reimanni introduct. in historiam theo- 
logiae Iudaicae p. 645. de Murr 1. 1. pag. 15. 

2. Abrah. loh. Cuffeler I. U. D. logicam secundum magistri 
principia edidit h. t. : ,,8peciraen artis ratiocinandi naturalis et 
artificialis ad pantosophiae principia manuducens. 4 ' III PP. cum 
12 tabulis aeneis. Hamburgi apud Henr. Kunrath. (Amstel., 
Christoph. Conrad) 1684. 8. Vid. La vie de Spin. p. 47. Ioh. 
Staalkopfde Spinoifemo post Spinozam p. 8. de Murr 1. 1. p. 31. 



praefat. vol. II. pag. X.: ,,Libcllus, inquit, eeleberrimus Lucii Jnt. 
Conttantit de iure eccUtiatticervm in noslra edilione denuo impressus 
ubique Spinoxae tribuebatur. Si Spinoxa eum noa conscripsit , tamen 
sutueodura, baud iascio ipso unum ex amicissimis ▼. gr. Ludovicum 
Jtfaver . . . ltbrum in lucem dedisse." 



I. 



RENATI DES CARTES 



RINCIPIA PHILOSOPHIAE 



MORE GEOMETRICO DEMONSTRATA 



PER 



BENEDICTDM DE SPINOZA 

AMSTELODAMENSEM. 



ACCESSERUNT EIUSDEM 

COCflTATA IETAPHl'8I€i 

* QUIBU3 DIFFICILIORES QCAE TAM IN PARTE METAPIIY- 
HCBS GENERALI QUAM SPECIALI OCCURRUNT QUAESTIONES 

BREVITER EIPLICANTUR. 



$pimnttt \ . 



CANDIDO 



L E C T R I 

S. P. D. 

LUDOVICUS MEYER. 



Mathematicorum in scientiis investigandis ac tradendis me- 
tfatam, qaa nempe ex definitionibus, postalatis atque 
aiioBitis conclnsiones demonstrantur , optimam esse lu- 
fesuBanque veriUlis indagandae atqae docendae viara , omnium, 
qw$apra\ulgussapere volunt, ananimis est sententia. Et qui- 
d«* iure merito. Etenim quum omnis rei ignotae certa ac firma 
cotaiUo Bon nisi ex certo praecognitis hauriri ac derivari qoeat, 
Aafcoecessario ab imo praestruenda erunt, tanquam gtabile fun- 
(Umeotxsm , cui postmodum , ne sponte sufosidat aut minimo im- 
peta pessum eat, totum cognitionis humanae aedificium super- 
■Bpeaatar. Istins antem notae esse qnae passim matheseos 
cnhoribus nomine definitionnm , postulatorum atque aiiomatum 
vemresoient, nemini dubinm esse poterit qui nobilem istam di- 
sriphaam a iimine tantnm salutaverit. Definitiones enim 
aHul aiind sunt quam terminorum atque nominum , quibus res 
tnctandaedesignantnr, apertissimae explicationes. Postnlata 
aateat et axiomata seu communes animi notiones adeo clarae 
ttqoe perspicnae suni enuntiationes , ut iis omnes , qui ipsa vo- 
ctboui solummodo recte intellexerint, assensnm negare nequa- 
Wnpossint. 

Verumenimvero qnamvis haec ita se habeant, nnJJafl tamen, 
•nathenuticas tvapiMs, fere disciplioas e* methodo consciiptas 



4 DE PRIKCIPKS PHILOSOPMAE CARTES. 

reperies ; sed alia tolo paene coelo ab hac diversa , qoa nempe per 
deflnitiones el dirisiones ioter se cooliauo concalenatas atqne hrac 
iode quaestionibus alque eiplicationibus intermiitaa totnm ahsol- 
ritnr negntium. ludicarunt enim ferme omnes, ac etiamnum 
indicant multi qui scientiis conslitueodis conscribendisque ani- 
muinadiecenrat, methodum islam malbematicis discipliois esse 
peculiarem reliquasque omues illam respuere alque aspernari. 
Unde facluin, ut quaecumque in medium adducunt nolUs apodi- 
cticis rationibus dcmonstrent, sed fantnm rerisimililudinibns 
probabilibusque argumenlis adstruere conentur, magnam ea ra- 
tione magnomm librorum farraginem \o lucem prolrudentes , in 
quibus oihil slabilis inrenias atque cerli , sed omnia conlcntionis 
atque dissidii plena, ct qnod ab uno ratiunculis quibusdam 
leribus ulcumque cooBrmatuni esl , nioi ab alio confutaluun a tquo 
iisdem armis dirulum ac disiectum; adeo ut immolae verilalis 
arida mens, ubi tranqnillnm studii sui stagnum, qnod tnto et 
prospero cursu traiicere ac qno trafecto laodem oputto cognfttonis 
portu potiri posset, inrenire pntarat , in opinionnm impetnoso se 
QocbianteniTideatmari, ac lempestatibus contentionum undique 
clrcomcioctam , incertitadinomque fluctibus iodesioeoter siue 
ulla ei iis unquam emergendi spe iactatam atque abreptam. 

Non defoere lamen aliqui qui ab his seorsim scnserunt , alquo 
hanc miserrimam philosophiae sortem miserali ab ista coru- 
muni et ab omnibns Irita scientiss tradendi yia recesserunt, ac 
novam eamque sane arduam multisque diQlcullalibns scatentem 
ingressisunt, ut reliquas ultra malhesin philosophiae partes 
melhodo atqne certltudine mathematica demonstratas posteriuii 
relinqnereDL Qnorum alii iam receptam et in scholis doceri soli- 
tam, alii norara proprio Marte adinrenlam istum in ordinemre- 
degerunt philosophiam alque orbi literario propinarunt. Et 
quamrisdiumultisquelaliorisle irrilo successu susceplus flierit, 
piorium tamen fui t tandem splendidissimnm illnd saeculi nostri 
iubar Renalus Des Cartes, qni postquam in malhesi quic- 
qnid Ttteribus inaccessum fderat, quicqirid insuper a coaetaneis 
sulsdesiderariposset, nora methodoe teuebris in lucem protra- 
nerat, philosophiae fundamenla inconcnssa erait, qnibus plnri- 
mtareritatcs ordloe BC certitndine malhcmatica superslrui posse 



MEYERI PRABFATIO. 5 

etipsereveradeinonstravit, et omnibus, qul illius scriptis nun- 
qmm satis laudandis animum sedulo applicuernnt, luce meridiana 
dnras appareU 

Et quanrris nobilissimi atque incomparabilis buios viri scripta 
phflosophica mathematicam demonstrandi rationem ac ordinem 
cooaoeant, non tamen ista commnni ac in elementis Euclideis 
caetfrisquegeometrisusitata, qua nempe praemissis definitioni- 
bos, postolatis atqae aiiomatibus propositiones earumque de- 
moostrationes subiunguntur, exarata sunt; sed alia multum ab 
baediversa, quam ipse et veram optimamque ad docendum viam 
et analylicam vocat. Duplicem enim in fine responsionis 
ad secundas obiectiones apodictiee demonstrandi rationem 
tgnoscit •) , unam per a n a 1 y s i n , quae veram viam ostendit, per 
futm res meihodice et tanquam a priori inventa est etc., alteram 
per syntbesin, quae utitur longa dejinitionum , petitionum, 
exiomatum, theorematum et problematum serie, ut si quid 
ipsi ex conseqttentibus negetur , id in antecedentibus contineri 
staHmostendat, sicque a lectore quantumvis repugnante ac per- 
tinari assensionem extorqueat etc. 

Verumtamen licet in utraque dernonstrandi ratione certitado, 

que eitra omnem dubitationis aleam posita cst, reperiatur, non 

oamibtts utraque aeque utilis atque commoda existit. Plurimi 

eoim mjtbematicarum scientiarura plane rudes , adeoque methodi 

qoa Ulae conscriptae sunt syntheticae , et qua inventae sunt analy- 

ticae prorsus ignari, res, quae his in libris pertractantur, apo- 

dictiee demonstratas nec sibimet ipsis assequi ncc aliis exhibere 

qoeunt. Unde factum , ut multi , qui aut caeco impetu abrepti 

lot aliorum auctoritate ducti Cartcsio nomen dederunt , eius sen- 

teotiam atque dogmata tantummodo memoriae impresserunt , at- 

queubi de iis sermo incidit, solum eflutire multaque de istis gar- 

rire , nihfl autem deraonstrare sciant, quemadmodum olim fuit et 

tdhue hodie Peripateticae philosophiae addictis solemne est. 



*) Vid. Renati des Cartes meditatiooes de prima philosophia, 
in qmbus Dei existenlia et aoimae bumanae a corpore distinctio de- 
■OBStraotur. His adiunctae sunt variae obiectiones doctorum virorum 
lautai de Deo et anima demonslraiiones cum responsioolbus auctoris. 
4amd. 1658. «. P- **- 



6 DE PRINCiPUS PHILOSOPHUE CARTES. 

Quocircaut his aliquid subsidii adferretur, saepenumero optavi, 
tliquem tam analytici quara synthetici ordinis peritum ac in scri- 
ptis Cartesii apprime versatum iiliusque philosophiae penitus gna- 
rum manum operi admovere , et quae ille ordine analytico con- 
scripserat , in syntheticum redigere ac more geometris familiari 
demonstrare velle. Imo ipse, quamvis meae tenuitatis abunde 
conscius ac tanto operi longe impar sim , id ipsum tamen praestare 
saepe in animum meum induii, quin etiam aggressus fui. Sed 
aliae quibus saepissime distrahor mihi Ulud peragendi viam ob- 
sepserunt occupationes. 

Gratissimum itaque mihi accidit ex auctore nostro inteUi- 
gere, se discipulo cuidam suo, dum eum Cartesii philoso- 
phiam doceret, secundam principiorum partem inte- 
gram ac partem tertiae more illo geometrico demon- 
slratas, nec non praecipuas difficilioresque quae 
in metaphysicis ventilantur quaestionesatqueaCartesio 
nondum enodatas dictasse , atque haec una a se correcta et aucta 
ut lucem adspicerent, amicis id sumraopere expetentibus atque 
extorquentibus concessisse. Unde etiam ego idera id probavi, 
simulque operam meam , si ea in edendo egeret, ex animo obtuli ; 
ac suasi praeterea, imo rogavi, ut primam quoque princi- 
piorum partem similem redigcret in ordinem ac his praemit- 
teret , quo ab ovo res hoc modo disposita et melius inteltigi et ma- 
gis placere posset. Quod quum summa ratione niti videret, et 
amici precibus et lectoris utilitati denegare noluit ; meisque in- 
super curis totum tam impressionis , quura procul ab urbe ruri 
degat adeoque illi adesse non possit, quam editionis negotium 
commisit. 

Haec igitur sunt quae tibi, candide lector, damus hoc in li- 
bello: nempe Renati Des Cartes primam et secundam 
principiorum philosophiae partes, una cum frag- 
mento tertiae*), quibus nostri auctoris cogitata rae- 
taphysica nomine appendicis subiunximus. At vero pri- 



•) Renati des Cartes principia pbilosophiae prodierunt 
Amatelod. 1656. 4. et constant quatuor partibus: I. de principiis cogni- 
tionis humanae; II. de principiis rerum materialium; III. de mundo 
sdgpectabih ; IV. de terra. 



MEYERI PRACFATIO. 



Lprincipiorum partem quom hic et nos dicimus, et libelli titu- 

toproautut, id non iu inteliectum yolumus , acsiomnia, quae 
isaaCartesiodicU sunt, hic geometrico ordine demon- 
strita exbiberentur ; sed tantum denominationem a potiori fuisse 
dtsDmpiam, adeoque praeeipua, quaead metaphysicam spe- 
rttnt. etin meditationibus suis tracUvit Cartcsius (caeteris 
uaaihusi quae sunt logicae considerationis et tantum historice 
ntmatur ac recensentur praetermissis) inde csse decerpta. Quae 
etum quo faciiius ahsoiveret auctor, huc verbotenus fere omnia 
iiu, quae sub linem responsionis ad secundas obiectio- 
n e« geometrico ordine disposiU habet Cartesius*), transtulit ; 
offlees quidem illius definitiones praemittendo ac proposi- 
tiooes suis inserendo, at axiomata noncontinuo dcfinitio- 
sibus subnectendo, sed post quartam demum propositioncm 
ieterpouendo , eorumque ordinem quo facilius demonstrari pos- 
s**t immuUndo , ac quaedam quibus non egebat omittendo. Et 
M quaams haec axiomaU (ut etiam habet ipse Cartcsius postu- 
UtoVII. **) instar theorematum demonstrari ", ac etiam concin- 
niu» nomine propositionum venire posse , auctorcm nostrura non 
fu^iat, Dosqucetiam, ut id eflcctum daret , petierimus; maiora 
Uroen quibus est iraplicitus ncgotia ei tanlum duarum , quibus 
b^ opus absolvere coactus fuit, seplimanarum otium conccsse- 
runi, adeoque in causa fuere, quo minus et suo et nostro desi- 
derio saii&faccre potucrit , scd brevem dumtaxat subnectens ei- 
plicationem , quae demonstrationis viccni subire potcst, maiorem 
iique omnibus numeris absoluUm in aliud tempus reieccrit. Si 
frjrte post hanc distracUm impressionem nova adornaretur, ad 
qoam augcndam conabimur etiam ab ipso impetrarc, ut toUm 
teriiam partem demundo adspcctabili (cuins tantum ad- 
iuntunns fragmentum, quum auctor hic institutioni fincm impo- 
suerit. et nos eo, quantulumcumquc sit, Jectorcra privarc nolue- 
nniusj absolvat. Atque hoc ut debito modo perGcialur, hinc 
iode in secunda parte qnaedam de fluidorum natura etpro- 

') Vjd. Cartesii meditaU de prima philosophla p. 100 — 
l ,r . „Rau'ones Dei existentiam cl animae a corporc distinclioncm pro- 
ta&iet more geometrico disposilac." 

•'} Conf. Cartesii meditat. de prima pai/osophia p. IW» 



8 DE PWNCIPHS PHILOSOPHIAB CARTS8. 

prietattbus propositiones interspargendae emnt, qood nt au- 
ctortumexsequatur, pro viriti adnitar. 

Nec tantnm in axfomatfbiis proponendis expUcandisque , sed 
etiam in ipsis propositionibns caeterisque conclusionibus demon- 
strandis a Cartesio saepissime recedit alque apodeixi longe ab 
fllius diversa ntitur noster anctor. Quod sane nemo ita interpre- 
tetur, ac si clarissimum illum virum in iis corrigere veDet; sed 
enm in finem tantum factum putet, ut suum iam receptum ordi- 
nem melius retinere posset, nec axiomatom numernm nimium 
augeret. Qua eadem etiam de causa quam plurima , quae Caite- 
sius sine ulla demonstratione proposuit, demonstrare, et qoae 
plane praetermisit addere coactus ftiit. 

Animadverti tamen vel imprimis Yelim in bis omnibus, nempe 
tam in prima ct secunda principiorum partibas ac 
fragmento tertiae, quam in cogitatis suis metaphy- 
sicis auctorem nostrum meras Cartesii sententias illarumque de- 
monstrationes, proutinillius scriptis reperiuntur, aut quales ex 
fhndamentis ab illo iactis per legitimam consequentiam deduci 
debebant, proposuisse . Quum enim discipulum suum Cartesii 
philosophiam docere promisisset, reUgio ipsi fuit, ab eius 
sententia latnm unguem discedere , aut quid quod eius dogmati- 
bns aut non responderet aut contrarium esset dictare. Quam ob 
rem iudicet nemo, illum hic aut sua aut tantum ea quae probat 
docere. Quamvisenim quaedam vera iudicet, quaedam de suis 
addita fateatur, multa tamen occurrunt, quae tanquam falsa 
reUcit et a quibus longe diversam fovet sententiam. Cuius 
notae inter alia, ut ex multis unum tantum in medium affe- 
ram, sunt quae de voiuntate habentur principiorum phU. 
part. I. prop. 15. schol. et append. part. II. cap. 12., quam- 
yis satis magno molimine atque apparatu probata videantur. 
Neque enim eam distinctam ab intellectu, multo minus tali 
praeditam esse libertate existimat. Etenim in his asseren- 
dis, nt ex dissertatione de methodo parte IY.*) et meditatione 



*) Conf. Renati des Cartes specimina philosopbiae seu 
dissertatio de methodo recte regendae rationis et veritatls in 
selsnUIs investigandae, dloptrice et meteora. Anutel. 1656. 4. 



METERI PRAEFATIO. g 

!!.•) tinsque lods liquet, tantumsupponit, non probtt Carte- 
sias, stentem humanam esae substantiam abaolute cogitantem: 
eontra auetor noster admiuat quidem, in rerum natura 

fflihntantiam eogitantem, attamen neget, iilam constituere es- 
mentishumaoae; sedstatuat, eodem modo, quo exten- 
sio nauis Hmitibus determinata est, cogitationem etiam nullfis 
aWtibus determinari; adeoque, quemadmodum corpus hu- 
manum non est absolute, sed tantum certo modo secundum 
legss aatarae eztensae per motum et quietem determinata extensio, 
sk ettam mentem sive animam humanam non esse abso- 
late, sed frn tnm secundum leges naturae cogitantis per ideas certo 
aiodo determinatam cogitationem ; quae necessario dari codcIu- 
titar, ubi eorpus humanum existere incipit. Ex qua definitione 
m diffidle demonstratu esse putat, volunlatem ab intel- 
lectu non distingni, multo minus ea, quam illi Cartesius ad- 
scribit, pollere libertate; quin imo ipsam affirmandi et negandi 
faeaUatem prorsus fictitiam: to autem affirmare et ncgare nihil 
praeter ideas esse ; caeteras vero facultates , ut intellectum , cu- 
piditatem etc. in numerum figmentorum , aut saltem illarum no- 
tionum reponi debere, quas homines ex eo quod res abstracte 
coodprant formaTerunt, quales sunt huraanitas , lapidcitas el id 
geansahae. 

Praetereundum etiam hic nequaquam est, in eundem censum 
Tentre debere f hocest, ex Cartesii mente tantum dici, quod ali- 
qubos in locis reperitur , nempe hoc aut illud captum humanum 
ntpmre. Neque enim hoc ita accipicndum, ac si ex propria scn- 
teniia talia proferret noster auctor. Iudicat enim ista omnia atque 
etiam plora alia magis sublimia el subtilia non tantum clare ac di- 
stiocte a nobis concipi , sed etiam commodissime explicari posse ; 
si modo humanus intellectus alia via , quam quae a Cartesio apcrla 
ttqae strata est, in veritatis investigationem rcrumque cognilio- 
nem deducatur: atque adeo scientiarum fundamenta a Cartcsio 
enita, etquae lis ab Ipso superaedificata sunt, non sufficere ad 
ae difflcfllimas quae In metaphy sicis occurrunt quaestiones 



') Conf. Cartesii mcditat. de prima pbl)o$. II. de na- 

i himIm hutnanAA n. SL Maa. 



»n bmsus huminse p. 9. sqq. 



10 



MEYEJU PJUEFATIO. 



enodandas atque solvendas ; sed alia requuri , si ad Utad cagnkfo- 
nis fasUgium inUUectum noairum cupimus evefcere, 

Denique (ut praefandi fiuem foejam) lectores noa tgnofara ?«*. 
lumus t omnes bos tractatus nullnmaUuminfinem, quamvetir 
tatis indagandae atque propagandae hominesque ed verae ac 
aincerae philosophiae 6tudium incitandi gratia evulgafi; 
adeoque ut ex lectione uberem fructum capiant, cuique ex enitt? 
optamus. < 



INDE X 

pnpmitio*vm y iemmatum, coroUariorum al. quae in I. II. et III. 
prineipiorum philosophiae partibus coniinentur. 



P A R S I. 

Prolegomenon. 
1. DubiUlio de omnibus. 
1 laventio fundamenti omnis scientlae. 
1 Liberatio ab omnibus dubiis. 
Dffinitiones i — 10. 
Axiomata I — 3. 
Propos. I. De nulla re possumus absolute esse eerli, quam diu oesci- 

nras oo* existere. 
1 Eii tnm debet esse per se notum. 
3. Uo quatenus res conslans corpore tum non est primum nec per se 

ecinUum. 
i. Ef tvm non potest esse primum cognitum,nisi quatenus cogitamus. 
CorolUr. II ens notior est corpore. 

bcboliano. Cogilo unicum et certissimum fundamcntum totius 
pftilosophiae. 
Aiioraata ex Cartesio depromta 4—11. 
* Dfi existenlia ex sola eius naturae consideratione cognoscitur. 

Seholium. Quae sequuntur praeclara. 
*. Dei exisientia ex eo solo, quod eius idea sit in nobis, a posteriori 
drruonstralur. 
Seholium. Tria quae nolanda. 
f. D«i existentia demonstratur etiam ex eo, quod nos ipsi babentes 
rius ideam existamus. 
Scholium. Examinatur Cartesii demonstralio propos. 7. 
Lemma 1. Quo res sua natura perfectior est, eo maiorem existen- 
tiam et magis neeessariam involvit; et contra , quo magis necessa- 
riam existeoliam res sua natura involvit, eo perfeetior est. 
Corollar. Quidquid necessariam existentiam involvit est Deus. 
Lemma 2. Qni potentiam nabetse conservandi, eius natura neces- 

sariam involvit existentiam. 
Corollar. Deus potest efficere id omne quod clare percfpiraus, 
prout id ipsum pcreipimu^. 



12 PBIXCIPIOEUM PHTJLOSOPBIAE 



8. Meos ei corpns realiter diftMgnatu-. i, 

t. Decis e»t samme iotelligea*. * 

SeboL De Dei incorporei extensione ef intdlecta. 

10. Quidquid perfectionis in Deo reperitar, a Deo esL * 

11. lfon danlar plures dii. *i 

12. Omnia quae existant a aola vi Dei eonserranUir. * 
CorolL 1. Deus est omniam reram creator. H 
Coroll. 2. Bes nallam ex se habeat essentiam, qoae sit eaosa eo- 

gniUonis Dei; sed contra Deas est caasa reram, eliam quoad ea- * 

ram essentiam. 

Corol I. 3. Deus non sentit nec proprie percipiL i 

C o ro 1 1. 4. Deus est causalitate prior rerum essentia et exislentia. * 

13. Deos est summe verax. t 

14. Qnidqufd clare et distincte percipimas Terum est. 

8 cb o 1. Cavere possumus ne in errores incidamus et fallamar. > 

15. Error non est quid positirum. , 
ScboL Error est privatio recti usus libertatis. 

10. Deus est incorporeus. 

17. Deus esl ens simplicissimum. { 

Coroll. Dei intelligentia , voluntas seu decretum et potenUa non 
distinguuntur nisi ratione ab eius essenlia. 
19. Deus est immutabilis. 

19. Deus est aeternus. 

20. Deus omnia ab aeterno praeordinavit. 

C o r o 1 1. Deus est summe constans in suis operibus. 

21. Substantia extensa in longum, latum et profundum revera exislit, 
nosque uni eius parti unili sumus. 

P A R S II. 

Postulatum. 
Definltiones 1—9. 
Axiomata 1—21. 
Lemma l. Ubi dalur extensio sive spatiura, ibi daturneces- 

saiio substantia. 
Lemma 2. Rarefactio et condensatio clare el distincle a nobls con- 
cipluntur, quamvis non concedamus, corpora in rarefactione ma- 
lus spalium occupare, quam in condensatione. 

Prop os. 1. Quamvfs durities , pondus et reliquae sensiles qualltates a 
corpore aliquo separentur, integra remanebit nibilo minus natura 
corporis. 

2. Corporis sive materlae natura in sola extensione consisUL 
C o ro 11. Spatium et corpus in re non dHfeiunL 
8cboL Quid sit Deum esse ubique. 

*. Hepugnai ui delur vacuum. 



JNDEX. }3 

4. Cea aars corporis non maius spallum occupat una vice qaam alia, 
« eaatra idem spatiam una vice non plus corporis continet quam 

CtralL Corpora quae aequale spatium occupant, puu aurum et ae>, 
aeqae moitiim materiae sive substantiae corporeae babent. 

*. HuDae dantor atomi. 
SeboL Qoaestfo de atomls. 

1 Hateria esl indeflnite extensa , maleriaque coeli et terrae una ea- 



Seaol. Zenonis de motu locali sententia ezaminatur et refutatur. 

1 HoDmn eorpos locum alterios fagreditur, nisi simul lllud alterum 
beam alicojos alterius corporis ingrediatur. 

t, Qmnn eorpus aliquod locum alterius ingreditur, eodemtemporismo- 
asento loeus ab eo derelietus ab alio corpore occupatur, quod ipsum 
inunediate tangit. 

Seael. Doplei error refutatur. 

CoralL In omni motu integer circulus corporum simul movelur. 

1 Si eanalis ABC circularis sit aqua plenus, et in A sit quadruplo latior 
quam in B, eo tempore, quo illa aqua (vel aliud corpus fluidum) 
qnae est in A , versus B incipit moveri , aqua quae est in B qua- 
draplo celerius raovebilur. 

Lemma. Si duo semicirculi ez eodem centro describantur, spalium 
iater peripberias erit ubique aequale; s\ vero ez diversis centris 
deseribantur, spatium inter peripherias erit ubique inaequale. 

Ui Gorsns fluidom , quod per canalem ABC movetur , accipit indeflni- 

tas gradns celeritatis. 
iL In aurteria , quae per canalem A B C fluit , dalur divisio in particulas 

Jedeanitas. 
Schol. De causa motus duplici. 

12- Bens esi caosa princfpalis motus. 

U. Eandem qoantitatem motus et quietis , quam Deus semel maleriae 
impressit, etiamnum suo concursu conservat. 
SchoL 1. De discrimine quod bic intercedfl inler theologiam et phi- 

losophiani. 
SefcoL 2. Motus materiae modus. 

14. Uaaquaeque res, quatenus simplez et indivisa est, et in se sola con- 
sideratar, quantuminse est, semper in eodem stalu perseverat. 

CorolL Gorpus, quodsemel movetur, semper moveri pergit, nisl 
a cansis externfs retardetnr. 

15. Omae corpus motum ez se fpso tendit, ut secundum lineam reotam, 
non vero curvam pergat moveri. 

SeboL De vi demonstrationis antecedenUs. 

CeroiL Omno corous, guod tecundum linc&m eantm movetur, 



14 PRIXCIPIORUM PHILOSOPHIAE 

continuo a linea, seeundirai quam ex se pergeret moveri, deftecti(; 
idque t! alicuius causae externae. 

16. Omne corpus , quod circulariter movetur (ut lapis ex. gr. in funda), 
continuo determinator, ut secundum tangentem pergat moreri. 

17. Omne corpus , quod circulariter movetur, conatur recedere a centro 
circuli , quem describit. 

18. Si corpus aliquod , puta A, versus aliud oorpns quiesoeos B movea- 
tur, nec tamen B propter impetum corporis A aliquid suae quietis 
amitiat; neque etiam A sui motus aliquid amittet, sed eandem 
quantilatem motus, quam anlea habebat, prorsus retiaebil. 

19. Motus in se spectatus differl a sua determinatione versus certam ali- 
quam partem; neque opns est, corpus motum ut in oontr a r iam 
partem feratur sive repellatur, aliqnamdru quiescere. 

Coroll. Motus non est moiui oontrorius. 

20. 8i corpus A corpori B occurrnt et ipsvm seenm rapiat, tantmn no* 
tus, quantum B propter occursura A ab ipso A acquirit, 4* suo 
motu A amittet. 

21. Si corpus A duplo maius sit quam B, et aeque celeriter moveatur; 
babebit etiam A duplo maiorem molum qoam B, sive vim ad aequa- 
iem celeritatera cum B retinendara. 

23. Si corpus A aequale sit corpori B , et A duplo celerius quam B mo- 
veatur, vis sive molus in A erit duplus ipsius B. 
CorolL 1. Quo corpora tardius moventur, eo magis de quiete par- 

ticipant. 
Coroll. 2. 8i corpos A duplo celerhis moveatur quam corpns B , et 
B duplo maius sit quam A, tantuodem motus est in B aiaiori, quan 
in A minori , ac proinde etiam aequalis \is. 
Coroll. 3. Motus a celerilate distinguitur. 

23. Quum modi alicuius corporisvariationem pati coguntur, illa varialio 
semper erit minima , quae dari potest. 

24. Reg. 1. Si duo corpora (puta A elB) essent plane aequalia, etin 
directura versus se invicem aeque velociter moverentur; quum sibi 
mutuo occurrunt, olrumque in contrariam partem reflecletur nutia 
suae celeritatis parle amissa. 

25. Reg.2. Si mole essent inaequalia , B nempe maius quam A, cae- 
teris ut prius positis, tunc solum A reflectetur, et utrumque eadem 
celeritate perget moveri. 

W. Si mole et celeritate smt inaequalia , B nenrpe duplo maius quam 

A, motus vero in A duplo celerior, qoam in B, caeteris ut prius 

positis, ambo in contrariatn partem refleetentur uno^uoqne suam, 

quam babebant, celeritatem retinente. 

C o r o 1 1; Determinatio unius corporis aequalesn vim requirii «t niute- 

tur, quam motus. 

27. Reg. 3. Si mole sint aequalia , sed B tantillo eelerHis moveatur 
gvMjaa Jk, non tantum A in oontrariam partem reflecteior , sed etiam 



1NDEX. 



15 



1 eiaudiam partem celerkais, qaa A excedit, io A transferet, et 
asab* aeqoe celeriter pergent moveri versus eandem pariem. 
CerolL Qoo eorpof «liquod celeriua movetur, eo magia eeterauaa- 
lam eat, ut, secoodum qaam lioeam movetur, moveri perfat; et 



f cboL De diacrimJne mler vim determioationia et viaa aiotas. 

L JUg. 4. Si corpua A plane quiesceret, essetque paulo maios aaim 

B; qjucaiaaajaM caun celeruate B moveatur versas A, nunqaam 

i p j— A movebil, sed ab ao in eontrariam partem repeUetur imm 

iategram motaai retinendo. 

1 R*f. 5. Si corpaa qaieacens A eaaet minus quam B, tum quantum- 

Tia B larde versus A moveretnr, illud secum movebit, partem acili- 

cet aui motua ei talem tranaferendo, ut ambo postea aeque celeriter 

meveantur. 

i. M*g. a. Si corpus A quiescena esset accuratissime aequale corpori 

B lersos illud moto , partim ab ipso impellerelur, partim ab ipso in 

coatrariam parlem repellerelur. 

tt. «Ve. 7. Si B et A versus eandem partem moverentur, A quidem 

tardtus, B autem illud insequena celerius , ita ut ipsuni tandem at- 

tinceret. essetque A maius quam B, sed excessus celeritatis in B 

esset maior, quam excessus raagnitudinis in A; tum B tranaferet 

taotum de suo motu in A, ut ambo postea aeque celeriter et in eas- 

dem partes progredianlur. Si autem contra excessus magnitudinis 

ia A esset maior, quam excessus celeritatis in B, in contrariam par- 

trm ab tpso reflecteretur motum omnem suum retinendo. 

Stknl. Transgrediendum ad corpora consideranda quae ab aliis 

riat^natur. 
II Si rorpos B undequaque cingatur a corpusculis motis. ipstim aequali 
vi tersas omnea partes simul pellentibus , quam diu nulla aiia causa 
OTurrit, in eodem loco imraolum manebii. 
33. CorposB, iisdem ut supra posilis, vi quanturmis pana adventitia 

«frsos quamcumque partem raoveri potest. 
M. Corpos B, iisdem positis ut supra, non potest celcrius moveri, 
ouam a >i externa impulsura est, quamvis particulae, a quibus cin- 
fciuir, longc eelerius agitentur. 
C Quum corpus B sic ab externo impulsu movetur, maximam partem 
Hiimotus a corporibus, a quibus conlinuo cingitur, accipit, non 
autem a vi externa. 
X. Si corpus aliquod, ex. gr. manus noslra, quaquaversum aequali 
motu moveri posset, ita ut nullis corporibus ullo modo resistat; 
Deressario in illo spatio, per quod sic moverctur, tot corpora versus 
unam partem , quam versus quamcumque aliam , aequali inter se 
et aequali cum manu vi celeritatis movebunlur. 
& Si corpos aliquod (puta A) quacumque parva vi versus quamcumque 
partem moveri potest, iUud necessario cingitur a corporibus, quae 
tequali inter se celeritate moventur. 
&eboL QaMtBinlcpjp^rt^y^f quaedura. 






16 



PRINCIPIOR. PHILOS. INDEX. 



PARS III. 

Prolegomenoo. 
Postulatura. 
DeNniliones 1-4. 
Axiomata 1—4. 
P r o p o s. i. Partes materiae , in quas primo fuit divis a , non erant ro- 

tundae, sed angulosae. 
2. Vis, quae effecit, ut materiae particulae cirea propria centra move- 

rentur, simul effecit, ut particularum anguli mutuo occursu atte- 

rerentur. 



I N D E X 



et materierum in I. et II. parte appendicis 
contentarum. 



PARS I. 

Cap. I. D* ente reali, ficto et rationit. 

L EbUs defiaiUo. 

1. Caimaeram , ens ficlura el ens raUonis non esse enlia. 

JL Qoibos cogitandi modis res reUneamas. 

1 Quibas cogitandi modis res explicemus. 

5. Qaibns cogitandi modis res imaginemur. 

*. iniia ratioois cur non sint ideae rerum, et tamen pro iis babeantur. 

7. Male dividi eos in reale et rationis. 

*. Eas raUonis quomodo dici possit merura nihil , et quomodo ens 

real<». 
*. 1q rerura investigatione enUa realia cum entibus rationis non con- 

fcredeoda. 
w. Quomodo ens rationis et ens fictum distinguantur. 
H Eotudnjsio. 

CiF.ll. Quid sit etse estentiae, qvid ette existentiae, quid ette 

ideae, quid etse potentiae. 

Creaturas in Deo esse eminenter. 
Qvid sitesse essentiae, existentiae, ideae ac polenliae. 
Haec quatuor a se invicem non distingui nisi in creaturis. 
Ad quaesUones quasdara de essentia respondetur. 
Cor auctor in definitione essenUae ad Dei attributa rccurril? 
Cur aliornm definiUones non recensuit? 
*. Quomodo disUncUo inter essenUam et existentiam facile addiscatur. 

Caf. III. Deeoquodest necessarium, impossibile, possibile 

et contingens. 

l. Qnid bic per aflecliones intelligendum sit. 



I. 

i. 
4. 
5. 
f. 



2. 
J. 
4. 
5. 
«. 



Affeetionum definitio. 

Qnol modis res dicatur necessaria et impossibills. 
Cbimaeram commode ens verbale vocari. 
les ereatas qooad essentiara et existentiam a Deo dependere. 
llecessitatem v quae io rebos creaUs a causa e$t, es$e vel essenliae 
▼el existenUae ; at b»ee duo ia Deo noa distfngui. 
&piner# J. O 



18 APPENDICIS 

7. Possfbile et contlngens non esse reram affectiones. 

8. Quid sit possibile , quid contingens. 

T. Possibile et oontingens esse tantum defectus nostri intellectus. 
10. Conciliationem libertatis nostri arbitrii et praeordinationis Dei h 
manum captum superare. 

Cap. IV. De aeternitate, duratione et tempore. 

1. Quid sit aeternitas. 

2. Qutd duratlo. 

3. Quid tempus. 

Cap. V. De oppositione, ordine etc. 

Quid sint opposilio, ordo, convenientia , diversitas, subiectum, a 
iunctum etc. 

Cap. VI. De uno, vero et bono. 

1. Quid sit unitas. 

2. Quid sit multitudo , et quo respectu Deus dici possit urms tt q 
respectu uatoro. 

3. Quid sit verum , quid falsum tam apnd vulgum quam apud pbil 
sopbos. 

4. Verum non esse terminum transcendentalem. 
&. Ve ritas et vera idea quomodo differant. 

6. Quaenam sint proprietates veritatis. Certitudmem non esse 
rebos. 

7. Bonum et malum tantum dici respective. 

8. Quare aHqui bonwm metapbysicum statueruot. 

9. Res et conalus, quo res in statu suo perseverare cooantur, qu 
modo distinguantur. 

10. An Deus anle rcs creatas dici possit bonus. 

11. Perfectum quomodo dicatur respective, quomodo absolute. 

PARS II. 
Cap. I. De Boi aeternkate. 

1. Substantiarum dtvfsio. 

2. Deo nuliam dnrationem oompetere. 

3. Causae, ob qvas auotores Deo durationem tribntrunt. 

4. Quid sit aeternitas. 

Cap. II. Be vnitate Dei. 
Deam ease unicum. 

Cap. III. De itnmensUate Dei. 

1. Quomodo Deus dicalur infiniliM , quomodo immensiis. 

2. Quid vulgo per Dei immensitatem intelligalur. 

3. Deum esse ubique profeatur. 

4. Omnipraesentia Dei eiplieari ttequii. 

6. DeiisnraeiuiUiU3raaq«ifeu*4amsuaui tripUoem; sedmale. 

6. Dei poieatiam non duHingui ab eius osseatia. 

7. liec illiui omnipraesentiam. 



Cap. I?. Dt immuimbUUute D*t\ 
L Qsidsit aniiUtio, qui4 transformauV 

2. laifce tnasfornulMMMiii locum aon aafear*. 
X Quaesint muutionis causae. 

1 Deam noo muuri ab alio. 
S. 3*c etiam a se ipso. 

Caf. V. DesimpiicUateDti. 
L Reram dtstinctio trtpiex : veahs, mooalls, ratfonis. 
1 Gadeaam omais cosnnos i lio orialur, et quoiuplex sit. 
I. Deum esse eos simplicissimum. 
1 Dei auribuU disiangui Uatum ratioae. 

Cap. Tl. Dt vita Dti. 
t Q«id mlgo per vitam iotelliganl philosophi. 
1 Qoibus rebus riU tribui possK. 
L QmisU*iia, C4 %wM sit io ftYeo. 

Cap. VH. DtintilltctuDti. 
X. Deum esse omniscium. 

*. Obi e etuni sctentfae Dei non tsse res extra Deum. 
t Sed Deum ipsum. 

I. Quomodo Deus noscat peccala et entia rationis etc. 
5. Qoomodosingularia, et quoraodo universaUa. 
I. la Deo Untum unam tsse et simplicem idoam. 
*. Qoae sit Dei scieotia circa res creatas. 

Cap. VIII. Dt voluntatt Dei. 
L Qoomodo Dei essenlia , et intellectus quo se intelligit , et volunUs 

<p» te amat , distinguantur nos nescire. 
1 \frhuutem et potentiam Dei quoad extra non distingui ab eius in- 

ifflecto. 
* Denm hnproprie quaedara odio babere, quaedam amare. 
i Cur Deus homines moneat, cur non salvet absque monitione; et 

«r impii puniaatur. 
5. Scripturam nihil docere quod lumini naturae repugnet. 

Cap. IX. De pottntia Dei. 

1. Quomodo omnipotentia Dei intelligenda sit. 

1 Omnia esse necessaria respectu decreti Dei , non aulem quaodam in 
se . quaedam respectu decreti. 

3. Quod si Deus aliam fecisset rerum naturam , etiam nobis alium de- 
boisset dare intellectum. 

1 Quotuplex sil potentia Dei. 

5. Qaid absoluU , qoid ordinaU , quid ordinaria , quid extraordinaria. 

•- De aliis quibusdam quaestionibus. 

Cap. X. Dt creatione. 

i. Quid sit creatio. 

1 Creationis vulgaris deflnitio reiicitur. 

*. Propria explicatur. 

•2 # 



20 APPENOICIS INDEX. 

4. Accldentia et modos non creari. 

5. NuUom fuisse tempus aut duratiooem ante creationem. 

6. Eandem esse Dei operatlonem mundi creandi , qaam conservandt. 
T. Quaenam sint creata. ' 

8. Qaomodo Dei cogitatio a nostra differat. 

9. Non esse quid extra Deura Deo coaeternum. 

10. Quid hic vocibus ab aeterno denotetur. 

11. Non potuisse aliquid ab aelerno creari probatur. 

12. Exeo, quod Deussit aeternus, non sequi iliius effeota etiam em$ 1 
posse ab aelerno. 

13. Deum, sl necessario ageret, non esse infinitae virtutU. 

14. Unde habeamus conceptum maioris duralionis, quam est huins IQ 
mundi. 

Gap. XI. De epncurtu Dei. 

1. Concursum Dei vulgari sensu in philosophia non esse admitteudum. ' 

2. Quomodo Dei conservatio se habeat in rebus determinandis ad opt- 
randum. I 

3. Divisionem atlributorum Dei vulgarem magis esse nominis, quant 
rei. \ 

4. Auctoris propria divisio. 

Cap. XII. De mente humana. t 

1. Divisio substantiae creatae. 

2. Angelos non esse metapbysicae, sed theologicae consideratioois. * * 

3. Mentem humanam non esse ex traduce, sed a Deo creari ; at quando 1 
creetur nesciri. I 

4. Quo sensu anima humana sit mortalis. ' 

5. Quo vero sensu iramortalis. ' 

6. Illius immortalitas demonstratur. * 

7. Deum non contra , sed supra naturam agere; et quid hoc sit aecuav* > 
dum auctorem. . 

8. Cur aliqui putent, voluntatem non esse liberam. 

9. Quid sit volunlas. ' 

10. Dari voluntatem. 

11. Eamque esse liberam. 

12. Nec confundendam cum appetitu. 

13. Neo aliquid esse praeter ipsam mentem. 

14. Cur philosophi mentem cum rebus corporeis confuderuntf 



PRINCIPIA 



HILOSOPHIAE 

M OKE GEOHETRICO DEMONSTRATA. 



P1B8 PRIMA. 

PROLEGOMENON. 

Lntequam ad Spsas propositiones earumqoe demon- 
itiones accedamns, visum fuit in antecessum succincte ob 
ospoocre, cur Cartesius deomnibusdubitaverit, qua via 
htdentianim fundamenta eruerit, ac tandem quibus mediis 
b omnibus dubiis liberaverit*). Quae omnia quidem in ordi- 
a matbematicum redegissemus , nisi prolmtatcm , quae ad id 
estandui requireretur, impedire iudicavissemus , quo minus 
e omxria, quae uno obtutu tanquam in pictura vidcri dcbent, 
Ite intelligerentur. 

Cartesf us itaque ut quam cautissime procederet in rerum 
istigaiione, conatusfuit 

1. Omnia praeiudicia deponere; 

2. Fundamenta invenire, quibus omnia super- 
uenda essent; 

3. Causam erroris detegere; 

L Omnia clare et distincte intelligere. 

tJtTCTO primum, secundum ac tertium assequi posset, 

Ba in dubium revocare aggreditur , non quidem ut scepticus, 

*) Conf. Cartesii principiorum philos. p. I. de principiig 
wionis humanae. 



22 PRINCIPIORUM PHILOSOPHIAE CARTES. 

qui sibi nullum alium praefigit finem, quam dubitare, sed ut 
animum ab omnibus praeiudiciis liberaret, quo tan- 
dem firma atque inconcussa scientiarum fundamenta, 
quae hoc modo ipsum si quae essent effogere non possent, inve- 
niret. Yera enim scientiarum principia adeo clara ac certa esse 
debent, ut nulla indigeant probatione , extra omnem dubitatioi|i 
aleam sint posita , et sine ipsis nihil deraonstrari possit. Atqtto 
haec post longam dubitationem reperit. Postquam autem haec 
principiainvenisset, nonipsi difficfle fuit, verum a falso digno- 
scere ac causam erroris detegere; atque adeo sibi cavere, 
ne aliquid falsum et dubium pro vero ac certo assumeret. 

Utautem quartum et ultimum sibi compararet, hoceat, 
omnia clare et distiaete intelligeret, praecipua eiin 
regula fuit, omnes simplices ideas, ex quibus reliquae omnet 
componuntur, enumerare ac quamtibet sigUIatim examinare. Ubi- 
enim simplices ideas clare et distincte percipere posset, sine dubio 
etiam omnes reliquas ex simplicibus illis conflatas eadem claritatt 
et distinctione intelligeret. His ita praelibatis breviter explicabf- 
mus, quomodo omnia in dubium revocaverit, vera. 
scientiarum principia invenerit, ac se ex dubitatio- 
num difficultatibus extricaverit. 

I. Dubitatio de omnibtu. 

Primo itaque sibi ob oculos ponit omnia illa quae a sensibnt 
acceperat , nempe coelum , terram et similia , atque etiam suum 
corpus : quae omnia eo usque in rerum natura esse putaverat. Ae 
dehorumcertitudinedubitat, quia sensus ipsum interdum fefel- 
lisse dcprehenderat , et in somnis sibi saepe persuaserat multa 
extra se vere existere , in quibus postca se delusum esse compere- 
rat ; ac denique quia alios etiam vigilantes asserere audierat, se in 
membris, quibus dudum caruerant, dolorem sentire. Quare 
non siue ratione etiam de sui corporis existentia dubitare potuit. 
Atque ex his omnibus vere concludere potuit, sensus non esse 
firmissimum fundamentum , cui omnis scientia superstruenda sit 
(possunt enim in dubium revocari); sed certitudinem ab aliis 
principiis nobis certioribus dependere. Ut autem porro talia io-v 
resligel, secundosibi ob oculos ponit omnia universalia, qualk 



pars i. 2S 

(ntuin corporea in communi eiusque exlensio, ilem figura, 
qunlftj* ete. , ut eliam omnes mathematicae > eritatcs. Et quam- 
v» aaec ipsi eertiora ^iderentur, quam omnia quae a sensibus 
■uneru, rattoneso tamen de iis dubitandi intenit; quoniam alii 
fuam circa ea errarant, el praecipue quoniam iniixa quaedam 
enl eras menii vetus opinio , Deum esse , qui potesl omuia , et a 
eu» laks quaiis existit crealus esl , quique adeo forsan feceral , ut 
etiam circa iila quae ipsi clarissima videbantur dcciperetur. At- 
qnebiceU modus, quo omnia in dubinm revocavit. 

II. Inventio fnndamenii omnis $aentiae. 

Utaulem vera scientiarum principia imeniret, inqui- 
srril postea, num omnia , quae sub eins cogitatioucin cadcre pos- 

l, in dubium revocarit, ut sic exploraret, an non forte quid 
esset, de quo nondum dubitaierat. Quod si vero quid 
skdubitando inveniret, quod nulla ex praeccdentibiis necctiam 
oUa liia ratione in dubium revocari posset, id sibi tnnquam fuu- 
daaMtnra , cui omnem suam cognitioncm supcrstnial , sUiluen- 
duin e»se merito iudicawt. Et quamquam iam , ul \idebatur, de, 
unnibn» dubitarat (nam acquedciis, quae per scn*us hauserat, 
<roan de iis, quae solo intellectu perceperat, dubitutcrat), ali- 
(Ruataineo, quod expiorandum esset, reliquum fuit, ille ni- 
mirtm ipse, qui sic dubilabat, non quatcuus cnpite, ma- 
Dibas refiquisque corporis membris constabat (quoniam de his 
dubtuuerat); sed tantum quatenus dubitabat, cogitabal etc. 
Atque boc accurate examinans comperit , sc nullis pracdictis ra- 
lieamusi de eo dubitare posse. Nara quamvis soiimians nut ^ijjri- 
Jass cogitet, cogitat tamen atque est; ct quannis alii aut 
eaam ilk ipse circa alia erravissent, nihilo miiius, quoniain crra- 
bant, erant. Nec ullum suae naturae auctorem ndco raliidum 
ungere potest , qui eum circa hoc decipiat : coiiccdpnduin cnim 
erit ipram existere, quam diu supponilur decipi. Ncc dcnique 
queeeumque alia excogitetur dubitandi causa, ulla talis adfcrri 
poterit, quae ipsum simul dc eius existentia non certissimuin 
reddat. Imo quo phiirs adferuntur dubitandi ratiohes, eo plura 
sinml adferuntur argumenta, quac illuni de sua cxisteutia con- 
Maeuat; adeo ut, quorumque se ad dubjlafidij/» lcrlat, CO- 



24 PRINCIPIORUM PHILOSOPHIAE CARTES. 

gatur nihilo minns in has voces erampere : dubito , aogito , erg* 
sum. 

Hac igitur deteeta veritate simul etiam invenit omnium 
scientiarum fundamentum, ac etiam omninm aliarum reri- 
tatum mensuram ac regulam ; scilicet : Quicquid tam clare ac <#- 
stincle percipitur quam istud verum est. 

Nullum vero aliud quam hoc scientiarum fundamentum esse 
posse, satissuperqueliquetei praecedentibus; quoniam reliqua 
omnia facillimo negotio a nobis in dubium revocari possunt, hoc 
autem ncquaquam. Terumenimvero circa hoc fundamentum hic 
apprimenotandum, hanc orationem : dubito, cogito, ergo sitm 
nonessesyllogismum, in quo maior propositio est omissa. Nam 
si syllogismus esset, praemissae clariores et notiores deberent 
esse, quam ipsa conclusio : ergo sum ; adeoque ego sum non esset 
primum omnis cognitionis mndamentum , praeterquam quod non 
esset certa conclusio ; nam cius veritas dependeret ab universali~ 
bus praemissis, quas dudum in dubium auctor revocaverat. Ideo- 
que cogito, ergosum unica est propositio , quae huic: egosum 
cogitans aequivalet. 

Sciendum porro, ut confusionem in sequentibus vitemus 
(clare enim ac distincte res percipienda est) , q u i d s i m u s. Nam 
hoc clare et distincte intcllecto nostram essentiam cum aliis non 
confundemus. Ut igitur id ex praecedentibus deducat, sic pergit 
noster auctor. 

Omnes quas olim de se habuit cogitationes in memoriam revo- 
cat , ut : animam suam esse exiguum quid inslar venti vel ignis 
vel aetheris crassioribus sui corporis partibus infusum, et: corpus 
sibi notius esse quam animam , Uludque a se clarius ac distinctius 
percipi. Atque haec omnia clare pugnare cum iis deprehendit, 
quae hucusque intellexerat. Nam de suo corpore dubitare poterat, 
non autem de sua esseotia quatenus cogitabat. Adde , quod haec 
neque clare neque distincte percipiebat , ac consequenter ex suae 
melhodi praescripto tanquam falsa reiicere debebat. Unde quum 
talia ad se, quatenus hucusque sibi cognitus erat, pertinere intel- 
ligere non posset , pergit ulterius inquircre , quid ad suam essen- 
tiam proprie pertineat, quod in dubium revocare non potuerat, 
et ob quod suam existentiam concludere cogebatur. Talia autem 



PARS I. 25 

$ml: wmdtibicaverevoluerit, nedeciperehtr; multa cupiverit 
vddHgen; de omnibut quae inieUigere non poterat dubitarit; 
wam tmuum kucutque affirmarit; omnia reliqua negarit et tan- 
nm/aum reiecerit ; muitaque etiam invitut imaginatutjuerit; 
tt itmque multa tanquam a tentibut venientia animadberterit. 
QnmqiK ex siogulis his aeque cridenter suam existentiam colli- 
pre, nee ulium horum Inter ea f quae in dubium revoeaverat, 
meosere potnerit, ac denique omnia haec sub eodem attributo 
etecipi possiiit : seqoJtur omnia haee vera esse et ad eius naturam 
teruaere. Atque adeo ubi dixerat: cogito, omnes bi cogitandi 
■odi intelligebanlur , nempe dubitare, intelligere, affirmare, 
Rfptrv, veiie, nolle, imagitiariettentire. 

Apprime antem hic notandum venit , quod magnum usum in 
xqwUbus , ubi de distinctione mentis a corpore agetur , habe- 
bil : aempe 1. Hos cogitaudi modos clare ac distincte sine reli- 
qafc, dequibusadhucdubitalur, intelligi. 2. Eorum clanim et 
d&inctum quem habcmus conceptum, obscurum atque confusum 
reddi, siibaliqua, de quibus adhuc dubitamus, adscribere >cl- 
kmus. 

III. Liberatio ab omnibut dubiis. 

Vt denique de iis , quae in dubium revocaverat , certus redde- 
retur Gmneque dubium tolleret, pergit inquirere in naturam en- 
tis ptrftctissimi, etan tale existat. Nam ubi ens perfectis- 
funom exislere deprchendet, cuius vi omnia producuntur et con- 
scrrantar, cuiusquenaturaerepugnat,.ut sit dcceptor; tum illa 
ntio dubitandi tolletur, quamcxeo, quod suani causam ignora- 
bat, habuiL Scict enim facultatem vcri a falso dignosccndi a Dco 
snmme bono et veraci ipsi non fuisse datam, ut dcciperetur. 
Adeoque mathematicae veritates, seu omnia, quae ipsi evidcntis- 
sima es»e videntur , minime suspecta esse poterunt. Progreditur 
deiode ut caeteras causas dubitandi tollat , inquiritque undenam 
fiat , quod aliquando erremus. Quod ubi invenil ei eo oriri, quod 
libera nostra voluntate utamur ad assenticndum ctiam iis , quae 
tantumconrasepercepimus, statim concludere potuit, se in po- 
iterum ab errore caverc posse, modo non nisi clare et distincte 
perefpti* assensum pracbeat; quod uousquisquc a *e facile im- 



26 PRINCIPIORUM PHILOSOPHIAE CARTES. 

petrare potest, quoniam poteslatem habet eobibendae voluntaua, 
ae proinde efficiendi, ut intra limites inteUectus coutineaiur. 
Yerum quia in prkna aetate multa hausimus preeiudieia, a quibue 
non facUe liberamur, pergit porro, ut abiis liberemur, et nfM| 
nisi quofl clare et distincte percipimus amplectamur, simfulce» 
omnes notiones et ideas, ex outbos omnes nostrae cogUaUooe» 
componuntur, enumerare, easque smgulatim examiuare, uft 
quicquid in unaquaque claram, quid obscnrum est, animaetav» 
tere possit. Sic enim facile darum ab obscuro distinguere polo- 
rit, clarasque ac distinctas cogitationes efformare ; adeoque tadM 
realem distinctionem inter animam et corpus invenire ; et quid !■ 
iis, quae a sensibus bansimus clarum, quid obseurum sit; et 
denique in quo somnium a vigiliis differat. Quo (acto neque de 
suis vigiliis dubitare, neque a sensibus fellt amplius potuit; ae sle 
se ab omnibus dubitationibus supra reccusitis liberavit. 

Verum antequam bic finem faciam, iis satisfaciendum videtur, 
qui sic argumentantur: ,,Quum Deum eiistere nobis per se non 
innotescat* de nulla re videmur posse unquam esse certi , nee 
Deum existerc unquam nobis innotescere potcrit. Nam ex incertis 
praemissis (omniaenim incerta esse diximus, quam diu nostram 
originem ignoramus) nihil certi concludi potest.** 

Hanc diflicultatem ut amovcal Cartesius*), respondetboc pa- 
cto: „Ex eo, quod nondum sciamus, an forte originis nostrae 
auctor nos tales creaverit, ut fallamur, etiam in iis, quae nobis 
vel evidentissima apparent, dubitare nequaquam possumus de 
iis, quaeclareetdistincte.per se vcl per ratiocinationem , quam 
diu nempe ad illam attendimus , intelligimus ; sed tantum de its, 
quae antehac demonstravimus vera esse , quorum mcmoria potest 
recurrere , quum non amplius attendimus ad rationes , ex quibus 
ea deduximus, quarumque adeo sumus obliti. Quapropter 
quamvis Deum existcre nonperse, sedtantumper aiiud in- 
notescerepossit, poterimus tamcn ad ccrtam Dei cxistcntiae co- 
gnitionem pervenire , dummodo ad omnes ex quibus iliam conciu- 
dimus praemissas accuratissime attendamus." 



*) Vide Cartes. prinrip. pliilos. part. I. artir. 13. Eiusdem rae- 
diUL de prima philoi. V. fine, et respons. ad secund. obiect oum. s. 



PARS L 27 

y*nm qooniam baec responsio quibnsdam non satisfecit, 
afiaaMo. Tidimns m praecedentibus , ubi de nostrae etfstcn- 
(avmtitudine atqne etidentia loquebamar, nos illam ei fo con- 
eMnw, qood, qoocaraque mentis aciem conTcrtebamus, nullam 
•bJuboi nCaonem ofTendebamus , quae eo ipso nos de nostra eit- 
statia non conrinceret, shre ubi ad nostram propriam natnram 
ffleatVbanras, slve obf nostrae naturae auctorem callidnm de- 
c eptot wi fiugebanias, sive denique aliam quamcumqne citra nos 
Mfeapdi ntionern accersebamus, qnod circa nullam aliam rem 
bw iqu e eontingere deprehendimus. Nam quanrvis ad naturam 
cl §r. triaaguli «Itendeates cogimur concludere, eius tres angulos 
esseaeqoales dnobas rectis, non tamcn idcm possumns eonolu- 
4en et eo, qaod forte a naturae nostrae auctorc decipiamur; 
'famlininliim ex taoe ipso nostram eiistcntiam certissime colli- 
foVaBus. Quapropter non , quocumque mentis aciem convcrti- 
ans, cogimnr condudcre, trianguli tres angulos esse aequales 
daobus rectis; sed contra rnusaiu dubitandi invcnimus, quia 
MBte nuliam lalcm Dei ideam habemus , quae nos ita afficiat , ut 
ntbfe impossibile sit cogitare , Detim essc dcccptorcm. Nam ae- 
qw briie est ei , qni veram Dei ideam non habct , quam nos non 
tabm iam supponimus, cogitare suum auctorem csse decepto- 
m, qvamnon esse deceptorem; quemadmodum iili, qui nul- 
bm babet trianguli ideam, aeque facile cst cogilare, cius tres 
togmYH aeqaales esse , quam non esse aequales duobus rcctis. 
Qoare coneedimiis , nos de nulla re praetcr nostram eiistentiam, 
qunrtis ad illios demonstrationem probe attendamns, posee esse 
absAlutecerlos, quam dlu nullum Dei clnrum et dfctinctum con- 
teetani habemtis, qai nos affirmare faciat, Deum esse summc 
veracem, skuti Sdea, quam trianguli habcmus, nos cogit con- 
rhidere, eias Ires angulos csse aequales duobus rectis; scd ncga- 
rnm, nos ideo in nullius rei cognitionem pervcnire posse. Nam, 
at ei omuibus iamiam dictis patct, cardo totius rei in hoc solo ver- 
situr, nempe ut talem Dei conccptum cffbrmare possimus, qui 
thjs ita disponat , ut nobis non acque facile sit cogitare, enm esse, 
qinra non esse deceptorcm ; sed qui nos cognt nfllrmarc , eum 
c*« summe veraccm. Ubi cnim talem ideam eflfbrma^eriinus, 
ilb d» malhematicis \eritatibus dubhandi rntio tollelur. Nam 



28 PRINCIPIORUM PHILOSOPHIAE CARTES. 

qaocomqae tum mentis aciem convertemus, ut de istarum aUqua 
dubitemus, Dihiloffendemus, exqttoipso, queinadmodum eirca 
Dostram existentiam contigit, non concludere debeamus, fllam 
esse certissimam. Exempli gratia si post Dei ideam inveatam ad 
naturam trianguli attendamos, huius idea nos coget affirmare, ein» 
tres angulos esse aequales duobus rectis : sin ad ideam Dei, haec 
etiam oos affirmare coget , eum summe veracem nostraeque nata- 
rae esse auctorem et continnum conservatorem , atque adeo ne» 
circa istam Yeritatem non decipere. Nec minus impossibile nobis, 
erit cogitare , ubi ad Dei ideam (quam nos invenisse iam suppo- 
nimus) attendimus , eum esse deceptorem , quam, nbi ad ideem 
trianguliattendimus, cogitare, tres eius angulos non esse aeqotr- 
les duobus rectis. Et uti possumus talem trianguli ideam ibr~ 
mare, quamvis nesciamus, an auctor nostrae naturae nos deeft- 
piat ; sic etiam possumus ideam Dei nobis claram reddere atque 
ob oculos ponere , quamvis etiam dubitemus , an nostrae naturae 
auctor nos in omnibus decipiat. Et modo illam habeamns, quo- 
modocumque eam acquisiverimus , sufficiet, ut iamiam ostensnm. 
est, ad omne dubium tollendum. His itaque praemissis ad ditt- 
cultatem motam respondeo : „ Nos de nulla re posse esse certot, 
dod quidem quam diu Dei existentiam ignoramus (nam de hac re 
non locutus sum) , sed quam diu eius claram et distinctam ideam 
non habemus." Quare si quis contra me argumentari velit, tale 
debebit esse argumentum : „De nulla re possumusesse certi, ante- 
quam Dei claram et dislinclam ideam habeamus. Atqui claram 
et distinclam Dei ideam habere non possumus , quam diu nesci- 
mus , an nostrae naturae auctor nos decipiat. Ergo de nuJla re 
possumus esse certi , quam diu nescimus , an nostrae naturae au-. 
ctor nos decipiat " etc. Ad quod respondeo concedendo maiorem 
et negando minorem ; habemus enim claram et distinctam ideam 
trianguli , quamvis nesciamus, an nostrae naturae auctor nos de- 
cipiat ; et modo talem Dei ideam , ut modo fuse ostendi , babea- 
mus , nec de eius existentia nec de ulla veritate mathematica dn- 
bitare poterimus. 



PABS I. 29 

Bacpraefati rem ipsam nunc aggredimur. 

DEFINITIONES. 

L CogitatioDis nomine complector omne id quodin nobis 
ot, et euras immediate consrii somos. 

Iteomnes voluntatit, intellectus, imaginationis et sensuum 
sunt cogitationes. Sed addidi „immediate lt ad ex- 
ea quae eac iU consequuntur , ut motus voltmtarius co- 
quidem pro prineipio habet, sed ipse tamen non est 
fgitetio. 

O. Ideae nomine inteUigo cuiuslibet cogitationis formam il- 
\m, per curas immediatam perceptionem ipsius eiusdem cogita- 
tan conscias sum. 

ddeo ut nihil possim verbis exprimere intelUgendo id quod 
*ee t quin ex hoe ipso certum sit in me esse ideam eius , quod 

ns ittis significatur. Atque ita non solas imagines in phan- 
isdepictas ideas voco, imo ipsas hic nullo modo voco ideas, 
smttenus sunt in phantasia corporea f hocest, in parie aifqua 
csnkri depietae; sed tantum quatenus mentem ipsam in illam 
tmbripartem conversam informant. 

UL, Per realitatem obiectivam ideae intelligo entita- 
tcm rd npraesentatae per ideam , quatenus est in idca. 

Eedemque modo dici potest perfectio obiectiva vel ar- 
tificium obiectivum etc. Nam quaecumque percipimus 
tsm q uam in idearum obiectis, ea sunt in ipsis ideis obiective. 

IY. Eadem dicuntur esse formaliter in idearum obiectis, 
qundo udia sunt in ipsis, qualia illa percipimus ; et eminenter, 
qoando non quidem talia sunt , sed tanta , ut talium viccm sup- 
plere possinU 

Nofa, cttmdico causam „eminenter lt perfectiones sui effe- 
ctus continere, ium me significare velte, quod causa perfectiones 
effectus excellentius , quam ipse effectus continet. Vide etiam 
txicmaS. 

T. Omnis res , eui inest immediate , ut in subiecto , sive per 
quam existit aliquid quod percipimus , boc est , aliqua proprietas 
s*e qualitas sire attributum , cuius reaiis idea in nobis est , voca- 
tar sobstantia. 



> .1« 



30 PR1NCIPI0RUH PHIL090PHIAE CARTES. 

Neque enim ipriw suMantiae prmeeise sundae aUam ha be 
mus ideam, quam quodsitres, in qua formaliter vei emmenter 
existit illud aliquid quod percipimus , sive quod est obiective t* 
aliqua ex nostris ideis. 

VI. Substantia, cui inest iaunedmte cogitataa, Yocatnr me*f* 
Loquor autem hie de mente petius, quam de anima, quo- 

niam animae nomen est aequtvocum, et saepe pre re eorporm 
usurpatur. 

VII. Substantia, quae est subiectam immediatum extensfcmii 
et accidentium, quae extensionem praesupponunl, ut flgom, 
situs, motus locaKs etc. , rocatur eorpus. 

An vero una et eadem substantia sit, quae voeatur ment §t 
corpus, an duae diversae, postea erit inquirendum. ' 

VIII. Substantia , quam per se summe perfectam esse lntelli- 
gimus , et in qua nihil plane concipimus quod aliquem deffectom 
sive perfectionis limitationem involvat , D e u s vocatur. 

IX. Quum quid dicimus in alicuius rei natura sive concepta 
contineri, idem est ac si diceremus, id de ea re verura esse, 
sive de ipsa posse vere affirmari. 

X. Duae substantiae realiter distingvi dicuntur, quum 
unaquaeque ex ipsis absque alia potesi exislere. 

Cartesii postulata hie omisimus, quia ex iis nihii m se- 
quentibus concludimus. Attamen ieetores serio rogamus, uf 
ipsa perlegant atque attenta meditatione eansiderent. 

AXIOMATA. 

I. In cognitionem et certitudinem rei ignolae non perveot- 
mus , nisi per cognitionem et certitudinem alterius quae ipsa prior 
est certitudine et cognitione. 

II. Dantur rationes, qnae nos de nostri corporis exislentia 
dubitare faciunt. • 

Hoe re ipsa in proUgomene ostensum est, ideoque tanqumm 
axioms hiepenitur. 

III. Siq^iidpraeiermentemeicorpQsnabemtts, Id nobis 
nus quam mens et corpus notum est. 



PAJU I. 31 

Aaiamdumt kmee mjefomata rrihil de rebus wttrm not afflrmare, 
mdtmnium em, muaa m nobis quatenus summs res cogitantes re- 



PROPOSITIONES. 

PROPOS. I. De nulla re possumus absolute esse 
certi, quani diu nescimus nos ezistere. 

DnoNSTH. Proposltio haec per se patet; oam qui absolute 
Mtitse esse, simol oescit se esse affirmaotem aut negantem, hoc 
ftf, eerto se aiBrmare aot negare. 

Netrnndum autem Ate , quod, quamvis multa magna certitu- 
mmaMrmemus et negemus, ad fioc quod existamus non attcn- 
', tamen, nisi pro indubitato hoc praesupponatur , omnia 
revocari possent. 

PROPOS. II. Ego sum debet esse per se notum. 

BnffOTCSTK. Si negas, non crgo innotescet nisi per aliud, 
<mm quideni CP CT a1, * •) co K nitio * l certitudo prior erit in nobis 
bcnmntiato ,, ego sum". Atqui hoc est absurdum (pcr praec.) ; 
«pmt se debet esse notnm ; quod erat dcmonstrandum. 

JlOPOS. HI- Ego quatenus res constans corpore 
4um non est primum nec per se cognitum. 

De*o> «tb . Quaedam sunt quae nos de eiistentia nostri cor- 
pniabiure faciunt (perax. 2.); ergo (perai. 1.) in eius certi- 
tafem non pcrveniemus, nisi pcr cognitioncm et certitudinem 
*ri» rei , quae ipsa prior est cognitione et certHudine. Ergo 
mx esantUtio : ego qnalcnus res constans corpore sum non est 
pbnm nee per se cognitnm ; q. e. d. 

fgOpos |V. Ego sum non potest esse primum co- 

frnitum, nisi quatenus cogitamus. 

^ 0o« enuntiatum „cgo sum res corporea aut 

^wwoW * * non est prinram cognitnm (per praec.) , nec 

*m 4* m\m< e*isientia, gaateaas eonsto slfa repneter menlem et 



32 PRINCIPIORUM PHILOSOPHIAE CARTES. 

corpus, sum certns; ntm ri aliqua alia re a mente et eorpore oV 
versa constamns, ea nobis minus nota est, quam eorpus (pei 
ai. 3.)* Quare ego sum uon potest esse primum cognitam, nU 
quatenus cogitamus ; q. e. d. 

COROLLAR. Hinc patet mentem sive rem cogitantem notfo* 
rem esse corpore. 

Verum aduberiorem explicationem lcgantiwCartesiiprinoip, 
philos. part, I. art. 1 1 . et 12. 

SCHOLIUM. Unusquisque certissime percipit, quod affir- 
mat, negat, dubitat, intelligit, imaginatur etc, sive quod eiisttl 
dubitans, intelligens, affirmans etc., sive uno verbo cogitans; ne- 
que potest baec in dubium revocare. Quare hoc enuntiatum co 
gito sive $um cogitant unicum (per prop. i.) et certissimum esl 
fundamentum totius phUosophiae. Et quum in scientiis nihil alinri 
quacri neque desiderari possit, ut de rebus certissimi simus, 
quam omnia ex firmissimis principiis deducere , eaque aeque clan 
et distincta reddere ac principia, ex quibus deducuntur: clan 
sequitur, omne quod nobis aeque evidens est, quodque aequi 
clare et distincte atque nostrum iam inventum principium percipt- 
mus , omneque quod cum hoc principio ita convenit et ab hoi 
principio ita dependet , ut si de eo dubitare velimus , etiam de hoi 
principio esset dubitandum , pro verissimo habendum esse. Ve- 
rum ut in iis reccnsendis quam cautissime procedam , ea tantua 
pro aeque evidentibus proque aeque clare et distincte a nobis per- 
ceptis in initio admiltam , quae unusquisque in se , quatenus co- 
gitans, observat: ut cx. gr. se hoc et illud velle, se certas talei 
habereideas, unamqueideam plus realitatis et perfectionis in si 
continere, quam aliam; illam scilicet, quae obiective continel 
esse et perfectionem substantiae , longe perfectiorem esse , quan 
illam , quae tantum obiectivam perfectionem alicuius accidentli 
continet ; illam denique omnium esse perfectissimam , quae esJ 
entis summe perfecti. Haec, inquam, non tantum aeque evidentei 
et aeque clare , sed forte etiam magis distincte percipimus. Nan 
non tantum affirmant nos cogitare, sed etiam quomodo cogitemns 
Porro etiam illa cum hoc principio convenire dicemus , quae noi 
possunt in dubium revocari , nisi simul hoc nostrum inconcussuno 
fundamentum io dubium revocctur. Ut ex. gr. si quis dubitait 



*«• *• . 33 

telt, m ex niliilo aliquki flat, simul poterit dubftare, an nos 
cogiUmus simus. Nam si de nihilo aliquid affinnare 
i, neuipe qiiod potest esse causa alicuius rei , potero simul 
ogiuaoneni de nihilo affirmare, ac dicere me nihfl 
dio eogito. Qood qoum mihi impossibile sit, impossi- 
mihi erit cogitare , quod ex nihilo aliquid fiat. His sic 
ea quae nobis impraesentiarum , ut ulterius pergere 
necessaria videntur, hic ordinc ob ocutos ponere con- 
numeroqae axiomatum addere ; quandoquidem a Carte- 
sia mfine responsionum ad secundas obiectiones tan- 
ftm axiomata proponuntur, et accnratior quam ipse esse nolo. 
luanen ne ab ordine iam incepto recedam , ea ntcumque clariora 
nufcre, et quomodo nnom ab alio, et omnia ab hoc principio 
„m%mm cogitans " dependent, vel cum ipso evidentia et ratione 
eoavcahmt, osiendere conabor. 

AXIOMATA ex Cartesio depromta. 

IT. Snnt dr? ersi gradus realitatis sive entilatis. Nam substan- 
tu ph» habet realiUtis quam accidens vel modus , et substantia 
quam finita. Ideoque plus est realitatis obiectivae in idea 
, quam accidentis, et in idea substantiae infinitac, 
finitae. ») 
Boe trioma ex sola coniemplatione nostrarum idearvm , de 
existentia cerfi sumus, quia nempe modi sunt cpgitandi, 
Scimus enim, quantum realitatis sive perfectionis 
iieesubstantiae de substantia qffirmat; quantum vero idea modi 
de wto&o. Quod quum ita sit t necessario etiam comperimus ideam 
mUtmttiae ptus realitatis obiectivae continere , quam ideam 
eticwhts aecidentis etc. Vide schotium proposit. 4. 

T. Bes eogftans si aliquas perfectiones novit quibus careat, 
sibi staum ipsas dabit , si sint in sua potestate. *) 

Boemmsquisqueinse, quatenus est res cogitans , obscrvat. 
Q*sre (per sckot. prop . 4.) de ipso cerfissimi sumus. Et eadem 
ae c«mm non minus certi sumus de sequenti , nempe 



l) Cutesii fmeditat. de prima philos. p. 103. sq.) iiioma 6. 
3 Ctrterii axioma T. 



34 PRINCIPIORUM PHILOSOPHIAE CARTES. 

TI. In omnis rei idea sive eoncepta continetar existentia te> 

possibilis vel necessaria. ') ^ 

Necessaria in Dei sive entis sumtne perfecti conceptu; '* 

nam alias conciperetur imperfectum , contra quod suppomhm ! fr 

concipi: contingens vero sive possibilis in conceptu rwi : * 

limitalae. * 

VII. Nulla res neqne ulla rei perfectio actu existens potest ha- * 
bere nihil sive rem non eiistentem pro causa suae existentiae. a ) * 

Hoc axioma nobis aeque perspicuum esse atque est ego sum fc 

cogitans inscholioproposit. 4. demonstravi. ■ * 

VIII. Quicquid est realitatis sive perfectionis in aliqua re eai "• 
formaliter vel eminenter in prima et adaequata eius causa. *) . ^ 

Per eminenter intelligo, quum causa perfectius contmet * 
omnem realiiatem effectus, quam effectus ipse; per formalitec 
vero, quum aeque perfecte illam continet. • * 

Hoc axioma a praecedenti dependet. Nam si si/pponeretur *a 
nihil vel minus esse in causa , quam in effectv, nihil in causa euei "fl 
causa effectus. At hoc est absurdum (per praec). Quare non k$ 
quaecumque res potest esse causa alicuius effectus , sed praecise "«u 
illa, in qua eminenter f vel ad minimum formaUter est omnis % 
perfectio , quae est in effectu. % **. 

IX. Realitas obiectiva nostrarum idearum requirit causam, ia kt 
qua eadem ipsa realitas non tantum obiective , sed formaliter vel t*, 
eminenter contineatur. 4 ) ^. 

Hoc axioma apud omnes, quamvis multi eo abusi sunt, tn i^ 

confesso est. Ubi enim aliquis aliquid novi concepit , nullus est ^ 

qui non quaerat causam illius conceptus sive ideae. Ubi vero aU- \ 

quam assignare possunt , in quaformaliter vel eminenter tantum ^ 

realitatis contineatur , quantum est obiective in illo conceptu* ^ 

quiescunt. Quod exemplo machinae a Cartesio princ. phil. a 

part. I. art. 17. allato satis explicatur. Sic etiam si quis quae-, ^ 

rat, undenam homo ideas suae cogitationis et corporis habeat, * 

nemo non videt illum eas ex se , formaliter nimirum continente, - 



1) Vide Cartesii axioma 10. 

2) Vide Carlesii axioma 3. 

3) Vide Cartesii axioma 4. 

4) Cartesii axionia 5. 



FAKS I, J5 

Afaw obiective continent , habere. Quare si homo 
eret ideam 9 quae pius reaiitatis obteetivae contine- 
ipse formaUs, necessario iumine naturaH impulsi 
m eaetra hominem ipsum 9 quae omnem illam per- 
TrwutUter vel eminenter contineret, quaereremus. 
quam aiiam practer hanc causam assignavit f quam 

et distincte conceperit. Porro quod ad veritatem 
tmtis attinet, ea a praecedentibus pendet. Nempe 
I dantur diversi gradus realitatis sive entitatis in 
tfnde (perax. S.)pro gradu perfectionis perfectiorem 
rirunt. Verum quum gradus reaUtatis, quos in ideis 
► non sint in ideis, quatenus tanquam modi cogitandi 
ur, sedquatenus una substantiam, alia modum tan- 
tiaerepraesentat, seu uno verbo , quatenus ut ima- 
t considcrantur*) : hinc clare sequitur idearum nul~ 
rimam causam posse dari , praeter illam , quam om- 
utiurali clare et distincte inteWgere modo ostendeba- 
9 in qua eadem ipsa realitas, quam habent obiective, 
er vel eminenter continetur. Hanc conclusionem, ut 
tigatur, uno aut altero exemplo explicabo. Nempe 
r aliquos (puta unum alicuius insignis philosophi, al- 
xus nugatoris) una eademque manu scriptos videt, nec 
verborum (hoc est, quatenus vetuti imagines sunt), 

ad delineamenta characterum et ordinem literarum 
ullam inaequalitatem , quae ipsum cogat diversas 
trere, interipsos agnoscet, sed ipsi ab eadem causa 
todo processisse videbuntur. Verum si ad sensum ver- 
rationum attendat, magnam inter ipsos inaequalita- 
tt, ac proinde concludet umus libri causam primam 
tam aprima causa alteriusfuisse, unamque alia tanto 
m revera fuisse , quanhtm sensum orationum utrius- 
nve quantum verba, quatenus veluti imagines consi- 
ab invicem differre reperit. Loquor autem de prima 
\ 9 quae necessario debet dari, quamvis concedam, 



leefiaraeerti lurous, quia id in nobia quatenos eogitantei 
. Vide praee. *cbo)ium. 

5 # 



36 PRINCIPIORUM PHILOSOPHIAE CARTES., 

imosupponam, unumUbrumexaliodescribiposse, utperoeewt 
man\festum. Idem etiam elare explicari potest exemplo effigiei, 
puta aUcuius principis, Nam si ad ipsius materiaUa tanhtm at* 
tendamus, nuUaminaequalitateminteripsametalias effigiesre^ 
periemus % quae nos eogat diversas eausas quaerero: imo nikU 
obstabit, quin possimus eogitare, ittam ex alia imagine finsso 
depictam; et istam rursus ex alia, et sic in infimtum. Nam ad 
eius delineamenta nullam aliam eausam requiri satis dignoseo- 
mus. Ferumnadimaginem, quatenus imago est, attendamus, 
statim causam primam eogemur quaerere, quae formaliter oet 
eminenter contineat id quod illa imago repraetentatiee eontinotm 
Nec video , quid ad confirmandum et dHucidandum hoe axioma 
uUerius desideretur, 

X. Non minor causa requiritur ad rem conservandam , quam 
ad ipsam primum producendam. *) 

Exeo, quod hoc tempore cogitamus, non necessario seqtd* 
tur, nosposteacogitaturos. Nam conceptus , quemnostraeeo- 
gitationis habemus , non involvit sive non continet necessariam 
cogitaiionis existentiam; possum enim cogitationem , quamvis 
snpponam eam non existere, clare et distincte concipere, *) Quum 
autem uniuscuiusque causae natura debeat in se continere aut in- 
volvere perfectionem sui effectus (perax, 8.).* hinc clare sequi- 
tur, aliquidinnobis aut extra nos, quod nondum intetleximus 9 
adhuc neeessario dari, cuius conceptus sive natura involvat exU 
stentiam, quodque sit causa, cur nostra cogitatio incepit exir 
stere, etetiam ut existere pergat, Nam quamvis nostra cogi- 
tatio ineepit existere, non ideo eius natura et essentia necesso* 
riam existentiam magis involvit, quam antequam existeret f 
ideoque eadem vi eget, ut in existendo perseveret, qua eget, ut 
existere incipiat, Et hoe quod de cogitatione dicimus^ dicen* 
dum etiam de omni re, euius essentia non involvit neeessariam 
existentiam. 

XI. Nulla res existit t de qua non possit quaeri , quaenam sit 
causa (sive ratio) cur existat. *) 

1) Cartesii axioma 2. 

2) Hoc unusquisque iii se , quatenus est res eogitans , comperft. 

3) Vjde Cartesii axioma 1. ' 



PARS L 37 

, existere rit qmd positivum, nonpossumus dicere , quod 

utmUsU pro eausa (per ax. 7.). Ergo aliquam positivam 
mm sioorationem, curexistat, assignare debemm, oamque 
koo est, quae extra rem ipsam est t velintemam % hoo 
in natura et definitione rei ipsius existentis compre- 



positiones quatuor sequentes ex Cartesio 

desumtae. 

)POS« V. Dei existentia ex sola eius naturae con- 

sideratione cognoscitur. 

EV09STR. Idem est dicere aliquid in rei alicuius natura sive 
rptn contineri , ac diccre id ipsum de ea re esse verum (per 
L). Atqui existentia necessaria in Dei conceptu continetur 
ai. 6.)- Ergo verum est de Deo dicere , necessariam eiisten- 
in eo esse sive ipsum eiistere. 

•CHOL. Ex hac propositione multa praeclara sequuntur. 
ab hoc solo , quod ad Dei naturam pertinet eiistentia , sivc 
LDei conceptus involvit necessariam existentiam, sicut con- 
» trianguli, quod eius tres anguli sint aequales duobus rectis, 
qtodeius exislentia non secus atque eius essentia sit aeterna 
ilas, omnis fere Dei attributomm cognitio, per quam in illius 
wtjd sive summam beatitudinem ducimur , dcpendet. Quarc 
nopere desiderandum esset , ut humanum genus tandem ali- 
ido haec nobiscum amplecteretur. Fateor quidem quaedam 
praeiudicia , quae impediunt , quo minus unusquisque hoc 
> facile intelligat. •) Yerum si quis bono animo et solo verltatis 
equeverae uttlitatis amore impulsus remexaminarevelit, eaque 
un perpendere quae in C a r t e s i i medit. de prima phil. V. quac- 
in fioe responsionum ad primas obiectiones habentur, et simul 
e de aetemilate part. II. nostrae appendicis cap. 1. tradimus; 
ffocul dubio rem quam clarissirae intelliget et nulius dubitarp 
etit, an aliquam Dei ideam habeat: quod sane primum ftmda- 
otnm est humanae beatitudinis. Nam simul clare ridebit, ideam 



*j Lege Cartesii pTlocipiorvm />b/L psrt. I. srl/c. i9. 



38 PRINCIPIORUM PHILOSOPHLIE CARTES. 

Dei longe a caeterarnm rerum ideis differre : nbi nempe inteHiget 
Deum , quoad essentiam et existentiam , a caeteris rebus toto ge- 
nere discrepare. Quare oirca haec lectorem diutius hic dctinere 
non est opus. 

PROPOS. VI. Dei existentia ex eo solo, quod eius 
idea sit in nobis, a posteriori demonstratur. 

Dkmonstr. Realitas obiectiva cuiuslibet ex nostris ideis re- 
quirit causam , in qua eadem ipsa realitas non tantum obiective, 
sed formaiiter vel eminenter contineatur (per ax. 8.). Habemu» 
autem ideam Dei (per def. 2. et 8.) , huiusque ideae realitas ob- 
iectiva nec formaliter nec eminenter in nobis continetur (per ax. 
4.) , nec in ullo alio , praeterquam in ipso Deo potest contineri 
(perdef. 8.). Ergo haec ideaDei, quae in nobis est, requiril 
Deum pro causa , Deusque proinde exislit (per ax. 7.). 

SCHOL. Quidam sunt qui negant , se ullam Dei ideam ha- 
bere , quem tamen , ut ipsi aiunt , colunt ct amant. Et quamvis 
ipsis Dci definitionem Deique atlributa ob oculos ponas , nihil ta- 
menproficies; non hercle magis , quam si virum a nativitate cae- 
cum colorum difTerentias , prout ipsos videmus, docere moliaris. 
Verum nisi eos tanquam pro novo animalium gencre , mcdio scili- 
cet inter homines et brula , habcrc velimus , eorum verba parum 
curare debemus. Quomodo quaeso alio modo alicuius rei ideam 
ostendere possumus, quam eius definilionem tradendo eiusque 
attributa explicando? Quod quum circa Dei ideam praestemus, 
non est, quod verba hominum Dei ideam neganlium propterea 
tantum, quod nullam eius imaginem in cerebro formare possunt, 
moram nobis iniiciant. 

Deinde notandum, quod Cartesius, ubi citat axioma 4. ad 
ostendcndum, quod realitas obiectiva ideae Dei nec formaliter nee 
eminenter in nobis continctur , supponit , unumquemque scire se 
non esse substantiam infinitam, hoc est, summe intelligentem, 
summe potentem etc. , quod supponere potest. Qui enim scit se 
cogitare , scit eliam se de mullis dubitare , nec omnia clare et dt- 
stincte inteUigere. 

Denique notandum , quod ex def. 8. etiam clare sequatur, non 



pars . i. 39 

f<*st dari plures deos , sed tantum unum , ut propos. 1 1 . huius, 
etklLparte nostrae appeudicls cap. 2. clare demoostramus. 

PBOPOS. VII. Dei existentia demonstratur etiam ex 
eo, quod oos ipsi habentes eius ideam existamus. 

SCHOL. Ad hanc propositionem demonstrandam assumitCar* 
teSH» haee duo axiomata , nempe 1 . Quod potest efficere id quod 
Mucr ett sive dijpcilius , potest etiam efficere id quod minus. 
I. Maius est ereare sive (per ax, 1 0.) conservare substantiam 9 
pum attributa s i ve proprietates substantiae. Qu ibus quid signi- 
fare vdit nescio. Nam quid facile , quid vero difficile vocat? 
NMenim absolute , sed tantum rcspectu causae facile aut diffi- 
cik dkitur : adeo ut una et eadcm res eodem tcmporc respcctu di- 
Tffitrorn causarum facilis et difllcilis dici possit.*) Ycrum si illa 
duScilia vocat , quae magno labore, facilia autem, quae minori 
hbore ab eadem causa contici qucunt, ut ex. gr. vis , quae sustol- 
lere polest 50 libras, duplo facilius sustollcre poterit 25 libras; 
ooneritsane axioma absolute vcrum, nec cx eo id quod intcndit 
deooo&trarc poterit. Nam ubi ait : St haberem vim me ipsum con- 
stnandi, etiam haberem vim mihi dandi omnes perfcctioncs, 
qwe miki desunt (quia scilicet non tantam potestatcm rcquirunt) ; 
ipsi concederern, quod vires , quas impcndo ad mc conservandum, 
jwssenlaltaplura longe facilius efliccrc , nisi iis eguissem ad me 
roo«cnaodum : sed quam diu iis utor ad me conservandum, 
Qfgn me posse eas impendere ad alia quamvis faciliora eflicienda, 
atinnoslro exemplo clarc videre cst. Ncc diflicultatem tollit, si 
dicalor, qood, quum sim res cogitans , ncccssario debcrem scire, 
Dum ego in me conservando omncs mcas vircs impendam , ct 
euamoam ca sit causa, cur ego mihi non dcm ccteras perfcctiones. 
Nam (praeterquam quod de hac re iam non disputatur, sed tantum 
q&omodo ei hoc axiomate nccessitas huius propositionis sequa- 
tar) si id scirem , maior essem , et forte maiores vircs requirerem, 
qum quas habeo , ad me in maiori illa perfectione conservandum. 



*) He alia exempla quaeras, cape exemplum araneae, quae telam 
Ucile texit, quatn homines non nisi difficillime texerent: homines con- 
^foim plurima facillime faciunt, quae forle aogelis /nipossibilia SUuL 



40 



PRINCIPIORUM PHILOSOPHIAE CARTE8. 



Deinde nescio , an maior sit labor substantiam , qnam altribal 
creare (sive conservare) , hocest, ut clarius et magis phflotophin 
loquar , nescio , an substantia non indigeat tota sua virtute et ei 
sentia, qua se forte conservat , ad conservanda sua attributa. flf 
haec relinquamus, et quae nobilissimus aucior hic vult, ulteril 
examinenius, videlicet quid per/aciVe, quid per dijjicile intelligai 
Non puto nec mihi ullo modo pcrsuadeo , eum per difficile intd 
tigere id quod impossibile (ac proinde nullo modo potest condpi 
quomodo fiat) , ct perfacile id quod nullam implicat contradl 
ctionem (ac proinde facile concipitur , quomodo fiat) ; quamvb I 
medit. de prima phil. III. primo obtutu id videatur velie , ubi afi 
Nec putarc debeo, illaforsaii, quae mihi desunt , difficiliutm 
quiri posse, quam illa quae iam in me sunt. Nam contra manffl 
stum est longe diffieiliusfuisse, me, hoc est, rern sive substantim 
cogilantem ex nihilo emcrgere , quam etc, Nam id ncc cum Vtt 
bis auctoris conveniret , nec eliam eius ingcnium redoleret. E 
enim, ut primuin omittam, inter possibile et impossibile, sh 
intcr id quod intelligibile est , et inlcr id quod non intelligibUe cs 
nulla datur ratio , sicuti nequc intcr aliquid et nihil; et potestas I 
impossibilia non magis quadrat , quani crcatio ct generatio ad nc 
entia : idcoquc nullo modo inter sc coinparanda. Adde quod fl 
tantum inter se comparare et eorum rationem cognoscere possun 
quorum omnium clarum et distinctum habeo conccptum. Nef 
igitur sequi , quod qui polcst impossibile facere , possit etiam fl 
ccreid, quod possibile cst. Quaeso enim, quaenam esset ha< 
conclusio: ,,Si quis potcst faccre circulum quadratnm, potei 
etiam facere circulum , cuius omncs lineae , quae a centro ad ci 
cumferentiam possunt duci, sint aequales;" aut: ,,siquispote 
facere ut ro nihil patiatur , eoque uti tanquam materia , ex qi 
aliquid producat , etiam habcbit potestatem , ut ex aliqua re al 
quid faciat." Nam, uli dixi, inter haec et similia nulla dati 
convenientia , ncque analogia, neque comparatio, neque ul 
quaecumque ratio. Atque hoc unusquisque videre potest, mo< 
ad rem parum atlendat. Quare hoc ab ingenio Cartesii prorsi 
alienum existimo. Yerum si ad sccundum axioma ex duobi 
modo allatis attcndo , videtur , quod per maius et dfficilius inte 
ligere vult id quod perfectius est , per minus vero QlfaciUus : 



FJkMM L 4f 

▲thoc etiem valde oiMCnrum vid ctau. Nam 
fc«ot iMfrim, qnae superius. Nefo enim, ut s«pre, 
iyotwt ■»!■■ fbcere, posse staeJ et eedem opera , «tin 
itleme eVtasupponi, qoodmiDiis est meere. Mnde 
lUmBmtcr9m+tiwecQmservar9suk9tm%tieM t qummatiri' 
me per attribuU non inteliigere poteot id quod m aub- 
■■■lilrr continetur, et ab ipsa substantia non nisi ratione 
bot. Nam tum idem est ereare snbstantiam, qnam erearo 
• Hoe etiam propter eandem rationem intelligere potest 
•00 svbsUntiae, quae ei ehis essentia et definitione ne- 
mqmmliii Ifolto etiam minus intelligere potest, qnod 
letavTeUe, proprieUtesetattribnta alterios sobstantiae, 
r. oi dico, quod potestatem habeo ad me, subsUntiam 
soj^taotemfinitam, conservandum , non ideo possumdi- 
od tnK^— " etiam potesutem mihi dandi petfectiones sub- 
nfinitae , quae toU essentia a mea differt. Nam vis sive 
, ejuainmeo esse meconservo, toto genere differt a vi 
otio, qno subsUntia absolute infiniU se conservat, a qua 
I et proprieUtes non nisi ratione distinguuntur. *) Ideo- 
oorris oupponerem me meipsum conservare) si veUem con- 
memihiposse dare perfectiones substantiae absolute in- 
smfl oliud supponerem', qnam quod possem totam meam 

■ ■ nibiliim redigere, et denuo subsUntiam infinitam 
Qood sane longe maius esset, quam Untum snpponere, 

ssem me subsUntiam finitam conservare. Quum iUque 
«mperattribnUsiveproprieUtes intelligere possit, nihil 
tfat, quam quatiUUs, quas ipsa subsUntia eminenter 
(ot hoec et illa cogiutio in mente , qnas mibi deesse elare 
| t noa vero quas altera subsUntia eminenter continet (nt 

■ molus in eitensione; nam tales perfectiones mibi, rei 
BogiUnti, non sunt perfectiones , ideoque non mihi de- 
8ed tom id, qnod Cartesius demonstrare vnlt, nullo 
bocaxioniate concludi potest: nempe quod, si me con- 



)4a, qood via , qaa snbttantia se eontervat, nibil est praeter 
■tfam, et ooo nfsi nomine ab eadem differt, quod maztme lo- 
mif , ohi io appendie* deDeipoteoUa sgewu$. 



42 PRINCIPIORUM PHILOSOPHIAE CARTES. 

servo, etiam habeo potestatem mihi dandi omnes perfectiones, 
quas ad ens summe perfectum clare reperio pertinere ; ut ex modi 
dictis satis constat. Vcrum ne rem indemonstratam relinquanm 
et omnem confusionem vitemus , Yisum fuit sequentia lemmatfc 
in antecessum demonstrare , ac postea iis demonstrationem hutai 
septimae propositionis superstruere. 



LEMMAI. Quo res suanatura perfectior est , eomaiorem 
stentiametmagisnecessariaminvolvit,' etcontra t quo 
gis neeessariam existentiam res sua natura involvit, eo 

fectior est. 

Dkmonstr. In omnis rei idea si?e conceptu continetur exl* 
stentia (per ax. 6.) . Ponatur igitur A esse res quae decem gra<h*| 
habet perfectionis. Dico, quod eius conceptus plus existenttai^ 
involvit, quam si supponeretur, quinque tantum gradus perfe* ' 
clionis continere. Nam quum de nihilo nullam possimus affirman : ' 
existentiam (vide schol. propos. 4.) , quantum eius perfectioni co* : 
gilatione detrahimus , ac proinde magis ac magis de nihilo partid* 
pare concipimus, tantum etiam possibilitatis existentiae de ip§0 v 
negamus. Ideoque si eius gradus perfectionis in infinitum diminof 4 
concipiamus usque ad o sive ciphram, nullam existentiam sive ab- *\ 
solute impossibilem existentiam continebit. Si autem contra ehtf ' 
gradus in infinitum augcamus , summam existentiain , ac proindt ? 
summe necessariam involvere concipiemus. Quod erat primum* • 
Deinde quum haec duo nullo modo separari queant (utex ax. 6. to~ * 
taque prima parte huius satis constat) , clare sequitur id , quod 86* i 
cundo loco demonstrandum proponebatur. 

Nota L quod, quamvis multa dicantur necessario existere 
ex eo solo , quod datttr causa determinata ad ipsa producenda, 
de iis hie non loquamur , sed tantum de ea necessitate et possibi- 
litate, quae ex sola naturae sive rei essentiae consideration* 
nulla habita ratione causae sequitur. 

Nota II. quod hic non loquimur de pulchritudine etde at&9* 
perfectionibus , quas homines ex superstilione et ignorantia pet* 
fectiones vocare voluerunt. Sed per perfectionem tnteltigo tan» 
tum realitatem sive esse. Ut ex. gr. i?i substantia plus reaUtatis 
contineri percipio 9 quam in modis sive accidentibus. Ideoqm 



i 



PARS L 43 

meejs necessariam et perfectiorem existentiam eontinere 

jrfiijfo, fttam accidentia, ut ex axiom. 4. et 6. satis 

t 

IOLLAR. Hincsequitur, quicquid necessariam existen- 

rehit esse ens summe perfectnm seu Deum. 

k U. Qui poientiam habet se conservandi, eius natura 
msariam invotuit existentiam. 

iobstr. Qui vim habet se conservandi , vim etiam habet 
tdi (per ax. 10.) v hoc est (ut facile omoes concedent), nulla 
eansm externa ad eiistendum , sed sola ipsius natura erit 
iffiriens , nt existat vel possibiliter (vide ax. 7.) vcl neces- 
At non possibUiter: nam (per id quod circa ax. 10. de- 
ni) tmn ex eo quod iam existeret, non sequeretur, ipsum 
BtUamm (quod est contra hypothesin). Ergo necessario, 
, eios natura necessariam imolvit existentiam; quod erat 

SIONSTR. PROPOSITIOMS VII. Si vim haberem me 
consenandi, taiis essem nalurae , ut neccssariam involve- 
istentiam (pcr lemma 2.); ergo (pcr coroll. lemm. 1.) 
lUmomnes contincret perfccliones. Atqui in mc, quatc- 
nm cogitans, multas impcrfeclioncs invenio, ut quod 
sn, quod cupiam etc. , de quibus (per schol. propos. 4.) 
erfas. Ergo nullam vim habeo mc conscrvandi. Nec di- 
issom , quod ideo iam careo illis perfcctionibus , quia eas 
in denegare volo ; nam id clare primo iemmati et ci , quod 
(per ax. 5.) clare reperio , repugnarct. 
tndenon possum iam existere, quin conserver, quam diu 
, she a me ipso , siquidem habeam istam vim , sive ab alio, 
am habet (per ax. 10. et 11.)* Atqui existo (per schol. 
;. 4.) , et tamen non habeo vim me ipsum conservandi , ut 
l probatum est. Ergo ab alio conscrvor. Sed non ab alio, 
m non habet se conscrvandi (per eandcm rationem, qua 
me meipsum conservare non posse demonstravi) ; ergo ab 
pri vim habet se consenandi , hoc est (per lcmma 2.) cuius 
necessariam involvit existentiam, hoc est (per coroll. 
1.) qui omnes perfectiones, gvas ad enssumme perfectum 



44 PRIXCIPIORUM PHILOSOPHIAE CARTES. 




clare pertinere intelhgo, eontinet. Ac proinde ens 

fectum, hoc est (per def. 8.)Deus, existit, uteratdem. '* l ^bi 

COROLLAR. Deus potest efficere id omne quod clare pwtf^ 
pimus , prout id ipsum percipimus. ^ 

Dbmonstr. Haec omnia clare sequuntur ex praecedentf fN^fc 
positione. InipsaenimDeumeristereexeoprobatumest, f>HL 
debeataliquisexistere, in quo sint omnes perfectiones , qnintCa 
idea aliqua est in nobis. Est antem in nobis idea tantae aHct^ 
potentiae , ut ab illo solo , in qno ipsa est , coelum et tertm d'i 
etiam omnia, qoae a me nt possibiliainteUiguntur, fieri 
Ergo simul cnm Dei existentia haec etiam omnia de ipso 
snnt. 

PROPOS. VIII. Mens et corpus realiter distinguui ^ 

Dbmonstr. Quicquid clare percipimus, a Deo fieri poMK l( , 
prout illud percipimus (per coroll. praec). Sed clare percipfatH 
mentem, hoc est (per def. 6.) substantiam cogitantem absque «§*•» 1 ^ 
pore , hoc est (per def. 7.) absque substantia aliqua extensa (per 
propos. 3. et 4.) ; et vice versa corpus absque mente (ut facUe 0** . 
nes concedunt). Ergo saltem per divinam potentiam mens 6HI ** 
potest sine corpore , et corpus sine mente. : '* 

Iam vero substantiae , quae esse possunt una absque alia, m* *'* 
Uter distinguuntur (per def. 10.) ; atqui mens et corpus sunt sofc* S 
stantiae (per def. 5. 6. 7.) , quae una absque alia esse possunt (VI *'* 
mox probatum est) : crgo mens et corpus realiter disUnguuntvr • l S 

Yide Cartesii in fine responsionum ad secundas obiecUoMI ^ 
propos. 4., et quae habentur principiorum phU. parte I. ab uUl$* ^ 
usque ad art. 29. Nam ea hic describere non operae pretinB W 
iudico. fc 

PROPOS. IX. Deus est summe intelligens. ^ 

Dkmopjstr. Si neges; ergo Deus aut nihil aut non omnft, M 

seu quaedam tantum inteUigit. At quaedam tantum inteUigere tt \ 

eaetera ignorare , limitatum et imperfectum inteUectum a upp ontt, \ 

quem Deo adscribereabsurdum est (per defin. 8.). Deum auteflt I 

nihil inteUigere, vel indicat in Deo carentiam intellectionis, ut fi V 

hominibus ubi nihU inteUigunt, atque imperfecUonem invohK* * 



FAftS L 45 

potest (per esnd. definit.), isl indiest, 
ioaiBeir^BgM^^N^tliqiiidintdaifere. Atquum 
o de ipso p r or su s negetur , non poterit uHum fatisHe- 
(jperaa.8.). Quum autem inteUectns cUre et dietinete 
ipiatar, Deo*iwoseausaes*epoterit(percorolLpro- 
Stgeloiige abest, utDei perfectioni repugnet, ipsum 
■gere. Quare eritsumme toteHigens; q. e. dcmonstr* 
. QissmTis coneedendnm sit, Deom esse incorpo- 
•epos. 16. demonstrstor, hoc tsmen oon its acdpien- 
omnes extensionis perfectiones sb eo remoTendse sint; 
aed*> qusteuus eitensionis nstnra et proprtotstes im- 
s siiqiism invohrunt. Qood idem etiam de Dd intel- 
eiidiun est, qnemsdmodum omnes, qni ultra Tulgus 
usn sapere Tohmt, fatentur, ut rase explkaWtnr In 
psrt. II. cap. 7. 



b X. Quicquid perfectionis in Deo reperitur, 
a Deo est 

rrm. Si neges : ponatur in Deo aliquam perfectionem 
a Deo non est. Erit illa in Deo yel a se , Tel ab aliquo 
k>. 8i a se , ergo necessariam sWe minime possibilem 
Sentiam (per lemma 2. prop. 7.) , adeoque (per coroll. 
smdem) erit quid snmme perfectum ; ae proinde (per 
Deos. 8i itaque dicatur aliquid in Deo esse , quod s 
ai dicitur id esse a Deo ; q. e. demonstr. 81 Tero sb 
M> direrso sit , ergo Deus non potest coneipi per se 
betus contra definit. 8« Ergo quicquid perfectionis in 
sr, sDeoest; q. e. d. 

ROPOS. XI. Non dantur plures dii. 

irs. Si neges : concipe , si fieri potest , plures deos, 
B» Tum necessario (per propos. 9.) tam A quam B 
foteQigens, bocest, A iotelliget omnia , sescilicetet 
damB intefliget se et A. 8ed quum A et B necesssiio 
r ptopos. 5.) ; ergo csusa Teritatis et necessitatls idese 
st in A, est ipseB; et contra causa teritauaet 
ipsius A, ouae asJioB, estipaeA. Qoaproptet 



46 PRINCIPIORUM ^HILOSOPHIAE CARTES. 

erit aliqua perfectio in A, quae non est ab A, et in B, qnae no* n 
est a B. Ideoqne (per praeced.) nec A nec B erunt dii ; adeoqae ^ 
non dantur plures ; q. e. d. ^ 

Notandum hic, quod ex hoe solo, quod aliqua res ex ee ne* ^ 
eessariam involvit existentiam , qualis est Deus, necessario 0** ^ 
quatur, illam esse unicam: ut unusquisque apud se attentame> 
ditatione deprehendere poterit ; atque etiam hie demonstrare pa* *- 
tuissem; sedmodononita ab omnibus perceptibiU, quemadmo» 
duminhacpropositionefactumest. j 

PROPOS. XII. Omnia quae exislunt a sola vi Dd * 

conservantur. * 



Dbmonstr. Si negas : supponatur aliquid se ipsum conee*- *? 
\arc. Quarc (per lemma 2. propos. 7.) eius natura necessariant ittr * 
volvit eiistentiam; ac proinde (per corollar. lemm. 1. eiusdea) *' 
esset Deus, darenturque plures dii, quod est absurdum (per T < 
praec). Ergo nihil existit, quod sola vi Dei non conservetur; 
q. e. d. jr 

COROLLAR. I. Deus cst omnium rerura creator. 

Demonstr. Deus (per praec.) omnia conservat, hoc est (per 
ax. 19.) , omnia quae existunt creavit et adhuc continuo creat. : f| 

COROLLAR. II. Res nullam ex se habent essentiam , qmm ^ 38 
sit causa cognitionis Dei : sedconlra, Deus est causa rerum etiaa * 
quoad earum essentiam. • * 

Dkmonstr. Quum nihil perfectionis in Deo reperiatur, quoda f 
Deo non sit (per propos. 10.); nuliam res ex se habebunt essea- jjr 
tiam , quae possit csse causa cognitionis Dei. Sed contra , qom * 
Deus omnia non ex alio generarit , sed prorsus crearit (per prop. * 
12. cum coroll.) , et actio creandi nullam agnoscat causam praeter .* 
efficientem (sic enim crcalionem definio), quae Deus est : sequitur, * 
res ante creationem prorsus nihil fuisse ; ac proinde etiam Deum * 
causam fuisse earum essentiae ; q. e. d. te 

Notandum, hoc corollarium ex eo etiam patere, quodDeWS h 
sit omnium rerum causa sive creator (per coroll. 1 .) , et qued ■ 
eatua omnes effectus perfectiones in se continere debeat (jper 
&.), quemadmodum unusquisqucfacileviderepotest* 



**ARS I. 47 

UOLXAR. III. Hine clare sequitur, Denm non sentire 
prie percipere; nam illios intellectas a nulla re eitri se 
fltnr, eed omnia ab eo profluunt. 
OLLAR. IV. Deus est causalitate prior rerum essentia et 
i, nt clare exi.et2. corollar. huius propositionis sequitur. 

DS. XIII. Deus est summe verax minimeque 

deceptor. 

rasTR. Beo (per def. 8.) nihil affingere possumus, in 
nid imperfectionis deprehendimus. £t quum omnis de- 
il per se notum) aut fallendi voluntas non nisi ex malitia 

procedat •) , metus autem diminutam potentiam snppo- 
itia vero privationem bonitatis ; nulla deceplio aut fallendi 

Dei , enti scilicet summe potenli et summe bono , erit 
oda. : sed contra summe verax minimeque deceptor dicen- 
e. d. Vide Cartesii responsion. ad secundas obiectiones 

OS. XIV. Quicquid clare et distincte percipi- 

mus verum est. 

lovstr. Facultas veri a falso dignoscendi, quae (ut unus- 
eiB se comperit et ex omnibus, quae iam demonstrata sunt, 
ot) in nobis est, a Deo crcata est et continuo conservatur 
jp. \2. cum coroll.) , hoc cst (per praec.) , ab ente summe 
ninimeque deceptore ; nequc ullam facultatem (ut unus- 
i io se comperit) nobis donavit abslinendi sive nou assen- 
is, quae clare et distincte pcrcipimus. Quare si circa ea 
emur , omnino a Beo essemus dccepti , essetque deceptor, 
per praec.) est absurdum. Quicquid igitur clarc et di- 
percipimus, verum est; q. e. d. 
10L. Quum ea , quibus neccssario , ubi a nobis clare et 

toc axioma inler axiomala non reccnsui, quia minime opus fuiu 
noo egeham , nisi ad solam hanc proposit. demonstr. , et etiam 
nan diu Dei existcntiam ignorabam , nolui aliqua pro veris as- 
oisi quae poteram ex primo cognito e^o sum deducere, ut In 
4. scholio monui. Porro definitiones metus et maliliae non 
ter defioitiones posui, quia ncmo eas ignorat, et iis non egeo 
olam baoc proposilionei». 



48 PRINCIPIORUM PHILOSOPHIAK CARTES. 

distincte percipiuntur, tssentiri debemus, necesserio rfotfm, ^ 
atque facultatem habeamns, iis, quae obscura et dnbia sunt rifn ^ 
quae ex certissimis principiis non snnt deducta, non assentieaeV A| 
ut nnosquisque in se comperit: clare sequitiur noe seanperpoenQ-~i 
cavere, ne in errores intiktamus, et ne unquam frllanmr (qvfc ^ 
idem adhuc clarius ex sequentibus inteUigetur) , modo serio *Nft-i 
nos constituamus, nihil affirmare quod non clare et distincte per* % 
cipimus, sive quod ex per se claris rt rrrth prinripih nnn dodta" ., 

ctum est. 

•t 

i 

PROPOS. XV. Error non est quid poaitiriimu » * 

Dkmonstr. Si error quid positivum esset , solnm Deunt pvf I? 
eausa haberet , a quo continuo deberet procreari (per propos. \%JL '■? 
Atqui hoc est absurdum (per propos. 13.)* Ergo error non esV ' fl 
quid positivum ; q. e. d. . ' 

SCJ90L. Quum error non sit quid positivum in homine, nflf ^ 
aliud poterit esse , quam privatio recti usus libertatis (per scbeL * 
propos. 14.) : ideoque non nisi eo sensu , quo dicimus tbsentiasi * 
solis causam esse tenebrarum , vel quo Deus , propterea quod in- 
fantem excepto visu aliis similem fecit, causa caecitatis dicitur, .^ 
Deus causa erroris dicendus; nempe quia nobis intellectum ad /. 
pauca tantum se extendentem dedit. Quod ut clare intelligatnr, J; 
et simul etiam quomodo error a solo abusu nostrae voluntatis pee>- - 
deat, ac denique quomodo ab errore cavere possimns, modes, * 
quos cogitandi habemus , in memoriam revocemus , nempe omnei 
modos percipiendi (ut sentire , imaginari et pure intelligere) et ? 
volendi (ut cupere , aversari , affirmare , negare et dubitare) ; nam * 
omnes ad hos duos rcferri possunt. l! 

Circa eos autem venit nolandum : 1 . Quod mens , quatenns res * 
clare et distincte intelligit iisque assentitur, non potest falli (per ' 
propos. 14.); neque etiam, quatenus res tantum percipit neqne 
iis assentitur. Nam quamvis iam percipiam equum alatum, cer- 
tum est, hanc perceptionem nihil falsitatis continere, quam din 
non assentior , Yerum esse dari equum alatum , neque etiam qoam 
diudubito, an detur equus alatus. Et quum assentiri nihil aliud 
sit, quam voluntatem determinare , sequitur, errorem a solo usn 
voluntatis pendere. 



PARS L 49 

Qwdul adhuc clarius pateat, notandum 2. Quod nos non 
labeamus potestatem iis assentiendi , quae clare et di- 
perripimus , verum etiam iis , quae quocumque alio modo 
Nam nostra voluntas nullis limitibus determinata 
M. Quod clare unusquisque videre polcst, modo ad hoc atten- 
al, aempe cruod , si Deus facultatem nostram intclligendi infini- 
•treddere vellet , non ipsi opus esset, nobis ampliorem facul- 
Jbb assentiendi dare, quam ea est, quam iam habemus, ut 
■rnbusa nobis intellectis assentiri possemus: sed hacc eadem, 
m iam babemus , rebus infinitis assentiendis sufficcret. Et re 
sa etiam eiperimur, quod multis assentiamur, quae ex certis 
iacipus Don deduximus. Porro ex his clare viderc est , quod, si 
lcflectus aeque se latius extenderet ac volendi facultas, sive si 
tWi flacultas non latius se extendere posset , quam intellectus, 
dfcoique si facultatem volendi intra limites intellectus continere 
MKBus , nunquam in errorcm incideremus (per propos. 14.). 

Verum ad duo priora praestanda nullam habcmus poteslatem ; 
m implicat, ut voluntas non sit infinita, ct intellcctus creatus 
litus. Bestat igitur tertium considerandum : ncmpe an ha- 
eaauspotestatem, facultatcm nostram volendi intra limitcs in- 
&uectas continendi. Quum autem voluntas libera sit ad sc deter- 
, sequitur nos potestatem habere, facultatem assen- 
i iotra limites intellectus continendi , ac perinde cfficiendi, ne 
a erromn incidamus ; unde cvidentissime patct, a solo usu liber- 
ius romntatis pendere , ne unquam fallamur. Quod autcm no- 
iraToiuntas libera sit, demonstratur a Cartcsio princip. phil. 
irt. I. art. 39. et meditat. de prima phil. IV. (de vcro et falso), et 
oobis in nostrae append. cap. ultimo fuse etiam ostcndilur. Et 
mmris, ubi rem clare et distiuctc percipimus , non possimus ei 
oo assentiri ; necessarius iste asscnsus non ab inlirmitate , sed a 
»U Hbertate et pcrfectione nostrae voluntatis pendct. Nam as- 
eotiri vero est in nobis perfcctio (ut per sc satis notum) , nec vo- 
intas uoquam perfectior est nec magis libera, quam quum se pror- 
is determinat. Quod quum contingere potest, ubi mens aliquid 
fare et distincte intelligit , necessario cam perfectioncm statim 
ibidabit (per ax. 5.). Quare longc abest, ut per id quod minime 
ttiffereotes simus in aroplectendo vero , nos minus Jibcros esse 






50 PR1NC1P10RUM PH1L0S0PHIA£ CARTES. 

intelligamus. Nam contra pro certo statuimus, quo mag 
differentes somus , eo nos minus liberos esse. 

Restat itaque hic tantum explieandom , quomodo error i 
ctu hominis nihil sit nisi privatio, respectu yero Dei mera 
tio.*) Quodfacilevidebimus, si prius animadvertamus , i 
eo , quod multa percipimus praeter ea , quae dare inteUif 
perfectiores esse, quam si ea non perciperemus : ut dare 
constat, quod, si supponeretur , nos nihil clare et distincte 
percipere, sed tantum conrase, nihil perfectius haber 
quam res confuse percipere , nec aliud nostrae naturae desi 
posset Porro rebus quamyis confusis assentiri, quatenus 
actio quaedam est , perfectio est. Quod etiam unicuique 
festumerit, si, utsupra, supponat, naturae hominis repu 
ut res clare et distincte percipiat; tum enim perspieuum e 
longe melius homini esse , rebus quamvis confusis assent 
libertatem exercere, quam semper indifferentem , hoc e 
modo ostendimus) in infimo gradu libertatis manere. Et si 
ad usum et utilitatem vitae humanae attendere volumus , id 
sus necessarium reperiemus, ut quotidiana experientia i 
quemque satis docet. 

Quum igitur omnes modi , quos cogitandi habemus , qui 
in se solis spectantur, perfecti sint; non potest eatenus in ii 
id , quod formam erroris constituit. Verum si ad modos v< 
prout ab inviccm differunt, attendamus, alios aliis perfe< 
inveniemus , prout alii aliis voluntatem minus indifferentem 
est, magis liberam reddunt. Deinde etiam videbimus, 
quam diu rebus confusis assentimur, efficiamus, ut mens 
apta sit ad verum a falso dignoscendum ; ac proinde ut < 
libertate careamus. Quare rebus confusis assentiri, qw 
quid positivum est, nihil imperfectionis nec formam errori: 
tinet; sed tantum quatenus eo optima libertate, quae ad n< 
naturam spectat et in nostra potestate est, nos nosmet prh 
Tota igitur imperfectio erroris in sola optimae libertatis prfr 
consistet, quae error vocatur. Privatio autem dicitur , qt 
quaperfectione, quae nostrae naturae competit , privamur; 



•; Conf. Cartesii princ philos. part I. art. 81. 



PIRS L 51 

vero, sak nostra culpa ea. perfeetione caremus, quatenus, quem- 
possumos, volantatem non intra limites intellectas 
Quum igitur error nihil aliud sit respecta hominis, 
ariratio perfecti siye recti asus Hbertatis , sequitur illam non 
■ afli bcolute , qaam a Deo habet , ncc etiam in ulla facultatum 
ajoatioae, quatenas a Deo depcndet, sitam esse. Nec dicere 
amms, quod Deus nos maiori intellectu, quam nobis dare 
itfaerat, privavit, ac proinde fecit, ut in errorcs incidere pos- 
Kns. Nam nallius rei natura a Deo aliquid exigere potest , nec 
■aprid ad aliquam rem pertinet praeter id, quod Dci voluntas ei 
brgCri voluit; nihil enim ante Dei voluntatem extitit, nec etiam 
eaadpi potest, ut fuse in nostrae appcnd. II. cap. 7. et 8. explica- 
■t. Qoare Deus non magis nos maiori intellectu sive perfectiori 
fccakate intelligendi privavit , quam circulum proprietatibus globi 
etaeripheriam proprietatibus sphaeYae. 

Qaum itaque nulla nostrarum facultatum, quomodocumque 
sansideretur, ullam in Deo imperfectionem ostendere possit: clare 
Kquiuir, quod imperfectio illa, in qua forma erroris consistit, 
misi respectu hominis sit privatio ; verum ad Deum ut cius 
reUta , non privatio , sed tantum negatio dici possit. 



PROPOS. XVI. Deus est incorporeus. 

Dno*s tr. Corpus est subiectum immediatum motus localis 
faer dtt 7.). Quare si Deus esset corporeus, divideretur in 
pwfes, quod qaum clare involvat imperfectionem , absurdum est 
deDeo (per def. 8.) affirmare. 

Aliter. Si Deus esset corporeus, posset in partcs dividi 
fper def. 7.). Iam vel unaquaeque pars per se posset sabsisterc, 
vel ooo posset subsistere. Si hoc, esset similis caeteris quae a 
Deo creata sunt , ac proinde, ut omnis res creata, continuo eadem 
vi a Deo procrearetur (per prop. 10. et ax. 11.) et ad Dei naturam 
noo nagis quam caeterae res creatac pertineret; quod est absur- 
<hnn (per prop. 5.). Verum si unaquaequc pars per se existit, 
fcbet etiam unaquaeque necessariam existentiam involvere (per 
fcanna 2. prop. 7.) , et consequenter unaquaeque ens esset 
wnune perfectom (per coroll. lemm. 2. prop. 7.). Sed hoc etiam est 
«ftmhnn (per prop. 1 1 .)• Ergo Deus est incorporeus ; q. e. djem. 

4 # 



52 PRINCIPIORUM PHILOSOPHIAE CARTE8. 

PROPOS. XVII. Deus est ens simpUcissfmum. !f 

Dbmonstr. 8i Deus ei partibas componeretur, debmal V 
partes (ut facile omnes concedent) priores ad minimum natm ^ 
Deo esse; quod est absurdum (per coroll. 4. prop. 1$.). Estig|p 
tur ens simplicissimum ; q. e. d. ~ * 

COROLLAR. Hinc sequitur, Dei inteUigentiam, voluntata* ^ 1 
seu decretum et potentiam non distingui nisi ratione ab fltip *' 
essentia. r . 

PROPOS. XVIII. Deus est immutabills. ] *.- 

Dbmonstr. Si Deus esset mutabilis, non posset ei pMft^rr 
sed deberet secundum totam essentiam mutari (per prop. IT^j^ 
At essentia Dei necessario existit (per prop. 5. 6. et 7.). Aft * 
Deus est immutabUis ; q. e. d. ^ 

PROPOS. XIX. Deus est aeterous. * 

Dbmonstr. Deus est ens summe perfectum (per def. 8.) , ■ ^. 
quo sequitur (per prop. 5.), ipsum necessario existere. 8i la^ 
ipsi limitatam existentiam tribuamus, limites eius eiistentiae B#» ^ 
cessario , si non a nobis, saltcm ab ipso Deo debent intelligi (per . 
prop. 9.) , quia est summe intelligens. Quare Deus ultra ffltl JT 
limites se, hoc est (per def. 8.) ens summe perfectum, non esV ^ 
stentem intelliget; quod est absurdum (per prop. 5.). Ergo 



non limitatam , sed infinitam habet existentiam , quam aeternita- ^ 
tem vocamus. Vide nostrae append. part. II. cap. 1. Deus igitB? * 
estaeternus; q. e. d. ** 

*> 

PROPOS. XX. Deus omnia ab aeterno praeordinant *■ 

Dkmonstr. Quum Deus sit aeternus (per praeccd.), erit eh» i^ 
intelligentia acterna, quia ad eius aeternam essentiam pertinet y 
(pcr coroll. prop. 17.). Atqui eius intellectus ab eius voluntatt ^ 
sive decreto in rc non differt (per coroll. prop. 17.). Ergo quus ^ 
dicimus Deum ab aetcrno res intellexisse , simul dicimus eum & m 
aeterno res ita voluisse sive dccrevisse ; q. e. d. 

COROLLAR. Ex hac propositione sequitur Deum esse summt 
coDstantem in suis operibus. 



PARS h 53 

PBOPOS. XXI. Substantia exteoaa io loogum, latum 
ef profundum revera existit: nosque uoi eius parti 
niti sumus. 

AnomTm. Bes extensa, prout a nobis clare et distincle pcr- 
jpitajr, adDei uaturam non pertinet (per prop. 16.); sed a Deo 
mri potest (per coroll. prop. 7. et perprop. 8.). Deinde clare 
ifttincte percipimus (ut unusquisque in se, quatenus cogitat, 
perit), substantiam extensam causam sufficientem esse ad pro- 
leeodam in nobis titillationem , dolorem similesque ideas sive 
■nliones, quae continuo in nobis quamvis invitis producuntur. 
tripraeter substantiam extensam , aliam nostrarum sensationum 
■o , puta Deum aut angelum , fingere volumus , statim nos 
m ac distinctum quem babemus conceptum destruimas. 
■propter*) quam diu ad nostras perceptiones recte attendimus, 
mltil admittamus , nisi quod clare et distincte percepimus, 
•rsus propensi seu minime indifferentes erimus ad assentien- 
m, qaod substantia extensa sola sit causa nostrarum sensatio- 
■i; ac proinde ad affirmandum , quod res extensa aDeo creata 
isUL Atque in hoc sane falli non possumus (per prop. 14. cum 
Mfio). Quare vere affirmatur , quod substantia extensa in lon- 
■b, laimn et profundum existat. Quod erat primum. 

Forro inter nostras scnsationes , quae io nobis (ut iam demon- 
mnoas) a substantia extensa produci debent, magnam diflercn- 
lai observamus , nempe ubi dico , me sentire , seu videre arbo- 
st, seu ubi dico rae sitire , dolcre ctc. Huius autem diflerentiae 
tasamrlare video me non posse percipere, nisi priusintelligam, me 
u parti materiae arcte esse unitum, et aliis non item. Quod quum 
ve et distincte intciligam , nec ullo alio modo a mc percipi pos- 
t, verum est (per prop. 1 i. cum scholio) , mc uni materiae parti 
Btom esse. Quod erat secundum. Demonstravimus igiturq. e. d. 

Hfota. JVisi lector hic se consideret tanUtm ut rem cogitan- 
mctcorpore carentem, et omnes rationes, quas antca habuit 
rwfeftoY „ quod corpus existat " tanquam praeiudicia deponat, 
kanc demorutrationem intelligere conabitur. 



*) Ttit demonslralionem propos. 14. et schol. propos. 15. 



PRINCIPIORUM PHILOSOPHIAl 

4 
PABS SBCUIBA. 



POSTULATUM. 

Petitur hic tantum, ut unusquisque ad suas perceptiones qjMH 
accuratissime attendat, quo clarum ab obscuro distinguere poflfl 

DEFINITIONES. 

I. E x t e n s i o est id quod tribus dimensionibus constat : noi 
autem per eitensionem intelligimus actum extendendi, aut aliqtni* 
a quantitate distinctum. 

II. Per substantiam intelligimus id quod ad existendm 
solo Dei concursu indiget. 

III. A t o m u s est pars materiae sua nalura indivisibilis. 

IV. I n d e f i n i t u m est id , cuius fines (si quos habet) ab hu» 
mano intellectu investigari nequeunt. 

V Va c u u m est extensio sine substantia corporea. 

VI. Spatium ab extensione non nisi ratione distinguimug, 
sive in rc non differt. Lege Cartesii princip. phil. part. II. art. 10« 

VII. Quod per cogitationem dividi intelligimus , id divi- 
sibile est, saltem potentia. 

VIII. Motus localis est (ranslatio unius partis raatcrin 
sive unius corporis ex vicinia corum corporum , quae illud im- 
mediate contingunt et tanquam quiescentia spectantur, in vicK 
niam aliorum. 

Hac dejinitione utitur Cartetius ad tnotum localem esrpfc 
candum, quae utrecte intelligatur , contiderandum venit 

1. Quod per partem materiae intelligit id omne, quei 
simul trantfertur , eUi rursus id ipsum constare possit ex multii 
partibus. 



PRIXCIPIORUM PHILOS. PARSIL 



55 



l. Quod ad v it t m d am conjusionem in hac deftnitione loqui- 
lurtmuum de eo 9 quodpcrpetuo estinre mobili, scilicet trans- 
f, ne confundatur, utpassim ab aliis factum est 9 cumvi 
quae transfert. Quam vim vel actionem vulgoputant 
edmotumrequiri, nonvero adquietem; in quo plane de- 
Nam, ui per se notum, eadem vis requiritur, ut 
eUeui e o r p o ri quiescenti certi gradus motus timul imprimantur % 
fwe requiritur , ut rursus eidem corpori certi isti gradus tnotus 
M edimantur, adeoque ptane quiescat. Quin etiam expe- 
riaUie probatur: nam fere aequali vi utimur ad navigium in 
esue stegnante quieseens impellendum, quam adidem, quum 
% subito retinendum; et certe plane eadem esset, nisi ab 
ab eo sublevatae gravitate et lentore in retinendo adiu- 



3. Quod ait, transtationem feri ex vicinia corporum con- 
tiguorum in viciniam atiorum, non vero ex wio loco in alium. 
Xem iocus (ut ipse explicuit princ. phitos. part. II. art. 13.) non 
nt eHquid in re t sed tantum pendet a nostra cogitatione, adeo 
ut ideux corpus possit dici locum simul mutare et non mutare; 
uen vero e vicinia corporis contigui simul transferri et non 

trunsferri: una enim tantum corpora eodem temporis momento 

eiiem mebiii eontigua esse potsunt. 

4. Quod non ait absolute translationemfieri ex vicinia cor- 
perum contiguorum, sed eorum duntaxat, quae tanquam quie- 
temtia spectantur. Nam ut transferatur corpus A a corpore B 
eukscente 9 eadem vis et actio requiritur ex unaparte, quae ex 
eittra. 



Fig.I. 



Q*ed dare apparet exempio scaphae luto sive arenae 9 quae in 
fuudo aquae suni 9 adhaerentis; haeo enim ut propeUatur 9 ae- 
pBhsneeessario vis tamfundo, quam scaphae impingenda eriU 
Quepropter vis , qua corpora moveri debent , aeque oorpori moto 
tifw quiescenti tmpenditur. Translatio vero est reciproca ; 





56 



PRINCIPIORUM PHILOSOPHIAE CARTES* 



nam si seapha separetur ab arena , arena etiatn a scapha separ*- 
tur. Si itaque absolute eorporum, quae a se invieem separan- 
tur, uni in unam, alteri in aUeram partem aequales motus trt* k 
buere, et unum non tanquam quiescens spectare vettemus , idam i 
ob idsolum, quodeadem actio sit in uno, quae in altero; tmm m 
etiam corporibus, quae ab omnibus tanquam quieseentia sp*£ 4 
etantur, ex. gr. arenae, a qua scapha separatur, tantundem m*~ i 
tus tribuere cogeremur , quantum corporibus motis. Nam 9 utt ' 4 
ostendimus, eadem actio requiritur ex una, quae ex alterM % 
parte, et translatio estreciproca. Sed hoc a communi loquenM *i 
usu nimium abhorreret. Verum quamvis ea corpora , a quibus & 
separantur alia, tanquam quiescentia spectentur ae etiam taiiM \ 
vocentur; tamen recordabimur , quod id omne quodin corpore \ 
moto est, propter quod moveri dicitur, etiam sit in corpore .., 
quiescente. 

5. Denique ex definitione eliam clare apparet, quodunum* 
quodque corpus habeat unum duntaxat motum sibi proprium, 
quoniam ab unis tantum corporibus sibi contiguis et quiescenU* 
bus recedere intelligitur. Attamen , si corpus motum sit pars 
aliorum corporum alios motus habentium, clare intelligimus, 
ipsum etiam participare posse ex aliis innumeris; sed quianon 
facile tam multi simul intelligi nec etiam omnes agnosci possunt, 
tujjiciet, unicumillum, quicuique corpori est proprius, inipso 
eonsiderare. Lege Cartes. prindp. philos. part. II. art. 31 . 

IX. Per circulum corporam motorum tantum intelB- 
gimus id, quum ultimum corpus , quod propter impulsum alte- 
rius moretur, primum motorum immediate tangit; quamvis Hnea, 
quae ab omnibus corporibus simul per impulsum unius motus 
describitur , sit valde contorta. 



ki 



Fig. //. 




PAJtS u. 57 



AXIOMATA. 

. Jfihili nuliae sunt proprietates. 

f. Quicquid ab aliqua re tolli potest ea integra remancnle, 
lessentiam non constitnit : id autem , quod si auferatur rem 
eras essentiam constituit. 

I. In daritie nihil aliud sensus nobis indicat, nec aliud de 
-iare et distincte inteltigimus, quam quod partes durorum 
nm motoi raanunm nostrarum resistunt. 
r . 8i duo corpora ad invicem accedant , vel ab invicem re- 
l, non ideo maius aut minus spatium occupabunt. 
, Pars materiae , sivecedat siveresistat, non ideo naturam 
ris amittit. 

[. Motus , quies , Ggura et similia non possunt concipi sine 
aone. 

U. Cltra sensiles qualitates nihil remanet in corpore praetcr 
tfonem et eius aflectiones io parte I. principiorum phil. mc- 
tas. 

III. Unum spatium sive extensio aliqua non potest esse una 
naior, quam alia. 

1. Omnis eitcnsio dividi potcst, saltem cogitatione. 
De Tfritatc huius axiomatis nemo, qui elementa matheseos 
itm iidicit, dubitat. Spatium enim datum inter tangentem 
hrv/wm infinitis aliis circulis maioribus dividi semper potest. 
iidrm etiam ex hyperbolae asymptotispatet. 
[. »mo flnes alicuius eitensionis sive spatii concipere pot- 
nisi «imul ultra ipsos alia spatia hoc immediate sequentia 
ipiat. 

[I. Si raateria sit mulliplcx, neque una aliam immediatc 
it, unaquaeque necessario sub finibus, ultra quos non datur 
•ria, comprehenditur. 

CII. Minulissima corpora facile motui manuum nostramra 
int. 

UII. Unurn spatium aliud spatium non penetrat, nec una 
maras est , quam alia. 

[IV. Si canalis A sit eiusdcm longitudinis , ac C, at C duplo 
% quam A , et aliqua materia fluida dupJo ceJerius traoseat 



58 



PRINCIPIORUM PHILOSOPHUB CARTES. 



per canalem A, qaam qoae transit per canal e m C ; tantondem 
teriae eodem temporis spatio per canalem A transibit, quantna * 
per C ; et si per canalem A tantundem transeat , atque per C, flla * 
duplo celerius movebitur. - 

Fig. III. 




XV. Quae uni tertio conveniunt, inter se convcniunt: et 
quae eiusdem tertii dupla sunt , inter se sunt aequalia. * 

XVI. Materia, quae diversimode movetur, tot ad minimtui 
babet partes actu divisas , quot varii celeritatis gradus simul m 
ipsa observantur. 

XVII. Linea inter duo puncta brevissiraa est recta. 

XVIII. Corpus A a C versus B motum si contrario impulsa 
repellatur, per eandem versus C movebitur lineam. 



Fig. ir. 



& 



B 



I 

-■* 






M 



XIX. Corpora, quae contrarios habent modos, quum sibi 
mutuo occurrunt, ambo aliquam variationem pati coguntur, vel ad 
minimum alterutrum. 

XX. Variatio in aliqua re procedit a vi fortiori. 

XXI. Si , quum corpus 1 . movetur versus corpus 2. idque 
impeUit, et corpus 8. ex hoc impulsu versus 1 . moveatur , corpora 
1. 2. 3. etc. non possunt esse in recta linea, sed omnia usque ad 
8. integrum circulum componunt. Vid. defin. 9. 



Fig. V. 




PABS IL 59 

I. Vki datur extensio sive spatium, ibi datur neces- 



Jtarossn. Eilcnsio sive spatium (per ai. 1 .) non potest esse 
nsi afliil. Est ergo attributum, qaod necessario alicui rei tri- 
iaidebet; non Deo (per propos. 16. part. 1.); ergo rei, quaein- 
tfptsolo eoncursu Dei ad eiistendum (perpropos. 12. part. 1.), 
aoe est (per def. 2. huius partis) substantiae ; q. e. d. 

LEUfA II. Rarefactio et condensatio clare et distincte a no- 
kis concipiuntur ; quamvis non concedamus, corpora in 
rerefaetione tnaius spatium occupare, quam in conden- 



BtuonsTK. Possunt enim clare et distinete concipi per id 
, qnod partes alicoius corporis ab inricem recedant , yel ad 
accedant. Ergo (per ai. 4.) non maias neque minus spa- 
tim occupabunt. Nam si partes alicuius corporis, puta spon- 
aae f fi eo, quod ad invicem accedant, corpora, quibus ipsius 
atenallareplentur, eipellant, per hoc solum istud corpus den- 
aw reddetur , nec ideo minus spatium , quam antea eius partes, 
xtopabunt (per ai. 4.). Et si iterum ab invicem reccdant, et 
■eatus ib aliis corporibus repleantur , fiet rarefactio , nec tamen 
■wns spatium occopabunt. Et hoc, quod ope sensuum clare 
perripuDus in spongia, possumus solo intellectu concipere de 
omabm corporibus, qaamvis eorum intervalla humanam sen- 
hbu pbne effagiant. Quare rarefactio ct condensatio clare et 
(uituKte a nobis concipiuntur etc. q. e. d. 

Fisumfuit haec praemitiere , ut inteltectus praeiudicia de 
*P*t*o, rarefactione etc. exueret, et aptus redderetur ad ea quae 
Ufuentur intelligenda. 

PROPOSITIONES. 

PROPOS. I. Quamvis durities, pondus et reliquae 
sensiles qualitates a corpore aliquo separentur, 
integra remanebit nihilo minus natura corporis. 

Devonsta. Induritie, pota huius lapidis , nihil aliud sensus 
*te iodicat, nec aliud de ipsa clare et distincte inteliigimus, 



60 PRINCIPIORUM PHILOSOPHIAE CARTES. 

quam quod partes durorum coipomm motui manuum nottranmt 
resistant (per ax. 3.). Quare (perpropos. 14. part. 1.) duritles 
etiam nihil aliud erit. Si vero istud corpus in pulviscalos qsam 
minutissimos redigatur , eius partes facile recedent (jper ax. 12.), 
nec tamen corporis naturam amittent (per ax. 5.) ; q. e. d. 

In pondere caeterisque sensilibus qualitatibus eodem modfr 
procedit demonstratio. 

PROPOS. II. Corporis sive materiae natura io sola 
extensione consistit. 



Dkmonstr. Natura corporis non toltitur ex sublatione 
Kum qualitatum (per propos. 1. huius); ergo neque constituunt 
ipsius esscntiam (per ax. 2.) Nihil ergo remanet praeter exten- ' 
sionen^et eius affectiones (per ax. 7.). Quare si tollatur extensio, *» 
nihil remanebit, quod ad naturam corporis pertineat T sed prorsus • 
tolletur. Ergo (per ax. 2.) in sola extensione corporis natura con- , 
sistit ; q. e. d. 

COROLLAR. Spatium et corpus in re non differant. ? 

Dbmonstr. Corpus et extensio in re non differunt (per prae- •, 
ced.) ; spatium etiam et extensio in re non diffcrunt (per defin. 6.). {. 
Ergo (per ax. 15.) spatium et corpus in re non differunt; q. e. d. i 

SCHOL. Quamvis dicamus Deum esse ubique, non ideo con- - 
ceditur Deum esse extcnsum, hoc est (perpraec.) corporeum.*) 
Nam essc ubique refertur ad solam potentiam Dei et eius concur- 
sum , quo res omnes consenrat ; adeo ut Dei ubiquitas referatur ' 
non magis ad extensionem sive corpus, quam ad angelos et animas 
humanas. Sed notandum, quod , quum dicimus ipsius potentiam 
esse ubique , non secludaraus ipsius essentiara ; nam ubi ipshis 
potentia, ibi ctiara est ipsius essentia (per coroll. prop. 17. part 
1.): scd solum ut corporeitatem secludamus, hoc est, Deum 
non aliqua potentia corporea esse ubique , sed potentia sive essen- 
tia divina, quae communis cst ad conservandam extensionem et 
res cogitantes (perprop. 17. part. 1.), quas profecto conservare 
non potuisset, si ipsius potcntia , hocest, essentia esset corporea. 



*) Vide de his fusias in append. part. II. o. S. el 0. 



FAHS IL 5i 

PROPOS. 10. Repognat ut detur vacuiun. 

taoKSTa. Per vacuum intelligitur extensio sine substantia 
cnfpra (per def. 5.), hoc est (per propos. 2. huius) corpus sine 
wrpore, quod est absurdum. 

Ai uberiorem autem explicationem et ad praeiudicium de 
mow emerutandum legantur Cartesii prine. phit. part. II. art. 
17. et 18., ubipraeeipue notetur, quod corpora, inter quae nihil 
nferurcef, neeessario se mutuo tangant, et etiam, quod nihili 
niiee sint proprietates. 

PROPOS. IV. Una pars corporis non maius spatium 
occupat una vice, quam alia, et contra idem spa- 
tium una vice non plus corporis continet, quam alia. 

Dtvo*STR. Spatium et corpus in re non differunt (per coroll. 
■rop. 2. huius). Ergo quum dicimus, spatium una vice non maius 
est. quam alia (perax. 13.), simul dicimus, corpus non possc 
nukisesse, hoc est, maius spatium occupare una vice, quam 
aBa; quod erat primum. Porro ex hoc, quod spatium ct corpus 
inrenon differunt, sequitur, quum dicimus, corpus non possc 
luiasspatium occupare una vice, quam alia, nos simul dicere, 
ideai spitium non plus corporis posse continere una vicc , quam 
*iZa; q. e. d. 

COROLLAR. Corpora quae acquale spatium occupant, puta 
anrum et aer, aeque raultum matcriae sivc substantiae corporeac 
habent. 

Diwosstr. Substantia corporea non in duritic e. p. auri, 
ntque in mollitie e. g. aeris, neque in ulla scnsilium qualitatum 
(perpropos. I.huius); sed in sola extensione consistit (perpro- 
pos. 2. buius). Quum autem (ex hypoth.) tantundem spatii sive 
Iper def. 6.) extensionis sit in uno , quam in alio; ergo etiam tan- 
tandem substantiae corporeae ; q. e. d. 

PROPOS. V. NuIIae dantur atomi. 

Draovam. Atomi sunt partes materiae indivisibiles ex sua 
Won (per dtf. 3.). Sed quum naf u/u watcriac consistat in cxteu- 



62 PRINCIPIORUM PHILOSOPHIAE CARTK3. 

sione (per prop. 2. huius) , quae natara sna , quantomvis pam, 
est divisibilis (per ax. 9. et def. 7.) ; ergo pars materiae , qoaa- 
tomvis parra , natora sua est divisibilis , h. e. nuDae dantor atoqf 
sive partes materiae natura soa indivisibiles; q. e. d. 

8CHOL. Magna et intricata quaestio de atomis sempti 
fuit. Quidam asserunt dari atomos ex eo , quod infinitnm naf 
potest esse maius alio infinito ; et si duae quantitates , pota A ej 
dupla ipsius A, sint divisibUes in infinitum , poterunt etiam potea- 
tiaDei, qui eorum infinitas partes uno intuitu intelligit , ininfinlr 
tas partes actu dividi. Ergo quum, ut dictum est, unom infinitoai 
non maius sit alio infinito , erit quantitas A aeqoalis soo dnpla>; 
quod est absurdum. Deinde etiam quaerunt, an dimidia pari 
numeri infiniti sit etiam infinita; et an par sit an impar, et afil 
eiusmodi. Ad quae omnia Cartesius respondit, nos non dehen 
ea, quae sub nostrum intellectum cadunt, ac proinde clare et 
distincte concipiuntur, reiicere propter alia, quae nostrom io- 
tellectum aut captum excedunt; ac proinde non nisi admodnn 
inadaequaie a nobis percipiuntur. Infinitum vero et eius proprie- 
tates humanum intellectum, natura scilicet finitum, excedont; 
adeoque ineptum foret id quod clare et distincte de spatio contipi- 
mus tanquam falsum reiicere, sive de eo dubitare, propterea 
quod non comprehendamus infinitum. Et hanc ob causam Car- 
tesius ea , in quibus nullos fines advertimus , qualia sunt extensto 
mundi, divisibilitas partium materiae etc. pro indefinitis habeL 
Lege Cartesii princ. phil. part. I. art. 26. 

PROPOS. VI. Materia est indefinite extensa, materi* 
que coeli et terrae una eademque est 

Demonstr. I. partis. Extensionis, id est (per prop. 2. hoios) 
materiae nullos fines imaginari possumus, nisi oltra ipsos alia 
spatia immediate sequentia (per ax. 10.), id est (perdef. 6.)ex- 
tensionem sive materiam concipiamus , et hoc indefinite. Quod 
erat primom. 

Dbmonstr. II. partis. Essentia materiae consistit In exteo- 
sione (per propos. % hoius), eaque indefinita (per i. paitem), 
hoc est (per def. 4.) quae sub nufiis finibus ab humano intelleem 



PARS 11. 63 

peitipi potest. Ergo (per ai. 11.) dod est mnltiplei, sed ubique 
bm eadrmqoe. Quod erat secundum. 

SCHOL. Hucusqoe de natura sive essentia eitensionis egi- 
■l Qood autem talis, qualem illam concipimus, a Deo creaia 
OBtit, propositione oltima primae j>artis demonstraviraus ; et ei 
pnposiL. 12. primae partis sequilur, nunc eandem eadem qua 
oeala est potentia consenrari. Deinde etiam eadem ultima pro- 
pos. primae partis demonstravimus , nos , quatenus res cogitanles, 
■itos esse parti alicui istius materiae, cuius ope percipimus, 
ani actu omnes illas variationes , quarum ei sola materiae con- 
fcmplatione eam scimus esse capacem , utisuntdivisibilitas, mo- 
taslocalis , sive migratio unius partis ei uno loco in alium , quam 
cfare et distincte percipimus, modo intelligamus , alias partes 
aateriae in locom migrantium succedere. Atque haec divisio ct 
Mus infinitis modis a nobis concipiuntur, ac proinde infinitae 
ctiaoi materiae variationes concipi possunt. Dico, eas clare di- 
tfineteque a nobis concipi, quam diu nempe ipsas tanquam eitcn- 
awris modos, non autem tanquam res ab eitensione realitcr 
tistinctas concipimus, ut fuse est eiplicatum princip. phii. parte I. 
' Etqumvis philosophi alios quam plures motus limerunt, nobis 
ii tUMtQihil nisi quod clare et distincte concipiraus admittentibus, 
r qwa aultius motus, praeter localem, eitensionem esse capacem 
; dareetdistincte inteliigimus , nec etiam ullus alius sub nostram 
I imacojtioncm cadit, nullus etiam praeter localem eritadmittcndus. 
' Verum Zeno, ut fcrtur, ncgavit motum localem, idque ob 
*arias rationes , quas Diogenes Cynicus suo more refutavit, dcam- 
bulaodo scilicet per scholam, in qua haec a Zenone docebantur, 
aoditoresque illius sua deambulatione perturbando. Ubi autem 
seosil, se a quodam auditore dctineri , ut eius ambulationem im- 
pediret, ipsum increpuit dicens: Cur sic ausus es tui magistri ra- 
tiooes refulare"? Sed ne forte quis per rationes Zenonis deceptus 
pitet, sensus aliquid, motum scilicet, nobis ostcndere, quod 
plane inteilectui repugnet , adeo ut mcns etiam circa ea quae ope 
iatfOectus clare el distincte percipit deciperctur, praecipuas ipsius 
ratiooes bic adferam , simulque ostendam , eas non nisi falsis niti 
pneradiciis: nimirum quia verum materiac conceptum nullum 
WbuiL 



64 



PRINCXPIOBUM PH1L080FH1AE CABTES. 



Primo itaqne ainnt, ipsum disiSM, quod, «1 dsretar mi 
localis, molus corporis circnlariler samma celerilale moti 
differret e qaiete; stqai hoc absardum, ergo el illud. Pr 
coDseqaeus- Iilnd corpus quiescit, cuius omnia punctaassi 
meaent in eodem loco : eiqui omnit puacta corporis circuuu 
snmmi coleriuie moti assidue maaeat in eodao loco; ergo 
Alque hoc ipsum dicunt explicasse eiemplo rotae, puta A I 
quae si quadam ceieritste circa cenlrum suum movealur, pune 
A citius per B el C absolret circuium , quam si tardius movert 




Pocatur igitur e. g. qunm tarde iocipit inoveri , posl lapsam bc 
csse iu eodem loco , ■ quo inccpil. Qnod si vero duplo ce)< 
moveri pooatitr, eritinloco, a quo inceplt moveri , post Isp 
dimidiam horam, et si quadruplo celerius, post lapsum quad 
tem, et si conclpiamus banc ceEeritatem iu infinitum augerl 
tempns diminni usque in momenla : lum punctum A in sui 
illa celeritate omnibus momenlis sive assidue erilinloco, a 
inclplt moveri , atque adeo ineodem semper manel loco. E 
quod de punclo A inteltigimus , inlelligendum etiam est de 01 
bus pnnctls huins rotae. Quocirca omnia puncta in summi 
celeritate assidue manent in eodem loco. 

Verum ut respondeam, venit notandum, hoc argnmen 
magis esse conlra suramsm motuscelcriiatem, quamcontn 
tum ipsnm. Auameo an recte argumentelur Zeoo, hic noe 
aminabimiiB, sed polius ipsius praeiudicia, quibus totabae< 
gumeatalio quatenus ea motum impugnare putat nititur, det 
mus. Primo igitur suppouit corpora adeo ccleriler poan c« 



PARS II. 



65 



motni. at cclerias moveri nequeant. Secundo lerapus componi 
«iwMlb, sieui «lii eompoai qaantitatem ei puactis fadivisi- 
fcBw caneepeniDt. Quod olnimque fnlsum. Kam nunquam 
■Mnideo eelerem concipere possumus , quo eimul celcriorem 
m onadpiamus. Rcpugnat enini nuslro intelleetui, motum, 
■Mmunis pjnim lineam describcnlem, adeo celerem concipere, 
■ teknnr non dsri possit. Atque idein cliaiu lorum nabetin Ur- 
tiatr; nam implicat concipere raotura adeo Urdum, ut tardior 
M djri possit. De tempore etitm, quod raotus mensnra est, 
■m asatrimus, tidelicel qood clare repugnat nostro intellrctui 
anriptn tempus , quo brevius non dari possit. Quae omnit ut 
■nbnaus, vestigia Zeuonis sequamur. Ponaniusigilur, ut ipse, 
num A B C circa eeulrum uli celcriute raoveri, utpunctum A 




' mtOm nwmenlis sit In locoA, a quo movetur. Dico meclare 
l («atipm celcritaiem hac indeiiniie celeriorem , el consequenter 

(MnenU in inliuitum minora. Nam ponatur, dum rota A B C 
dreacentrum moTelur, lacere opc rhordae H, ui eliam aliarota 
D E F (quam ipsa dnplo minorem pono) circa cenlrum moveatur. 
Qnum mtem rnta DEF duplo ininnr suppunaliir rota A B C , per- 
spkunm esl, rotam D E Fduplo celerius movcri rota ABC; et 
pn coasequens punclum n singulis dlmidiis moraentis esse 
iimuo in eodem loco, * quo incepit rooveri. Deinde si rotaeA 
B C tribnamus motiim rotac DEF, tum D E F quadruplo celcrius 
mntbitur, quam antea; et si ilerura hauc ullimam crleriUtero 
ntae D E F tribuamus roue A B C , tum D E F octuplo celerius 
Mncbitnr, et sic iu inunilum. Vcrum e* solo maleriae conceptu 
W clarissime ippareL Nam mtterise esseatia coosislit in eiitn- 



68 



PRINCIPIORUM PHILdSOPHIAE CARTES. 



tangent, ?el non. Si ad se invicem accedant et tanganl 
ditur intentum. Si vero non ad se invicem accedant, a 
spatium a B derelictam , inter A et C interiaceat, ergo c 
quale ipsi B (per coroll. prop. 2. hufus et coroil. prop. 
interiacet. At non (per hypothes.) idem B : ergo aliud, 
dera temporis momento ipsius locum ingreditur ; et quu 
temporis momento ingrediatur, nullum aliud potest ess 
quod immediate tangit, per schol. prop. 6. huius. Ibi 
monstravimus, nullum dari motum ei uno loco in aJi 
tempus, quo brevius semper datur, non requirat. Ei 
quitur, spatium corporis B eodem temporis momento ab 
pore non posse occupari , quod per spatium aliquod mov 
ret, antequam eius locum ingrederetur. Ergo (antuni 
quodBimmediatetangit, eodem temporis momento illii 
ingreditur; q. e. d. 



Fig. FIIL 




SCHOL. Quoniam partes materiae realiter ab inv 
Mtnguuntur (vide Cartesii princ. phU. part. I. art. 61 .) , 
que alia esse potest (per coroli. propos. 7. part. 1 .) ; nec 
cem dependent. Quare omnia iUa figmenta de sympathi 
pathia ut falsa sunt reiicienda. Porro quum causa alicuiu: 
semper positiva debeat esse (per axioma 8. part. t .) , i 
dicendum erit , quod corpus aliquod movetur , ne detur 
sed tantum ex alterius impulsu. 

COROLLAR. In omni motu integer circulus corpon 
movetur. 

Dimonstr. Eo tempore, quo corpus 1. ingrediti 
corporis ?., hoc corpus 2. in alterius locum, puta 3. d 
gredi, et sic porro (per propos. 7. huius). . Deinde eoden 
/75 momeato, quo corpus 1 . locura corporis 2. ingrediebi 



PARft IL 



n 1. derelietos ab alio occapari debet (per prop. 8. 
1 8- aat alind, qnod ipsum 1. immediate tangit. Quod 
i solo tmpoJsu alterius corporis (per scboHum prac- 
d hie Mpponitar esse 1., nan possant omnia naee 
la in eadem recta linea esse (per ai. 21.); sed (per 
inlegramrfrculumdescribunt; q. e. d. 




L IX. Si canalis ABC circularis sit aqua 
iis, et in A sit quadruplo latior quam inB, eo 
>ore. quo illa aqua (vel aliud corpus fluidum) 
1 est in A, versus B incipit moveri, aqua quae 
n B quadruplo celerius movebitur. 




rsrn. Qaum tota aqua , qaae est in A movetur vereus 
shnol tantondem aquae ex C , qaae A immediate tangit, 
a ingredi (per prop. 8, huius); et ex B tantuadem 



70 



PRINC1PI0RUM PfllLOSOPHIAK CARTES. 



aquae locum C debebit ingredi (per eandem). Ergo.(per am. 
14.) quadruplo eelerius moYebitur; q. e. d. ■ «i 

Id quod de circulari canali dicimus, etiam est inteUlgeoiMki 
de omnibns inaequalibiis spatiis , per quae corpora , quae tfcnjt] 
moventur, coguntur transire. Demonstratio enim in caeteiis fajj 
dem erit. 'tjf 

LEMMA. Si duo temicirculi ex eodem centro detcribantur v att 
A et B % spatium inter peripheriat erit ubique aequmle; m%. 
vero ex divertit centrit detcribantur, ut C et D % jjMriMR 
inter peripheriae erit ubique maequale. 

Fig.XI. 



/^* 





Demonstratio patet ex sola definitione circuli. 

PROPOS. X. Corpus fluidum, quod per canalea 

ABC movetur, accipit indefinitos gradus celerf-j 

tatis. ») 
Dbmonstr. Spatium inter A et B est ubique inaequale (par . 
lemma praec); ergo (per propos. 9. huius) celeritas, qua corp» * 
fluidum per canalem AB C movetur, erit ubique iuaequatis. Porra, \ 
quum inter A et B indefinita spatia semper minora atque minon * 
cogitatione concipiamus (per prop. 5. huius); etiam ipsius inaa* > 
qualitates , quae ubique sunt , indefinitas concipiemns , ac pra- 
inde (per propos. 9. huius) celeritatis gradus erunt indefintti; 
q. e. d. 

PROPOS. XI. Io materia, quae per canalem ABG 
fluit, datur divisio in particulas indefinitas. 2 ) 
Dbmonstr. Materia, quae per canalem ABC fluit, acquirtt 
simul indefinitos gradus celeritatis (per prop. 10. huius); ergo 

1) Vlde flgurara propos. praeced. 
3) Vide flguram propos. 9. 



PARS U. 



71 



Ipttn. 16.) habet indeGnitas partes revera divisas; q. e. d. Lege 
Carianarincip. phil. part. II. art. 34. 35. 

8CB0L. Hucusque egimas de natura mbtus. Oportet iam 
tf efiai eausam inquiramus, quae duplex est, primaria scilicet 
4w yual is , quae causa est omnium motuum , qui sunt in 
aaado; el particularis, a qua fit, ut singulae materiae partes 
■ttns, quos prins non habuerunt, acquirant. Ad generalem 
•Mdauinet, quum nihU sit admittendum (per propos. 14. part. 1. 
IseaoL prop. 15. eiusd. part.), nisi quod c|are et distincte per- 
dpanas, nnUamque aliam causam praeterDeum (materiae scili- 
eet creatorem) clare et distincte intelligaraus , manifeste apparet, 
aulam aliam cansam generalem praeter Deum esse admittendam. 
tari aatem hic de mota dicimus, etiam de quiete intelligendum 



PROPOS. XII. Deus est causa principalis motus. 
Dkmos&tr. Inspiciatur scholium proxime praecedens. 

PROPOS. XIII. Eandem quantitatera motus et quie- 
f», quam Deus semel materiae impressit, etiam- 
mini suo concursu conservat. 

Dimosstr. QuumDeussit causa molus et quietis (perpropos. 
12. aaias) , etiamnum eadem potentia, qua eos creavit, conservat 
(aerax.10. part. 1.); et quidem cadem illa quantitate, qua eos 
priato crearit (per corollar. prop. 20. part. 1 .) ; q. e. d. 

SCHOL. 1. Quamvis in theologia dicatur, Deum multa 
agere ei beneplacito , et ut potentiam suam hominibus ostendat, 
lanen quum ea, quae a solo eius beneplacito pendent , non nisi di- 
rina roelatione innotescant, ista in philosophia, ubi tantum 
ia id qnod ratio dictat inquiritur, non erunt admittenda, nc phi- 
foophia cum theologia conftmdatur. 

II. Quamris motus nihil aliud sit in materia mota , quam eius 
•odos, certam tamen et determinatam habet quantitatem, quae 
•Bomodo intelligenda veniat, palebit ex sequentibus. Lege Car- 
^i prioe. phil. part. 11. art. 36. 



.-•>< 



72 PRINCIPIORUM PHILOSOPHIAR CARTEft. 

PROPOS. XIV. Unaquaeqae res, quatem» simplex 
indivisa est, et in se sola consideratur, quanh 
in se est, semper in eodem statu perseverat 

Propositio haec multis tanquam aiioma est; eam tamea i 
monstrabimus. 

Dkmonstr. Quum nihil sit in aliquo statu, nisi ex solol 
concursu (per prop. 12. part. 1.), et Deus in suis operibns 
summe constans (per coroll. propos. 20. part. 1.), si ad nul 
causas eitcrnas , particularesscilicet, attendamus, sedremfa 
sola consideremus , affirmandum erit, quod illa, quantum hi 
est, instatusuo, inquoest, semperperseverat; q. e. d. 

COROLLAR. Corpus, quodsemel movetur, sempermo? 
pergit , nisi a causis exlernis retardctur. 

Dbmonstr. Patet hoc ex prop. praec. Attamen ad praei 
dicium de motu emendandum lcge Cartesii princip. phil. part. J 
art. 37. et 38. 

PROPOS. XV. Omne corpus motum ex se ipso U 
dit, ut secundum lineam rectam, non vero curva 
pergat moveri. 

Hanc propositionem inter axiomata numerare liceret , eam t 
men ex praecedentibus sic demonstrabo. 

Dbmonstr. Motus, quia Deum tantum (per propos. 12.huiii 
pro causa habet , nullam unquam ex se vim habet ad existendi 
(perax. 10. part. 1.), sed omuibos momentis a Deo quasi pr 
creatur (per iila quae demonstrantur circa axioma iam citatun 
Quapropter quam diu ad solam motus naturam attendimus, nu 
quam ipsi durationem tribuere poterimus tanquam ad eius nat 
ram pertinentem , quae maior alia potest concipi. At si dicati 
ad naturara alicuias corporis moti pertinere, ut lineam curn 
aliquam suo motu describat , magis dinturna duratio motos fl 
turae tribueretur, quam ubi supponitur, de corporis motf d 
tura esse, tendere ut moveri pergat secundum lineam rectam (p 
ax. 17.). Quum autem (ut iam demonstravimus) talem duratioiH 
motus naturae tribuere non possumus ; ergo neque etiam pona 



. • 



^ pamm n. 73 



■aotl natura sit, ut seeundtim ulUm lioeam eur~ 
tamiiitaecD^omiectammoveripergat; q. e*e% 

Haee demonstntio videbitur forsan moJue non bu- 
, ed netavam motus non pertinere, ut lineam 

I nertiwi describat; idque propteret quod onMa ; 
eete, qna mfnor aive recta sive curva nea detur, 
i 9 qwetUmtlUcunraminor non detur. 
i eeoildereBi, demonatrationem nlhilo m 
tteo; qoandoqnidem ipaa ei soU mifr orsali aaaautU 

II eHfleventU lineamm , non vero ex «dnaeeineqne 
m neeidentali diflerentU id, qood damenatpamlnai 
>, eoncradit. Yerum ne rem per se satU daram da- 
tbeeuriorem reddam, lectores ad aelam metaa dsfini- 
lo v qnae nuil aliud de motu aftlrmat, ojaam trans- 
19 partia materUe ei virinU ete. in vicuuaa* alsonim 
e nUi hanc tranalationem simplicissimam ooneipia- 
; , eam secuudum lineam reetam fieri , motui aUqnid 
raod in eius defiuitioue sive essentia non continetur; 
us naturam non pertinet. 

4R. £x propositione hac sequitur, omne corpns, 
un lineam curvam movetur , contiuuo a linea , secun- 
i se pergeret moveri , deflectere ; idque vi alicuius 
ae (per propos. 1.4. huius). 

XVI. Omne corpus qnod circnlariter mo- 
(ut lapis ex. gr. in funda), continuo deter- 
tr, ut secundum tangenteni pergat moverL 

• 

n. Corpus, quod circulariter movetur, continuoa 
peditur, ne secundum lineam rectam pergatmoveri 
oop. praecedentis) : qua cessante corpus ex se perget 
sem rectam moveri (per prop. 15.). Dico praeterea, 
[ eurculariter movclur, a causa externa determinari, 
fangentem pergat moveri. Nam si negas, ponatnr 
inda ex. gr. non secundum Ungentem B D determi- 
mdiun alUm lineam ab eodem puncto extra aut intra 



74 



PRINCIPIORUM PBILOSOPHUE CARTES. 



circulum conceptam, ut B F f quando flinda eipartcLve 
venire sapponitur , aut secundum B G (quam intelligo cuo 
B H, quae a centro ducitur per circumferentiam , eami 
puncto B secat, angulum constituere aequalem angulo F B 
contra supponatur funda ei parte C vereus B venire. At i 
in puncto B supponatur a.funda , quae ab L versus B circu 
movetur, determinari, ut versus F pergat moveri, neci 
(per ai. 18.) ubi funda contraria determinatione a C versus 
vetur , determinabitur, ut secundum eandem lineam B F coi 
determinatione pergat moveri ; ac proinde versus K, nonvei 
sus G tendet, quod est contra hypothesin. Et quum nulla 
quae per punctum B potestduci, praeter tangentem statui 
cum linea B H angulos ad eandem partem , ut D B H et I 
aequales efficiens , *) nulla praeter tangentem datur , quae c 
hypothesin servare potest, sive funda ab L versus B, sive a 
susBmoveatur. Ac proinde nulla praeter tangentem statuen< 
secundum quam tendit moveri ; q. e. d. 



Fig. XII. 




Alitbr. Concipiatur loco circuli heiagonum A B H ci 
inscriptum, et corpus C in uno latere A B quiescere. D 
concipiatur regula D B E (cuius unam eitremitatem in cec 
fiiam , alteram vero mobilem suppono) circa centrum D n 



V Bocpalet ex Euclid. elcment. libr. S. propos. 18. 19. 



PAR3 II. 



75 



i eontinuo lineam A B. Patet quod , si regola DBE, dum 
acaacipitnr moreri , corpori C occurrat eo tempore , quo lineam 
Alai angulos rectos secat, ipsa regula corpus C suo impuJsu 
aninimliil , ut secnndum lineara F B A G versus G pergat mo- 
«ri, aoc esi , secundum latus A B indeGnite productum. 



fir.JU//. 




Vf rnm quia heiagonum ad libitum assumsimus , idem erit affir- 
oundom de quacumque alia figura, quam huic circulo concipimus 
pos« ioscribi : nempe quod, ubi corpus C in uno figurae latere 
quiescens a regula DBE impellitur eo lempore, quo ipsa latus illud 
xiuujoJos rectos secat, ab illa regula determinabitur, ut secundum 
fflod btus indefinite productum pergat moveri. Concipiamus igi- 
tar loco heiagoni figuram rectilineam infinitorum laterum (hoc 
est, drculum ei def. Archimedis) : patet regulam D B E, ubicum- 
fttcorpori C occurrat, ipsi semper occurrere eo tempore, quo 
tiqvod taiis figurae latus ad angulos rectossecat, adeoquenun- 
f»m jpsj corpori C oeevmi, guia Ipsum simal def erm jnabit , ut 



76 



PRINCIPIORUM PHILOSQPHIAE CARTE8. 



secundum illud latus indefinite prodactam pergat mo?eri; 
qae qaodlibet latus ad utramvis partem produetum 
figaram cadere debeat , erit hoc latos indefioite prodactnm 
figurae infinitorum lateram, hoe est, circuli. fti itaque loto n» 
gulae concipiamas fundam circalariter motam , haec lapidMB mn 
tinuo delerminabit,ut secundum tangentem pergat moveri; q.e.4* 
Notandum hic ett, utramque hanc demonstrationempou* mo* 
commodari quibuslibetjiguris curvilineis. 



PROPOS. XVII. Omne corpus, quod circulariter mo- 
vetur, conatur recedere a centro circuli, quem de- 
scribit. 

Dbmokstr. Quam diu aliquod corpus circulariter movetur, 
tam diu cogitur ab aliqua causa externa ; qua cessante simul pergil 
moveri secundum lineam tangenlem (per praeced.), cuius omnk 
puncta praeter id quod circulum tangit , extra circulum cadunt. *) 



Fig. XIV. 




*) yid. Euclid. elemcnU libr. I. prop. 15. 



PAR8 II. 77 

it fmnde longius a centro distant. Ergo qunm lapis , qui cir- 
movetur in funda EA, est in puncto A , conatur pergere 
n lineam , cuius omnia puncta longius distant a centro E, 
oamia puncta cfrcnmferentiae LAB, quod nihil aliud est, 
le e ed erc conari a centro circuli , quem describit; q. e. d. 



110POS. XVIII. Si corpus aliquod, puta A, versus 

aliud corpus quiescens B moveatur, nec tamen B 

propter impetum corporis A aliquid suae quietis 

amittat; neque etiam A sui motus aliquid amittet, 

sed eandem quantitatem motus, quam antea ha- 

bebat, prorsus retinebit 

Dbmokstr. Si negas, ponatur corpus A perdere de suo motu, 
■ec tamen id, quod perdidit, in aliud transferre, puta in B. 
tabitar in natura, quum id contingit, minor quantilas motus, 
qwm antea , quod est absurdum (per prop. 13. huius). Eodem 
oodo procedit demonstratio respectu quietis in corpore B. Qnarc 
a ubuid in aliud nihil transferat, B omnem suam quietem, et 
iunnem snum motum retinebit; q. e. d. 



r*. xr. 



PROPOS. XIX. Motus in se spectatus differt a sua 
determinatione versus certam aliquam partem; ne- 
que opus est, corpus motum ut in contrariam par- 
tem feratur sive repellatur, aliquamdiu quiescere. 

Demoxstr. Ponatur, ut in praeced. , corpus A versus B in 
feettmn moveri , et a corpore B impediri , ne ulterius pergat. 
&F> (per praeced.) A snum integrum motum retinebit, nec quan- 
torfs minimum spatium temporis qufescet. Attamen quum 
PtnjatiDoveri , non movetur versus eandem partem , versus quam 
pios movebatur ; snpponitur enim a B impediri. Ergo motu suo 
"fttgro remanente atque determiDstione priore amissa versus Con- 





78 PRINCIPIORUM PHILOSOPHIAE CAHTE8. 

trariammovebiturpartem, nonvero versus ullam aliam (pe 
quae a Gartesio dioptr. cap. 2» dicta sunt). Ideoque (per ai 
determinatio ad essentiam motus non pertinet , sed ab ipsa di 
nec corpus motum, quum repellitur, aliquamdiu quiescit; q. 
COROLLAR. Hinc sequitur motum non esse motui co 
rium. 

PROPOS. XX. Si corpufe A oorpori B occurrat 

ipsum secum rapiat; tantum motus, quantui 

propter occursura A ab ipso A acquirit, de 

motu A amittet. *) 

Dkmonstr. Sinegas, ponatur B plus aut minus motus 
acquirere, quam A amittit: tota illa differentia erit addend 
subtrahenda quantitati motus totius naturae ; quod est absur 
(per propos. 13. huius). Quum ergo neque plus neque minus 
tus corpus B possit acquirere , tantum ergo acquiret, quanto 
amittet; q. e. d. 

PROPOS. XXI. Si corpus A duplo maius sit q 
B, et aeque celeriter moveatur; habebit e 
A duplo maiorem raotura, quam B, sive vina 
aequalem celeritatem cum B retinendam. 2 ) 

Dbmonstr. Ponatur e. g. loco A bis B, id est (ex hyp.) u 
A in duas aequales partes divisum. Utrumque B habet vk 
raanendum in statu, in quo est (per prop. 14. huius), eaqu 
in utroque (ei hyp.) est acqualis. Si iam haec duo B iungai 
suam celeritatem retinendo , fiet unum A , cuius vis et quan 
erit aequalis duobus B sive dupla unius B ; q. e. d. 

Nota, hoc ex sola motus definitione etiam sequi. Quo t 
corpus, quod tnovetur , maiusest, eo plus materiae datur, < 
ab alia separatur: daturque igitur plus separationis , ha 
(per defin. 8.) plus motus. Vxd» quae defin. 8. num. 4. noi 
tnus circa tnotus definitionem. 

1) Vide fig. propos. 18. 
2) Vide Bg. propos. 19. 



PARS II. 7Q 

PROPOS. XXII. Si corpus A aequale sit corpori B, 
et A duplo celerius quam B moveatur, vis sive 
motus in A erit duplus ipsius B. *) 

Dbmosstb. Ponatur B, quum primo certam vim se movendi 
Kquismt , acquisivisse quatuor gradus celeritalis. Si iam nihil 
iccedat , pcrget moveri (per propos. 14. huius) et in suo statu per- 
merare. Supponatur denuo novam aliam vim acquirere ei novo 
JBpobu priori aequalem. Quapropter iterum acquiret ultra qua- 
taor priores alios quatuor gradus celcritatis, quos etiam (per 
«od.propo9.) servabit, hocest, duplo celerius , hoc est, aeque 
(tlrrilerac A movebitur, etsimul duplam habebit vim, hoc est, 
fcqulem ipsi A. Quare motus in A est duplus ipsius B ; q. e. d. 

Nota , nos hicper vim in corporibus motis inteltigere quanti- 
ktmmotus, quae quantitas in aequalibus corporibus pro cete- 
ritsie motus maior esse debet , quatenus ea celeritate corpora 
uftulia a corporibus immediatc tangcntibus magis eodem fem- 
Y*t s+parantur , quam si tardius moverentur ; adeoque (per 
dffnif. 8.) ptus motus etiam habent: in quiescentibus autem per 
timresisimdi inteiligere quantitatem quietis, Exquibus sequitur 

COROLLAR. I. Quo corpora tardius moventur, eo magis 
fe qritte participant. Corporibus cnim celerius motis , quae 
fp&octurnint et minorem quam ipsa vim habcnt, magis resi- 
4nat, etetiam minusa corporibus immcdiate tangentibus sepa- 

fliDtar. 

i COROLLAR. II. Si corpns A duplo celcrius moveatur quam 
i forpos B , et B duplo maius sit quam A , tantundcm molus cst in 
! B nuiori quam in A ininori , ac proindc cliarn acqualis vis. 

Demotcstr. Sit B duplo maius quam A , ct A duplo cclcrius 
nKviratnr quam B , ct porro C duplo minus sit quam B , ct duplo 
UnJitts moveatur quam A. Ergo B (pcr propos. 21 . huius) duplo 
nuorem motum habebit, et A (pcr prop. 22. liuius) duplo maio- 
mn motum habcbitqnam C. Ergo (per axioma 15.) B et A ac- 
) qwlf m motum habent ; est enim utriusque motus eiusdcm tertii 
I ^doplos; q. c. d. 



Vide fig- propos. 19. 



r tt 



80 PRINCIPIORUM PHILOSOPHIAE CARTES. 

COROLLAR. III. Ei his sequitur, mohtm a oeieritmte 4t- 
stingui. Concipimus enim corporam, qaae aequalem fcabeat 
celeritatem , unum plus motus habere posse, quam aliud (per 
propos. 21. huius): et contra, quae inaequalem habenl celerite* 
tem, aequalem motum habere posse (per coroll. praeced.). Qmm\ 
fdem etiam ex sola motus definitione colligitur; nihii enim alial 
est , quam ,, translatio unius corporis ex vicinia" ete. ') 

Verum hic notandum , coroltarium hoc tertium primo non im* 
pugnare. Nam celeritas duotnu modis m nobis concipitur: etf 
quatenus corpus aiiquodmagis aut minus eodem tempore a m9t+< 
porihtu iltud immediate tangentibus separatur, et eatenus Mfcfcj 
vel quietisptus velminusparticipat; vel quatenus eodem tempm»\ 
maiorem vel minorem lineam describit $ et eatenus m motm &\ 
stinguitur. 

Potuissem hic alias propositiones adiungere ad uberiorem mr 
pticationem propositionis 14. huiuspartis 9 et vires rerum in qm> '. 
cumque statu, sicut hic circa motum fecimus , expUcare; smi } 
sufficiet Cartesii princip. phil. part. II. art. 43. perlegere^ ei 
tantum unam propositionem annectere , quae necessaria est mi 
ea, quae sequentur , intelligenda. 4 

PROPOS. XXIIf. Quum modi alicuius corporis varb* r 

tionem pati coguntur, illa variatio semper erit nl* \ 

nima, quae dari potest • 

Dkmonstr. Satis clare sequitur haee propositio ex propos. 1& < 

huius. 

PROPOS. XXIV. Reg. 1. Si duo corpora (puta A 

et B) essent plane aequalia, et in directum verso» 

se invicem aeque velpciter moverentur; quum sibi 

mutuo occurrunt, utrumque in contrariam parte* 

reflectetur nulla suae celeritatis parte amissa. 1 ) 

In hac hypothesi clare patet , quod , ut horum duorum corpo- 
rum contrarietas tollatur, vel utrumque in contrariam partem re- 

t) Vide defm. 8. 

'1) Vide flg. propos. 18. 



rjjis n. 81 

ub alterum secum rapere debeat ; nam quoad detejrr 
■bIdbi , non vero quoad motam sibi sunt coairaria. 
r. QuumAetBsibimnttioottuiTunt, atiquamva- 
i debent (per ax. 19.)* Qaum autem motos motui 
irius (per coroli. propos. 19. huius) , nibil sui motus 
iDtur (per ax. 19.). Qoam ob rem in sola determi- 
lutatio. Sed unius determinatiooem tantum, puta 
unus eoncipere muiari, nisi A, a quo mutari deberet, 
■pponamus (per ax. 20.). At hoc esset contra hypo- 
» qaum mutatio determinationis in uno tantum fieri 
iet io utroque, deflectentibus scilicet A etB in con- 
sm , non vero versus uliam aliam (per illa quae in 
tric. cap. 2. dicta sunt) , et motum suum integrum 
; q. e. d. 

XXV. Reg. 2. S\ mole essent inaequalia, 
ope maius quam A, caeteris ut prius positis, 
solum A reflectetur, et utrumque eadem 
tate perget moveri. f ) 

pr. Quum A supponatur minus quam B, habebit 
•opos. 21. huius) minorem vim quam B. Quum au- 
rpothesi , ut in praecedenti , detur contrarietas in sola 
ne , adcoque, ut in propos. praeced. demonstravimus, 
minatione variatio fieri debeat; iiet tantum in A, et 
t a\. 20.). Quare A tantum in coutrariam partem a 
lectetur suam intcgram ccleritatem retinendo ; q. e. d. 

XXVI. Si mole et celeritate sint inaequa- 
3 nempe duplo maius quam A, motus vero 
duplo celcrior quam in B, caeteris ut prius 
s; anibo in contrariam partem reflectentur, 
ioque suam quam habebant celeritatem re- 

* 2 ) 

rn. Quum A et B versus se invicem moventur (se- 
X. propos- 18. V Vide Qg. propot, 18. 



82 . PMNCIPIORUM PHILOSOPEIUE CARTES. 

ciffldum bypothesin) , Untondem motns cst in uno , qoam in attt 
(per coroll. 2. propos. 22. huius). Quare motus unius motui al« 
terius non contrariatur (per eoroll. prop. 19. huius), et virat n 
utroque sunt aequales (per coroll. 2. propos. 22. huius). Qvafi 
haec hypothesis prorsus est similis hypothesi propositionb M» 
huius ; adeoque per eiusdem demonslrationem A et B in contHh 
riam partem suum motum integrum retinendo reflectentur ; q.e.4 
COROLLAR. Ex tribus hisce praecedentibus propositioaibai 
clare apparet , quod determinatio unius corporis aequalem vim re^ 
quirat, utmutetur, quammotus. Unde sequitur, corpus, qaoi 
plus quam dimidium suae determinationis , et plus quam diaaV* 
diam partem sui motus amittit , plus mutationis pati , quaai ftf 
quod totam suam determinationem amittit. * 

PROPOS. XXVII. Reg. 3. Si niole sint aequali^ 
sed B tantillo celerius moveatur, quani A, noa' 
tantum A in contrariam partem reflectetur, sed 
etiam B dimidiam partem celeritatis, qua A ex- 
cedit, in A transferet, et ambo aeque celeritar 
pergent moveri versus eandem partem. 

Dbmonstr. A (ex hyp.) non tantuni sua determinatione oppon 
nitur B , sed etiam sua tarditate, quatcnus illa de quiele participat 
(pcr coroll. 1. prop. 22. huius). Unde quamvis in conlrariaai 
partem reflectatur et sola dctcrminalio mutetur, nou ideo tollitar 
omnis horum corporum contrarietas. Quare (per ax. 19.) et ia 
determinatione et in motu variatio fieri debet. Sed quumBex 
hjpothesi celerius quam A moveatur , erit B (per prop. 22. huias) 
fortius quam A. Quare (pcrax. 20.) mutalio in A a B procedet, 
a quo in contrariam partem reflecletur; quod erat primuin. 

Deinde quam diu tardius quam B uiovctur, ipsi B (per corolL 
1. prop. 22. huius) opponitur. Ergo tam diu variatio fieri debet 
(per ax. 19.), donec non tardius quam B movcatur. Ut autem 
celerius quani B rooveatur , a nulla causa adeo forti in hac hypo- 
thesi cogitur. Quum igitur nequc tardius quam B moveri possit, 
quum a B impcllatur, neque celerius quain B, aeque ergo cele* 
ritcr ac B perget moveri. Porro si B minus quam dimidiaot 



FARS II. gS 

ns celeritatis in A transferat, tunc A tardias quam B 
: siveroplus, quam dimidiaiti partem , tuncAce— 
. perget moTtri; quodutrumque absurdum est, ut 
tstravimus. Ergo variatio co usque continget, donec 
irtem eicessus celeritatis in A transtulcrit, quam B 
haius) amittere debet; adeoque ambo acque cele- 
contrarietate pergent nioveri versus eandem partem ; 

LR. Hinc sequitur, quo corpus aliquod celerius 
tnagis determinatum esse, ut, secundum quam li- 
r, moveri pcrgal: et contra quo tardius, eo minus 
ishabere. 

Ne hic lectores vim determinationis cum vi motus 
risum fuit pauca adiungere , quibus vis delermina- 
us distincta eiplicetur. Si igitur corpora A et C ac- 
juali celeritatc \crsus sc invicem in dirertum mota 
haec duo (per prop. 21. huius) in contrariam partcm 
integrum retinendo reflectcntur. Verum si corpus 
oblique vcrsus A mn\eatur, perspicuum est , ipsuin 
termiuatum essc ad se movendum secundum lineam 

Quare quamvis aequalem cum A habcat motum, 
Lcrniinationis C in dircctum vcrsus A moti, quae 
um \i detenninalionis corporis A, maior est \i de- 
ipsius C ex B \ersus A moti, et tanto maior, quanto 
ior est linea CA; quanto enim linea BA iunior est 
ito etiam plus teinporis (ubi B elA aeque celeritcr, 
untur, mo\cntur) requiritB, ut secundum Iineam 

per quam determinalioni corporis A contrariatur, 
Adeoque ul>i C ohliquc e\ B ipsi A occurrit, de- 
ac si sccuiidum lineam A B versus B (quod suppono, 
itoesl, quo linea AB lineam BC productam secat, 
a C ac C distat a B) pcrgcret moveri ; A \cro suum 
:um et dctcrminationem retinendo pcrget versus C 
squc B sccuni pellet, quandoquidem B, quam diu 
igonalcm AB ad niotum determinatum est, et ae- 
«leritate movetur , plus temporis requirit , quamA, 
rtem lineac AC suo motu describat, ct calenus de- 

6* 



ft*. 



v.. M 



i* 



84 



PRINCIPIORUM PHILOSOJPHIAK CARTES. 



terminationi corporis A , quae fortior est , opponitur. 8ed at ?Js 
determinationis ipsius C ei B versus A moti, quateous 4e Um^ 
CA participat, aequalis sit cum vi determinationis ipeius C ftl 
directum versus A moti (vel ei hyp. ipsius A) , necesstrio B laft 
gradus motus supra A debebit habere, quot partibus linea BJ| 
maior est linea CA, tumque, ubi corpori A oblique oceurrift, 4jj_: 
in contrariam partem versus A et B versus B unoquoque mMl^ 
integrum motum retinente reflectentur. Verum si eicessttk^iti 
supra A maior sit, quam excessus lineae BA sopra lineam C< 
tum B repellet A versus A, eique tantum sui motus tribuet, 
nec motus B ad motum A se habeat, ut linea BA ad lineam 
et tantum motus , quantum in A transtulit amittendo, pergtft 
sus quam prius movebatur partem moveri. Ex. gr. si Uaea Aff ■ 
sit ad lineam AB , ut 1 ad 2 , et motus corporis A ad motnm etf^ . 
poris B ut 1 ad 5 , tum B transferet in A unum gradum sui mottfjl * 
ipsumque in contrariam partem repeilet, et B cum quatuor fasjp ^ 
duis gradibus perget versus eandem partem, versus quam pnta * 
tendebat, moveri. j 

:t 

'*\ 
■ 1 

Fig. XFl. 





PROPOS. XXVIII. Reg. 4. Si corpus A plane qule- 
sceret, essetque paulo maius quam B; quacmn- 
que cum celeritate B moveatur versus A, Diinquaa 



FARS II. 85 

K movebit, sed ab eo in contrariam partem 
tur suum integrum motum retinendo. *) 



eorporum eontrarietatem tolli tribut modu: 
itterum tecum rapit, et pottea aeque eeleriter ver- 
rtempergunt moveri; vel ubi unum in eontrariam 
Htw y et alterum tuam integram quietem retinet,- 
in eontrariam partem rej!ectitur f et aliquid tui 
i quiescens transfert. Quartut autem easut non 
vrop. 13. huius). Iam igitur erit (per prep. 23. 
\trandum , quod tecundum nottram hypothetm mi- 
in hitce corporibut contingit. 
t. 8i B moveret A, dooec eadem celeritate per- 
no?eri , deberet (per propos. 20. haius) tantum sui 
ansferre, quantum A acquirit, et (per propos. 21. 
lam dimidiam partem sui motus deberet amittere , et 
[per coroll. propos. 27. huius) plus etiam , quam di- 
n suae determinatioois , adeoque (per coroll. pro- 
) plus mutationis pateretur, quam si tantumsuam 
em amitteret: et si A suae quietis aliquid amittat, 
m , ut taodem cum B acquali celeritate pergat mo- 
ntrarietas horum duorum corporum non tolletur; 
ditate , quatenus illa de quiete participat (per coroll. 
buius), celeritati B contrariabitur, ideoqueBad- 
iam partem reflecti debebit , totamqne suam deter- 
t partem ipsius motus , qucm in A transtulit, amit- 
l maior est mutatio, quam si solam determinationem 
itatio igitur secundum nostram hypothesin, quoniam 
inatione est , miuiraa erit , quae in hisce corporibus 
c proinde (pcr prop. 23. huius) nulla alia contioget; 

t in demonttratione kuiits jrropotitionit , quod idem 
locum habet: nempe not non citatte propot. 19. 
demonttratur ,, determinationem integram mutari 

o nihilo minut manente ipto motu; 11 ad quam ta- 

propos. l& 



86 PRINCIPIORUM PHILOSOPHIAB CARTES. 

tnen aitendi debet, ut vu demonstrationis recte pen 
Nam inprop. 23. huitu non dicebamtu „quod variatii 
erit absolute minima , sedminima, quae dari potest. i€ 
autem mutationem , quae in sola determinatione consisti 
dari y qualem in hac demonstratione supposuimus , patei 
pos. 18. et 19. huius cum corotl. 

PROPOS. XXIX. Reg. 5. Si corpus quies 
esset roinus quam B, tum quantumvis 1 
versus A moveretur, illud secum movebit, 
scilicet sui motus ei talem transferendo, u 
postea aeque celeriter moveantur. l ) 

Inhacregula etiam, ut in praec, tres tantum casm 
possent, quibus contrarietas haec tolleretur. Nos ven 
slrabimus , quod secundum nostram hypothesin minima 
in hisce corporibus contingit; ideoque (per propos. % 
tali modo etiam variari debent. 

Dbmonstr. Secundum nostram hypothesin B trans 
(perpropos. 21. huius) minus, quam dimidiam partem su 
et (per coroll. propos. 27. huius) minus quam dimidiair 
suae detenninationis. Si autem B non raperet secum A 
contrariam partem reflecteretur, totam suam deterniii 
araitteret, et maior contingeret variatio (per coroll. pro 
huius); et raulto inaior, si totam suam delerminalione 
tcret , et simul partem ipsius motus , ut in tertio casu sup 
Quare variatio secundum nostram hypothesin est minima ; 

PKOPOS. XXX. Reg. 6. Si corpus A qu 
esset accuratissime aequale corpori B versi 
moto, partim ab ipso impellerehir, partiin . 
in contrariam partem repelleretur. 2 ) 

Hicetiam % utinpraecedente t tantum tres casus cont 

m > i 

1} Vide flg. propos. 18. Conf. Carlesii princ. phil. part. II. ; 
2) Vide fig. propos. ts. 



H. 87 



; adeoque demonstrandum erit, nos hicponere minimam va- 
mtm, quae dari potest. 

fen osstr. Si corpus B secum corpns A rapiat , donec ambo 
t ceferiter pergunt moveri , tam tantundem motas erit in ano 
tmalio (pcr propos. 22. huius), et (per coroll. propos. 27. 
i) Himi diam partem determinationis amiltere debebit, et 
i(per prop. 20. huius) dimidiam partem sui motus. Si vero 

m coDtrariam partem repellatur, tum totam suam determi- 
■em amittet, et totum suum motum retinebit (per propos. 18. 
s); quae Tarialio aequalis est priori (per coroll. propos. 26. 
i). Bed neutrum horum contingere potcst. Nam si A sta- 
num retineret , et determinationem ipsius B mutare posset, 

necessario (per ax. 20.) ipso B fortius , quod esset contra 
Ibesin : et si B secum raperet A , donec ambo aeque celeriter 
rentor , B esset fortius, quam A, quod eliam est contra hy- 
sin. Quum igitur neutrum horum casuum locum habcat, 
msel ergo tertius , neinpe quod B pauium impellet A et ab A 
ktur; q. e. d. Legc Cartesii princ. phil. part. II. art. 51. 

0POS. XXXI. Reg. 7. 81 8 et A versus ean- 
dem partera moverentur, A quidem tardius, B au- 
ten illud insequens celerius, ita ut ipsum tandem 
attrogeret, essetque A maius quam B, sed exces- 
sus celeritatis in B esset maior, quam excessus 
magnitudinis in A: tum B transferet tantum de 
suo niotu in A, ut ambo postea aeque celeriter et 
in easdem partes progrediantur. Si autem contra 
excessus magnitudinis in A esset maior, quam ex- 
cessus celeritatis in B, in contrariam partem al> 
ipso reflecteretur motum omnem suum retinendo. *) 

Ric ilerum , ut in propositionc praeced. tres tantum casus 
xipipossunt. 

*) lid* fig. propos 18. Cf. CaTlvsu princ. pbihs. part. ff. art. S2. 



88 PRINCIPIORUM PHILOSOPHUE CARTBS. 

Dkmonstr. I. partis. B in contraiam partem ab A, qu 
propos. 21. et 22. huios) fortius supponitur, reflecti nonj 
(perax. 20.). Ergo quum ipsom B sit fortius , movebitseci 
et quidem tali modo , ut aequali celeritate pergant moveri. 
enim minima mutatio continget , ut ex praeced. facile appare 

Dbmonstr. II. partis. B non potest A , quo minus fbrU 
propos. 21. et 22. huius) supponitur , impellere (per ax. 20.) 
aliquid de suo motu ipsi dare. Quare (per coroll. propoi 
huius) B totum suum motum retinebit, non versos eanden 
tem ; supponitur enim ab A impediri. Ergo (per illa qn 
Cartesii dioptr. cap. 2. dicta sunt) in contrariam partem , noi 
versus uUam aliam, reflectetur suum integrum motum reti 
(per prop. 18. huius) ; q. e. d. 

Nota y quod hic et in praecedentibus propositionibus tan 
demonstratum assumsimus, omne corpus in directutn alii c 
rens 9 a fuo absolute impeditur , ne ulterius eandemparter 
sus progrediatur , in contrariam % non vero in uUam alian 
tem reflecti debere; quod ut inteUigatur, tege Cartesii d 
cap. 2. 

SCHOL. Hucusque ad mutationes corporum, quae ex i 
impulsufiunt, explicandas consideravimus duo corporatan 
ab omnibus corporibus divisa ; nulla nempe habita ratione c 
rum ea undequaque cingentium. Iam vero ipsorum stat 
mutationes considerabimus pro ratione corporum , a quibus 
quaque cmguntur. 

PROPOS. XXXII. Si corpus B undequaque cin 
a corpusculis motis, ipsum aequali vi versus oi 
partes simul pellentibus, quam diu nutla alia < 
occurrit, in eodem loco immotum manebit 

Demonstr. Per se patet hacc propositio. Si enim i 
aliquam partem ex impulsu corpusculorum ab una parte ve 
tium moveretur, corpuscula, quae illud movent, maiori vi 
lerent, quam alia, quae illud codem tempore in contrarian 
tem pellunt, et suum effectum sortiri nequeunt (per ax. 
quod esset contra hypothesin. 



FARS IL 89 

PBOPOS. XXXIII. Corpus B, iisdeni ut supra posi- 
tis, vi quanturavis parva adventitia versus quam- 
cmnque partem raoveri potest. 

DfcMOKSTR. Omnia corpora B immediate tangeolia, qnia (ei 
lajinmotusunt, etB (perpraec.) iiumotuni manet, statimac 
» B tangunt, sunm integmm motum retinendo in aliam par- 

■ refleclentur (per prop. 28. huius) : adcoquc corpus B con- 
aoa corporibus , quae illud immediatc tanguut , spontc descri- 
r. Qnantumvis igitur B fingatur magnum , nulla actio rcquiritur 
Ifsam a corporibus immediate tangentibus scparandum (per id 
tdrirra def. 8. num. 4. notavimus). Quarc nulla vis cilerna, 
attmnTisparva fingatur, in ipsum impingi polest, quacnonsit 
riv ri, quam B habet ad permanendum in eodem loco (ipsum 

■ oullam habere vim corporibus immediate taugcntibus adhac- 
idi, iam demonslravimus) , ct qnac ctiam addita impulsui cor- 
sculorum, quae simul cum ipsa vi eiterna B versus eandcni 
rfem pellunt , non maior sit vi aliorum corpusculorum idem B 
milrariam partem pellcntium ; ille cuim sinc vi citcrna huic 
qnli supponebatur. Ergo (per ai. 20.) ab hac vi eiterna, 
IMUBvis eiigua Gugatur, corpus B versus quamcumque partem 
wvebftlar; q. e. d. 

^ROPOS. XXXIV. Corpus B, iisdem positis ut su- 
pra, non potest celerius moveri, quain a vi externa 
impulsura est, quamvis particulae, a quibus cingi- 
tnr, longe celerius agitentur. 

Boionstr. Corpuscula quac simul cum vi citcrna corpus B 
enuseandem partcm pellunt, quamvis multo cclerius agitcntur, 
[um vis eiterna movere potest B ; quia tamen (pcr hyp.) non 
uiorem vim habcnt, quam corpora, quac idem B in contrariam 
■artem repcllunt , omnes suac determinalionis vires in his tantum 
^istendis irapendcut , nec ei (pcr propos. 32. huius) aliquam cc- 
Iwiutem tribuent. Krgoquum nullne aliac circumstantiac shc 
ansie supponanlur , B a nulla alia causa practcr vim eiteruam 
fcpid celeritalis accipiet, ac proindo (per ai. S.parl. 1.) non 



90 PRINCIP10RUM PHIL080PI1IAE CARTES. 

polerit celerius moveri, quam a vi exteraa impulsum est; q 
erat dem. 

PROPOS. XXXV. Quum corpus B sic ab exte 
impuisu movetur, maximam partem sui motn 
corporibus, a quibus continuo cingitur, accipit, ' 
autem a vi exlerna. 

Demonstr. Corpus B quamvis admodum magnum finga 
impulsu quantumvis eiiguo moveri debet (per propos. 33. hui 
Concipiamus igitur B quadruplo maius esse corpore externo, a 
vi pellitur. Quum ergo (per praec.) ambo aeque celeriter mo 
debeant, quadruplo etiam plus motus erit in B , quam in corj 
eiterno, a quo pellitur (per prop. 21. huius); quare (per ai 
part. 1 .) praecipuam partem sui motus a vi externa non babeU 
quia praeter hanc nullae aliae causae supponuntur , quam corp 
a quibus continuo cingitur (nam ipsum B ex se immotum suj 
nitur) , a solis ergo (per ax. 7. part. 1 .) corporibus , a quibus 
gitur, praecipuam partem sui motus accipit, non autemavi 
terna ; q. e. d. 

Nota y quod hic non possumus , ut supra, dicere, quod 
tus particularum ab una parte venientium requiratur ad resu 
dum motui particularum a contraria parte venientium, 1 
corpora aequali tnotu (ttt tiaec supponuntur) versus se inm 
motasoladeterminatione*)) nonveromotu, contraria simt 
coroll. prop. 19. hjfius). Ideoque solam determinationem in 
invicem resistendo impendunt , non vero motum , ac propt 
corpus B nihil determinationis , et consequenter (per ca 
prop. 27. huius) nihil celeritatis t quatenus a motu distingut 
a corporibus circumiacentibus accipere potest: at quidem 
tum; imo accedente vi adventitia necessario ab iismoveridt 
ut in hac propositione demonstravimus , et ex modo , quop 
33. demo?istravimus t clare videre est. 



•) Vid. prop. 24. buius partis. In ea enim duo eorpora in sibi fn?i 
rp.sistrndo suam determinalionem, non vero molum impcndere, den 
stratuni est. 



PARS II. 9| 

PROPOS. XXXVI. Si corpus aliquod, ex. gr. manus 
■osfra, quaquaver8um aequali motu moveri posset, 
ita ut nullis corporibus ullo modo resistat, neque 
olla alia rorpora ipsi ullo modo resistant; neces- 
sario in illo spatio, per quod sic moveretur, tot 
corpora versus unam partem, qjuam versus quam- 
euroque aliam, aequali inter se et aequali cum 
nutDU vi celeritatis movebuntur. 

Dbmohstr. Per nollum spatium aliquod corpus moveri pot- 
l, quod non sit corporibus plenum (per propos. 3. huius). 
reaitaque spatium , per quod manus nostra sic inoveri potest , a 
Mftribus repleri, quae iisdem quibus dixi conditionibus raove- 
RRmr. Si enim negas, ponantur quiesccre, vel alio modo mo- 
d. Si quiescunt, necessario motui manus tam diu resistent 
crarop. 14. huius), donec eius molus ipsiscommunicetur, ut 
■fcm rum ipsa versus eandem partem acquali cum cclcritate 
•femlor (pcr propos. 20. huius). Scd in hypothesi ponuntur 
m rtristere ; ergo haec corpora moventur. Quod crat primum. 

tarro ip*a versus omncs partes moveri debent. Si enim negas, 
Maatnr versus aliquam parte.m non moveri , puta ab A versus B. 
S enjo oanas ab A versus B moveatur , necessario corporibus 
»0>(per primam partcm huius) , el quidem secundum luam hy- 
Maesm alia determinationc ab ipsa manus determinatione di- 
wa oceurrel. Quare ipsi resisteut (per prop. li. huius), 
mef eum ipsa manu vcrsus eandem partem moveantur (pcr prop. 
i. el «rhol. propos. 27. huius). Atqui manui (pcr hyp.) non re- 
stunt; ergo versus quaracumquc partcm movebuntur. Quod 
nt secondum. 

Rarsns haec corpora aequali inter se vi celeritatis versus quain- 
tnque partem movebuntur. Si enim supponercntur non aequali 
i eeieriuitis moveri: ponantur, quae moventur ab A versus B, 
wn unta vi celeritatis moveri, quam quae ab A versus C moven- 
w. Quare sl manus eadem ilia celeritate (acquali enim motu 
■wsw oranes partes sine resistentia mo\cri posse supponitur), 
Vncorpora ab A versus C mo>entur, ab A \ersus B moveretur*. 



92 



PRINCIPIORUM PHILOSOPHIAE CARTES. 



corpora ab A versus B mota Um diu manul resistent (jperpnftt 
1 4. huius), donec cum manu aequali vi celeritatis moveantnr (jH 
propos. 31. huius). At hoc est contra hypolhesin; ergo 
vi celeritatis versus omnes partes movebuntur. Quod eral ' 

C 



ng. xvii. 



B 




Denique si corpora non aequali cnm manu vi celeritatls 
verentur , aut manus tardius vel minori vi celeritatb, aut < 
vel maiori vi celeritatis movebitur, quamcorpora. Siprius, 
nus resistet corporibus ipsam versus eandem partem sequenl 
(perpropos. 31. huius). Siposterius, corpora, quae mannstW 
quitur, et quibuscum versus eandem partem movetur, ipsi 
stent (per eandem) : quod utrumque est contra hypothesin. 
quum neque tardius neque celerius moveri potest manus , a< 
viceleritatis, accorpora, movebitur; q. e. d. 

Si quaeris, cur aequali vi celeritatis, non verp absoluleaM 
quali celeritate dico, lege Mcholhtm coroll.prop. 27. huius. M 
deinde quaeris, an manus , dum ex. gr. ab A versus B mo v t h Hl 
non resistat corporibus eodem tempore a B versus A aequaU ■ 
motis, lege propos. 33. huius, ex qua intelliges, eorum vM 
compensari vi corporum (haec enim vis per Z.part. huiuspnp, 
UK aequalis est) , quae ab A versus B cum manu eodem tempofi 
moventur. 

PROPOS. XXXVII. Si corpus aliquod (puta A) a 
quacumque parva vi versus quamcumque parten 
moveri potest, illutl necessario cingitur a corpori- 
bus, quae aequali inter se celeritate moveutur. 

Dkmonstr. Corpus A undequaque a corporibus cingi debeH 
(per propos. 6. huius) iisque versus quamcumque partem aequa- 
liter motis. Si enim quicscerent , non a quacumque parva vi cor- 
pus A versus quamcumque partem (ut supponitur) moverfi pot- 



PARS ii. 93 

[li; «ed ti mnrimom a taota vi , quae corpora ipsam A imme- 

"" tlngeDua secum movere posset (per ax. 20. huius). Deinde 

i, a quibus A cingitur, maiori vi versus unam partem 

quam versus aliam , puta a B versus C , quam a C 

iB, qmim andequaque a corporibus motis cingatur (ut iam- 

lAnonstravimos) ; oecessario (per id quod prop. 33. demon- 

*) corpora a B versus C mota A versus eandem partem 

i ferrenL Adeoque non quaecumque parva vis sufficiet ad A 

I movendom , sed praecise tanta , quae excessum motus 

a B versns C venientium suppleret (per ax. 20.). Quare 

vi versus omnes partes moveri debent ; q. e. d. 

*. xnu. (g)S 3L 

IGBOL. Qaum baec contingant circa corpora , quae f 1 u i d a 
iv, sequitor corpora fluida illa esse , qdae in raultas exi- 
ifarticulas et aequali vi versus omnes partes motas sunt di- 
Et quamvis illae particulae a nullo vel lynceo oculo conspici 
noo tamen erit negandum id quod modo clare demon- 
Satis enim ei antedictis propos. 10. et 11. evincitur 
snbtilitas , quae (ut iam sensus omittam) nulla cogi- 
minari potest aut attingi. Porro quum etiam ei prae- 
isatis constet, quod corpora sola sua quicte aliis corpo- 
ttartsistant, et nos in duritie , ut sensus indicant , nihilaliud 
qoam quod partes corporum durorum motui ma- 
nostraram resistant: clare concludimus, illa corpora, 
n omnes particolae iuxta se mutuo quiescunt, esse dura. 
I*p Cartesii prioc. phil. part. II. art. 54. 55. 56. 



PRINCIPIORUM PHILOSOPHIA 

PABS TEBTIA. 



Principiis rerum naluralium universalissimis sic expositit| 
gcndum nunc cst ad illa, quae ex ipsis sequuntur, explicanda. 
ruraenimvero quandoquidem ca , quae ex iis principiis scquun 
plura sunt, quam mens nostra unquam cogitalione perlust 
poterit , ncc ab ii» ad una potius , quam alia consideranda di 
minemur; praecipuorum phaenomenorum, quorum < 
sas hic investigabimus , brcvis historia ante omnia ob oculoc 
nenda est. Hanc autem habes apud Cartcsium princip. phil. j 
3. ab art. 5. usque ad 15. Et ab art. 20. usque ad 43. propoa 
hypothesis, quam Cartesius commodissimam iudicat non tan 
adphacnomcna coeli intclligenda , sed etiam ad eoram cai 
naturales indagandas. 

Porroquum ad plantarum vcl hominisnaturam int 
gendam optima via sit , considerare , quo pacto paulatim ex m 
nibus nascantur et gcncrcntur: talia principia erunt excogitai 
quae valde simplicia et cognitu facillima sunt, cx quibus, 1 
quam seminibus quibusdam , et sidera et tcrra et denique om 
quae in hoc mundo aspectabili deprchcndimus , oriri 
tuisse demonstremus ; quamvis ipsa nunquam sifc orta esse pi 
sciamus. Hoc enim pacto eorum naturam longe melius expc 
mus, quam si tantum , qualia iara sunt, describcrcmus. 

Dico , nos quaercre principia simplicia et cognitu facilia ; t 
cnimnisisint, ipsis non indigebimus; nempe quia eatantun 
causa semina rebus aftlngemus, ut earum natura nobis focll 
innotcscat, ct mathematicorura raore a clarissimis ad magjs < 
seura, ct a simplicissimis ad magis composita ascendamus. 



PJUNCIPIORUM PHILOS. PARS III. 95 

Oicimus deinde, nos talia principia quaercre, ci quibus et 

snJoi et lerram etc. oriri pntuisse dcmonstrcmus. Talcs cniin 

(mbb, quae tantum sufficiunt, ut passim ab astronomis lit , ad 

jnBomena coeli explicandn, non quacrimus; scd talcs, quae 

ani ad cognitionem corum , quae sunt in tcrra (nempe quia 

nau, quae supra terram observamus contingcre , intcr phaeno- 

■en naturae recensenda iudicamus) nos ducant. Hac autem ut 

ineiiiaDtur , sequentia observanda sunt in bona hypothesi. 

I. Ut nuJlam (in se tantum considcrata) implicel contradi- 
ctMDem. 

II. Ut sit simpHcissima , quae dari potcst. 

III. Quod ex secundo scquitur , ut sit cognitu facillima. 

IV. Ut omnia, quae in tota natura observantur, ex ipsa dcduri 



Bfximus denique , nobis licere hypothesin assumcre , cxqua, 

tamjam ex causa, naturac phaenomcna dciluccre qucamus; 

nmmis ipsa sic orta non fuissc probc sriamus. Quod ut intclli- 

ntar. hoc utar eicmplo. Si quis in charla lincam cnrvam , qiiam 

Mrabolam vocamus, descriptara invcniat, ct ipsius naturam in— 

wugare velit, sive is supponat , illain lineain cx cono aliquo prius 

ndametdeinde chartae irapressam, shc. ei motu duarumlinca- 

nnmUrum dcscriptam, sive aliquo alio modo ortam fuissc, 

Mrinde fst ; modo ex eo , quod supponit , omncs proprietatcs pa- 

roobe dcmonstret. Imo quamvis sciat, illam in charta ci im- 

pre&aonc sccti coni orluni habuisse , potcrit nihilo miuiis ad lihi - 

un aliam causam fingcre, quae ipsi cominodissima \idelur, ad 

mnes parabolac proprictatcs eiplicandas. Sic cliam nobis ad 

«lineainenta naturae cxplicanda hypothcsin aliquam ad libitiim 

wmnerc licet, modo ex ipsa oninia naturac phacnomeua pcr inn- 

laematiras consequcntias dcducamus. Et quod magis nntntu 

dignum est , vix aliquid assumcrc potcrimus, cx quo non idcm 

HTtUi$, quamquain fortassc opcrosius, pcr naturae legessupra 

nplicatas deduci possil. Quum cnim carum Icgiiin ope materia 

fennas omnes , quarum est capax , successive assumat , si fonnas 

tan ordine consideremns , tandcm ad illam, quac cst huius 

■undi, poterimus devenire : adeo ut nihil erroris ex falsa hypo- 

faiuttimenduin. 



96 PRINCIPIORUM PH1L0S0PH1AE CAftTIS. 



POSTULATUM. 3 

Petitur , ut concedatur , omnem illam materiam , ex qaa We * 
rnundus aspectabilis est compositus, fuisse initio a Deo eV * 
Yisam in particulas quam proxime inter se aequales , non qnMai 
sphaericas , quia plures globuli simul iuncti spatium contiuam 
non replent , sed in partes alio modo figuratas et magnitudine ■*>. $ 
diocres, sivcmediasinterillasomnes, ex quibus iam coeu* atoj^'* 
astra componuntur; easque tantundem motus in se kabnjnmv* 
quantum iam in mundo reperitur, et acqualiter fuisse «nrmfr, 
tum singulas circa propria sua cenlra, et separatim a se nmtneUS 
itautcorpus fluidum componerent, quale coelura esse putattwjj* 
tum etiam plures simul circa alia quaedam puncta aeque • •*!; 
mutuo remota et codcm modo disposita , ac iam sunt centra ij»- 
rum ; nec non etiam circa alia aliquanto plura , quae aeqnent ^ 
numerum planetarum; sicque tot varios vorlices componerenlj s 
quot iam astra sunt in mundo. Vide Gguram in Cartesii prindn. 
phil. part. 3. artic. 4G. 

Haec hypothesis in se spectata nullam implicat contradiclie- 
nem. Nihil cnim matcriac tribuit praeter divisibilitatem et mer> r 
tum , quas modificationes iam supra denionstravimus in matefti 
realiter existere , et quia materiam indefinitam , ac coeli et terraa , 
unam eandemque essc ostendimus, has raodificationes in toai _ 
inateria fuissc, sine ullius contradictionis scrupulo supponere . 
possumus. 

Est deinde haec hypothesis simplicissima , quia nullam son- 
ponit inaequalilatem, neque dissimilitudinem in particuiis, hi 
quas materia in initio fuerit divisa , neque etiam in earum moMi 
Ex quo sequitur hanc hypothesin etiam csse cognitu facillimam. 
Quod idem etiain patet ex co , quod nihil per hanc hypothesin ia 
materia supponitur fuisse praeter id, /quod cuilibet sponte ex selo 
materiae conceptu innotescil, divisibilitas nimirum ac motof 
localis. 

Quodautemex ipsa omnia, quae in natura observantur, de- 
duci queant, re ipsa, quoad fieri potest, ostendere conabiraur, 
idque sequenti ordine. Primo fluiditatem coelorum ex 
ipsa deducemus et quomodo ea rausa sit lucis explicabiraes* 



PARS IIL 97 

Mt ad naluram solis pergemus, et simul ad ea quae in 
ellis fiiis observantur. Postea de cometis, et tandem de 
aattis, eorumque phaenomenis dicemos. 

DEFINITIONES. 

L Ptr eclipticam intelligimus illam partem vorticis, qnae v 
Bgjrat eirca axem , maximnm circnlum describit. 
JL Per p o 1 o s intelligimus partes vorticis , quae ab edipttea 
at remolissimae , sive qnae minimos describnnt circnlos. 

DL Fer cooatum ad motnm non inleliigimus aliquam 
akatioaem , sed tantum , quod pars materiae ita est sila et ad 
tfaan mcitata , nt revera esset aiiquo itnra , si a nulla causa im- 
Attor* 

IT. Pcr angnlum intelligimus quicquid in aliquo corpore 
■aiguram sphaericam prominet. 

AXIOMATA. 

L Pinres globnli simul iuncti spalium continuum occupare 
bpemiu 
U. Maferiae portio in partcs angulosas divisac, si parfes 
Cftta propria sua centra moveantur, maius spatium requirit, 
tafaames ipsius partes quiescerent, ct omnia earum latera 
tamceai immediate tangerent. 

BL Pars matcriae quo minor est , eo facilius ab cadcm vi 
iridtair. 
!▼. Parles materiae, quae sunt in motu versus eandem par- 
at a se invicem in ipso motu non recedunt, non sunt actu 



PROPOSITIONES. 

*R0POS. I. Partes materiae, in quas primo fuit di- 
visa, dod erant rotundae, sed angulosae. 

DnonfTR. Hateria tota in partes aequales et similcs ab ini- 
fcfirit dfrisa (per postulat.) : ergo (per ax. 1 . ct prop. 2. part. 2.) 
feniDt rotundae : atque adeo (perdcfin. 4.) angulosac ; q. c. d« 



•8 



PJUNCIPIORUM PHILOSOPHIAE PAMB llt 



PROPOS. II. Yfe, qxme efecit, ut materfae pftt 
lae circa propria centra moverentur, simul c4 
ut particularum anguli mutuo occursu atterere 

Dbmonstr. Tota materia in fnltio in partes aequales 
postulat.) atque angulosas (perpropos. 1. huius) ftiit diviaa. 
itaque, simukc eoeperintmovericircapropriacfentra, angnl 
ntm non attriti fuissent, necessario (per ax. 2.) tota materiai 
spatium occupare debuisset, quam quum quiescebat : atqui bo 
absurdnm (per prop. 4. part. 2.) : ergo earum anguli fuera 
triti , simulac moveri coeperint ; q. e. d. 



Reliqua desiderantur. 



APPENDIX 

CONTINENS 

COGITATA METAPHTSICA 

jDHUS DIFFICILIOBB8 QUAE 1N METAPHTSICES TAM PARTE 
BAU QUAM SPBCIALI CIRCA ENS EIUSQUE AFFRCTIONB8, 
I EIUSQUE ATTRIBUTA ET MENTEM HUMANAM OCCUR- 
RUNT QUAESTIONES BREVITER EXPUCANTUR 

AUCTORE 

EXEDICTO DE SPINOZA AMSTELODAMENSI. 



PAR9 PRIISA 

¥■ fnecipua , qvae in parte metaphysices generati eirta 
** *i*ique affectiones vulgo occurrunt 9 bremter mp- 

plicantur. 

CAP. I. De ente reali, ficto, et rationi*. 

"e definitione huius scientiae nihil dico , nec eliam circa quae 
*tv; sed tantura ea , quae obscuriora sunt , et passim ab au- 
ribtsin metaphvsicis tractantur, explicare hic est animus. 

J. 1. Entisdefinitio, 
ktipiamus igitur ab e n t e , per quod intelligo id omne , quod y 
**dart et distincte percipitury necessario existere vel ad mi- 
***posse existere reperimus. 

S- 1. Chimaera , ens fictum et ent rationis non esse entia. 

li hac aulem definitione , vel , si mavis , descriptione sequi- 
r » 1>od chimaera, ens fictum et en* rationi* nullo modo ad 

7* 



100 C061TATORUM MKTAPHY8IC0RUM 

entla revocari possint. Nam chimaera •) ex sna natnra eiii 
nequit* Ens vtro Jictum claram et distinctam perceptfoneai 
clodit; qniahomoexsolameralibertate, etnon, utinfalais, 
sdens , sed prndens et sciens connectit , qnae connectere , et 
inagit, qnae disinngere vult.' Ens denique rationis nihil 
praeter modnm cogitandi , qui inservit ad res inteHectas flae 
retinendas, explicandas atque imaginandas. Ubi notand 
quod per modnm cogitandi intelligimus id, quod iam schoL j 
pos. 15. part 1. princip. philos. eiplicuimus, nempe omnes 
gitationis affectiones, videlicet intellectum, laetitiam, imag 
tionem etc. 

$. 3. Quibus cogitandi modis res reHtteamus. 

Quod autem dentur quidam modi cogitandi , qui inservioi 
res firmius atque facilius retinendas, et ad ipsas, quaodoi 
raos, in mentem revocandas aut menti praesentes sistendas , i 
constat iis, qui notissima Ula regula memoriae utuntur, 
nempe ad rem novissimam retinendam et memoriae imprimen 
ad aliam nobis familiarem recurritur, quae vel nomine tenu 
re ipsa cum hac conveniat. Hunc similiter in modum philos 
res omnes naturales ad certas classes reduierunt, ad quas re 
runt, ubi aliquid novi ipsis occurrit, quas vocant genus, 
cies etc. 

$. 4. Qtdbus cogitandimodis res explicemus. 
Ad rem deinde explicandam etiam modos cogitandi habei 
determinando scilicet eam per comparationem ad aliam. 1 
cogitandi , quibus id eflScimus , vocantur tempus t numcrus, i 
sura, et si quae adhoc alia sunt. Horum autem tempus ins 
durationi explicandae, numcrus quantitati discretae, roen 
quantitati continuae. 

§. 5. Quibus cogitandi modis res imaginemur. 
Denique quum assueti simus omnium quae intelligimns e 
imagines aliquas in nostra phantasia depingere, fit, utnonn 

*) Nota, quod nomine chiraaerae hic et in seqq. intelHgaturid, 
ius oalan apertam involvit contradictionem , ut fiuius expUcator ci 



'PAETISI. CAP. I. JOi 

htstar entiam imaginemur. Nam mens in sc sola spectata 
k m cogitans , non maiorem habet potentiam ad affirman- 
fum ad negandnm : imaginari vero quum nihil aliud sit, 
i, croae in cerebro reperiuntnr a motu spirituum, qui in 
s ab obiectis excitator , vestigia sentire , talis sensatio non 
afca affirmatio esse potest. Atqne hinc fit, ut omnes 
qujbos mens utitur ad negandum , qnalessnnt, caecitas, 
tas sfve finis, terminns, tenebrae etc. tanquam entia 



Eutia rationis eur non sint ideae rerum, et tamen pro 

iis habeantur. 

leelarepatet, bos modos cogitandi non esse ideas rernm, 
> modo ad ideas revocari posse ; quare etiam nullum habent 
i, quod necessario eiistit, aut existere potest. Cansa 
ob qnam hi modi cogitandi pro ideis rerum habentnr , est, 
i ideis entinm realium tam immediate proficiscnntur et 
i, ut facillime cum ipsis ab iis, qui non accuratissirae al- 
t, confundantnr : unde etiam nomina ipsis imposuerunt, 
■ ad significandum entia extra mentem nostram existentia, 
itia sive potius non-entia enlia rationis vocaverunt. 

j. 7. Male dividi ens in reale et rationis. 

icqae facile videre est , qnam inepta sit illa divisio qua divi- 
n in ens reale et ens rationis. Dividunt enim ens in ens et 
tt , ant in ens et modum cogitandi. Attamen non roiror 
phos verbales sive grammaticales in similes errores inci- 
res enim ex nominibus iudicant, non autem nomina ex 



Ens rationis quomodo dici possit merum nihil, et quo- 

modo ens reale. 

: Bdnus inepte loquitur, qui ait ens rationis non esse merum 
Ifam si id 9 qiiod istis nominibus significatur, extra in- 
bd quaerit , merum nihil esse reperiet : si autem ipsos mo- 
ftandi inteUigit, vera entia realia sunt. Kam quum rogo, 



ifl 



100 C0G1TAT0RUM METAPHYSICORUM 

quid sit spedes, nibil attod quaero, qnai* nataram ietias w 
cogttandi, quiraveraestens, etabaWmodoeogitaaftdialing 
Uir; veram hi modi cogitandi ideae vocari non possont, neq 
veri aut falsi possunt did, steat etiam amor nonpotestvenMU 
falsus yocari , sed bonns ant malus. Sic Plato qnom dndt, hoi 
nem esse animal bipes sine plumis , non masjb erravit , qnam i 
dixernut hominem esse animal rationale. Nam Flalo non mk 
cognovit, hominem esse animal ratsonale, qnam caeteri eogi 
scunt; verum Ule hominem revocavit ad certam claaeem, 
quando vellet de homine cogitare ad illam classem recurre» 
cuins facile recordari potnerat, statim in cogitstionem homl 
incideret. Imo Aristoteles gravissune erravit , si pntavit se i 
sua deflnitione hnmanam essentiam adaeqvate expiicuisse. , 
veroPlatobenefecerit, tantum qnaeri posset. Sedhaecnonsi 
huios loci. 

§. 9. In rerum investigatione enlia realia cum entibus ratia 

non confundenda, 

Ex omnibus snpradictis inter ens reale et entis rationis ide 
nullam dari eonvenientiam apparet. Unde etiam facile videre I 
quam sednlo sit cavendum in investigatione rernm , ne entia n 
lia cum entibus rationis coitfwidamus. Aliud enim est inquir 
in rerum naturam , aliud in modos, quibus res a nobis perciph 
tnr. Haec vero si confundantur, neque modos percipiea 
neque naturam ipsam intelligere poterimus; imo vero, qa 
maximumest, in causa erit, quod in magnos errores incidemi 
qnemadmodum multis hucusque contigit. 

$. i 0. Quomodo ens rationis et ensfictum distinguantur* 

Notandum etiam, quod multi confundunt ens rationis ci 
ente ficto. Putant enim ens fictum etiam esse ens rationis , qi 
nullam eitra mentem habet existenliam. Sed si ad entis ratioi 
et entis fictfi deflnitiones modo traditas recte attendatur, ropet 
tur inter ipsa tnm ex ratione cansae , tnm etiam ex eoram nattt 
absque respectu causae magna differcntia. Ens fictnm oa 
nihil alind esse diximns, quam dnos terminos eonnexos ei * 



FAETI0I. CAP.L 10) 

tUUrinenHodiicturatioDis; unde ens ficttun casu pot- 
nm. E ns vero ratio n i s nec a sola voluniatc depen- 
Qis terminis inter se eonnexis constat, ut ex definiUone 
■■jfcwlinn 9k quis igitur roget, an eas ficuam ens 
■ woensrationis, tantum repetendnm atque regeren- 
I, qnod iam diximns, nempe male dividi ens in ens 
irationis, ideoquemalofundamentoquaeritur, an ens 
reale sit, an vero rationis ; supponitur cnim omne ens 
is reale et raiionis. 

f. 11. Entis divisio. 

nostnun propositnm revertamur, a quo videmur ut- 
m deflexisse. Ex eotis deflnitione vel, si mavis, dc- 
iam tradita facile videre est, quod ens dividendum sit 
[uod sna natura necessario existit, sive cuius 
rolvitexisteDtiam, et in ens, cuius essentia oon 
existentiam nisi possibilem. Hoc ultimum di- 
substantiam et modum, quorum deiinitiones in 
inc. philos. part. 1. art. 51. 52. ct 56. traduntur; quare 
e est , eas hic rcpeterc. Sed tantum notari volo circa 
enem , quod expresse dicimus ens dividi in substantiam 
, non vero in substantiam et accidens; nam accidens 
raeter modum cogitandi , utpote quod solummodo re- 
enotat. Ex. gr. quum dico triangulum moveri, motus 
inguli modus , sedcorporis, quodmovetur: undemo- 
tu trianguli accidens vocatur; respectu vero corporis 
qs reale sive modus. Non cnim potcst motus concipi 
re; at quidem sine triangulo. 

Bl iam dicta et etiam quae scquentur melius intelligan- 
aore conabimur, quid per esse essentiae, esse existen- 
ideae ac denique esse potentiae intcUigendum sit. Quo 
movet quorundam ignorantia , qui nullam distinctionem 
iuter essentiam et existentiam , vel si agnoscunt, esse 
wn esse ideae vel esse potentiae confundunt. Ct hU 
i insi satisfaciamus , rem quam distincte poterimus , in 
is explicabimus. 



104 COGITATORUM METAPHYSICORUM 

CAP. IL Quid sit esse essentiae, quid esse ei 
tiae, quid esse ideae, quid esse potentiae. 

Ut clare percipiatur , quid per haec quatuor inteUigendi 
taDtum necesse est, ut uobis ob oculos ponamus ea quae d 
stantia increata sive de Deo diximus, nempe 

$. 1. Creaturas in Deo esse eminenter. 

1) Deum eminenter continere id quod formatiler in 
creatis reperitur, hoc est, Deum talia attributa habere, 
omnia creata eminentiori modo contineantur. Vide princ 
part. 1. axioma 8. et coroll. 1. prop. 12. £x. gr. extem 
clare concipimus sine ulia eiistentia, ideoque quum per se i 
habeat vim existendi, a Deo creatam esse demonstravimus r 
ultima part. 1. Et quia in causa tantundem perfectionis ac 
mum debet esse , quantum est in effectu , sequitur , omn< 
fectiones extensionis Deo ioesse. Sed quia postca rem exi 
ex sua natura divisibilem esse vidcbamns , hoc est, impei 
nem continere, ideo Deo extensionem tribnere non po 
(part. 1. propos. 16); adeoque fateri cogebamur, Deo aliqi 
tributum inesse , quod omnes materiae perfecliones excell 
modo continet (schol. prop. 9. part. 1.) quodque vices m 
supplere potest. 

2) Deum se ipsum atque omnia alia intelligere, hoc est, 
obieclive etiam in se habere. Vide part. 1 . prop. 9. 

3) Deum esse omnium rerum causam eumque ex abso 
berlate voluntatis operari. 

§. 2. Quid rit esse essentiae , existentiae, ideaeacpotet 

Ex his itaque clare videre est , quid per illa quatuor inte 
dum sit. Primum enim esse scilicet essentiae nihil alit 
quam modus ille , quo res creatae in attributis Dei comp 
duntur. Esse deinde ideae dicitur, prout omnia obiective 
Dei continentur. Esse porro potentiae dicitur tantum re 
potentiae Dei, qua omnia nondum adhuc existentia ex al 
libertate voluntatis creare potuerat. Esse denique exis\ 



PAKTIS 1. CAP. II. 105 

ilipu rerom essentia extra Deum et in se considerala, tribuitur- 
jatrdws, postquam a Deo creatae sunt. 

$.3. Haet quatuor a se invicem non distingui , nisiin 

creaturis. 

Ex qoflius clare apparet , haec quatuor non distingui inter se 
iaio rebus creatis; inDeo vero nullo modo. Deum enim non 
oorfpimus fuisse potentia in alio , et eius existentia eiusque intel- 
Rtus ab eius essentia non distinguuntur. 

f . 4. Ad quaestiones quasdam de essentia rcspondetur. 

Ex his faeile ad quaestiones , quae passim de essentia circum- 
respondere possumus. Quaestiones autem hae sunt 
: an esscntia distinguatur ab cxistentia ; et si dislingua- 
v, in sit aliquid diversum ab idea ; et si aliquid diversum ab idea 
i, an habeat aliquod esse extra intellcclum, quod postremura 
iac necessario fatendum est. Ad primam autcm sub distin- 
fione respondemus, quod essentia in Deo non distinguatur ab 
■stenlU; quandoquidem sine hac illa non potest concipi: in cae- 
«is wtetn esscntia differt ab existentia ; potcst nirairum sine hac 
Hotipi. Ad secundam vero dicimus, quod res, quae extra 
taeOectBm clarc et distinctc sive vere concipitur, aiiquid diversum 
ftidea sit. Sed denuo quaeritur , an Ulud esse extra intellectum 
tiH ipso , an vero a Deo creatum. Ad quod respondemus, 
tseotiam formalem non esse a sc , nec etiam creatam ; haec duo 
nm snpponerent rem actu existere : scd a sola cssentia divina 
eodere, in qua omnia continentur; adcoque hoc sensu iis assen- 
nur, qui dicunt essentias rcrum aetcrnas essc. Quacri adbuc 
Mset, quomodo nos nondum intellccta natura Dei rerum essen- 
Biatelligamus, quum illae, ut modo diximus, a solaDei na- 
n pendeanl. Ad hoc dico , id cx co oriri , quod res iam creatae 
bL Si enim non essent crcatae , prorsus concederem , id iin- 
wfl»0e fore, nisi post naturae Dei adacquatam cognitionem; 
dea modo ac irapossibile est , imo magis impossibilc , quam ex 
Mdom nota natura parabolae naturam eius ordinatim applicata- 
vaoscere. 



106 COGITATORUM METAPUTSICORUM 

§. 5 . Cur amator in definitione eu m t i a e ad Dei aUrilmt* . 

rocurrit. tl g 

Porro notandum, quod, quamvis essentiae modorum m| 
cxistentium in iUoram substantiis comprehendafitor, at eoni 
este essentiae in illorum substantiis sit, nos tamen adDeumrlf 
currere voluimus , ut gcneraliter essentiam modorum et subslanj 
tiarum expticaremus , et etiam , quia essentia modorum doq Mj 
in illorum substantiis, nisi post earum creationem, et nos eati 
essentiarum aeternum quaerebamus. 

§. 6. Cur aliorum defiutiones non recensuit, 

Ad haec non puto operae pretium esse, hic auctores, qoi db 
versum a nobis sentiunt, refutare, nec etiam eorum dnfinili— |l 
aut descriptiones de essentia et existentia examinara. Nam h*| 
modo rem claram obscuriorem redderemus. Quid enim mij)| 
clarum , quam quid sit essentia et existentia intelligere ; quandai 
quidem nullam dcGnitionem alicuius rei dare possumus, qnvi 
simul eius essentiam explicenius? 

$.7. Quomodo distinctio inter essentiam et existentiam facSk^ 

addiscatur. ■ 

Deniquc si quis philosophus adhuc dubitet, an essentia ab «aV 
stentia distinguatur in rebus crcalis, non est quod multum M 
definitionibus essentiae et existentiae laboret, ut istud dubioJl 
tollatur. Si enim tantum adeat statuarium aKquem aut fabruM 
Kgnarium , illi ipsi ostendent, quomodo statuam nondura eiistenr 
tem certo ordine concipiant , et postea eam ipsi existentem praau 
bebunt. 

CAP. III. De eo quod est necessarium, impossibife, 

possibile et contingens. 

§. 1 . Quid hic per ajfectiones intelligendum sit. 

Natura entis , quatenus ens est , sic expiicata ad aliquas efaaj 
affcctiones explicandas transimus ; ubi notandum veoit, quod §m 
affectiones hic intelligimus id quocTalias pcr atiributa denoUfl 
Cartesius in princ. philos. part. 1. art. 52. Nam ens, quatenuf 



FUTI8l L CJP. UL |07 

p*r ns soiam ui sabatantia no» noa afficit; goare per 
itzributam explicandum est, a quo tamen non nisi ratione 
ftnr. Unde non satls mirari possum illorum ingenia sub- 
, qui medium quaesiverunt non sine magno dctrimento 
inter ens et nihfl. Sed in eorum errorcm refutando non 
, quandoqiridem ipsi, ubi talium affectionum definitiones 
■oEuntnr, in vana sua subtflitate prorsus eraoescunt. 

$. 2. AJfcctionum definitio. 

igitur rem nostram agemus , dicimusque entis affectiones 
edam attributa , sub quibus ttniuscuiusque essentiam vel 
imm inteliigimus , a qua tamen non nisi ratione distin- 
». De his qrasdam (non enim omnes pcrtractare mihi as- 
de erpficare , et a denominationibus , quae nullius entis 
xtfones , separare conabor. Ac primo quidem agam de 
est nrressarium et impossibile. 

>. Quot modis res dicatur neeessaria et impossibilis, 

Mis modis res dicitur necessaria et impossibilis, icl re- 
raae essentiae vel rcspectu causao. Re^pectu esscntiae 
cce&sario existerc no>imus ; nam eius csscntia non potcst 
■db existcntia : chimaera vero respcctu implicantiae suae 
eaoo potis est, ut existat. Respectu causae dicuntur res, 
kriaJes, esse impossibiles aut ncccssariae ; uam si tantum 
b esscntiam respicimus , illam concipere possumus clare 
cte sinc cxislcntia. Qunpropter nunquam e\isterc possunt 
essiute essentiae , sed tantum vi causac , Dei ncmpe om- 
nmn creatoris. Si itaque in decrcto divino est, ut res 
BSUt, nccessario existet ; sin minus, impossibile erit ut 
Nasn pcr se manifestum est, id quod nullam causam, 
■ scilicct aut externam , habct ad existcndum , impossibilc 
aistat. Atqui res in hac secunda hypothesi ponitur talis, 
i vi suae essentiae , quam per causam intcrnnm inteiligo, 
i decreti divini, unicae omnium rerum causae cxternae, 
ptssit. Unde sequitur , res , ut ln sec. hyp. a nobis sta- 
, fmpossibiles esse ut existant. 




108 COGITATORUM UETAPHT8IC0RU1I 

{. 4. Chimaeram commode ens verbale tOMri, 

Ubi notandum venit 1. chimaeram, quia neque in inteQeetn 
est neque in imaginatione , a nobis ens verbale commode 
posse ; nam ea non nisi verbis exprimi potest Ei. gr. 
quadratum verbis quidem eiprimimus, imaginari autem 
modo, et multo minus intelhgere possumus. Quapropter 
maerapraeterverbumnihflest, ideoque impossibilitas inter 
ctiones entis numerari non potest : est enim mera negatio. 

§. 5. Res creatat quoad essentiam et existentiam a Deo 4o- 

pendere. • * 

2. Kotandum venit, quod non tantum rerum creatarum fl£ 
stentia , verum ctiam , ut infra in secunda parte evidentissime df£ 
monstrabimus, carum essentia et natura a solo Dei decreto dtf* 
pendet. Ex quo clare sequitur , res creatas nullam ex se ij 
habere necessitatem : nempe quia cx se ipsis nullam habent 
tiam , nec a se ipsis existunt. 



§. 6. Neeessitatem , quae in rebus creatis a eausa est % esse Mj£ 
essentiae vel existentiae ; at haec duo in Deo non distinguL . f > 

3. Denique notandum esl , quod necessitas , qualis vi causi^ 
in rebus crcatis est, dicatur vel respectu earum essentiae, vel ra» 
spectu earum existentiae. Nam haec duo in rebus creatis distift- ^ 
guuntur. Iila enim a lcgibus naturae aeternis dependet, hiei 
vero a serie et ordine causarum. Verum in Deo , cuius essendi , 
ab illius existentia non distinguitur , essentiae necessitas etiw. 
non dislioguitur a neccssitate existentiae. Unde sequitur, qmk 
si totum ordinem naturae concipercmus , inveniremus, qini 
multa, quorum naturam clare et distincte percipimus, hoc eft, 
quorum essentia necessario taiis est, nullo modo possent erfstmt 
Nam tales res in natura existere acque impossibfle reperiremus, M 
iam cognoscimus impossibile esse , ut magnus elephantus in aM 
foramine rccipi possit ; quamvis utriusque naturam clare perdplt- 
mus. Unde existcntia illarum rerum non esset nisi chimaefa, 
quam nequc imaginari neque intelligere possemus. 



PARTIS I. CAP. IIL 109 

Possibile et eontingens non esse rerum affectiones. 
w haoc de necessitate et impossibilitate ; quibus pauea de 
! et conUngente visom est adiangere. Nam baec doo a 
Sipro rennn affectionibus habentur, qnnm tamen revera 
ad sint, qoam defectns nostri intellectns ; quod clare osten- 
Dstqoam expticavero, quid per haec dno intelligendnm sit. 

J. 8. Quid sit possibile , quid contingens. 

possibilis itaque dicitur, quum eius causam efficientem 

intelHgimus, attamen an causa determinata sit, igno- 

Unde etiam ipsam ut possibilem , non vero neque ut ne- 

m, neque ut impossihilem considerare possumus. 8i 

drei essentiam simpliciter, non vero ad eius cattsam at- 

is t illam contingentem dicemus, hoc est, illam ut 

inter Deum et chimaeram, ut sic loquar, considerabimus; 

piia ex parte essentiae nullam in ipsa rcperimus necessila- 

stendi, nt in essentia divina, neque etiam implicantiam 

jwssibilitatem , ut in chimaera. Quod si quis id , quod 

ibile voco, contingens, et contra id , quod ego contingens 9 

iTOcare velit, non ipsi contradicam; neque enim de no- 

idisputare soleo. -Sat erit, si nobis concedat, haec duo 

tcefectus nostrae perceptionis , nec aliquid reale esse. 

L Possibile et contingens esse tantum defectus nostri 

intellectus. 

■is antem id ipsum negare velit, illi suus crror nullo ne- 
smonstratur. Si enim ad naturam attendat, et quomodo 
)eo dependet, nullum contingens in rebus esse reperiet, 
, quod ex parte rei possit existere, etnon cxistere , sive, 
idicitnr, contingens reale sit; quod facilc apparet ex eo, 
ulO. part. 1. princ. phil. docuimus, tantam scilicet vim 
ad rem creandam , quam ad ipsam conservandam. Quare 
9 creata propria vi aliquid facit , eodem modo ac nulla <res 
na propria vi incepit existerc. Ex quo sequitur, nihil 6eri, 
msae omnia creantis , scilicet Bei , qui suo concursu sin- 
iomeotis omnia procreat. Quum autem nihil flat nfisi a 
rina potentia , facile est videre, ea qvae Gunt vi decreti Dei 



110 COGITATORUM METAPRYSICORUal 

eiusque voluntatis -fieri. At qium in Beo mdfe eftt k 
nec xautatio (per prap. 18. et eoroll. prop. £6.»pait. i.), 
iam prodnci t, seproductorum ab aetemo deerevisse deba 
qtiemkUraafpsnecessariumsitBtexisUt, quanquod] 
tarmdecrevit, soquituroecesskalemexisteBtf manu) 
creatis ab aeterno fuisse. Hec dicere pomatus , illas 
tingentes, quia Deus aliud decrevisse potuit; nam quui 
nitate non detur quando , uec ante , nec post , neque u 
temporis , sequititr , Deum nunquam ante illa decreta 
iit aliud deoernere posaet. 

§. 10. Conciliationem libertatis nostri arbitrii et pt 
tionis Dei humanum captum superare. 

Quod vero attinet ad libertatem kumanae voluntc 
liberam esse diximus schol. prop. 15. part. 1., illa e 
concursu conservatur, nec ullus homo aliqutd vult aui 
nisi id quod Deus ab aeterno decrevit ut vellet et operart 
modo autem id 6eri possit servata humaoa libertate , c 
strum excedit ; neque ideo , qued cfare -percipimus , 
quod ignoramus , erit reiiciendum. Clare enim et dist 
ligimus , si ad nostram naturam attendamus, no6 in no 
nibus esse liberos , et de multis deliberare propter id so 
volumus. 8i autem ad Dei naturam attendamus , utra 
dimus, clare et distincte percipimus, omnia ab ips< 
nifailque existere nisi quod ab aeterno a Deo decretnm 
stat. Quomodo autem humana voluntas a Deo singulis 
procreetur tali modo, ut libera maneat, id ignorami 
enim sunt quae nostrum captum excedunt, et tamen a 1 
facta esse; uti ex. gr. est illa realis divisio materiae in 
particulas satis evidenter a nobis demonstrata in p 
part. 2. prop. 11 . , quamvis ignoremus , quomodo divfe 
Nota, quod hic pro re nota sopponimus , basduasnoti 
9 ibile nempe et contmgens, tantum defectnm cogottiei 
circa rei extsteotiam significare. 



PAKTiS I. CAP. IV. V. 



111 



CAP. IV. De aeternitate, duratione et tempore. 

g. 1. Quid sit aeternitat. 

Exeo , qvod supra divisimus ens io ens , cuius essentia invol- 
ifcenstentiain, etin ens, cuius essentit non invoWit nisi possi- 
Hna existentiam ; oritur distinctio inter aeternitatem et duratio- 
■bl De aeternitmte infra fusius loquemur. Hic tantum dicimus 
en csse attributum t sub quo infinitam Dei existentiam con- 



$.2. Quidtit duralio. 

Dvtrtio vero ett attributum , sub quo rerum ereatarum exi- 
•n h'm , prout in sua actualitate perseverant , concipimut. 
btnbas clare sequitur, durationem a tota alicuius rei existentia 

titsi ratione distingui. Quantum enim durationi alicuius rei 
lantundem eius eiistentiae detrahi necesse est. 



«r. 

• r 
fiy: 



$. 3. 0uu/ tempus. 

Imc lulem ut determinetur , comparamus illam cum dura- 

***iUreai rerum, quae certum et determinatum habentmotum, 

■"Vi fmparatio tempus vocatur. Quare teinpus non cst 

•Jkitrani, sed tantum merus modus cogitnndi , sive , ut iam 

easrationis; est enim modus co^itandi durationi expli- 

tanieas. Notandum hic in duratione, quod postea 

'toktbit, quando de aeternitate loquemur , videlicet, quod 

^ r ft aioor coacipiatur, et quasi ex partibus componi, ct 

***9odtantum sit attributum existentiae, non vero esscntiae. 

CAP. V. De oppositione , ordine etc. 

«*>, quod res inter se conrparamus, quaedam oriuntur 
T^ ♦ ^c tamen extra res ipsas nihil sunt nisi cogitandi 
** Q&od inde apparet , quia si ipsas ut res cxtra coptatio- 
[^PW itis considerare velimus, clarum qucm alias de ipsis 
2?* fonceptum statim confusum reddimus. Notiones Yero 
^■ftRmt, TidelicetoppoxiVio, ordo, convenientta t divtrsi- 

'"^«tom, adiunctum, ct si quae adhuc alia his similia 
Hae, inquam, a nobis satis clsrc percipiuotur , quatetras 



m 

/ 



U2 COGITATORUM METAPHYSICORUM 

ipsas oon ut quid ab easentiis rerom oppositarum, ordinati 
ctc. diversum concipimus, sed tantum utmodoscogitandi, 
bus res ipsas facilius vel retinemus yel imaginamur. Quare d 
fusius loqui non necesse esse iudico, sed ad termittot i 
trantcendentalet dictos transeo. 

CAP. VI. De uno, vero et bono. 

j. 1. Quidsitunitas. 

Hi termini ab omnibus fere metaphysicis pro generalisi 
cntis affcctionibus habentur. Dicunt enim omne ens esse m 
verum et bonum , quamris nemo de iis cogitet. Verum qui 
his intelligendum sit, ridebimus, ubi seorsim unumquen 
horum terminorum eiaminayerimus. 

Incipiamus itaque a primo, scUicet uno. Hunc termii 
dicunt signiflcare aliquid reale citra intellectum. Verum quid 
hocentiaddat, nesciunt eiplicare, quodsatisostendit, iliosc 
rationis cum ente rcali confundere; quo efficiunt, ut id, <; 
clareintelligunt, confusum reddant. Nos autem dicimus un 
tem a re ipsa nullo modo distingui , vel enti nihil addere ; sed 
tum modum cogitandi esse, quo rem ab aliis separamus, i 
ipsi simUes sunt , vel cum ipsa aliquo modo conveniunt. 

§.2. Quidsit multitudo , et quo respectu Deut dici pottit % 

et quo respectu unicut. 

Unitati vcro opponitur multitudo , quae sane rebus etiara i 
addit, nec aliquid praeter modumcogitandiest, quemadmoi 
clare et distincte intelligimus. Nec \ideo , quid circa rem cla 
amplius dicendumrestat; sed tantum hic nolandum est, Dc 
quatenus ab aliis entibus eum separamus , posse dici umnn; 
rum quatenus concipimus eiusdem naturae plures esse non po 
unicum vocari. M vero si rem accuratius examinare veUen 
possemus forte ostcndere, Deum non nisi improprie ununi eti 
cumvocari; sedresnon est tanti, imo nullius momenti iis, 
de rebus , non vero de nominibus sunt solliciti. Quare hoc rel 
ad secundum transimus , et eadem opcra , quid sit falsum , 
cemus. 



PARTIS I. CAP. VI. 113 

rit verum, quidfalsum tam apud vulgum quam apud 
philosophos. 

ntem haec duo , verum scilicet etfalsum, recte percipian- 
Terborum significatione incipiemus, ex qua apparebit ea 
isi rerum denominationes extrinsecas esse, neque rebus 
nisi rhetorice. Sed quia vulgus vocabula primum invcnit, 
KKtea a philosophis usurpantur, ideo e re esse videtur illius, 
rimam significationem alicuius vocabuli quaerit , quid pri- 
ipod vulgum denotarit , inqulrcre ; praecipue ubi aliae cau- 
ficiont , quae ex linguae natura depromi possent ad eam in- 
mdam. Prima igitur veri ttfalsi significatio ortum videtur 
* a narrationibus , eaque narratio vera dicta fuisse , quae 
irti, qiiod re vera contigerat; falsa vero, quae erat facti, 
■Uibi contigerat. Atque hanc philosophi postea usurparunt 
aotandam convenientiam ideae cum suo ideato , ct contra. 
idea vera dicitur illa, quae nobis ostendit rcm, ut in se est ; 
ero , quae nobis ostendit rem aliter, quam re vera est. Ideae 
nihU aliud sunt, quam narrationes sive historiac naturae 
ks. Atque hinc postea metaphorice translata est ad res 
i, nt quum dicimus verum aut falsum aurum , quasi aurum 
npraesentatum aliquid dc se ipso narret, quod in se est, 
MesL 

f. 4. Verum non esse terminum transcendentalcm. 

lorirca plane decepti sunt, qui verum terminum transcen- 
emsive entis afTectionem iudicarunt. Nam de rebus ipsis 
si impropric , vel si mavis , rhetorice dici potest. 

$. 5. Veritas et vera idea quomodo differant. 

porro quaeras, quid sit veritas praetcr veram ideam, quaere 
, quid sit albedo praetcr corpus album ; eodcm cnim modo 
«atadinvicem. 

icansaveri et de causa falsi iam antca cgimus. Quare hie 
mtat notandum , nec etiam quae diximus operae prelium 
A notare, si scriptores in similibus nugis non adeo sc inlri-» 
■t, ut postea se extricare nequherint, nodum passim in 
» qiaerentes. 

• I. 8 



||4 COGITATORUM METAPHYSICORUM 

$. 6. Quaerutm rint proprietates veriUrtis. Cerf ih s iisum m 

esse in rebus. 

Proprietates vero veritatis aot ideae verae sunt 1. Qaod tit chi 
et distincta ; 2. Quod omne dubium tollat, siye uno verbo, qmi 
sit certa. Qui quaerunt certitudinem in rebus ipsis , eodem nol 
falluntur, ac quum in iis quaerunt veritatem ; et quamvis dicamaii 
res in incerto est, rhetorice sumimus ideatum pro idea, quomoti 
eliam rem dicimus dubiam ; nisi forte quod tum per incertitaaH 
nem contingentiam intelligamus , vcl rem quae nobis incertitall 
nem aut dubium iniicit. Neque opus est circa haec diutius Ai 
rari. Quare ad tertium pergemus , et simul quid per elus coan 
rium intelligendum sit , explicabimus. j 



§. 7. Bonum et malum tantum dici respective. 

Res sola considerata neque bona dicitur, neque mala, 
tantum rcspective ad aliam , cui conducit ad id quod amat a< 
rendum, vel contra; ideoque unaquaeque res diverso 
eodemque tempore bona et mala potest dici. Sic consilium e*j 
Achitophelis Absaloni dalum bonum in sacris litteris vocatur; 
pessimum tamen erat Davidi , cuius interitum moliebatur. 
multa alia sunt bona , quae non omnibus bona sunt. Sic 
bona est hominibus , non vero neque bona ncque mala brutis i 
plantis, ad quas nullum habet respectum. Deus Vero didl 
summe bonus, quia omnibus conducit, nempe uniuscuiusqM 
esse, quo nihil magis amabile, suo concursu conscrvando. M*- 
lum autem absolutum nullum dalur, ut per se est manifestum. 

§. 8. Quare aliqui bonum metaphysicum statuerunt. 

Qui autcm bonum aliquod metaphysicum quaeritant, q«S§ 

omni careat respectu , falso aliquo praeiudicio laborant; ncnaf# 

quod distinctionem rationis cum distinctione reali vel modali ۥ** 

fundant. Distinguunt enim inter rem ipsam et conalum , qui- V 

unaquaqne re est ad suum esse conservandum , quamvis neseiatw 
— _^— ■** 

*) Vid. 2Sam. 17, il ■ 



PAKTIS I. CAP. VI. 115 

natam inteHigant. Haee enim duo, qnamvis rallone 
erbis distinguantur, qnod maiime ipsos decepit, nullo 
• inter se distinguuntur. 

ti amatus , quo res in statu svo perseverare conantur, 
quomodo distinguantur. 

elare intelligatur, exemplum alieuius rei simplkissi- 
os ponemos. Motus habet vim in suo statu perseve- 
ee vis profecto nihil aliud est, quam motus ipse, hoc 
atura motus talis sit. Si enim dicam in hoc corpore A 
sse , quam certaro quantitatem motus , hinc dare se- 
im diu ad illud corpus A attendo , me semper debere 
d corpus moveri. Si cnim dicerem illud suam vim 
se amittere, necessario ipsi aliquid aliud trihuo praeter 
hypothesi supposuimus, per quod suam naturam 
aodsi vero haec ratio obscurius videatur, age conce- 
tm conatum se movendi aliquid esse praeter ipsas leges 
notus. Quum igitur hunc conatum esse bonum me- 
sopponas , necessario hic etiam conatus conatum ha- 
esse perseverandi , et hic iterum alium , et sic in in- 
10 magis absurdum nescio quid tingi possit. Ratio 
illi conatum rei a re ipsa distinguunt, est, quia in se 
int desiderium se conservandi , et tale in unaquaque re 



)• An Deus ante res creatas dicipossit botius. 

ir taroen, an Deus, antcquam res creasset, dici posset 
mostra detinitionevidetursequi, Deum tale attribu- 
Hiisse , quia dicimus rem , si in se sola consideratur, 
oi neque malam posse dici. Hoc autem multis absur- 
4ir. Sed qua ratione nescio. Multa enim huius notae 
fttribuimus, quae antequamrescrearentur, ipsi non 
it nisi potentia , ut quum vocatur creator , iudei, 
stc. ; qnare similia argumenta moram nobis iniicere non 

8* 



118 COGITAT. MBTAPHYSIC. PART, L CAP. TL 

$.11. Perfoctum quomodo dicaturrespoettoo, qvomod o 

absolute. 

Porro uti bonnm et malum non dicitor nisl respectfre, m\ 
etiam perfectio, nisi qnando perfectionem sumimns pro ipsaidj 
essentia , quo sensu antea diximus , Deum infinitam perfectioniM 
habere, hoc est infinitam essentiam , seu infinitum esse. 

Plura his addere non est animus. Reliqua enim quae ad p9» 
tem generalem metaphysices spectant, saUs nota esse eiifttaej 
adeoque operae pretium non esse , ea ulterius persequi. 



x 

* 

i 



•'•} 



>■ 



APPENDICIS 

PABS 8BCUHTBA 

k fM praecipua, quae in parte metaphyticet tpeciali eirea 
hmm eiutque attributa et mentem humanam vulgo 
occurrunt, breviter explicantur. 



CAP. I. De Dei aeteroitate. 

■ 

§. 1 . Subtiantiarum divitio. 

um antea docuimus , in rerum natura praeter substantias ea- 
nBqoemodos nihiJ dari. Qnare non erit hic exspectandum , ut 
tiQftde formis substantialibus etrealibusaccidentibusdicamus ; 
**otmhaec et huius farinae alia plane inepta. Substantias 
"•kdmsimus in duo summa genera, eitensionem scilicet 
*Wgititionem, ac cogitationem in creatam sive mentcm 
Hftj&im, et increatam sive Deum. Existentiam autem huius 
fttBsoperqae demonstravimus tum a posteriori , scilicet ex ipsius 
f^babemus idea, tum a priori sive ab eius essentia, tanquam 
tfc&eLUtentiae Dei. Sed quoniam quaedam eius attributa bre- 
**» quam argumenti dignitas requirit, tractavimus, ipsa hic 
tytere eaque fusius explicare, simulque aliquas quaestioncs 
•°toredecrevimus. 

$. 2. Deo nullam durationem competere. 

fraeeipuum attributum , quod ante omnia venit consideran- 
*■» est Dei aeternitas, qua ipsius durationem explicamus; 
^Nos, ut nullam Deo darationem tribuamus, dicimus eum 
^teteroiun. Nam, ut in prima parte notavimus, duratiocst 
**toeiistentiae t non tero essentiae rerum; Vco autem, cuius 



/ 





US C061TAT0RUM METAPHYSICORUM 

existentiaestdeipsiusessentia, nuHam duralionem tribuere 
sumus. Qui enim Deo illam tribuit, eius existentiam tb i 
essentia distinguit. Sunt tamen qui rogant , an Deus nnnc 
diutius exstiterit , quamqunm Ad&mum crearet: idquelpsis 
clarum esse videtur, adeoque nnllo modo Deo durationem 
dam esse existimant. Yerum hi principium petunt; nam 
nunt Dei essentiam ab eins existentia distingui. Quaerunt i 
an Deus, qui exstitit usque ad Adamum, non plns temporis 
rit ab Adamo creato nsqne ad nos. Quare Deo singulis 
maiorem durationem tribuunt, et quasi continuo a se ipso 
creari supponunt. Si enim Dei existentiam ab illias essentia i 
distinguerent , nequaquam Deo durationem tribuerent, 
rerum essentiis duratio nullo modo competere possit. Nam 
unquam dicct circuli aut trianguli essentiam, quatenus est aet 
veritas, hoc tempore diutius durasse, quam tempore Adaafct 
Porro quum duratio maior et minor, sive quasi partibus constafl 
concipiatur, clare sequitur, Deo nullam tribuiposse durationeSi 
Namquum ipsius esse sit aeternum, hoc est, in quo nihil prltf 
nec posterius dari potest , nunquam ipsi durationem tribuere ptJi 
sumus ; quin simui quem de Deo habemus verum conceptom dkj 
struamus , hoc est, id quod est inGnilum sua natura et qnod 
quam potest concipi nisi infinitum , in partes dividamus, ei 
cet duralionem tribuendo. * 

§. 3. Causae ob quas quidam Deo durationem tribuerunt* 

Quod autem auclores errarunt, in causa est: 1. Quia aetsft 
nitatem ad Deum non attendentes explicare conati sunt, qofli 
aeternitas absque essentiae divinae contemplatione intelligi poss4 
vei quid esset praeter divinam essentiam ; atque hoc iteram inA 
ortum fuit, quia assueti sumus propter defectum verbornm aels^ 
nitatem etiam rebus , quarum essentia distinguitur ab earnm fA 
stentia, tribuere (ut quum dicimus : non implicat, mundumal 
aeterno fuisse) , atque etiam essentiis rerum , quam din ipsaSBSl 
existcntes concipimus ; eas enim tum aeternas vocamns. 2. Qrf 
durationem rebus non tribuebant, nisi qnatenns eas snb 
variatione esse iudicabant, non, uti nos, pront earam 
ab earum existentia distinguitur. 3. Denique quia Dei essendaM 



PARTIS II. CAP. I. 119 

nti rerum creaUrum, ab eius eiist entia disfinierunt. Hi, in- 
m\ t errores ipsis ansam errandi praebnerunt. Nam primns 
nrin causa fuit, ut non intelligerent, quid esset aeternitas ; sed 
■■ tanquam aliquam speciem durationis considerarent. 8e- 
■Jns, ut oon facile possent inveniro differentiam inter duratio- 

■ rerum creatarum et inter Dci aeternitatem. Ultimus dcnique, 
, qunm dnratio non sit nisi eiistentiae affectio , ipsique Dei eii- 
ntiam ab eius essentia distinierint, Deo, ut iam diiimus, du- 
Moem tribuerent. 

%, 4. Quidsit aeteniitas. 

Sed ut melius intelligatur, quid sit aetemitas, et quomodo 

■ sine essentia divina non possit concipi, considcrandum vcnit 
amod iam antea diiimus , ncmpe res crcatas sive omnia praeter 
m semper eiisterc sola vi si\c essentiaDei, non verovipro- 
ia. Unde scqnitnr pracscntcm ciistentiam rcrum non cssc cau- 

■ futurae , sed fantum Dci iinmutabilitatcm , proptcr quam co- 
mv ditere : ubi Dcus rcm primo crcavit , cain postea continuo 
■Krvabit , seu candcm illam crcandi actioncm continuabit. Ei 

concludimus : 1 . Quod rcs crcata potcst dici fnii eiistcntia, 
quia ciistcntia non est de ipsius csscntia. Dcus vero non 
wtest (fici frui ciistcntia ; nam ciistcntia Dci cst Dcus ipse , sicut 
aimip±jus esscntia. Unde scquitur res crcatas duratione frui; 
tamautem nullomodo. 2. Omnes rcs crcatas, dnm pracscnti 
uatione et eiistentia fruuntur, futura omnino carcrc, ncmpc 
■acontinuo ipsis tribui debet: at de carum esscntia nihil similc 
tfest dici. Verum Deo , quia ciistcntia cst dc ipsius essentia, 
tfaram eiistentiam tribuerc non possunms ; eadcm cnim , quam 
m haberef , ef iamnum ipsi actu tribucnda cst , vcl , ut niagis 
rtprie loquar, Deo intinita actu ciistcntia compctit eodcm inodo 
tqne ipsi artu competit infmitus intcllcctus. Atque hanc inGni- 
m nistentiam aeternitatem voco , quae soli Dco tribuenda , non 
ero ulli rei creatae ; non, inquam, quamvis carum duratio utro- 
m careat fine. Haec de aeternitate. Dc Dci nccessitatc nihil 
ieo; quia non opus cst , quuin eius eiistcntiam ci eius csscntia 
amonstravimus. Pcrgamus itaque ad unitatcm . 



120 



COGITATORUM METAPHT8IC0MJM 





CAP. II. De troitate Dei. 

Mirati persaepe fuimus fxitOia argumenta, quibus Dd 
tem adstraere conantur auctores, qualia sunt: Si wuu 
mundum creare, caeteri essentjrustra; si omnia in eundem t 
conspirent, ab uno conditore suntproducta , et similia a 
nibus aut denominationibns extrinsecis petita. Quapropter 
omnibus insuper habitis nostram demonstrationem , quam 
poterimus ac breviter, hicproponemus, idque sequenti mooo. J 

InterDeiattributanumeravimns etiam summam intdligeatiia^ 
addidimusque ipsum omnem suam perfectionem a se, non Ter» * 
alio habere. Si iam dicas plures dari dcos sen entia summe 
fecta , necessario omnes debebunt esse summe inteUigentes; 
utfiat, nonsufficit, unumquemque se ipsum tantum intel 
Nam quum omnia intelligere debeat unusquisque , et se et ca 
debebit intelligere. Ex quo sequeretur, quod perfectio 
cuiusque intellectus partim a se ipso , partim ab alio dependeret^ 
Non poterit igitur quilibet esse ens summe perfectnm , hoc est, #.- 
modo notavimus, ens, quod omnem suam perfectionem a sc, MK; 
vero ab alio habet ; quum tamcn iam demonstraverimus Deum eM 
perfectissimum esse, ipsumque existerc. Unde iam possonMfi 
concludere , eum u n i c u m tantum existcre. Si enim plures w 
sterent, sequeretur, ens perfectissimum habere imperfectioneaf 
quod est absurdum. Haec de Dei unitatc. 

CAP. III. De immensitate Dei. 

§. 1 . Quomodo Deus dicatur irtfinitus , quomodo immensiu. < 
Docnimus antea , nullum ens posse concipi finitum et imper* 
fectum , id est, de nihilo participans, nisi prius ad ens perfectma 
et intinitum attendamus , hoc est, adDeum. QuaresoIusDm 
dicendus absolute infinitus , nimirum quatenus reperimus ipsua 
re vera constare infmita perfectione. At immensus sive interml- 
nabilis etiam potest dici , quatenus respicimus ad hoc , quod nul- 
lum detur ens , quo perfectio Dei terminari possit. Ex quo te- 
quilur, quod Deiinfinitas, invito vocabulo , sit quid maxime pt- 
sitivum ; nam eatenus ipsum infinitum esse dicimus , quatenos ad 
eius essentiam sive summam perfectionem altendimus. Immeih 



PARTIS II. CAP. III. 121 

soDeo Untwn respective trihuitur; non enim pertlnet ad 
, qnatenos absoluU Unqnam ens perfeclissimum, sed qua- 
tprima caosa consideretur , qaae qnamvis non esset per- 
bm nisi respecta entiam secundariorum , nihilo minas U- 
sst immensa. Nam nullum esset ens , et per consequens 
ens concipi ipso perfectius, quo terminari aut men- 
Tide fusius de his priocip. philos. part. 1 . aiioma 9« 



• %. Quid vulgo per Dei immensitatem intelligatur. 

stores tsmen passim, ubi de Dei imtnensiiate agunt, vi- 
Deo qiuntitatem tribuere. Nam ex hoc attribato condu- 
rfant , Deum necessario ubique praesentem debere esse, 
elieot dicere : si Deus in aliquo non esset loco , eius quan- 
■et termioaU. Quod idem adhuc melius apparet ex alia 
, qaam afferunt ad ostendendum, Deum esse infinitum 
mensum (haec duo enim inter se confundunt) et etiam esse 
. Si Deus , aiunt, actus est purus , ut re vera est , neces- 
st ubiqae el infinitas; nam si non esset ubique, aut non 
esse, ubicumque vult esse, aut necessario (NB) moveri 
L Unde clare videre est , illos immeruitatem Deo tribuere, 
m ipsuin ut quantum considerant. Nam ex extensionis 
istsusus haec argumenU sua petunt ad Dei immentitatem 
mstm , quo nihil est absurdius. 

$ . 3 . Deum esse ubique probatur. 

iam quaeras , unde ergo nos probabimus , Deum esse ubi- 
espondeo, id satis superque a nobis iam demonstratum 
nbi ostendimus nihil ne momento quidein existere possc, 
ingalis momentis a Deo procreetur. 

§. 4. Omnipraesentia Dei explieari neguit. 

n ^ero ut Dei ubiquitas aut praesentia in singulis rebus de- 
tel&gi posset , necessario dcberet perspecU esse intima na- 
jvinae yolunUtis, qua nimirum res creavit, quaque eas 
■o procreat; quod quum humanum captum superct, im- 
iQc est explicare , quomodo Deus sit ubique. 



122 COGITATORUM METAPHYSICORUM 

$. 5. Dei immen sit atem a qtdbuidam stmtui triplieem; mdm 

Qnldam statuunt Dei immensitatem esse triplieem , 
sentiae, potentiae et deniqoe praesentiae. Sedilli 
videntur enim distinguere inter Dei essentiam et eius 



$. 6. Dei potentiam non distmgui ab eius 

Quod idem etiam alii magis aperte diierunt, ubi nempeal 
Deum esse ubique per potentiam, non autem per mtmmt 
quasi vero Dei potentia distinguatur ab omnibus elus attrl 
seu infinita essentia, quum tamen nihil aliud esse possil 
enim aliud quid esset , vel esset aliqua creatura , ycI aliquM I 
naeessentiaeaceidentale, sine quo coneipi posset; quod^r 
que absurdum est. Si enim creatura esset, indigeret Dei pl 
tia, ut coosenaretur, et sic daretur progressus in infinituai 
vero accidentale quid , non esset Deus ens simplicissimum, ei 
id, quod supra demonstravimus. 

$. 7. Nec illius omnipraesentiam. 

Denique per immensitatem praesentiae eliam videntur ali 
velle praeter essentiam Dei, per quam res creatae sunt et cont 
conservantur. Quae sane magna est absurditas , in quam 1 
sunt ex eo, quod Dei intellectum cum humano confudei 
eiusque potentiam cum potentia regum saepe compararunt. 

CAP. IV. De immutabilitate Dei. 

§. 1. Quid tit mutatio , quidtransformatio* 

Per mutationem intelligimus hoc loco omnem illam vaii 
nem , quae in aliquo subiecto dari potest integra permanente 
essentia subiccli ; quamvis vulgo ctiam latius sumatur ad sig 
candam rerum corruptioncm, non quidcm absolutam , sed < 
simul includit generationem corruplioni subsequcntem , utq 
dicimus caespites in cineres mutari , homines mutari in bes 
Yerum philosophi ad hoc denotandum alio adhuc vocabulo u 
tur, nempe transformationis. M nos hic tantum de Ula m 
tione loquimur, in qua nulla datur subiecti transformatfio 
quum dicimus : Petrus mutavit colorem , mores ctc. 



PARTIS IL CAP. IV. |23 

im Deo trantformalionem locum non kabere. 

im iam , an in Deo tales mutationes habeant locotn. 
nefbrmatione nihil dicere opus, postqnam doenimns 
■ario existere, hoe est, Deum non posse desinere esse, 
i Deum transformari ; nam tum et esse desineret, et 

• dii dari possent, quod utramque absurdum esse 

g. 3. Quae tint mutationu eautae. 

i , qnae hic dicenda supcrsunt , distinctius i ntelligan- 
tonsiderandum , quod omnis mutatio procedat vel a 
lis volente aut nolente subiecto , vel a causa interna et 
>ius subiecti. Ex. grat. hominem nigrescere, acgro- 
re et similia procedunt a causis externis, illa invito 
oc vero ipso subiecto cupiente : velle autem ambulare, 
tendere etc. proveniunt a causis internis. 

$. 4. Deum non mutari ab alio, 

ero mutationet , quae a causis extcrnis procedunt , in 
habent locum; nam solus cst omnium rerum causa, 
patitur. Adde quod nihil creatum in sc ullam habeat 
i ; adcoquc multo minus aliquid cxtra se aut in suam 
andi. Et quamvis in sacris litteris saepc inveniatur, 
iropter pcccata hominum iratus et tristis fuerit , etsi- 
i effectus sumitur pro causa; quemadmodum etiam 
lem aestate quam hyemc fortiorem et altiorem esse, 
rae situm mutaverit ncque vires resumpserit. Et quod 
n sacris litteris saepe doceantur, videre estin Esaia; 

• 59. v. 2. ubi populum incrcpat : Pravitatet vettrae 
Deo teparant. 

§. 5. Nec etiam a te ipto. 

m itaqne et inquiramus , an in Deo a Deo ipso ulla de- 

Hane vero in Deo dari non concedimus , imo ipsam 

imns. Nam omnis mutatio , quae a volunlate depen- 

nbieetum suum in meliorcro mulel slalum , qiiod in 



124 COGITATORUM METAPHT8IC0RUM 

ente perfectissimo loeom htbere nequit. Deinde etian 
tatio non datur, nisi aliqaod ineommodnm evitandi, « 
bonum qnod deest aeqnirendi gratia; qnod ntramqoe ii 
lum iocnm habere potest. Unde condudimus Denm es 
mntabile. 

Nota, me eommunes mutationis divisionss Ue eon 
sisse, quamvis aUquo modo ipsas etiam complexi su\ 
non opus/uit ipsas singulatim a Deo removere, quum p 
part. 1. propos. 16; demonstraverimus, Deum esse inc 
et communes iUae divisiones soUus materiae mutation 
eontineant. 

CAP. V. De siroplicitate Dei. 
§. 1. Rerum distinctio triplex: realis, modalis, i 

Pergamus ad Dei simplicitatem. Hoc Dei attributu 
intelligatur , in memoriam revocanda snnt, quae princij 
pbiae part. 1. art. 48. et 49. Cartesins tradidit: niminu 
natura nibil practcr substantias et earum modos dari ; u 
rerum distinctio deducitnr artic. 60. 01. et 02., real 
modalis et rationis. Realis vocatur illa, qua duae s 
inter se distinguuntur sive diversi sive eiusdem attrib 
gr. cogitatio et extensio , vel partes materiae ; haecque 
gnoscitur, quod utraque sinc ope alterius concipi et per c 
existere possit. Modalis duplex ostenditur, nimirnn 
inter modum substantiae et ipsam substantiam ; ac qua 
duos modos unins eiusderaque substantiae. Atque l 
coguoscimus, quod , quamvis uterque modus absque c 
concipiatur, neuter taracn absque ope substantiae, 
modi: illam vero ex eo, quod, quamvis substantia 
concipisinesuomodo, modustamen sine substantia t 
queat. Rationis denique ea esse dicitur, quae oritur 
stantiam et sunm attributnm, ut qunm duratio ab 
distinguitur ; haecque etiam ex eo cognoscitur , quod 
stantia non possit sine illo attributo intelligi. 



FARTIS II. CAP. V. 



125 



V 1- Undenam omnis compositio oriatur, et quohtplex. 

Itbis tribos omnis compositio oritur. Prima cnim compo- 
■mat, qaie fit « daabas aat pluribas substantiis ciusdem 
tintei, at omnis eompositio, quac fit ex duobus aut pluribus 
(■pribos; sfo diversi attributi, at homo. Secunda fitunione 
modorom. Tertia dcnique non fit, scd tantum ra- 
qaasifiericoncipitur, ut eo facilius rcs intclligalur. Quae 
iKce prioribus duobus modis non componuntur , simplicia 
fceabwnt. 



c» ^ 




CC 

lla ( 

icw* 5 ] 



J. 3. Deum esse ens simplicissimum. 

faendeudum ifaque Deam non esse quid compositum, ex 

^ ptoinras concludere , ipsum esse ens simplicissimum, 

W iacfle cffectum dabimus. Quum enim per se clarum sit, 

V* partes componentes priores sunt natura ad minimum re 

^5°***» necfssario substantiac illac, ex quanim coalitionc ct 

Dtwcomponitur, ipso Deo priores erunt natura, cl una- 

P* *f poterit concipi, quamvis Dco non tribuatur. 

^nn Hla intpr se neccssario realitcr distinguantur, nc- 

■^n unaquaequc per se absquc ope aliarum poterit 

*** sic, ut modo diximus, tot possent dari dii, quot sunt 

tt quibus Deum componi supponcrrtur. Nam quum 

^^ / per se possit existerc , a se dcbebit eiisterc; ac 

Jr™* **» vim babebit sibi dandi omnes pcrfcctioncs , quas 

^** oslf ndimus etc, ul iam princ. phil.part. 1. prop. 7., 

^*™>I«bi Dc i dcmonstravimus , fuse eiplicuimus. Quum 

** oioil absardius dici possit, concludimus Dcum non 

2J** tt «otlitione ct unione sabstantiarum. Quod in Dco 

^deturcompositio diversonim modorum satis con\inci- 

»_*• ^QodinDeo nulli dcntur modi; inodi enim oriunlurex 

jr^^bsuntiae. Vide Cartesii princ. phil. part. 1. art. 50. 

v^^^quisvelit aliam compositionem fingere cx rerum essen- 

* flrmi existentia , buic neqnaquam repugnamus. At me- 

^oosiam satis demonstrasse, haec duo in Dco non distlngui. 



/ 



/ 



126 C06ITAT0RUM METAPHTMCORUM 

$. 4. Deiattributadistinguitaniumratione. 

Atque hinc iam clare possumus concludere , omnes diwrinfflt 

nes, quas inter Dei attribuU facimus, noo alias esse quam ratti 

nis, nec illa revera inler se distingui: inteltige tales ratissj 

distinctiones, quales modo retuli , nempe quae ex eo cognoscsfl 

tur, quod talis substantia non possit sine illo attributo esse. jM 

concludimus Deum esse ens simplicissimum. Caeterum PerlB 

teticorum distinctionum farraginem non curamus. Transimusfl 

tur ad Dei vitam. 

1 

CAP. VI. De vita Dei. 

$. 1. Quid vutgo per vitam intetUgant philosophi. 

Ut hoc attributum , vita scilicet Dei, recte intelligatur, 
est, ut generaliter explicemus, quid in unaquaque re per 
vitam denotetur. Et primum sententiam Peripateticorum 
nabimus. Hi per vitam intelligunt mansionem altricis anhm 
cum calore. Vidc Aristot. de respirat. cap. 7. ! ) Et quia to 
finierunt animas, vegetativam scilicet, sensitivam et intelM 
vam, quas tantum plantis , brutis et hominibustribuunt; aefi 
tur , ut ipsimet fatentur , rcliqua vitae expertia esse. At intarl 
diccre non audcbant , mentes et Deum vita carere. Yerebaaft 
fortasse, nein eiuscontrariuminciderent, nempe si vita carea 
mortem eos obiisse. Quare Aristoteles metaph. lib. 11. cap. 
adhuc aliara deflnitionem vitae tradit, mentibus tantum peeol 
rem ; nempe intellectus operatio vita est *) .* et hoc sensu De 
qui scilicet intelligit et actus purus est , vitam tribuit. Verum : 
his refutandis non multum defatigabirour. Nam quod ad fll 
tres animas , quas planlis , brutis et hominibus tribuunt, attiM 
iam satis demonstravimus, illas non esse nisi figmenta; neaq 
quia ostendimus in materia nihil praeter mechanicas teituras ■ 
operationes dari. Quod autem ad vitam Dei altinet, neseto m 



1) Secandum alios AristoL de vita et morte oap. 1. „ I*«V#*k M 
ov9 laxw y nomtff pl&t$iq ovv rf &*$?& rrj<; &Qt?rrutffc fsj^l 

mi] o tj ftovt/ ravxijq. 

2) „'H vov Mqytia twij." 



PARTISII. CAP. VI. VII. J27 

actio inteliectus apud ipsura vocetor, quam actio voluntatis, 
M flaulram. Verum quia nullam eius responsionem eispeclo, 
aiiianod promislmus eiplicandum transeo , nempe quid vila sit. 

g. 2. Quibus rebus vita tribui possit. 

Et quamvis haec vox per translationem saepc sumatur ad signi- 
Itandum moresalicuius hominis, nos tamen solum , quidphilo- 
sspaice ea denotetur, breviler explicabimus. Notandum autem 
est, quod si vita rebus etiam corporcis tribuenda sit, nihil erit 
vitaeexpers: si vero tantum iis, quibus anima unita est corpori, 
ssfaimmodo hominihus, et forte etiam brutistribucndaeril, non 
vero mentibus, oec Deo. Verum quuro vocabulum vitae com- 
»r latias se extendat, non dubium esl, quin etiam rebus cor- 
mentibus non unitis , et mentibus a corpore scparatis tri- 
im sit. 



§. 3. Quidsit vita et quidsit in Deo. 

Qeare nos per vitam intelligimus vim, perquam res in suo esse 

p e nev t nut t. Et qiiia illa vis a rcbus ipsis est diversa, res ipsas 

bakcKMUm proprie dicimus. Vis autem , qua Dcus in suo csse 

jeneierit, nihil est practer eius essentiam ; unde optime loqutin- 

aar. qmDrum vilam vocant. Nec dcsunt theologi qui sentiunt, 

lodaeo* hac dn causa, ncmpe quod Deus sit vita et a vita non 

tatur, quuni iurabant, diiisse: n^PP Tl vivus Ichova, 

vero ^•^^l , ^H ***** Iehovae; ut losepb quum pcr vilam Pha- 

t : 

lasnis iurabat, dicebat: riJTlE) ^H vita Pharaonis.*) 

■ 

CAP. VII. De intellectu Dei. 
§. 1. Deumesse omniscium. 

Inter attributa Dei numeratimus antca omnisvientiam , quam 

atis constat Deo competcrc ; quia scicntia conlinct in se pcrfc- 

ctionem, etDeus, ens nempe perfectissimum , nulla pcrfcctione 

(vere debet. Quare scientia summo gradu Deo erit tribuenda, 

', Coof. Gra. 13, 15. 



128 COGITATORUM METAPHY81C0RUM 

scilicettalis, quae nollam praesupponat vel ftupponat igno 
sive sdentiae privationem; nam tnm daretur imperfecUo 
attribnlo sive in Deo. Ex his sequitur Deum nunquam b 
inlellectum potentia, neque per ratiocinium aliquid concla 

J. 2. Obiectumscientiae Deinonesserese&traDe* 

Porro ex perfectione Dei etiam sequitur, eius ideas u 
minarfr, sicnti nostrae, ab obiectis extra Deum positis 
contra res extra Deum a Deo creatae a Dei intellectn detei 
tur *) ; nam alias obiecta per se suam haberent naturam « 
tiam, etpriores essent, saltem natura, divino intellectu 
absurdum est. Et quia hoc a quibusdam non satis obsi 
fuit, in enormes errores inciderunt. Statuerunt nimirum 
dari extra Deum materiam ipsi coaeternam , a se existentero 
Dens intelligens secundnm aliqnos in ordinem tantum 1 
secundum alios formas ipsi insnper impressit. Alii deind 
suanaturavelnecessarias, vel impossibUes , velcontingen 
statuerunt, ideoque Denm has etiam ut contingentes nosc 
prorsus ignorare, an existent, vel non. Alii denique di 
Deum contingentia noscere ex circumstantiis , forte quia 
habuit experientiam. Praeter hos adhuc alios huiusmodi 
hic adferre possem , nisi id supervacaneum iudicarem , q 
ante dictis eorum falsitas sponte se patefaciat. 

§. 3. SedDeumipsum. 
Revertamur itaque ad nostrum propositum , nerape qo< 
Deum nullum detur obiectum ipsius scientiae , sed ipse si 
tiae suae obiectum , imo sua scientia. Qui autem putant 
dum etiam obiectum Dei scientiae esse, longe minus & 
quam qui aediOcium ab aliquo insigni architecto factura ol 
scientiae illius statui volunt. Nam faber adhnc extra se m 
idoneam quaerere cogitur; at Deus nullara extra se m 
quaesivit, sed res quoad essentiam et existentiam ab eiu 
lectu sive voluntate fabricatae fuerunt. 



•) Hinc clare sequitur iotelleclum Dei , quo res creatas int 
eius YohiDtalem et poteotiam, qua ipsas determioavit, unum 
essCs 



FARTIS U. CAP. VIL 129 

J. 4. Qmmodo Deus noscafpeccata, entia rationis al. 

QoMiifm iam , an Dcus noscat mala sivc peccata , et entia ra- 

lia similia. Respondemus , Dcum illa, quorum est 

, accessario debere intelligere ; praesertim quum ne mo- 

>qmdem possint existere nisi concurrente concursu dhino. 

ergo maJa et peccata in rebus nihil sint, sed tantum in 

fcjouna res inter se comparante , sequitur Deum ipsa extra 

Jmmanas non eognoscere. Entia rationis modos esse co- 

dixjmus, et hae ratione a Deo intciligi dcbent, hoc est» 

perdpimus, iilnm mentem humanam, utut constituta 

eonserrare et procreare ; non vero quod Deus tales modos 

habeat in se , ut ea quae inlelUgit facilius relineat. At- 

ad baee pauca, qnaedixirous, simodorecteattendatur, nihil 

i inleflectam proponi poterit, quod facillimo negotionon 




f. 5. Quomodo noscat singularia, quomodo tmivcrsalfa. 

Sed interim non praetereundus crror quorundam, qui slatuunt 
nihil praeter res aeternas cognoscere , ut nempe angelos et 
■ , quos soa natura ingenerabiles et incorruptibilcs finxcrunt; 
utem mundi nihil praetcr species utpote etiam ingenera- 
el iDcomiptibiles. Hi sane videntur quasi studio errare 
wfle ef ibsurdissima excogitare. Quid cnim magis absurdum, 
fm Dei cognitionem a singularibus , quac sineDei concursu ne 
per momentum quidem esse possunt , arccre? Dcinde res realiter 
cxjstrates Deum ignorare statuunt, univers.ilium autem, quae 
•*o Mnt, nec ullam habent praeter singularium essentiam, co- 
gaiaoDe m Deo aifingunt. Nos autem contra Deo singularium co- 
gutiooem tribuimus, universalium denegamus , nisi quatcnus 
ites humanas inteUigit. 



|. 6. fn Deo tantum unam essc ct simplicem ideam. 

Denique , anleqnam huic argumento finem imponamus , satis 
lum videlar quaestioni , qua quaeritur an in Deo plurcs sint 
"**, an tantum una et simplicissima. Ad hanc respondeo, 
•*d idea Dei, per quam omniscius vocalur, unica et simpUcis» 



'«T- 




130 COGITATORUM METAPHTUGORUH 

simaest. Nam re Tera Deus naDt tlit rattone Toeatur onmhohi 
njisi qait htbet idetm sui ipsias, qate idet tiTe cognitio 
semper cum Deo exstitit; nihQ enim est prteter eius 
nec ilit tlio modo potuit esse. 

§. 7. Quae sit Dei scientia circa res creatas. 

At cognitio Dei circt res crettts non tdeo proprie td 
Dei referri potest. Ntm si Deus voluisset, tlitm 
hsbuissentessentitm, qaod nallum obtinet locamin 
quara Deus de se ipso htbet. Quteretur ttmen , tn illt pi 
improprie dictt rerum cretttrum cognitio sit multiplex tn 
Verum, ut respondeamus, htec qutestio nihil differt tb 
quibus quteritur, tn Dei decrett et volitiones sint plures, vel : 
et an Dci ubiquitas sive concursus , quo res singultres conseni 
sit idem in omnibus ; de quibus iam diximus nos nulitm disfll 
ctam cognitionem babere posse. Attamen evidentissime sciflol 
eodem modo , ac Dei concursus , si ad Dei omnipotentitm refii 
tur, unicus esse debet , quamvis in effectis diversimode pttell 
sic elitm Dei volitiones et decrett (sic enim voctre libet eius 
guitionem circt res crettas) in Deo considerttt non esse pal 
quamvis per res creatas , vel melius in rebus crettis diversimij 
exprcsst sint. Denique si ad analogiam totius ntturte attendum| 
ipsam ut unum ens considerare possumus , et per consequens H 
tantum crit Dei idet sive decretum de naturt ntturttt. 

CAP. VIII. De voluntate Dei. 

§. 1. Quomodo Dei essentia et intellechu quo se intelligit, 
voluntas qua se atnat , distingiiantur , nosnescire. 

Voluntas Dei , qua se vult amarc , necessario sequitur ei I 
finito cius intellcctu, quo se intelligit. Quomodo autem haeell 
intersose distioguantur, cius scilicet essentia, intellectus, f 
se intrlligit, et voluntas, qua se amare vult, inter desidefl 
reponimus. Nec fugit nos vocabuluro (jaersonalitatis scflke 
quod theologi passim usurpant td rem explictndtm. Ven 
quamvis voctbulum non ignoremus, eius ttmen signiOcttioM 
ignortmus , nec ullum clarum et distinctom conceptum illios lb 



PARTIS II. CAP. VIII. 131 

■ir possumus; quamYis cpnstanter credamus lo visione Dei 
* " Hma, qiiae fiddibus promittltur, Deum hoc suis revela- 



J. 1 Foluniatem et potentiam Dei quoad extra non distingui 

ab eius intellectu. 

Fohmias et potentia quoad eitra non distinguuntur a Dei in- 

fcBeetu , ut iam satis ex antecedentibus constat. Nain ostendi- 

■asDeum non tantum decrevisse res exstituras, sed etiam tali 

exstituras , hoc est , earum essentiam et earum existentiam 

a volunUte et potentia pendere debuisse; ei quibus clare et 

perdpimus , intelleetum Dei eiusque potentiam et vo- 

, qua res creatas creavit, intellexit et conservat sive 

duBo modo inter se distingui , sed tantum re spectu nostrae 





f. 3. Deum improprie quaedam odio habere, quaedam amare. 

Qtmm autem dicimus, Deum quaedam odio habere, quaedam 
baec eodem sensu dicuntur, quo scriptura habet, ter- 
lines evomiluram, el id genus alia. Quod autem Deus 
nsiliratus, nec res tali modo amat, quali vulgus sibi per- 
ittis ex ipsa scriptura colligere est. Ait enim Esaias, 
(IS,9.se.)et clarius Paulusapost. ad Roman. cap. 9. v. 11. sqq. 
Mmumm enim natis (Bliis nempe Isaaci) quum neque boni quip- 
pumfeeueent neque mati, ut secundum electionem propositum 
Deimtneret, non ex operibus , sed ex vocante , dictum est Uli, 
quod maior serviturus esset minori etc. Et paulo post v. 1 d— 2 1 . 
itaque euhts vutt , miseretur, quemautemvult, indurat. Dices 
crge jhiAi: Quid adhuc conqueritur? nam voluntati illius quis 
rtstitit? r"ere 9 o homo! tu quis es, qui ex adverso respondes 
D*o? jVnm dieet Jigmentum ei quijmxit: cur mefinxisti hoc 
ptefo? An non habet potestatemfigulus luti, ut ex eadem massa 
feeiat aliud quoddam vas in honorem , aliud in igtiominiam ? etc. 

I- 4- Cur Deus homines moneat, cur non salvct absque moni- 

tione, et cur impii puniantur. 
Si lam quaeras: eur ergo Deus homines monet? ad hoc facile 
topondetur, scilicet Deum idco ab aeterno dccretisse illo lem- 

9* 



132 COGITATORUM METAPHYUCORUM 

pore homines monere , ut flli eonTertereotor , quos voMt nbWi 
Si porro quterifl : an Deus non potnerat IQos salvare sine flUaa* 
nitione? respondemus : potuisset. Cur ergo non salvat? 
iteram quaeres. Ad hoc respondebo, postquam mihi 
cur Deus mare rubrum sine vento orientaJi vehementi non 
Yium reddiderit *), et omnes motus singulares sine alils non 
ciat, aliaque infinita, quae Deus agit mediantibus causis. 
gabis denuo : cur igitur impii puniuntur? sua enim natura 
et secundum decretum divinum. Atrespondeo, etiamei 
divino esse, ut puniantur; et si tantumilli, quos non nisi exl 
bertate fingimus peccare , essent puniendi, cur homines 
venenosos exterminare conantur? Ez natura enim propria tannai 
peccant, nec aliud possunt. 

$. 5. Scripturam sacram nihil docere quod hanini naturae i» 

pugnet. 

Denique si quae adhuc alia occurrunt in sacris scripturis, 
scrupulum iniiciant, non est huius loci illa explieare. Nam 
tantum in ea inquirimus , quae ratione naturali certissime 
possumus, et satis est, nos ilia evidenler demonstrare, utscHl 
mus sacram paginam eadem etiam docere debere; nam veriH 
veritati non repugnat , nec scriptura nugas , quales vulgo fingoaii 
docere potest. Si enim in ipsa inveniremus aliquid , quodlumti 
naturali esset contrarium , eadem libertate , qua Alcoranws 4 
Thalmud refellimus , iilam refellere possemus. Sed absit cogl 
tare, quod in sacris literis aliquid reperiri possit, quod lunii 
naturae repugnet. 

CAP. IX. De potentia DeL 
(. 1. Quomodo Dei omnipotentia inteUigenda tit. 

Quod Deus sit omnipotens , iam satis demonstratum est. BB 
tantum breviter explicare conabimur, quomodo hoc attributul 
intelligendum sit. Nam multi non satis pie , nec secundum verf 
tatem de eo loquuntur. Aiunt enim res quasdam sua naturai 

*) Goaf. Bxod. 1«, 21. 



PARTIS II. CAP. IX. 133 

m a decreto Dei esse possibfles, quasdam Impossibiles, et de- 

necesearias, Delqoe omnipotentlain tantom cirea 

locom habere. Nos vero , qni iam ostendimos omnia a 

Dei absolnte dependere , didmns Denm esse omnipoten- 

taa. At postqoam intelleiimus , enm qnaedam dccrevisse ex 

i libeitate suae voluntatis , ac del nde eum esse iramutabilem, 

iam, contra sna decreta nibil agere posse; ideoque esse 

■Bfosslbile ei eo solo , qnod pugnet cum perfectione Dei. 

%, 9. Omma esse neeessaria respeetu decreti Dei, non autetn 
quaedam in #e, quaedam retpectu dccreti. 

Sed forte quis arguet, dos non invenire quaedam nccessaria 

emoisi ad Dei decretum attendentes, quacdam vero e contra ad 

Bdtecretum non attendentes; ex. gr. quod Iosias ossa idololatra- 

raai super ara Ieroboami combureret. *) Nam si tantum ad vo- 

amUtem losiae attendamus, reni ut possibilem iudicabimus, nec 

tMo modo necessario futuram dicemus , nisi ex eo, quod propheta 

adecreto Dei hoc praedixerat. At quod tres anguli trianguli ae- 

faafes debeant esse duobus rectis , ipsa res indicat. Sed sane hi 

eiMiBioraDtia distinctiones in rebus fingunt. Nam si homines 

chretaunn ordinem naturae intelligerent , omnia aeque necessa- 

ria Kperirent , atque omnia illa quae in mathesi tractantur; sed 

eviiiocsupra liumanam cognitionem est, idco a nobis quaedara 

jm&bilii, non vero necessaria iudicantur. Quocirra vel dicen- 

dnm, quodDcus nihil potest, quoniam oinnia re vera necessaria 

mnt T vel Deum omnia posse, et nccessilatcm , quam in rebus 

Rperimu? , a solo Dei dccreto provenisse. 



f 1*3. Quod si Deus aliamfecissct rerum naturam , etiamnobis 
f alium debuisset dare intellectum. 

Siiam quaeratur, quid, siDeusresaliterdecrevisset, et illa 
qnaeiam vera sunt , falsa esse fecisset, an non illa tamen pro ve- 
nssimis agnosceremus. Imo profccto, si Dcus nobis naturam, 
qumdedit, reliquisset. Sed etiam tum potuisset, si \oIuisset, 
■obis dare talem naturam, uti iam fecit, qua rerum naturam et 

": Vidt- 1 Reg. 23, 15. %qq. col). t Bcg. iS, 3i. sq. 



134 COeiTATOEUM MBTAPHTSICOmUK- 

leges, proot a Deo sancitae essent, intelligereinfis; imo sf s 
ipsios vcracitatem attendamus, darc debuisset. Quod idem etisi 
patet ei eo, quod sapra disimos , nimirnm quod tota natnra ni 
tarata non sit nisi nnicom ens. Unde seqnitur hominem partsi 
esse natorae, quae cnm caeteris cohaerere debet. Qoare ei sisi 
pticitate decreti Dei etiam seqneretor , qaod si Deas res alk> mol 
creasset, simnl etiam nostram natoram ita constitaisset, ulioj 
proat a Deo creatae essent, intelligeremns. Unde nos, quonl 
eandem distinetionem potentiae Dei, qoam Tulgo tradant pnflow 
phiretiaerecapiamas, ipsam tamen aliter esplicare cogimar. 

$• 4. Quotuplex sit potentia Dei. 
Dividimas itaque potentiam Dei m ordbiatam et absolutam. 

$. 5. Quid absoluta , quidordinata, quid ordinaria % qtddm 

traordinaria. 

Absolutam potentiam Dei esse dicimas , quam eius» omnipe 
tentiam ad eins decreta non attendentes consideramus ; ordinmA 
vero , quum respicimus ad eius decreta. 

Porro datur potentia ordinaria et extraordinaria Dei. OrM 
nortaest, qua mundum certo ordine consenrat; extraordinarU 
quum aliquid agit praeter naturae ordinem , ut ex. gr. omnia wt 
racula , qualia sunt locutio asinae , apparitio angelorum et shnl 
Ma ; quamvis de hac postrema non immerito valde dubitari poassj 
quum maius videatur esse miraculum , si Deus mundum sempf 
uno eodemque certo stque immutabili ordine gubernaret, quam i 
leges, quas ipse in natura optime et ex mera libertate sanchi 
(quod a neraine nisi penitus occaecato inficias Iri potest),propH 
stultitiam hominum abrogaret. Verum hoc decernere theologl 
relinquimus. 

$. 6. De aliis quibusdam quaestionibus. 

Deniqne quaestiones alias, quae circa potentiara Dei counmuj 
niter adferri solent, nimirum, utrum ad praetertta extenaaM 
Deipotentia; anpossitmeliorafacereeaquaefaeit; nvm 
plura aliafacere , quamfccit, omittimus; facillime enlm es i 
tedJetis ad eas responderi potest. 



■ 



PARTIS IL CAP. X 135 

CAP. X. De creatione. 

$. 1. Quidsitcreatio. 

omnium rerum creatorem iam antea statuimus. Hie 
icoaabimur explicare, quid per crealionem intelligendumsit; 
ea, quae eirca creationem communilerproponuntur, pro 
enucleabimus. A primo itaque incipiamus. 
Dieimus igitur creationem esse operationem, in qua nullae 
praeter ejjtcientem coneurrunt , sive res creata est iUa 9 
ame adcjeistendum nihUpraeter Deum praesupponit. 



%. 2. Creationis vulgaris definitio reiicitur. 

Ubi notandum venit 1. Nos illa verba omittere, quae com- 

philosophiusurpant, nempe ex nihilo , quasi nibil fuis- 

fetffiateria, ex qua res producebantur. Quod autem sic loquan- 

for.rode est, quod, quum soleant, ubi res generanlur, aliquid 

mte ipsas supponere , ex quo fiant, in crcatione illam particulam 

tx noo potuenint omittere. Idem ipsis contigit circa materiam, 

mpe. quia vident omnia corpora in loco csse , et ab aliis corpo- 

ritasciogi, ideo sibi quaerentibus, ubi integra csset materia, rc- 

taoooerant, in aliquo spatio imaginario. Unde non dubium est, 

aan iOi ro ni/iit non ut negationem omnis realitatis considerave- 

rinf, sedaliquid reale esse finierint aut imaginati fuerint. 

§. 3. Propria definitio explicatur. 

2. Quod dico, in creatione nullas alias cau«as concurrcre 
afaeter efficienlem. Potueram quidem dicere , creationcm omncs 
eaasas praeter efficientem negare si\e secludere. Attamen raalui 
conruirere, ne cogerer respondere iis, qui quaeruut: an Deus 
nollufn finem sibi praefiiit in crcatione, proptcr quem res crcavit? 
faeterea ut rem melius eiplicarem , sccundam addidi detinitio- 
acm, scilicet rem creatam nibil praesupponere practer Deum; 
eaia oempe si Deus aiiquem Gnem sibi praeliiit, ille sane non 

ta eilra Deum. Ntbil enim eitra Deum dalur, a quo ipse inci- 

Uaradagendum. 



186 COGITATOmUM METAPHYSICORUM 

§. 4. Accidentiaetmodosnmereari. 

3. Ex hac definitione satis sequi, accidentiom et modor 
nollam dari creationem ; praesupponunt enim praeter Detun m 
stantiam ereatam. 

§. 5. Nullumfuisse tempus aut durationem attfe ereatiomm 

4. Deniqne ante creationem nullum nos posse imaginarl N 
pus neque dorationem , sed haec cnm rebns inceplsse. Teaq 
enim mensnra est durationis, shre potius nihll est praeter mod 
cogitandi. Quare non tantum praesnpponit quameiMique i 
creatam , sed praecipue homines cogitantes. Duratio autem i 
sinit, ubi rescreatae desinunt esse, et incipit, ubi res crea 
existere incipiunt. Res creatae, inquam. Nam Deo nufl 
competere, sed tantum aeternitatem , iam supra satis evidei 
ostendimus. Quare duratio res creatas praesupponit , aut adi 
nimum supponit. Qui autem durationem et tempus ante 
creatas imaginantur, eodem praeiudicio laborant ac illi , qui ei 
materiam.spatium fingunt , ut per se satis est manifestum. 
de creationis definitione. 

§. 6. Eandem esse Dei operationem mundi ereandi quam c 

scrvandi. 

Porro non est opus , ut hic iterum repetamus id quod pri 
phil. part. 1. ax. 10. demonstravimus ; nimirum tantundem Viri 
rcquiri ad rem creandam quam ad ipsam conservandam, hoe < 
eandem esse Dci operationem mundi creandi , quam conserru 

His sic notatis pergamus iam ad id , quod secundo loco prw 
simus. 1. Igitur ioquirendum , quidcreatum est, quid inei 
tum. % An id quod creatum est , potuerit ab aelerno creari. 

§. 7. Quaenam sint creata, 
Ad primum igitur breviter respondemus, id omne creat 
esse, cuiusessentiaclareconcipitursineullaexistentU, ettam 
per se concipitur, ut ex. gr. materia , cuius conceptom danni 
distinctum habemus , quum illam sub attributo extensioniB ei 
cipimus, eamque aeque clare et distincte concipimus, sive exisl 
sire dod eiist&t. 




PARTIS II. CAP. X. 137 

J. 8. Qmom^odoDeieogitmtioanostrad{ffermt. 

Atfns fortasse dieet, nos cogiutionem clare et distincte per- 

evsfenua, eamque Umen Deo tribaere. 8ed sd hoc 

ins , nos non Ulem cogiutionem Deo tribuere t qualfs 

lest, patibilem scilieet , et quaearerum natura terminatur; 

jeiEaleni, quae purus actus est, ideoque existentiam involvens, 

atsrfs proliie supra demonstravimus. Ostendimus enim Dei in- 

et volunUtem ab ipsius potentia et essentla , quae exi- 

inrohit, non distingui. 

f. 9. JYon esse quid exira Deum Deo coaeternum. 

Quum itaque omne id, cuius essentia nullam involvit eiisten- 

■ecessario, uteiisUt, a Deo creari debeat , etcontinuo, ul 

laultiseiposuimus, ab ipso creatore conservari, in eorum 

refbtanda non morabimur, qui mundum aut chaos aut 

ab omni forma nudaUm coaeternam Deo , adeoque in- 

item statuerunt. Quare ad secundam partem pergendum 

re , an id , quod ereatum est, ab aeterno creari po- 

tHrat? 

%. 10. Quid hie vocibus , , ab aeterno ' ' denotetur. 

Hoc vt recte intelligatur, attendendum est ad hunc loquendi 
■ftfm : ab aeterno. Eo enim nos aliud prorsus hoc loco signifi- 
cmrolomus, quamidquodantehacexplicuimus, ubideDeiae- 
j? tnhate locuti sumus. Nam hic nihil aliud intelligimus , quam 
teationrm absque principio durationis, vel talem durationem, 
eftun, quamvis eam per multos annos aut myriadas annorum mul- 
tip&earevellemus, atque hoc productum iterum per myriadas, nun- 
qauntamen ullonumero, quantumvismagno. exprimere possemus. 

%, 1 1 . Non potuisse aliquid ab aeterno creari probattir. 

Talem autem durationem non posse dari , clare demonslratur. 

Rim si mnndus iterum ab hoc puncto retrograderetur , nunquam 

Wem darationem habere poterit : ergo etiam mundus a tali prin- 

upio nsque ad hoc punctum pcrvenire non potuisset. Dices forle 

V&nibfl esse impossibile ; est enim omoipolens , adeoque poterit 




t 



138 COGITATORUM MET4PHTS1C0RUM 

efflcere duraUonem , qua maior non posset dari. Retpondem 
Deom, quia est omnipotens, nunquam durationem creatun 
qua maior ab ipso creari non possit. Talis enim est natura dn 
tionis , ut semper maior et minor data possit concipi, sicuU i 
merus. Instabis forte, Deum ab aeterno fuisse, adeoqueu» 
inhoctempusdurasse, ac sic durationem dari, quamaiorcoo 
nequit. Yerum hoc modo tribuitur Deo duratio partibus conati 
quod a nobis satis superque refutatum est, ubi Deo non dun 
nem, sed aeternitatem competere demonstravimus. Quod j 
nam homines probe considerassent! Nam ex multis argumentl 
absurditatibus facillime se extricare potuissent, et m*»*mj < 
delectatione in beatissima huius enlis contemplatione del 
fuissent. 

Yerumenimvero pergamus ad argumentorum , quae a qail 
dam adferuntur, responsionem , nempe quibus conanlur osl 
dere possibilitatem talis inGnitae durationis a parte ante. 

$• 12* Ex eo quod Deiis sit aeternus, non sequi Uiius ejfk 

etiam esse posse ab aeterno, 

Primo igitur afferunt , rem produetam posse simul temf 
esse cum causa; qitum autem Deusfuerit ab aeterno , potum 
etiam eius effectus ab aeternofuisseproducti. Atque hocifl 
per conGrmant exempto filii Dei, qui ab aeterno a patre pri 
ctus est. Yerum ex ante dictis clare videre est, hos aeternita 
cum duratione confundere, Deoque durationem tantum ab aetf 
tribuere: quod etiam clare apparet exemplo, quod adfer 
Nam eandem aeternitatera , quam Dei Glio tribuunt, creal 
possibOem esse statuunt. Deinde tempus et durationem i 
mundum conditum imaginantur, et durationem absque n 
creatis statuere volunt, sicuti alii aeternitatem extra Deum , q 
utrumque a vero alienissiraum esse iam constat. Responda 
itaque falsissimum esse, Deum suam aeternitatem crcaturis o 
municare posse , nec filium Dei creaturam esse ; sed, utipatr 
aeternum esse. Quum itaque dicimus patrem GUum ab aetc 
genuisse, nihil aliud volumus, quam patrem suam aeternitai 
filio semper communicasse. 



PARTIS II. CAP. X. 139 

i, sinecessario ageret, non esse infinitae virtutts, 

flMiilliilm 2. quodDeus quum libere agat y nonminoris 
mtiae, quam quumagitnecestario: at si Deus necetsario 
f, fnifi sit infnitae virtutis, mundum ab aetemo creare 
wf. Sed ad hoc argumentum etiam perfacile responderi 
, ti attendatar ad eins fondamentam. Boni enim isti viri 
mnt, se diversas ideas enlis infinitae virtutis posse habere. 
eun, et quum ei necessitate natarae agit, et quum libere 
nmitae virtutis esse concipiant. Nos vero negamas Deam, 
e ccssi talc naturae ageret, infinitae esse virtutis ; quodno- 
i negare licct, imo necessario ab iis etiam concedendum 
ittquani demonstravimus ens perfectissimum libere agere, 
nisi unicum posse concipi. Quod si vero regerant, poni 
sesse , qoamvis id impossibile sit , Deum ex necessf tate na- 
genteminGnitaeessevirtutis: respondebimus, idnonma- 
re supponere , quam circulum quadratum , ut concludatur 
lineas a ceotro ad circumferentiam ductas non esse aequa- 
Ltque hoc ex modo dictis, ne, quae iam dudum dicta sunt, 
nus , satis constat. Modo cnim demonstravimus , nullam 
mtionem, cuius duplum, sive qua maior et minor non pos- 
ftdpi; ac proinde a Deo, qui infinita virtutc libere agit, 
nor et minor data creari possit. At si Deus ex necessi- 
ageret, nullo modo id sequcretur; nam tantum illa, 
xeinsnatura resultaret, ab ipso produci posset, non vero 
K aliae maiores data. Quare sic breviter argumentamur : 
m maximam durationem, qua maiorem ipse non posset 
, crearet, necessario suam potentiam diminuerct: atqui 
i est posterius, nam eius potentia ab ipsius esscntia non 
: ergo etc. Porro, si Deus ex nccessitate naturae ageret, 
onem, quamaioremipsecrearenonpotcst, creare deberct: 
ns talem duralionem creans non est infinitaoirtutis; nam 
t data maiorem conciperc possumus : crgo si Dcus cx ne- 
ite nalurae ageret, non esset infinitae virtutis. 

• Vade habeamus conceptum maiorit durationit , quam 

ett huitu mundi, 
nod si cni hic scrupulus oriretur, undenam nempc, quum 



140 



COGITATORUM METAPHY8IC0RUM 



mundus ante quinque millia annorum et guod eieedlt y af 
chronologorum computatio, creatus fuerit, nos tamen 
maiorem concipcre durationem , quam asseruimus non sJne< 
rebus intelligi possc: illi tacillime iste cximetur , si adveftet, 
lllam durationem non ex sola contemplatione creatarum 
sed ex contemplatione inBnitae Dei potentiae ad creandmn 
gere. Non enim creaturae concipi possunt ut per se 
sive durantes , sed tanquam per infinitam Dei potentiam , i 
sola omnem suam durationem habent. Vid. princ. pUL 
propos. 12. eiusque corollar. 

Denique ne hic futilibus argumentis respondendo tempu* 
sumamus , tantum haec animadvertenda sunt : nempe 
inter aeternitatem et durationem , et quod duratio sine rebus - 
tis, et aeternitas sine Deo nullo modo sint inteiligibiks. 
enim probe perceptis faciilime ad omnia argumenta 
poterit. Unde his diutius immorari non necesse arbitramur. 



CAP. XI. De concursu Dei. 

$.1. ConcursumDeivulgarisensuinphilosophiantm* 

admittendum. 

Circa hoc attributum parum aut nihil dicendum restat, 
quam ostendimus Deum singulis momentis continuo rem 
novo creare. Ex quo demonstravimus, res ex se nullam. 
habcre potentiam ad aliquid operandum , nec se ad ullam acl 
determinandas; hocque non tantum habere locum in rebus 
hominem , sed etiam in ipsa humana voluntate. Deinde etiam 
quaedam argumenta huc spectantia respondimus , et quamvis el 
multa adferri solent, quia tamen praecipue ad theologiam pej 
tinent, iis hic supersedere animus est. 

Attamenquia multi sunt, qui concursum Dei admittunt afji 
tuuntque plane alio sensu, quam quo nos eum tradidimus; eV 
servandum bic est , ut eorum fallaciam facillime detegamus, fj 
quod antehac demonstravimus , nimirum quod tempus pneeei 
nullam habeat connexionem cum tempore futuro (vide princ. pll 
part. 1. ax. 10.) hocque a nobis clare distincteque percipiatat 
atque ad hoc si modo probe attendatur, sine ulla difflcultate ai 



FAftTIS II. CAP. XL 14| 

fltaumarapmenta, qute ei philosophla peti possunt, re- 




% Qmomodo Dei conservatio se habeat in rebus determinandU 

ad operandum. 

ne quaestionem banc frastra attigerimus, ad eam in 
iMpondebimns, qua quaeritur, an Dei conservationi 
quum rem determinat ad operandum ; atque ubi 
loruti snmus , iam buius responsionem ntcumque attigi- 
Homus enim Deum eandem quantitatem motus in natura 
Qoare si ad totam naturam materiae attendamus, 
i sfii awv i aecediU At respectu rerum particularium aliquo 
dici illi aliqnid novi accedere. Quod an etiam locum 
m rebns spiritnalibns, non videtur; nam illa ab invicem 
iere non apparet. Denique quum partes durationis nul- 
■labeant inter se connexionem , possumus dicere , Deum non 
n proprie res conserrare, quam procreare; qnare, si homo 
■ oetermioatamHbertatem habeat ad aliquid agendum, dicen- 
ai cst , Deam illo tempore enm ita creasse. Atque buic non 
ntat, qnod homana voluntas saepe a rebus eitra se positis deter- 
saate, et omoia vicissim , qnae in natura sunt, a se inviccm ad 
InaMeaerandnm determinentur ; nam etiam illa a Deo ita deter- 
amntifaBL Nulla enim res voluntatem determinare, nec vicis- 
hl letalas determinari nisi a sola potentia Dei potest. Verum 
laawdo hoe cum bumana libertate non pugnet, sive quomodo 
■sid efficere possit servata humana tibertate, fatemur nos igno- 
it, qna de re iam saepius locuti sumus. 

I. DMsionem attributorum Dei vulgarem magis esse nomi- 

nii, quamrei. 

sunt quae circa attributa Dei dicere deereveram , quorum 
hue usque tradidi divisionem. Illa autem quae passlm 
ab auctoribus, nempe qua dividunt attributa Dei in in- 
— innh aliilii et communicabilia, ut verum fatear, magis videtur 
nominis, quam rei. Nec enim scientia Dei cum scientia 
magis convenit, quam canis, signum coeleste, cnm 
ti qni est aoimal latrans , et forte adbuc multo minus. 




142 COGITATORUM MKTAPHY81C0RUM 

|. 4. Auetoris propria divisio. 

Nos vero hanc damus divisionem. AttribuU Dei 
quae actuosam eius essentiam explicant, aliaqi 
nihfl actionis, sed eius modum existendi exponui 
generissuntunitas, aeternitas, necessitas etc. ; illius 
ligentia, voluntas, vita, omnipotentia etc. Haec d 
claraetperspicuaest, et oinnia Dei attributa complecti 

CAP. XII. De mente humana. 

J. 1 • Divisio substantiae creatae. 

Transeundum iam est ad substantiam creatam, q\ 
tensam et cogitantem divisimus. Per extensam mal 
substantiam corpoream intelligebamus ; per cogitai 
mentes bumanas tantum. 

J. 2. Angelos non esse metaphysicae , sedtheologi 

siderationis. 

Et quamvis angeli etiam creati sint, quia tam 
naturalinoncognoscuntur, ad metaphysicam non speci 
rum enim essentia et existentia non nisi per revelatio 
sunt, adeoque ad solam theologiam pertinent, cuius cog 
sit prorsus alia sive toto genere diversa a cognitione nati 
modo cum Ula miscenda est. Nullus igitur exspectet 
gelis aliquid dicturos. 

$. 3. Mentem humanam non esse ex traduce , sed a l 

at quando creetur nesciri. 

Redeamus ergo ed mentes humanas , de quibus ian 
stant dicenda ; sed tantum monendum , nos de tempon 
mentis bumanae nihil dixisse, quia non satis constat, 
pore Deus ipsam creat , quum sine corpore possit exis 
satisconstat, illam non esse ex traduce. Nam id tan 
habet in rebus , quae generantur , nempe in modis ali 
stantiae. Substantia autem ipsa generari non potest, i 
a solo omnipotente creari, ut satis in praecedentibi 
stravimus. 



PARTIS II. CAP. XII. |43 

f* J> Qvo ttnsu anima humana sit mortalis. 

fcnsmoiminorUliUte ul aliquid addam ; satis consUt nos 

*"* jiCRiti posse dicere, quod eius natora implicet, ut a po- 

Mlasoodestroatur. Nam qoi potesUtem habuit rem creandi, 

**ftikm tm habet ipsam destruendi. Adde , quod iam satis 

aawtriTizDn^ nollam rem creaUm sua natura ne momento 

•*"■?*« eiistere , sed continao a Deo procreari. 

i J. 5. Quo vero sensu immortalis. 

' faui qnam?is iU res sit , Umen clare et distincte videmus, 
an aoOio ideam habere , qua concipiamus subsUntiam destrui, 
ani Wfmas ideas corruptionis et generationis modorum. Clare 
•hcoDripimus, ubi ad corporis humani fabricam atUndimus, 
afeftbricimposse destrui; at non aeque, ubi ad subsUntiam 
■^Tttm attendimus , concipimus ipsam annibilari posse. De- 
*ajt philosophus non quaerit id quod summa potentia Deus 
tet /acere , sed de rerum natura ex legibus , quas Deus ipsis 
to, iadicat. Quare id iudicat Gium ac ratuin esse, quod cx 
■fctibasfixum esse ac ratum concluditur; quamvis non neget, 
niflas leges et caetera omnia mutare posse. Quapropter nos 
aatao inquirimus, ubi deanima loquimur, quid Deus facere 
aat, ied tantum quid ex naturae legibus sequatur. 

$.6. lllius immortalitas demonstratur. 

Qsom autem ex ipsis clare sequatur , substantiam uec per se, 
peraliam subsUntiam creaUm destrui posse, ut iam antehac, 
Hor, abunde demonstravimus, mentem esse immorUlem sU- 
e eogimur ex legibus naturae. Et si rem adhuc penitius intro- 
ere volumus, evidentissime demonstrare poterimus, illam 
immortalem. Nam, ut modo demonstravimus, animamim- 
itkm esse , ex legibus naturae clare sequitur. Leges autem 
naturae sunt decreU Dei lumine naturali revelaU , ut etiam 
Mecedentibus evidentissime constat. DecreU deinde Dci im- 
ibOia esse , iam etiam demonstravimus. Ex quibus omnibus 
! eoneludimus , Deum suam immutabilem volunUtem eirca 
tionem animarura hominibus non Untum revelatione, sed 
nlumine naturali patefecisse. 



144 COGITATORUM METAPHTMCORUM 

$.7. QuidsitDeumnoncontra, sedsufranaturamagere 

Necobstat, sialiquisobiiciat, Deum leges ilks naturales i 
quando destraere ad effieienda miracula. Ntm plerique ex p 
dentloribus theologis conceduot, Deum nihfl eontra natm 
agere , sed supra naturam , hoc est, ut ego eiplko, Demn nml 
etiam leges operandi habere , quas homano inteUeetoi non eo 
municavit , quae si humano intellectui communicatae essent , 
que naturales essent , quam caeterae. 

$. 8. Quosdatn putare voluntatem non esse liberam. 

Unde liquidissime constat mentes esse immortales , nec vid 
quid de anima humana in genere hoc in loco dicendum restet. 1 
etiam de ipsius functionibus speciatim aliquid restaret dicendi 
nisi argumenta quorundam auctorum , quibus efficere conanl 
utid, quod vident et sentiunt, non videant neque sentiant, 
invitarent ad ipsis respondendum. 

Putant aliqui se posse ostendere, voluntatem non esse libe* 
sed semper ab alio determinari. Atque hoc inde putant , quia 
voluntatera intelligunt quid ab anima distinctum, quod ut s 
stantiam considerant , cuius natura in eo solo consistat , quoa' 
indifferens. Nos autem, ut omnem amoveamus confusioti 
rem prius explicabimus , quo facto facillime eorum fidlacias ai 
mentorum detegemus. 

$.9. Quid sit voluntas. 

Mentem humanam diiimus esse rem cogitantem. Unde se^ 
tur illam ex sola sua natura in se sola spectata aliquid agere poi 
vkklket cogitare , hocest, affirmare et negare. Haeverocog 
tiones vel determinantur a rebus extra mentem positis , vel a « 
mente; quandoquidem et ipsa est substantia, ex cuius esset 
cogitante moltae actiones cogitativae sequi possunt et delx 
Actiones autem illae cogitativae , quae nullam aliam sui caoi 
agnoscunt quam mentem humanam , volitiones vocantar. II 
vero humana, quateous concipitur ut causa sufflciens ad tt 
actiones producendas , voluntas vocatur. 



PARTIS II. CAP. XII. 



145 



l 
f 

r 
L 



$.10. Dari voluntatcm. 

Qwd autem anima talem potentiam habeat, quamvis a nullis 

nkti eiternis determinetnr , conimodissime eiplicari potest ex- 

e^alo asinae Bnridani. 8i enim hominem loco asinae ponamus 

anb' aequilibrio posilum, homo non pro rc cogitante, sed pro 

tarpbsimo asino erit habendus, si fame et siti pereat. Deinde 

rtum idem liquet ei eo, quod, ut antehac diiimus, etiam de 

rrbas omnibas dubitare, et non tautum ipsa, quae in dubium 

mocaripossunt, ut dabia iudicare , sedtanquam falsa eiplodere 

tohumus. Vid. Cartesii princ. phil. part. 1. arl. 39. 

$.11. Eamque esse liberam. 
Fojto notandum, quamvis anima a rebus eiternis determinetur 
aiaaquid affinnandam aut negandum , non tamen ipsam ita de- 
fcnamari, ac si a rebus eilernis cogeretur; sed ipsam semper 
Jiberam manere. Nam nulla res habet potcstatem ipsius essentiam 
fetrueadi. Quareid quod affirmat ct negat, seinper libere affir- 
et negat, ut satis in Cartesii meditatione dc priina phil. IV. 
est. Unde si quis quaerat: cur anima hoc aul illud 
ub, tocaat Ulud uon vult? ipsi respondebimus: quia aiiima cst 
ttt caaiians , hoc est , res quae ei sua natura potestatem habet 
toleaditlnolendi, affinnandi et negandi ; hoc cnim est esse rera 
ogftaokai. 

§. 1?. Nec confundendam cum appetitu. 

Hisce sic eiplicatis argumenta adversariorum videamus. Pri- 

argumenlum tale est: Si voluntas possit velh contra ulti- 

intellectus dictamen , sipossit appeterc contrarium bono ab 

^timointf.llectus dictamine praescripto , poterit appetere malum 

*k ratione mali ; at absurdum est postcrius : ergo et prius. Ei 

toe argomento clare videre est, ipsos nou intelligere, quid sit 

tfthiotas. Confundunt enim ipsam cum appetitu, quem habet 

%ma, postquam aliquid amrmavit aut negavit, quod didiccrunt 

»soo magistro , qui voluntatem definivit, appetitum sub ratione 

Wl Jfos vero volunlatem dicimus esse ro affirmare hoc bonum 

■* tl contra , ut iam antehac abunde eiplicuimus circa causam 

"wris, quem demonstrar/mus ex eo oriri, quod voluntas l&tlus 



*fi**:" i. 



10 



146 COOITATORUM METAPHYSICORUM 

paleat, quam intellectus. Si autem mens non affirmasset id h 
num esse, ex eo quod libera est, nihil appeteret. Quare ad i 
gumentum respondemus concedendo , mentem nihil posse fd 
contra ultimum intellectus dictamen, hoc est, nihil posse vdl 
quatenus supponitur nolle , ut hic supponitur, ubi dicitur ipn 
aliquam rem iudicasse malam , hoc est, aliquid noluisse. Neg 
mus tamen illara absolute id quod malum est , non potuisse vefl 
hoc est, bonum iudicare; id enim esset contra ipsam experia 
tiam. Multa enim quae mala sunt bona, et contra quae boi 
sunt mala esse iudicamus. 

$.13. Nec aliquid eue praeter iptam tnentem. 

Secundum argumentuin est , vel si mavis primum , quia li 
usque nullum fuit : Si voluntas ad volendum non determinetur < 
nltimo intellectus practici iudicio f ergo se ipsam determinak 
At voluntas se ipsam non determinat , quia ex se et natura m 
est indeterminata, Hinc sic argumentari pergunt : Si voluntas i 
se et sua natura est indifferens ad volendum et non volendum t a 
potest a se ipsa determinari ad volendum : quod enim determim 
tam debet esse determinatum, quam est indeterminatum , fM 
determinatur. At voluntas considerata ut determinan» 
ipsam , tam est indeterminata , quam est considerata eadem 
determinanda. Nihil enim ponunt adversarii in voluntate dett 
minante , quod non idem sit in vohmtate aut determinanda a 
determinata ; neque vero aliquid hic poni po/est. Ergo volwti 
nonpotest a se ipsa ad volendum determinari. Si non a se ips 
ergo aliunde. Haec sunt ipsissima verba Heereboordii profeti 
ris Leidensis. *) Quibus satis ostcndit se per voluntatem m 
mentem ipsam intelligere , sed aliquid aliud extra mentem aut 
mente , veluti tabulam rasam omni cogitatione carentem , et cap 
cem cuivis picturae rccipiendae , vel potius tanquam pondos 
aequilibrio , quod a qnolibet pondere in utramvis partem pelttta 



•) Andreas Heerbord philosophiac profossor univeniutis Dl 
rarum Lugdunensis obiit 25. Dec. a. tft59. , scripsit meletemata phflasi 
phica, logicam, collegium elhicum, philosophiam naturaiem , ntti 
Jem, rat/ooaJem, pneumaticam al. 



PARTIS IL CAP. XII. 



147 



aroat pondus adveotitiura determinatum est ; vel denique aliquid 

qnoi nec Ipse , nec ullus mortalium ulla cogitatione asseqni pot- 

ett. Nos modo diiimos , imo clare ostendiraus , voluntatem nihil 

easaraeter mentem ipsam , quam rem cogitantem vocamus , hoe 

at, affinnantem et negantem. Unde clare coUigimus, ubi ad 

akm naturazo mentis attendimus , eam aequalem potestatem ha- 

acre affinnandi et negandi ; id enim , inquam , est cogitare. Si 

aasitaqoeeieo, quod mcns cogitat , concludimus, ipsam pote- 

tfatem habere affirmandi et negandi ; cur igitur causas quaerimus 

airentitias efficiendi id, quod cx sola natura rei sequitur? At 

&es: ipsa mens non magis est determinata ad affirmandum, quam 

idaegandnm; ideoque concludes , nos necessario causain quae- 

ret debere , qoa ipsa determinetur. Sed ego contra argumentor : 

tfStnens ei se et sua nalura tanlumessel determinata ad affirman- 

4ai (quanivis impossibiJe sit hoc coocipere , quam diu ipsam rem 

«pUntem esse cogitamus) , tum illa ex sola sua natura tantum 

atrmare, nunquam vero, quamvis concurrant quotvis causae, 

■epre posset. Si vero neque ad affirmandum neque ad negandum 

aeterarioata sit , nentrum facere poterit. Si denique ad utrum- 

qKkabet poteslatem , quod habere modo ostendimus , utrumque 

HaccRfoterit ei sola sua natura, nulla adiuvaote alia cnusa, quod 

darteAasUbit iis omnibus, qui rem cogitantem ut rem cogitan- 

bai eoo&deraot; hoc est, qui attributum cogitationis a re ipsa 

MgiftDfe, * Q 118 Don nisi ratione distinguilur, nullo modo sepa- 
BBt, qoemadmodum adversarii faciunt, qui rem cogitantem ab 
mmi cogitatione denudant, ipsamque ut materiam illam primam 
Peripatcticornm fingunt." Quare ad argumentum sic respondeo, 
etqudem ad maiorem: ,,Si per voluntatcm iutelligit rem omni 
coaitatione spoliatam , concedimus voluntatem ci sua natura esse 
ftdelerminaUm. At negamus , voluotatem esse quid omni cogi- 
btiooespoliatum, et contra statuimus esse cogitationem , hoc est, 
fMeDtiam ad utrumque , nempe ad affirmandum et ad negandum, 
<pu eerte nihil aliud intelligi potest, quam causa sufliciens ad 
ttramque. Deinde etiam negamus, quod, si voluntas indeter- 
tiaiUesset, hocest, omni cogitatione spoliata, alia aliqua causa 
tantitia , quam Deus infinita sua potentia creandi ipsam deter- 
*»*re posset. Rem enim cogitantem sine ulla cogitaliooe con- 

10* 



148 COGITAT. METAPHT8IC. PART. IL CAP. Xlt 

cipere idem est, ac rem extensam sioe extenslone con< 
velle." 

$.14. Cur pkilosophi meniem eum rebue eorporeis confud* 

Denique ne opus sit hic plura argnmenta recensere , i 
tantum, adversarios, quia voluntatem non intellexerunt nec 
clarum et distinctum mentis conceptum habuerunt , menten 
rebus corporeis confudisse : quod inde ortum duxit , quia 
quae ad res corporeas usurpare solent, ad res spirituales, 
non intelligebant , significandas usurparunt. Assueti enin 
runt, corpora illa, quae a causis externis aequipollentil 
plane contrariis versus contrarias partes propelluntur , quap 
in aequilibrio sunt, indeterminata vocare. Quum igitur i 
tatem indeterminatam statuunt, ipsam etiam, ut corpus in \ 
librio positum , videntur concipere ; et quia illa corpora nil 
bent nisi quod a causis externis acceperunt (ex quo sequit 
semper a causa externa determinari debere) , idem in vol 
sequi pulant. Scd quomodo res se babeant, iam satis eij 
mus ; quare hic finem facimus. 

De substantia vero extensa iam antehac satis etiam locu 
mus , et praeter has duas nullas alias agnoscimus. Quod a< 
dentia realia attinet et alias qualitates , satis illa explosa sunt 
opusest, iis refellendis tempus impendere , quare hic man 
tabula tollimus. 



n. 



BENEDICTI DE SPINOZA 



E T H I C A 



ORDINE GEOMETRICO DEMONSTRATA 



£T 



1N QUINQUE PARTES DISTINCTA 



m QUIBUS AGITUR 

l «t tio. 

* KJUTLRA BT ORIGINE MENTI8. 

* JKORIGINE ET NATURA AFFECTUUM. 

fc *I 8ERVITUTB HUMANA 8EU DE AFFECTUUM VI- 

11108. 
'• DC POTBNTIA 1RTBLLECTU8 SEU DE LIBERTATE 

ItMANA. 



EX 

WAEFATIONE EDITORIS 

B. D. S. OPERUM POSTHUMORUM. 



— Paulo ante obitum auctor eipresse petiit , ne nomen suum 
ctaicae, cuius impressionem mandabat, praefigeretur. Cur 
«Mod prohibuerit, nulla alia, ut quidem videtur, ratio est, quam 
Vfenoltrit, ut ditciplina ex ipto haberet vocabulum. Dicit et- 
■bin appendice quartae partis ethices cap. 25. , quod qui aliot 
aut re iuvare cupitmt, uttimul tummo fruantur bono, 
< ttudebunt, ut disciplina ex iptit habeat vocabulum. Sed 
in tertia etbices parte affectuura definit. 44. ubi quid sit 
«fcfto eiplicat , eos, qui tale quid patrant , non obscure ut glo- 
ritt coptdos accusat. 

Qumvis ad primam ethices partem praefatio requiratur, ea 
taaeai&a eius scripta longis parasangis superat , proque absoluto 
tf pctfteto opere haberi potest. Uanc noster pbilosophus in quin- 
fwpirtes distribuit , quarum prima tractal de Deo , secunda de 
*ntehumana , tertia de origine et natura qffectuum , quaiia de 
fnihde humana , et una de rcgula et vivendi norma deque homi- 
nunbono et malo , quinta denique de potentia intellectut seu de 
bkrtate humana , nec non de mcntis aeternitdte. 

h» prima parte demonstratur, quod Deus I. necettario exittat; 
^•mucussit; III. ex tola tuae naturae necettitate tit et agat; 
Hf. omitium rerum cauta iibera tit , et quod omnia in Deo tint et 
«* ipso itapendeant , ut tine ipto nec ette nec concipi pottint ; 
V. denique quod omnia a Deojuerint praedeterminata , non qui- 
knexlibertatis voluntate tive abtoluto beneplacito, ted ex ab- 
"fate Dei natura tive abtoluta potentia, 

Quod difficultates attinet, a nonnullis tractatui theolo- 
gico-politico oppositas, quod scilicet primo auctor Deum et 



152 ETHICES 

naturam confundat, vel (ut illi volunt) pro uno eodemque hab 
et secundo quod omnium rerum et actionum fatalem statoat nei 
sitatem ; ad earam priorem respondetin epistola 21. ad clarissin 
virum D. Oldenburgium scripta hisce verbis : Deum omnium 
rum cattsam immanentem, ut aiunt, non vero tranteuntem 
tuo. Omnia , inquam , in Deo esse et in Deo moveri cum Pi 
ajprmo, etforte etiamcum omnibut antiquit phiiosophis, i 
alio modo ; et auderem etiam dicere, cum aniiquit omnibut 
braeity quantum ex quibusdam traditionibus , tametsi mt 
modis adulteratis, coniicere licet. Ad posleriorem vero in 
stola 23. ad enndem data ita respondet: Hicpaucis explicare t 
qua ratione egofatalem omnium remm et actionum necessiU 
statuam. Nam Deum nullo modo fato subiicio , sed omnU 
evitabili necessitate ex Dei natura sequi concipio eodem m 
' ac omnes concipiunt ex ipsius Dei natura sequi, ut se ipsum 
telligat; quod sane nemo negat ex divina natura nccessari 
qui y et tamen nemo concipit, Deumfato aliquo coactum, 
omnino libere , tametsi necessario se ipsum intelligere. De 
haec inevitabilis rerum necessitas nec iura divina, nec htm 
tollit. Nam ipsa moralia documenta, siveformam legis seu i 
ab ipso Deo accipiant, sive non, divina tamen sunt et saluta 
et si bonum, quod ex virtute et amore divino sequitur, a 
tanquam iudice accipiamus, vel si ex necessitate divinae nat 
emanet, non erit propterea magis aut minus optabile, ui 
contra mala % quae expravis actionibus et ajfeclibus sequm 
ideo , quia necessario ex iisdem scquuntur, minus timenda i 
et denique sive ea, quae agimus, necessario vel contingi 
agamus, spe tameti et metu ducimttr. Haec fatalis rerum n< 
sitas , quia a causis ad existendum et operandum determinai 
quae causae rursus ab aliis quoque causis ad ciistendum ac 
randum determinatae sunt , ct hae iterum ab aliis , et sic ad 1] 
nsque (primam omnium causam omnia producentem , non 
productam) procedendo , a nostro philosopho propositionibuf 
27. 28. 29. partis I. ethices dcmonstratur. 

Deum absolute omnium rerum causam esse ct omnia ei 
emanare si statuatur, sequi inde videtur, eundem et pecca 
mali causam esse. Sed vero ad banc difficultatem et ad id , < 



PRAEFATIO. 



153 



u 



i 



t. 



fode dependet, noster philosophus responsum dat epislolis 32. 3 i. 
«136. CJarum iosuper ac manifestum est, nullani penitus posse 
C9M disseiisionein de eo nempc, quod ex Dco omnia fluant, et 
qni ab ipso aelerno decreto detcrminata et praeordinata sint, 
id ip*am uiulti Christiani non modo crednnt, sed quoquc 
necessariam veritalem propugnent. 

MemoratLs difficultatibas hacc superadditur , quod scilicet au- 
daratiam plane regulam et vivendi normam ct, quantum sum- 
■d hominis bonum spectal, aliud omnino staluat, quam vel 
Qrisias serrator nosler vel apostoli eius in sacra scriptura tradi- 
flm. Ut haec quoque removeatur diflicultas, non incousultum 
iffcfar, hac de re auctoris sententiam ob oculos ponere , et dcin- 
•ftostendere , eam nulla in rc a doctrina Christi el apostolorum 
Intpare. 

Haec, ut modo dictum cst, noster auctor in quarta cthices 
polctractat . et propositionihus 2G. ct 27. demonslrare annititur, 
■mfem, quatrmts earationv utitur, hoe tatitum sibi utilc iudi- 
t*rt y qnnd ad ititelligeJidum r.onducit ; ittud vcro matum , quod 
mpedirr pofest quo minus intelligamits. Demonstrat purro pro- 
pitrtnibus 23. et 2i. in cadt-ui quarta partc, virtutis es>c res 
UnUuniDlellectualiter vel ndacquate concipore, et cx idvis adae- 
futu *%m nihit aliud essc , quam c.r virtute absotute agrrc 
HinCflkit propositione 28. eiusdem partis, quia Dcus est sum- 
■«■, fww/ a mentc percipi pofest, Dei notitiam summum mcntis 
knKrn, et Deum cognoscere summam mcntis esse virtutem. 
fattrrea quicquid cupimus ct agimus , cuius causa sumus , qua- 
teou Dri habemus ideam, sive qua/cnus Dcum cogjtoscimus, ad 
fftiponem rejert. Cupiditatcm autcm bcnc facicndi , quae cx 
*• ifiZmrratur, quod ex ralionis ditctu vivimus, pictatcm vocat. 
hpiditatem deinde , qua homo , qui cx durtu rationis vivit, f>- 
Vhir, ut retiquos sibi amicitia iungat , honestafcm vocat, ct id 
knestum, quod homines^ qiti cx ductu rationis vivunt, taudant, 
*1 id contra turpe^ quod conciliandae amicitiae rcpugnat. Ibid. 
bsebo]. l.prop. 37. 

8ed el prop. 35. monstrat, homines, qualcnus ex ditctu ratio- 
vhvirunt , eatenus tantum nccessario rt semper (quntenus nimi- 
*& intellectus , voluntas , cupiditas aliique spcctantur aflcctus) 



154 ETHICES 

convenire; eos illud bonum t quod sibi appetunt , re 
nibus etiam cupere prop. 37. , et eo magis , quo mav 
quuiverint notiliam ; eosque, quantumpossunt t eo 
odium, iram t oontemtum etc. amore contra tive 
eompensare prop. 46. 

Elicit porro ex definitionibus amoris et intellecti 
odiumamore expugnare student, laetos et securos 
aequefacile uni homini , ae pluribus resistere, etfo 
lio quam minzme indigere; quos vero vineunt laetos 
quidem ex defectu, sed ex incremento virium. 
prop. 46. Agit antem de differentia , qnae inter h< 
solo affectu seu opinione , et eum , qui ratione du 
cedit, in scholio prop. 66. dictae partis, affirmatque 
nolit, ea agere, quae maxime ignorat; hunc verc 
sibi soli morem gcrere , e t ea tantum agere , quae i 
essenovit % quaeque propterea maxime cupit; et id 
lum priorem scrvum , sed posteriorem liberum vocat 

Liberorum omnium virlutem aeque magnam ce 
nandis, quam in superandis pcriculis, monstrat i 
69., item eos erga se invicem gratissimos esse p 
nunquam dolo malo , sed sempcr cum fide agere j 
libcriores esse in civitate, ubi ex communi decreto v 
in solitudine , ubi sibi solis obtemperant prop. 73. 

Haec, quaede vera libcrtate ostendit, ad foi 
scholio eiusdem prop. refert et dicit , virumforlcm n 
habere, nemini irasci, nemini ifividerc, indignat 
despicere , minimeque superbire. 

In quinta ethices parte conatur dcmonstrare, no< 
ctum , vel per mere intellectualem et adaequalam < 
rebusque acquirimus cognitionem pravos aflectus : 
inde summam quae dari potest meniis acquiescenti 
Dei amorem aeternum oriri a ) , et denique in con 
aeterno erga Deum amore nostram salutcm seu beat\ 
libertatem consistere. *) 



1) Vid. part. S. prop. 27. ct part. 4. prop. 52. una cum t 
1) Vid. part. 5. prop. 82. coroll. et prop. 83. 
S) Vid. scliol. prop. 36. part. 5. 



PftisriTio. 166 

m 

t fncdpm aconwn, quae philosophus noster de recta 
Mammunoque hominis bono a ratione dietari demon- 
iccuiiis, quaeservatornosterlesusCbristus eins- 
mc u c iiui t, eomparentur , non tantam summa inter 
tar coDTenientia,8ed et perspicietur, quae rmtio prae- 
cnm iis, qoae ipsi tradidere; qoin vi- 
itligionis Christianae in iis perfecte con- 
hjM enrm aerTator noster et apostoli docuerunt, 
fcjoc comprehenditnr, Deom seiiieet snpra omnia, 
m) ut se ipsum esse diiigendum. •) Imo eundem 
l anm orcni fci eo, qnod anctor noster demoostrmt, a 
sflbi manifestum est. 

stfo dare pmtet, qoa de cansa apostolns epist. adRom. 
fcrislianam religiooem dicat esse rationalem: qnia 
»eam praescribit eaqoe ralione fundatur. Erasmus 
ic locnm annotationibus notat, Originem ea, qnornm 
ddi t Tocasse rationalem religionem , et addit, Theo- 
innare, omnes nostras actiones iuxta rationis prae- 
kiendas esse , cni etiam Erasmus subscribit. 
ionem , sine qna nemo in regnnm Dei intrare potest, 
i amore , qui (demonstrante id ipsnm nostro philo- 
nitione Dei intellectuali oritur , manifesto videre est 
apostolns Iohannes in 1. epistola cap. 4. v. 7. 16. 
mrmtis cum v. 20. 21. de amore testatur. Praeterea 
mm consistere in victoria , quam in malos affectus ob- 
i terrenarum et vanarum cupiditatum mortificatione, 
ler In nobis inveniuntur; et e contrario in bonarnm 
ipiditatnm acquisitione, quae id tantummodo, quod 
um est, spectant, ut et in acquisitione Dei amoris, 
•mnimiacquiescentiae, laetitiae, veritatis, iustitiae 
«meternaque sunm cnique tribuendi est voluntas) et 
ftte., quae, prout philosophus noster evincit, snnt 
Ktos inteUectus : hoc, inquam, manifestum est ex 
ittoius in epistola ad Ephes. c. 4. v. 22—24. et ad 

aflB. c. 7. ▼. 12. et c. 22. t. 37—40. Luc. c. 10. v. 21. 28. 
•.§. to. Gal. c. 5. r, 1#. 



<<*i 




156 BTHICBS 

Coloss. e. 3. t. 9. 10. de Yetere etiiovohoaminfv 
c. 8. n y. 5. ad 15., nec non ad Gd. c 5. T. 16-adi 
imperio spiritus tn earnem diciU 

Qnod ▼eritalem rei ad aahiCeDi sdtn nerassariae pn 
conari inteltigere, parasque tateUectnaics nandsci 
ac secnndnm eas agere, hoe est, inxta rationis 
neqne cnm saera scriptnra, neque cum religioirJs 
damentis (qnod a multis ereditur, qni tantnm ttften» 
spiritn sen ratione dncvntnr) pugnet, sed magnatn psffeai 
ntrisqne conYeniat, id primo ex iis scriptnrae loels etasl 
qnibns mediUtio etacquititioYeriUUietsapientiae et sjocstfi 
telligitnr atqne commendatnr l ); nee non es lis, fa qariba 
pientia, notitia et inteUigenUa nt aetionnm earatfrararam d 
statnnntnr. *) Qnis enim infieias ibit , hnius notiliae , fanti 
teiligentiae etc. obiectnm dogmata saluUs esse, sen id ejd 
salntem obtinendam necessario seiendnm est? Sed et cnl rt 
mediUUo, qnam acqnisitio YeriUtis, inteHectns etc. insen 
nostrnm non sit inxU eins dicUmen tam YiYere, qnam op 
Nec pnUndnm est, Yocabnlis YeriUUs, sapientiae, notith 
in sacra scriptnra cogniUonem aut animi assensnm IJtera yi 
ptnrae tesUmonio nixam denotari : tnm enim magna re yw 
Uretnr insciUa , qouminiistajrtumlocumhaberet, quio 
riUte, sapientia etc. desUtuuntur. 

Secundo antem , quifleripotest, ut pnre inteUectnalf 
aequatas ideas de articulis ad salutem scitu necessariis he 
inxU eas ex dicUmine raUonis rivcre et agere non conyer 

i) Conf. Iobi 28, 13-28. PrOT. 1, 20. ad finem. c 2. 
13—30. 4, 5-8. 7, 4. 5. cap. 8. passim. 16, 22. 23, 23. 1 Gor. 
3, 1. Coloss. 2, 2.8. iTim. 2, 8.4. lpetr.2, 2. f . Qar 
▼ersu per Christi lucem admirabilem , ad quam vocateos, c 
rantiae tenebris haerent, intelligendum sit, ii pereipient, 
eos, qui talem de Deo eiusque voluntate notitiam possJder 
lege Tel scriptura nitilur (uti vulgus Iudaeornm, Rom. 2, 1 
eiatim focati habebant) , adhuc in f gnorantlae calfgine Ter/ 
fecUra elaritatem veriutis sen Terae et pnrae intellectualis 
e§»9 proprietatem. 

2) Vide de effectibus TeriUtis , notitiae etc. loeos alle 
▼erbiis, iisque adde Ies. 33, 6. 53, 11. afatth. 13, 15. 28 
17,3. Philipp. 3, 8. 9. 10. Iac.3,lT. 



PRAEFATIO. 



157 



Cfcristianae religionis fundamentis , quum primo sacrae literae 
(«nibus Christianis coacedentibus) , quae documenta invicem 
continere nequeunt, multis in locis id doceant, ut modo 
; deinde qunm novum foedus, quod Deus per Christum 
cninsque Christus est mediator ' ), in hoc consislat, quod 
suas leges, quas tabulis insculptas fsraclitis notas feceral, 
Mribas hominum inscribat *j, hoc esl, efliciat ut istarum legum 
nmn intelligant; et tertio quum huius foederis ministri non 
tentnr per literam seu scripturam , quemadmodum ii qui mini- 
atranmt sub veteri foedere 1 ), sed per spiritum 4 ), hocest, per 
* tate&ectum , prout ei prirao, nec non ei testiinonlo Iohannis epist. 
l.cap. 5. vers. 6. et alibi patct? Manifestum ergo est , ea cum 
Wunentis Christianae religionis concordare. 

vero id , quod hic de novo foedcre si\c de religione Chri- 

demonstratnm cst , multum difTert ab eo , quod plcrumque 

fccovnlguscredit; et quia praeiudicia, quibus ii labornnl. qui 

afam hac in rc fuvent sentcntiain, in cau*a rsseut, quod hisce 

pKi assensum praebcrent , qunedam notatu digna scripturac 

tetimooia proferenda sunt , tindc liquido appareat, munus Christi 

«biloris nostri et finem, ob quero in mundum venit, primarium 

Wsst homines hanc docere nolitiam, nc caccorum ritu, sicut 

lataeipcr legem mandatumve, sed pcr lumcn cognitionis ducc- 

mtar. 

Maam ergo testimoniuni est lohannis Baptistae in cvangclio 
ftaanuis cap. 1. vers. 17. quod sic habet : Lexper Mosen est data, 
fntiaet veritas per Christumfacta est, hoc est, Moses instiluit, 
■ per legem vel praeceptum duccrcntur homines ct vi legis vel 
pnccepti operarentnr ; Christus vero docuit, ut per lumen gratiae 
fcveritatisducerentur, viverent et agercnt. *) 

Alterum testimonium est ipsius servatoris , qui roganti Pilato, 
■unrei esset, ita Iohann. cap. 18. v. 37. ei Syriaca Tremellii ver- 

I) Conf. Hebr. 8, 6. 9, 15. 12, 24. 

*) Vid. ler. 31, 33. 34. 2 Gor. 3, 3. Ilcbr. 8, 8. 9. 10. 10, 15. 

Jj Vid. Rom. 2, 21. 29. 7, f». 2 Cor. 3, 6. 7. 9. Hebr. 7, 16. 

*) Vide tria allegata loca et Rom. cap. 8. usque ad vers. 17. Gal. 5, 

5 Vide lob. 1 , 4. 9. et cum iis compara v. 1. et 14. • itera 8, 12. 12, 
B *. 4*. quos compara cujd i#, 9. 



158 KTHICE8 

sione et cap. 17. vers. 17. inverso respondit : Ad koenatussui 
ad hoc veni in mundum, uttestarer ds veritate; nempe, 1 
veritatem Dei rationem vel intellectum esse. Utor vocula ratU 
non autem verbi (sic enim originale et Graecam vocabulmn h 
plerumque vertitur et eo apostolus Iohannes •) filium Dei inn 
primo quia testibus Erasmo in annotationibus suis ad ven 
cap. 1. evangelii Iohannis, aliisque linguarum peritis vox l 
multo melius per rationem , quam per verbum exprimitur ; d$ 
quia id, quod Iohannes de voce Xoyoq pronuntiat, optime di 
tione interna vel de intellectu , nullatenus vero de yerbo vel n 
intelligi aut iis applicari potest. Haec ratio in iniiio apud Dt 
quin ipsa Deusfuit, hocest, de divina natura participavit; 
hac nihil eorum, quae facta sunt, facta fuerunt; in hae 
vita , et haec vitafuit lumen hominum intellectuale, teste Ioh 
in evangelio cap. 1. vers. 1. 2. 3. 4. Ecquem latct, internan 
rationem sen intellectum non differre ab ipso Deo , et ideo in | 
cipio apud Deum , ipsamque Deum fuisse vel essentiae dii 
fuissc participcm? Quis inhciatur, sine eius opera nihil fa< 
esse , et denique hominum mentem a mcnte divina admirabiii 
illustrari? Quod autem haec de verbo vel verbis ore prolatis, 
in se considcrata non nisi aeris sunt motus, intelligi nequ 
videtur adeo manifestum esse, ut supervacaneum foret, id r 
nibus cvincere. Et quamvis Erasmus voce Adyoc, quam ratit 
interpretatur , non internam , sed externam potius rationen 
tellexerit , quia tamen cum aliis linguarum peritis expresse t 
tur, voccm koyoq apud Graecos quoque internam rationem s 
ticarc , nihil impedit , quo minus hoc sensu sumatur. 

Christus porro de veritate testatur, quod sanctificet Iofa 
c. 17. v. 17.19., quod regeneret Ioh. C.3.V.5.6. (Tit.3, 5. coi 
rato cum 1 loh. 5, 0.) , quod hominem revera liberum reddat 
c. 8. v. 31 . 32., quod per illam in omnem veritatem ducamur 
c. 14. v. 26. et c. 15. v. 16. et c. 16. v. 13. , quod per eam s 
ad Dcum accedamus Ioh. c. 14. v. 6. (comparato cum 1 Co 
2i.), et denique quod nihil omnino sine ea possimus facere, i 
ad salutem requiritur, Ioh. c. 15. v. 3. 4. 5. comparato cum 



V Yid. loh. 1, 1. ct H. 1 Ioh. 1, 1. 5, 7. et Apoc. 14, 13. 



FUfiFATlO. 159 

t U. t. 6., in quo loco id, quod de se ipso Christus dicit, se 
Kmpe esse reritatem, necessario eo seusu accipiendum est, 
jMnadmodum sumitur eo in loco, in quo Salomnn affirmal se 
■fejfectum et aeternam sapientiam essc. 

Quod id, quod Christus Matth. c. 5. v. 17. 18. eipressis verbis 
■dket, te non venisse , vt legem destruat, srdut compleat, et 
atrmatfore, ut coelum et terracitius transeant, quam vel iota 
fMnuna alphabeti litera) de lege, minime cum Christi vel lohannis 
tManonio pugnat , is percipiet, qui attendit , primo obligalionera 
ajnvli , quod lei iubet , et id , quo ii, qui sub lego sunt, ad obe- 
fatiam ei praestandam instigantur, duas res valde diversas esse ; 
mmdo hanc obligationem non minus in iis locuni habcre et ad 
*i»pectare, quibus lumen gratiae et veritatis illuiit, et ei rri 
MpKione mandala legiseisequuntur, quani in iis, qui ei legis 
paescripto \ivunt et ei solo eius mandato eadem pracstant. Ilinc 
oria facile inlelligere est, Icsuni Cbristum de hac tantum obli- 
ptiooe hoc in loco, non vero de >ila iuxta lcgcm instituenda 

Ha* tamen clarius percipiiinlur ei iis, qune ab apostolo de 

. kpUei traduntur; nimirum quod per Christum a Irgn liheremur 
inOmamnr (Rom. c. 7. v. 6. c. 8. v. 2. et Gal. c. i. v. 5.), quocl 
frQristi corpus lex nobis sit mortita (Rnm. c. 7. v. i. fi. Gal. 

, *2»». 19.) , quod lcr furn drsinat , quando venitfides (Gal. c. 3. 
*8J. 21. 25.), quod ministerium literac aboleatur (2 Cor. c. 3. 
&7. II. el Ilebr. c. 7. v. 16. 18.), quodii , qui sunt sttb gratia, 
Mo sint *?//' I*ge (Rom. c. 6. v. 1 i. 15.) , el denique quod lex iu- 
tisnonsilposila (1 Tim. c. 1 . v. 9. Gal. c. 5. v. 22. 23.). Quon- 
*n ifp» pi allegatis locis planum est , apostolum non modo de 

' h» eeremoniali , sed spcciatim dc lege morali loqui , haec non 
fKnmt inteliigi, uti indubitate ei ipsius senatorisciplicntione 
tJMoJique testimonin ad Rom. c. 8. v. 3. \. et c. 13. v. 8. 9. 10. 
talibi apparet , de obligationc ea , quara lci praescribit , sed dun- 
taatde >ita et opcribus secundum legem institucndis capienda 

Xmt. 

Tertium et ultimum testimonium est apostoli Pauli in epistola 
tf Kphev cap. 4. vers. 11. 12. 13. (collatis cum vers. M. ct 15.): 
Cnri<iu« Hedit alios guirfrm apos/o/os, a/ios vero prophctas^ aVos 



160 ETHICE8 

autem evangelistas^ alios autem pastores et doctore 
nem sanctorum , ad opus ministerii , ad aedificati 
Christi; donec perveniamus nos omnes ad unitaten 
tionis filii Dei in virum adultum , ad mensuram } 
Chrisii. Nam quis negetPaulum docere, Christui 
stolos, propbetas etc. in eum finem, ut nos omn 
mus, quemadmodum Christus cognovil; quin u 
scientiae Christi mensuram perveniremus? Quis 
laborem opusque ministerii eo spectasse, ut hominc 
imbuerenC? Quis denique renuat per eam scientiar 
sitionem sanctorum perfectionem effici , et ita Chrii 
ticari? 

Manifestum porro est, quod cognitio de noslr 
conscquenter talis, qualem omnibus apprecatur 
pure intellectualis de Deo eiusque voluntate sit cogn 
ea , quae auctore vel eiterno nititur testimonio. A 
primo inde , quod Icsus Christus palris sui voluntal 
tem salvificae doctrinae , quain ipsc praedicavit , in 
que eiusmodi scieutia , quae cxlerno firmatur tes 
locum nullum habuit. Secuudo quatenus rei ad 
necessariae cognitionc imbuimur, quae externo niti 
non perveuimus ad unitatcm fidei, quod scilicct in 
Chrislo unum sumus, quemadmodum ille cum p 
(Ioh. 17, 21.22.23. Gal. 3, 28.), neque ad firn 
apostolus flagitat, quamquc ut ncccssariam sequ 
tioneChristi profluentem statuit Eph. 4, 14.; sed 
rei veritatem percipimus; Sed et iam demonstrat 
eiversu 15. plana. 

Plura quam hacc tria possent produci testimon 
quae hic demonstranda sunt , non minori efficacia 
Verum ne nimis insistalur rei ei sacris literis tam n 
duntaxat dicendum , praecipuum , quod scriptura < 
testatur, sine qua, ut omnes Christiani concedun 
stianus esse polest, etper cuius fidei participationer 
stianus evadit, niti penitus spirituali sive mera inte 
tione ; quin id de ea solummodo et posse et debere 
ea bitjirfcs Dri (Rora. c. 3. v. 3.) , fides lesu Chrii 



PftABFATlO. 161 

• •**! t. 16. c 3. v. 22. PhU. c. 3. ▼. 9.) t JUUDei 
*• t. JO. fo Deo enim , ut qujvis novit , cni Dens inno- 
™i <I*«ni intellectuaJis tantum cognitio locum habet; 
^■vtriutemdoctrinaesalutis, quam praedicavit, in- 
¥**»itat (2Thess. c. 2. v. 13. 1 Tim. c.2. v.7.), 
■"^(Tit c. 1. ▼. 1. Ioh. c. 17. v. 3.), sapientia (Acl. 
&ttflat. cum v. 10. Rom. c. 10. v. S. comparato cum 
■ »• W. 2 Cor. c. 2. v. 16.), spirihu (2 Cor. c. 4. v. 13.), 
W«*(lCor. c. 12. v. 9. Gal. c. 5. v. 22.), verbum 
). t. 8.) quo notitiam rei ad salutem scitu necessariae 
f» sed interne in animo consequimur; testimonium 
testificatur in nobis de filio suo (1 Ioh. c. 5. ▼. 10.), 
n. c. 12. v. 3. Eph. c. 2. v. 8.) , optu Dei (Ioh. c. 6. 
) eharitas (Gal. c. 5. v. 6.) et nostra regeneratio vel 
ivificatio et satus (Col. c. 2. v. 12. 1 Petr. c. 1. ▼. 5. 
. 4.) efficaciter perficitur; aiia lex (Rom. c. 3. v. 27. 
11. 12.) seu aliud vitae exemplar , quamvel legis vel 
, quo sacri codicis scnsus eruendus cl res in eo con- 
idae sunl (2Tim. c. 3. v. 15.), id quod perfectam 
ludinem (Hebr. c. 10. v. 22. et c. 1 1. v. 1. Eph. c. 6. 
. 2. v. 5.) et absolute omncm excludit dubitationem 
. v. 21. Rom. c. 14. v. 23. Iac. c. 1. v. 6.), et deni- 
tabilitur (Rom. c. 3. v. 31 .*) , et quo Dei iustiflcatio 
datur, quae neque per legem (Gal. c. 3. v. 11- 21. 
).) neque ex legis operibus (Rom. c. 3. v.20.28. c. 9. 
i. c. 2. v. 16.) obtineri polest, quaeque per tegem et 
K est , per sacras literas testimonium accepit, et sine 
, absque scriptura revclata fiiit (Rom. c. 3. v. 31.). 
et prophetae testantur, et sinc lcgc aut scriptura 
' (haec etenim sibi invicem contrariari videntur, mul- 
•e non potuerunt), ea proprie sunt, quae non nisi 
ro intellectu intelliguntur. Huius generis sunt verbi 
lius, hocest, Dei Xoyoq seu Dei sapientia, veritas, 
aemorata , quia praeslantissimus animi habitus est, 

tx hoc loco denotat obligationem faciendi legis manda- 
iwu legem vivendi ei operandi rationom. 

n 



162 ETHICBS 

et generatim rerum essentiae. Nam quonkm s. scriptur 
testatur et ea ex sacrae scripturae testimonio eognosci ne< 
praeter externum scripturae insuper revelatio (loquor cu 
ptura) vel internum spiritus testimonium requiritur. 

Haec sola fuit ratio , quod postquam Iesus Christus 1 
pulis et Iudaeis omnem patris sui voluntatem aperuisset < 
verbis, iis praeterea dicat , qnod nemoad se potest venire, 
a patre datumfuerit (Ioh. c. 6. v. 65.), quod quo ad se 
necesse sit, ut a Deo audiverint et ab eo didicerint (Io 
v. 44. 45. c. 5. v. 37. c. 8. v. 43. 47.) , quod tpiritu* veritt 
venisset, eos omnia doceret , de se testimonium perhibere 
que in omnem dueeret veritatem (Ioh. c. 14. v. 16. 17. 26 
v. 26. c. 16. v. 13.). 

Haec quoque fuit ratio, quod apostolus, postquam Epl 
Colossensibus tam scriptis , quam verbis omne Dei conri, 
annuntiasset, ut nihil subticuerit (Act. c. 20. v. 17. a 
Kphesiis adhuc precetur , ut Deits ipsis det spiritum sapie 
revelationis in ipsius (Dei nempe) agnitione, utiislargial 
tninatos oeulos mentis , quo sciant , quid sperandum sit v 
Deo, et quam dives et gloriosa sit hacreditas, quam sanctis < 
ctc. (Eph. 1. v. 16 — 18.); Colossensibus vero apprecetur , 
pleantur cognitione vofuntatis Dei in omni sapientia etpr, 
spiritus atque crescant in agnitione ipsiusDei (Col. c. 1 . v 

Quin haec fuit causa , quod Israeli non nisi pcr literam 
eiusque voluntate edocto (Rom. c. 2. v. 17. 18.) et tcstimoi 
scripturae nitenti in lectione veteris testamenti velamcn cc 
positumfuerit (2 Cor. c. 3. v. 14. 15.), quod animalis kon 
intellige, qui per solam lheram , non autem per spiritum 
est , nonpercipiat spiritualia , quodque ipsi sint stuititia , 
ncqueaty nempe tali cognitione, quae ab imaginatione oi 
habet, cognoscere (1 Cor. c. 2. v. 14.)* quod e contrari 
tualis homo , qui scilicet de Deo , Dei filio etc. spirituales l 
intellectuales nactus est perceptiones, ornnia diiudicet, ei 
nemine hominttm animalium diiudicetttr (ibid. v. 15.). 

Restat denique hoc dejide dicendum , quod Paulus in i 
est ad Romanos scripta epistola c. 10. v. 17. vocabulo audi\ 
jouuat auditum auris externum , sed auditum aurU interr 



PRAEPATIO. 



163 



t# infelligere; el hoc cuivis, qui qunm anleccdentia tum conse- 
qmitia dicti capitis recle perceperit , manifestum erit. 

Nidloni esl dubium, quin lector vcritatis araans, quique, quae 
ua ticta snnt ex sacris literis, attente legit et omnia cuin iudicio 
popcadit, omnino concessurus sit id , quod demonstrare animus 
hft, iam esse demonstratum : vidclicet id, quod pbilosophus 
■Mterdemonstrat ab ipsa ratione praescribi de regula bene vivcndi 
rtsuuno hominis bono, accurate cum iis convenire , quae serva- 
taret apostoli docuerunt; nec non dogmata moralia Christianac 
inponis, vel ea , quae ut salvi simus facerc tencmur, perfecte in 
» comprehendi ; denique hoc studium, quo vcritatem articulo- 
tm doctrinae Christianae conamur intclligere cl secundum cam 
rr et agere, cum sacra scriptura el rcligione Christiana in 
mnVb concordare. 

Sitm ea , quae gentium doctor dc rarnc et carnalihus tradidit 
kamibus, per quos non nisi cnpiditatcs animales intclligcndao 
*t, veJ eiusmodi homines, qui necduin in aflcctus imperium 
BMsfdent. comparentur cum iis, quae philosophus in quarta 
pn> Hhices demonstrat de affeetuum viribtts el de humntia itn- 
Nouuin iis modcrandis, non minor in illis comcnientia, quam 
*a«4»astensis deprehendelur. 

KttUH hic Christiani ut rcm pracstantissiinani et notatu di- 
luunn, nostrum philosophum , quatcniis id dcmonslrat, 
*ntf Striptores sacri docent , quodquc cum Christianac religionis 
UHDeotis congniit , et dhinilalcm et sacrarum litcrarum aurto- 
, ritalan et »imul veritatem religionis Christianac ostcndcrc; adeo 
ttperhanc demonstrationcm de iis tam rcrti sinms aut cssc po?>si- 
*w, ot neque ludaeus, neque ethiiims, ncquc atbcus, vcl 
puquis sil, istas labcfactare possit. 

Quis aflirmabit ccrtitudinem , quae miracula pro fundamcnto 
hbet, inlcr Christianos locum obtinere, aul ucccssariam cs.sc, 
^pram demonstratum sit illis spcciatim competcre, ut tcrifatcin 
Wicalorum, qui ad salutem rcquiruntur, intclligant ; ct quum cer- 
uoBsit, absolutam ct immobilem certitudincm csse \critatis sive 
tene inteUectnaHs perceptionis proprietatcm ; undc flt, ut talis 
peieeptio oranimodam cerlitudincm inclndat? Qui cnim ficri pot- 
«t, ut ii , qui Ycritatem percipiunt, Dcum eiempli tfralia cxistcre, 

11* 



4 



164 fiTHICES 

Dei Glium , oempe Dei rationem vel Dei sapientiam hominv 
salvatorem et nos non posse sine eo salvari; Deom eiusqm 
quo salutem consequamur , esse cognoscendum , amandiu 
ut ii, inquam, miraculis indigeant, quibus de hisce veri 
certi fiant, quum in se ipsis plus certitudinis de his rebu 
niant, quam vel omnibns miraculis ullo unquam tempor 
posset acquiri? Iure ergo meritoque dixit Paulus, quod 
hoc est, qui sub lege sunt et huius rei veritatem haud c 
miracula petunt. *) Imo ut ea impetrarent, saepius Gl 
molestia affecere. Vid. Matth. c. 12. ▼. 38. c. 16. v. 1 
Marc. c. 8. v. 1 1 . Luc. c. 1 1 . y. 29. Haec rait causa , qu< 
stolus tantopere laboraverit summisque curis se defatigaver 
eos , qui Christo adhaerebant, ad omnem opulentiam persu 
et ad intelligentiam cognitionis mysterii Dei patris et 
perduceret. (Col. c. 2. v. 1. 2.)» quod et se fecisse gloriatu 

Quac ad defensioncm nostri philosophi et sublilissimori 
scriptorum adducta suul , refutationi corum inservienl , q 
dubio ex crassa et supina ignorantia et a suis passionibus 
acutissimum virum non tantum atheismi accusare , sedeti 
viribus lcctoribus suis persuadcre couati sunt, eum in suis ! 
atheismum docere ct eius positiones omnem religionem o: 
que pietatem ex hominum animis tollere. Profecto si ad 
ad hoc psalmistae tantum attendissent (Ps. 14, 1. et 5 
Dicit stultus in animo suo, nul/us Deus est y eos hic lo< 
pientiores ac prudcntiores reddere , quin etiam nunc eoruir 
ritatem ostenderc posset. Nam his verbis psalmista sati 
ostendit, taro horrendum facinus re vera in sapientes (int* 
noster philosophus ipsis fatenlibus collocandus est) nec cadc 
cadcre posse. 

Quare serio cuncti huius viri adversarii sint inoniti , ut, 
scripta examinanda animum applicuerint, sibi summostu 
Yeant, ne quicquam tanquam falsum ac sacris literis et n 
Christianae adversum repudient , antequam bene mentem c 
tcllexcrint, cum vero sacrarum literamm sensu et cumve 
gione contulerint et ad exameo re ocaverint. Imprimis s 



V CodL i Cor. 1, 22. 



PRAEFATIO. 165 

leeptus erroribus forte obnoiios ac opiniones suas 
«titutas de sacrae scriplurae sensu efficiant normam 
jdium sife veritatis , sivc falsitatis , vel eins , quod 
dice atque religione Christiana concordat aut discor- 
snim ei vero iudicare non tantum illi nullatenus pos- 
m forte relaberentur ad pristinas absurditates; adeo 
Dntun tanquam falsum et malum , et id , quod cum 
ut et eum Christiana religione convenit, tanquam 
om reiicerent. Nam quod Christiani in tot sectas 
[oi et omnes simul et singuli iactant summaque con- 
idunt , articulos suos , licet summopere inter se dis- 
ecum ipsis pugnantes, esse dogmata religionis Chri- 
dque id, quod ab hoc tanquam dogma divinum et 
umacsanctumlaudetur, ab illo ut diabolicum, im- 
tm repudietur; et quod denique tot turbae , totcon- 
m olim inter eos eicitatac , in hunc usque diem ad- 
it: horum omnium non alia fuit origo, quam quod 
maseriut, erroneos suos conceptus incertasque opi- 
rarum paginarum sensu ipsam scripturam et Dei in- 
e verbum , quac deinceps pro norma ct lapide Lydio 
Isitalis habent. Uaec schismata, hae contentiones 
i) dubio durabunt sine ulla emendationis spc , qnam 
li nec ad veram et infallibilem veritatis et falsitatis 
c ad id, quod cum sacra scriptura et cum religione 
nvenit vel ab iis discrepat , attendunt. 
an ei iis, quae dicta sunt, facile colligitur, quae- 
norma, quisve bic sit lapisLydius (in qua reChristiani 
fflthml), minus necessarium erit id ipsum ostcndere. 
niid scire levi eiamine dcsidcrat, animo volvat primo, 
Wdata , testimonia et leges csse actcrnas et ipsam 
bocest, aeternas esse veritates;*) atque doctrinam 
,iue Christianam in se continct religioncm , sola veri- 
i prout omnes Cbristiani largiri coguntur. Secundo 
wlal, verilatero et sui et falsitatis esse indiccm , eam- 
*tan, non autem per aliud quid cognosci posse. Hine 

"■•tt,tO. Ps. 119, 86. 138. 142. 144. 151. 152. 160. 



160 «WCM 

namque satis superque patct, solam veritatem esse mi 
normam. Quere Chrteliani, gul veritatem ejus, quod 
docet, intelligunt sea veras et puras habeat pereeptiof 
ea, quae paulo ante de ipea ,veritate vel de veris intelh 
ideisprotuHmus, infallibiliter et absolnte eerti enmt, a 
scriptorae percepisse atque Dei verbum ( possidere. 

Porro quia veritas , quemadmodum rerum natura ve 
simplexetindhis&ilisest, etquianopnisiunieacuiusc 
ritas verusque sensus dari potest, Chrisftani quatenus 
veritateminteDigunt, neeeuvrioineademmenteetinei 
tentia eruni coagmentati teste Paulo 1. ep. ad Gor. c. 1. 
et ad Phil. c. 2. v. 2. et c. 3. v. 16. 

Quin constaoter et in aeternum cupient et volent 
quod spiritus sanctus de tolerantia praecipit; et ideo t 
fide porrigent rnanum (Rom. c. 14. v. 1. iis puta, qui 
uotitia deficit), et infirmorum infirmitates sustinebu 
c. 15. v. 1. errantium inteUige inscitias), proprium o/ 
bunt (Gal. c. 6. v. 4. Bom. c. 14. a v. 4. ad 14. 2 Cor. c. 
nec donUnabuntur aliorumfidei (1 Petr. 5. v. 3.), sed ei 
tes erunt placidi , eosqueeum mansuetudine erudient t 
turi, num/orte Deus illis sit daturus eonversianem, ut 
veritatem. ! ) 

Tolerantiam hanc non tantnm se extendere ad eos , < 
erroribus imbuti sunt, sed ad eosquoque, quiinfum 
bus et essentialibus fidei articulis errant, docuil nos sv 
apostolus Pauius. Licet enim Gaiatae translati essen 
evangelium (Gal. c. 1. v. 6. 7.) quam quod de Christo 
tum luerat , et in hoc versareotur errore , iustitiam et c 
ritus opera neque ex fide , neque ex obedientia veritatis : 
operibus legis et per legem acquiri (id enim est errare 
mentali fidei articulo) : eos tamen bis omnibus transmis 
suos Gal. c. 1. v. 11. c. 3. v. 15. c. 4. v. 12., nec non, 
appellat Gal. c. 4. v. 19. et alibi. 

i) Vid. 2 Tlm. 2, 24. 25. 26. 1 Thess. 5, 14. 15. Matlh. f 
quo loco arundo quassata ac luceroa crepitans eos bomines 4 
multis dubiis immersi suot et in quibus sol veritatis necdum 
sub nebulis et ignorantiae et errorls occultus est. 

2) V/d. Gai. 2, 21. item cap. a. et 5. passim. 



PRAEFATIO. 107 

netma doctor genthim epist. ad Philippenses c. 3. 
Boc scntiavua (nempe quod iam modo de lesu Chri- 
p eiusqne virtute docueral, quibus nostra vivificatio, 
c. perficiuntur) , et si quid aifier sentitis , etiam hoc 
4t vobis; manifeslissime innuit, se eos velle tolerare, 
lo fondunentali de iustificatione aliter, acipse,.nec 
ebat, santiebanl; sed et eos se pro fratribus et eccle- 
\ velle agnoscere. 

oidem ii, quiei impotentia et ignorantia non minus, 
vili errent , et infans in Christo (eum puta, qui de 
Jbus fidei articulis male sentit) aeque necessario sit 
fans nataralis , el insuper ad adolescentiam et virilem 
hristo consequendam et educatio et longum tempus 
et sacra scriptura infantem , adolescentem et virum 
*pectu graduum cognitionis distinguat, patet eos, qui 
lalibus, imo quocumque erraut modo, esse tolerandos. 
;o Chrisliani , quia fovent diversns opiniones , ab in- 
ant, se iuvicem pro Dei hostibus habeant, haereticos 
ellent , atro carbone notent , persequantur et facinora 
iibus veri Christiani abhorrent, nullatenus vcritatem, 

falsam opinionem pro fundamcnto habent. 

quit id , quod nunc de Christiana religione ostensum 
ura, videri cum iis pugnare, quae philosophus in 
iheologico- politiro demoustraoda sumserat; 
onem in sola obedientia consistcre , et veritatis inda- 
nedilationem ad pure intellectuales atque adaequatas 
i ideas earum rerum , quas scriptura doeet , nullum 
un. Quicumque vero hunc tractatum bene evolverit, 
irus rationum , quae subtilissimum virum movenint 
gnandum , et siinul comperiet nostrum auctorem ra- 
oscere religionem. 

et, nobiscum ita comparatum esse et nos in eo statu 
itos, ut necessario sola obedientia, non vero cogni- 
ur? Quem fugit , multos in eodem statu ad vitae et- 
ninum permanere? ilorum rcspectu concedi facile 

1 yir acutus iu dicto tractatu demonstrat , quod scilicet 
o vojumine non aliam sui notitiam /lagitat , quara se 



T- i 



168 PIUEFATIO. 

iustissimum summeque misericordem et unicam esse viUe m 
plar ; seque duntaxat obcdientiae et charitatis iustitiaeque e» 
tio colendum. 

Indicat variis in locis apostolus multos, ut per cognitie 
ducantur, non aeque aptos esse , etplurimos, sicnmtotogc 
humano conferantur, per obedientiam ducendos esse. 8c 
enim in 1. epistola ad Cor. c. 3. v. 1. 2. : Et ego y Jratres m*», 
potui loqui vobiscum tanquam eum spiritualibus % hoc est, 
spiritu et intellectu ducuntur, sed tanquam eum camalibx 
tanquam infantibus in Christo , hocest, qui per obedienUaa 
cendi sunt. Lac praebui bibendum vobis y hoc est, nfont 
vobis viam obedientiae eaque vos alui , et non dedi vobis d 
hocest, nondedi cognitionem. Non enim adhucpoterati», 
nec etiam nunc potestis edere solidiorem cibum. 

Ait praeterea idem apostolus 1 Cor. c. % v. 6. Sapien 
loquimur intvr perfectos , hoc est, loquimur de via sapie 
inter spirituales (confer eiusdem cap. vers. 15.), qui spirii 
intellectu aguntur. 

Denique in epistola 2. ad Timoth. c. 3. v. 7. tales desc 
qui omni tempore discunt et nunquam ad cognitionem ver\ 
venire possunt, ut scilicet ea , quae ad salutem sunt necesa 
cognoscant. Etenim per legem aut scripturam scire ludac 
infantibus in Christo est propiium , et oranes, senes et jnv< 
docti et indocti , ingenio pollentes aut eo destiluli , aeque ad 
idonci sunt. 

Qui modo dicta et a nostro philosopho in tractatu men» 
demonstrata, Deum nimirum in scriptura solam obedientian 
exigere et philosophiam cum theologia nihil haberc conuz 
quum utraque proprio nitatur Ulo , pro noiiis et seditiosis op 
nibus habuerunt, easque summo studio falsas esse demoni 
conati sunt, assensum iis praebebunt, quae de Christiana 
gione, quantum eius specUtur cognitio, ostendimus. 

Haec Um ad ethicam, quain ad sententiam auctorisn 
defendendam visum fuit adducere, quae praeter opinionem 
lixius tracUU sunt. Sed hic subsistendum , ne lectori Uet 
creetur. . . . 



I N D E X 

• , definittonum J. quae m ethice continentur. 



PARS I. 

tes. t. Causa sui. 2. Res finiia. 3. Subsianlia. 4. At- 

,. 5. Modui. f . Deus. 1. Res libera et necesfaria *. oo 

Aeternitas. 

t— 7. 

SubslanUa prior est nalura suis affectibus. 

tantiae ditersa attributa babentes nibil inter se commune 

ibil inter se commune babent, earum una alterius causa 

»test. 

•lures res distinctae vel inter se distinguuntur ei diversi- 

itorum substantiarum , vel ei diversitate earundem affe- 

latura non possunl dari duae aut plures substantiae eius- 
le sive altributi. 

intia non potest produci ab alia substantia. 
Substantia ab alio produci non potest. 
d substantiae pertinet existere. 
«tantia est necessario infinita. 

i remUtatis aut esse aliqua res babet, eo plura altributa 

iunt. 

lque unius substanliae attributum per se concipi debet. 

•ubstantia constans infinitis attributis, quorum unum- 
Mternam et infinitam existentiam eiprimit, necessario 



ibstantiae attributum potest vere concipi, et quo tequa- 

tantiatn posse dividi. 

i absolute infinita est indivisibilis. 

lfoHa substantia , et consequenter nulla substantia cor- 
quateoos substantia est, est divisibilis. 
trs substantiae est substantia Boils. 



170 ETHICBS 

14. Praeter Deum nulla darl neque eoncipi potetl sobstantia. 
Gorollar. 1. Deus est unicus. 

C o r o 1 1 a r. 2. Rei extensa et res cogiUns sunt Dei attribula. 

15. Quidquid est in Deo est, et nihil sine Deo esse neque oonoipi ; 
Scbolium. Vulgi errores de Deo. 

16. Ex necessiute divinae naturae infiniU infinitis modis (h. e. 
quae sub intellectum infinitum cadere possunt) sequi debeaL 

Gorollar. l— a 

17. Deus ex solis suae naturae legibus et a nemlne coaetos agit. 
Gorollar. l. 2. Scholium. Deus est causa libera. 

18. Deus est omnium rerum causa immanens , non v ero transieu 

19. Deus sive omnia Dei atlribuu sunt aetorna. 
S c h o 1. Dei existenlia aeUrna est verius. 

20. Dei exisUnlla eiusque essentia unum et idem sunt 
Coroliar. 1.2. 

21. Omnia quae ex absoluta natura alicuius attributi Dei seqi 
semper et infinita existere debuerunt, sive per idem attri 
aeterna et infiniu sunt. 

22. Quidquid ex alio Dei altributo , quatenus modificatum est Uli 
ficatione, quae et necessario et inflniu per idem existit, se< 
debet quoque el neccssario el infinilum existere. 

23. Omnis modus qui el necessario et infinitus existit, necessaric 
debuil vel ex absoluu nalura alicuius attributi Dei, vel ex 
attributo modificato modificalione, quae et necessario et i 
existit. 

24. Rcrum a Deo productarum essentia non involvil existentiam. 
G o r o 1 1 a r. ,, Deus est causa essendi rerum.* 4 (Scholast) 

25. Deus non Untum est causa efficiens rerum existentiae, sed 
essentiae. 

S c h o 1. Deus est causa sui el omnium rerum causa. 
Gorollar. Res particulares nihil sunt nisi Dei altributorun 
ctiones. 

26. Res quae ad aliquid operandum determinaU est , a Deo noec 
sic fuit determinala ; et quae a Deo non est determinaU, non 
se fpsam ad operandum determinare. 

27. Res quae a Deo ad allquid operandum determinaU est, se ipsi 
delerminaUm reddere non potesl. 

28. Quodcumque singulare, sive quaevis res quae finiU est et del 
naUm habet existentiam, non potesl existere nec ad opeia 
deUrminari , nisi ad existendum et operandum determinetur a> 
causa , quae eliam finiu est el dcterminaUm habet existentiai 
rursus haec causa non potest eliam existere neque ad opera 
determinari , nisi ab alia, quae etiam finiu est, etdetennis*! 
existendum et operandum , et sic in infinitum. 

S c h o 1. De Deo rerum causa. 



INDEX. 171 



■ntara nauium datur contingens , sed omnia ex neees sitate 
itnme deienninata • unt ad certo modo existendum et ope- 

itnra naturans et natura nalurata. 

tns actu Anitus aut actu infinitus Dei attributa Deique 

i eomprebendere debet, et nihil aliud. 

i aclu , aive is finitus ait sive infinitus, ut et voluntas, cu- 

mor cte. ad naturam naluratam, non vero ad naturantem 

►enu 

i non potest vocari causa libera, sed tantum necesaaria. 
I. Deus non operatur ex liberlate volunlatis. 
fc. Voluntas ad Dei naturam non pertinet. 
alio modo neque alio ordine a Deo produci potuerunt, 
luetae sunt. 

Necessarium , impossibile, contingens. 
De voluntale Dei. 

stia esl ipsa ipsius essentia. 
'.oncipimus in Dei poteslate esse, id necessario esl. 
t, ei cuius nalura aliquis efTectus non sequatur. 
De praeiudiciis quibusdam. 

PARS II. 

es. 1. Corpus. 2. Esscntia. 3. Mea. 4. Mea adae- 
». Duratio. 6. Realitas et perfeclio. 7. Rcs singulares. 
"ogit/itio atlributura Dei est, sive Deus est res cogitans. 

iribulum Dei est, sive Deus est res extensa. 

ir necessario idea tam eius essentiae, quam omnium quae 

isentia necessario sequunlur. 

ores de Dei potenlia. 

ex qua infinila infinitis modis sequuntur, unica tanlum 

* 

ile idearum Deiim, qualcnus tantum ut res cogitans con- 
pro causa agnoscit, et non qualenus alio altributo ex- 
i. e- tam Dei altribiiloriiiii quam rerum rftngulariuro ideae 
deata sive res perceptas pro causa efficienle agnoscunt, 
Deum, quatenus cst res cogitans. 

ae attributi modi Deum , quatenus tantum sub illo atlri- 
t modi sunt, et non quatenus sub ullo alio consideratur, 
inbent. 

anW* 

mexio idearum idem est ac ordo et connexio rerum. 

m. Scholiura. 

n singulariuui sive modoruio dod exislenlium ita debeul 



172 KTHICES 



eompreheodi in Dci infinita idea , ae reram ilngtilariain give 
rum essenliae formalea in Dei attribatis conUnentar. 

Gorollarium. Scholium. 

9. Idea rei singularis actu eiistentis Deam pro caasa habet, noa qm 
tenus inQnitus est, sed quatenua alia rei singultris actn existeai 
idea affectus conslderatar, caius etiam Deos est causa, qoalaasj 
alia tertia affectus est, et sic in infinitum. 
10. Ad essentiam hominis non pertinet esse substantiae, sfre fubelMtJ 
formam hominis non constituit 

Scholium l. Corollarium. Scholium 2. 
tt. Primum quod actuale mentif humanae e$»e constitoit nihil alind esl 
quam idea rei alicuius singolaris acta existentls. 

C o r o 11. Mens humana pars est inflniti intellectas Dei. 

Scholium. 
12 Quidquid in obieclo ideae humanam mentem constituentis oonttafft 
id ab humana mente debet percipi , sive eias rei dabitur in meil 
necessario idca; h. e. si obiectum ideae humanam mentera conHt 
tuentis sit corpus , nibil in eo corpore poterit contingere , quod 1 
mente non percipiatur. 

Scholium. 

13. Obieclum ideae humanam mentem constituentis est corpus, tht 
certus exlensionis modus actu exislens , et nihfl aliud. 

Corollar. Homo mente et corpore constat, et corpus humanssl 

exislit. 
S c h o 1. Praemiltenda de natura corporum. 

Axioma 1.2. Lemm. 1—3. Corollarium. 

Axioma 1. 2. Definilio. Individuum. Axioma 3. Lemm.14 

Scholium. 
Postulata 1—6. 

14. Mens humana apta esl ad plurima percipiendum , et eo aptior, oj» 
eius corpus pluribus modis disponi potest. i 

15. Idea, quae esso formale humanac meotis constituit, non est ste*j 
plex, sed ex plurimis ideis composita. ■ + 

16. Idea cuiuscumque modi , quo corpus humanum a corporibus 
nis afficilur, involvere debet naturam corporis humani, et 
naturam corporis externi. 

Corollar. 1. 2. 

17. Si humanum corpus affectum est modo, qui naturam corporis •!-■ 
cuius externi involvit, mens humana idem corpus externum ntaHi, 
existens vel ul sibi praesens contemplabilur, donec corpus afficUof J 
affectu, qui eiusdem corporis existentiam vel praesentiam seeluast 

Corollar. Schol. Mentis imaginationes. ,. 

18. Si corpus bumanum a duobus vel pluribus corporibos simot afa* 
ctum fucrit semel , ubi mens postea eorum aliquod iraagioabHef» 
alatim el aliorum rccordabitur. 

ScboL Quidsit memoria. 



INDEX. 173 



ipsmn humanum eorpus non cognoscit, nec iptmn 
scft, nisi per ideas affectionum , quibus corpus afficitur. 
kUMUue datur etitm in Deo idet sive cognitio , qute in Deo 
nodo sequitur et ad Deum eodem modo rcfertur, tc idea 
oitio corporis humtoi. 
nlis idea eodem modo uniit est menti tc ipsa meos unitt est 



nnaoa non taotom corporis affecliones, sed etiam harum 

nim ideas percipit. 

• jpsam non cognoscit, nisi quatenus corporis affectiooum 

rcipit. 

mnana partium corpus humanum componeolium adaequa- 

nitjonem non involviu 

siuscumque affectioois corporls humani adaequalam corpo- 

ni cognitionem non involviu 

imtnt nullum corpus exteroum ut actu existeos percipit, nisi 

s affectionum sui corporis. 

rium. 

iuseumque affectionis corporis humaoi tdaequtttm ipsius 

corporis cognilionem non involvit. 

Teclionum corporis bumani , quttenus td bumanam mentera 

referunlur, non sunt clarae et dislinctte , sed confuste. 

D. 

eae cuiuscumque affectionis corporis bumani adaequatara 

e mentis cognilionem ooo involvit. 

rium. Scholium. 

duratione nostri corporis nullam ni&i admodum inadaequa- 

aiUonem habere possumus. 

foratione rerum singultrium, quae cxlrt nos sunt, nulltm 

sodum iotdaequattm cogniiionem htbere possuraus. 

r. Omnes res particulares conlingenlcs ct corruplibiles sunt. 

idete quatenus ad Deum referuntur verae sunl. 

i ideis posilivum est, propter quod falsae dicunlur. 

klea , quae in nobis e&t tbsolutt sive tdaequttt et perfecla, 

st 

i eonsistil in cognitionis privatione, quam idete inadaequatae 
itilatae et coofusae involvunt. 
De falsitate et errore. 

oadaequatae et confusae etdem neces&ilate coosequunlur ac 
laiae sive clarac et dislinctae ideae. 

d omoibus coromune quodque aeque in parte ac in toto est, 
rei siogularis essenliam constituit. 

sae omnibu* coromunia quaeque aeque in parte ac in toto 
aoo possunt concipi nisi adtcquate. 

Qutedam ideae s. noiiones omnibus bominibus sunl com- 
es. 



174 ETHICES 



39. Id quod corpori humano et quibusdam cerpcribus extenris , a qi 
bus corpus bumanum affici solet, quodqne in cufoseomqiie hen 
parte aeque ac in toto commune est et prbprinm, eiusetiamM 
erit io mente adaeqnata. 

Gorollarium. 

40. Quaecumque ideae in mente sequuntur ei ideis, qnae in ipsa w 
adaequataCf sunl etiam adaequatae. 

Schol. t. NoUones communes, secundae, transcendentnles, ni 

versales. 
Schol. 2. Tria cogniiionis genera: opinio v. imaginatlo, ratto 
scienlia universalis, scfentia intuiliva. 
4t. Gognilio primi generis unica est falsitatis causa, seenndi autem i 
tertii est necessario vera. 

42. Secundi ettertii, et non primi generis cognilio doce^ nos vernm 
falso distinguere. 

43. Qui veram babet ideam , simul scit se veram babere ideam , nee 4 
rei vcritate potest dubitare. 

Schol. Deideaideae, idea vera ct falsa ai. 

44. De nalura rationis non est res ut eontingentes , sed ut necessaria 
contemplari. 

Gorollar. 1.2. Scholium. 

45. Unaquaeque cuiuscumque corporis , vel rei singularis actn existenl 
idea Dei aeternam et infinitam essentiam necessario involvit. 

Scholium. 

46. Gognitio aeternae el infinitae essentiae Dei , qtiam unaquaequeMt 
involvit, est adaeqtiata et perfecta. 

47. Mens humana adaequatam habet cognitioncm aeternae et infiatti 
essentiae Dei. 

Scholium. 

48. In roententilla csl absoluta sive libera voluntas, sed mens ad fcH 
vel illud volendum determinatur a causa, quae etiam ab alia deMP 
minataest, ct hacc iterum ab alia , et sic in infinitum. ( 

Scholium. ; 

49. In mente nnlla datur volitio sive affirmalio et negatio praeler iUs» 
quaraidea, quatenus idea est, involvit. 

C o r o 1 1. Volunlas et inlellcclus unum et idein sunt. 
S c h o 1. De quatuor adversariorum obiectionf bus. 
Quid haec doclrina ad usum vitac conferat. 

PARS III. 

Praefatio. Plerorumque scriptorum et Gartesii sentenUa deaM^ 

bus humanis. 
Definitiones. 1. Gausa adaeqtiata et inadaequata s. pa idi W r 

2. Agereetpati. 3. Affeclus. 
Postulata 1*2. 
Propos. 1. Mens nostra quacdam agit, quaedam vero patilsr; 
aempc quatenus adaequ&tas habet idcas , eatenus quaedam 



175 






urio agit, et qoatenns ideas bahet inadacquatas , fatenus necessa- 
rio quaedam paliurr. 
Corotlarium. 

1 Xee eorpus mentem ad cofitandum, nee mens rorpus ad motum 

aeque ad quirtem, oec ad aliquid (s\ quid esl) aliud determinare 

potesL 
SthoL Mens et eorpus una eademque res esl. 
IMentis actiones es solis ideis adaequatis oriuntur: passiones 

auiem a soiis iaadaequatis pendeol. 
SehoL De passionibus. 
V Nulla res nisi a causa eiterna polest destrui. 
y lei eateaus cootrariae sunt naturae, boc est, eatenus in eodem 

mbieeto esse nequeunt, qnatenus una alteram potest destrucre. 

I Caaqnaeque res, quatenus in se est, in suo esse perseverare co- 
•aror. 

t Coaatu, quo unaquaeque res in suo esse pcrscvcrare conatur, nibil 

Hi praeter ipsfus rei actualcm essentiam. 
*• Coaalus, quo unaquaequc res in suo esst perseverare conatur, nul- 

huotempus finilum, sed indefinitum invohit. 
I Meiw tam quatenus claras et dislinclas, quam quaienu* confusas 

kibftideas, conalur in suo csse pcrseverare indetinila quadam du- 

ntione. et buius sui conaius est conscia. 

ici«l. Toluntas, appelilus, cupiditas. 
• Uw. quae corporis nostri nislentiam in\olvit, in nostra mente 

farisequit, sed eidem est contraria. 
*■ Qwiquid corporis noslri agendi polentiam augrt vel minuit, iuval 
vicoerret, eiusdeoi rei idea mentis nostrae cogilandi potentiam 

*ajttvrl minuit, iuvat vel coercet. 
Sckil. Dp tribus primitivis affeclihus lactiliac, tristilinr, 

rapiditalis. 
* aVn«quanium potest, ea imaginart conalur, quac corporis agciiili 

potfntiam vel augent >el iuvant. 
™* Uuam mms ra imaginatur, quae corporis agendi potrnlinm minuunl 

»H ro^rcent, conatur, quantum potest, rerum recordari, quae 

■«rum existeniiam secludunt. 
*.*roIlar. Scbol. Quidsilamor. quid odium. 
■*• Si mens dnobus affectibus siniul afferta srmel fuit, ubi postea eo- 

nna alterutro afflcietur, afficiclur rliam altrro. 
■*■ tn quaecumqae potcst esse per arcidrns rausa laelitiae, tristitiae 

'el eopiditalis. 
Csrollar. Sebol. De sympathia ct antipalhia. 
*. Ei ro <olo, quod rem aliquam aliquid habrre imaginamur simile 

*i*cto, qaod raentem laelitia vel trfatitia affirerr solet , quamvis 

4. ia<)qo res obiecto est similis. non sit borum affrctuum efflciens 
n b QU * eam UmeB amabimus vel odio habebimus. 
n - m rei, que dos tristitij* sffectu afficcre solet, aliquid babero 



176 ETHICES 

iraaginamar simile alteri, quae noa aeqne magno UetltUe af« 
lolet afflcere , eandem odio nabebimua ei aimul amabimoa. 

S c h o 1. De animi fluctualione. 
ia. Homo ei imaglno rei praeteritae aut futurae eodem laelitUe et I 
aliliae affectu afflcletur, ac ei imagine rei prieientia. 

S c h o 1. 1. De re praeterlta et futura. 

Schol. X Quidaitipea, metua, aecuriua, deapefatio, gaudiu 

■ conscienliae morsus. 

19. Qui id quod amat dea trui imaginatur, contristabitur; ai aut 
conservari, laetabitur. 

20. Qui id quod odio babet destrui imaginatur, Uetabitur. 

21. Qui id quod amat Uetltia vei trislitia affectum imaginatur, Utfl 
eliam vel trislitia afflcietur ; et uterque hic affeotua maior aut mft 
erit in amante, prout uterque maior aut minor est in re amaU. 

22. Si aliquem imaginamur Uetitia afficere rem, quam amamus, aj» 
erga eum afjflciemur: ai contra eundem imaginamur tristitia eand 
afficere, e contra odio etiam conlra ipsum afficiemur. 

Schol. Comraiseratio , favor, indignalio. 
23 Qui id quod odio habot trislilia affectum imaginatur, UeUbitur: 
conlra idem laelitia affeclum imaginetur, contrisUbitur; et ut 
que hic affcctus raaior aut minor eril, proul eius contrarius M 
aut minor est in eo , quod odio habet. 

S c h o 1 i u m. 

24. Si aliquem imaginamur laetilia afficere rem, quam odio habeai 
odio etiara erga eum afficiemur: si contra eundem imaginamar I 
stitia eandern rem alficere, amore erga ipsum afficiemur. 

Schol. De invidia. 

25. Id omne de nobis deque rc amata affirmare conamur, quod nes ' 
rem amalam laetitia afficere imaginamur; cl contra id omne nega 
quod nos vel rem amatam tristitia afflcere imaginamur. 

2G. Id omne de re, quam odio haberaus, affirmare conamur, qa 

ipsara trislitia afficere imaginamur; et id conlra negare, oa 

ipsam laelitia afficere imaginamur. 
Schol. Dcsuperbia, cxisliraalione, despectu. 
27. Ex eo, quod rcm nobis similera et quam nullo affectu prosef 

suraus, aliquo affectu afiici imaginamur, eo ipao simili afsi 

aflicimur. 
Schoi. 1. Commiseralio, aemulatio. Gorollar. 1—3. SchoL 

De benevolenlia. 
2S. ld omne quod ad laetitiam conducere iroaginamur, conamurfl 

raovere ul fiat; quod vero eidem repugnare sive ad trisuUamOf 

ducere imaginaraur, amovere vel dcslruere conamur. 
2*J. Nos id omne agere conabiraur, quod homines cum Uetitia adspssi 

imaginamur; el contra id agere aversabimur, quod bomuMS a* 

sari imaginamur. 
Schol. Ambitio, huraaniUs; laus, vituperium. 
30. Si qtiis aliquid egit, quod reliquos laetitia afficere tmagiaatar, 



INDEX. 



177 



laetftia conoomilaalo idea aaf, tanqnam eausa , aflicfetur, sfve te 
s/sam eam Ueiiiia eontemplabitnr. SI eontra aliquid egit, quod 
mnaaae CrialHin affioare imaginatar, eo ipium cum urUtitia eontra 
OBiomplabitnr. 
lcitL Gloria, pudor; aequieseenUa in se ipso et poenitentia. 

*. fl afiqnem Imaginamur amare vel cupere vel odio habere aliquid, 
smd ipsi amamns , eopimns vel odio habemus , eo I pso rem con- 
tiutjoj amabimns elc. Sf autem id quod amamus eum aversari 
faannamur, velrontra, tum animi fluctualionem paliemnr. 

Cerollariom. Scbolfnm. 

& litliquemre atiqua, qua onns solus potiri potest, gaudere ima- 
sjaamar, eonabimar emoere, ne ille illa re potiatur. 

llfcsL Homiues natura f nvidf , ambiliosi, misericordes. 

a\ Qanm rem nobis simflem amamus, conamur, quantum possnmus, 
atlcera, ut noa contra amet. 

I Qaa mawri affeelu rem amalam erga nos affeetam esse imagina- 
■ar, eo magirgloriabimur. 

K fitaisimagioatur rem amatam eodem vel arctiore vinculo amici- 
me, qao ipse eadem solus potfebatur, alium sibi inngere, odio 
am ipoam rem amatam afficietar, et iili alteri invidebit. 
lcasL Dezelolypia. 

*• Q«i rei, qua serael deleetalus est, reeordatur, cupit eadem cura 
■sdem poUri circumstanUfs, ao quura primo ipsa delectalus est. 

, Carollar. ScboL Desiderium. 

*• Gsfialtas, quae nrae IristiUa vel laeUtia praeque odio vel amoro 
«n, eo est mafor, quo affectus maior eit. 

* flaoji rem amatam odio habere inceperit, ita ut amor plane ab- 
•wsr, eandem maiore odio ex pari causa prosequetur, quam si 
jj— nanqnam amavissel, et eo maiori, quo amor antea maior 

*■ QaJ alitraem odio habet, ei malum inferre conabitur, nisl ex eo 
omiBfsini malum oriri timeat; et conlra qui aliquem amat, ei ea- 
ooa lege benefacere conabitur. 
lchoL Timor, verecundia, consternatio. 
*• <N le odio baberi ab aliqno Imaginatur, nec se ullara odii causam 
flli dedisse credit, eondem odio contra habebit. 
lehol. i. CoroIIar. 1.2. Schol. 2. Ira, vindicta. 
*• litafsabaliquoseamari fmaginatur, nec se ullam ad W causam 
*dn«e eredft, eundem eontra amabit. 
MhaL L GraUa s. graUludo. GoroIIar. Schol. 2. Crudclitas. 
*■ Qai ia aliqnem amore aut spo gloriae motus beneficium contulit, 

cmtristabilur, sf videril, beneficium ingrato animo accipi. 
%T aj- qii> Teci P roco °d*° tugetur, et amore contra deleri potesl. 
Odium, quod amore plane vincilur, in amorem transit; et araor 
H*pterea maior esl, quam si odium non praecessisset. 
^Jolium. 



178 ETHICES 

45. Si quis aliquem tibf timflem odio in rem fibl simUem, qunm am 
affectum este imaginatur, eum odio babebiL 

46. Si quis ab aliquo eiusdem cUssit, tive natioolt t se di venae, li 
titia vel tristitia affectus fuerit, concomilante eius idea sub nemi 
universalis classis vei nationis tanquam causa, ie non Untum IUsi 
sed omnes eiusdem classis vel nationis amabit vel odio habebiu 

47. Laetitia, quae ei eo oritur, quod scilicet rem, quam odinM 
destrui aut alio malo afflci imaginamur, non oritur absque ul 
animi tristitia. * 

Scbolium. 

48. Amor et odium e. g. erga Petrum destruitur, si tristitia , quam 04 
et laetitia, quam ille involvit, ideae alterius eausae tungatnr; 
eatenus uterque dfminuitur , quatenus imaginamur Peirum noo • 
lum fuisse alterutrius causam. 

49. Amor et odium erga rem, quam liberam tue imaginamur, mai 
ei pari causa uterque debet e$st 9 quam erga neeessariam. 

Scholium. 

50. Res quaecumque potest esse per accidens spei aut metus causa. 
S c b o 1. Bona et mala omina. 

51. Diversi bomines ab uno codemque obiecto diversimode affici pe 
sunt, el unus idemque bomo ab uoo eodemque obiecto potesl dhrt 
sis temporibus diversimode affici. 

Scbol. Poenitentia et acquiesceniia in se ipsa. 

52. Obieclum, quod simul cum aliis antea vidimus, vel quod aA 
babere imaginamur, nisi quod commune est pluribus, nontaml 
contemplabimur ac illud,quod aliquid singulare habere imaginaml 

Scbol. Admiratio, conslernatio , veneratio, borror, devolio; csl 
temtus, irrisio, dcdignatio. 

53. Quum mens se ipsam suamque agendi polentiam contemplatur, tal 
utur, et eo magis, quo se suamque agendi polentiam distindh 
imagioatur. 

Gorollariuro. 

54. Mens ea tanium imaginari conatur, quae ipsius agendi poteotiM 
ponunl. 

55. Quum mens suam impoientiam imaginatur, eo ipso contrisialar* 
Gorollar. 1. Schol. 1. Humilitas el philauiia. 

Corollar. 2. Nerao virtutem alicui nisi aequali invidet. ScbsH 

56. Laetitiae, tristitiae et cupidiutis, et consequenler unius cuinsf* 
affectus, qui exbis componitur, ut animi fluctualionis, veioeii 
his derivalur , nempe amoris , odii , spei , metus etc. tot speeies •■ 
tur, quot sunt species obieclorura , a quibus afficimur. 

Scbol. Luxuria, ebrictas, libido, avaritia, ambitio. ^ 

57. Quilibet uniuscuiusque individui affectus ab affectu alterivstaisv 
discrepat, quantum esseniia unius ab essentia altcrius differt 

S c h o l. Diversilas affcctuum animalium et bominum. ' 

68. Praeter Jaelitiam el cupidiutcm, quae passiones sunt, alH*** 1 



INDEX. 179 



tfuac cf eapidiialis affectns daniur, qui ad nos, quatennj agimus, 
Rfernntur. 

later omnea affectns , qui ad mentem quatenus agit referuntar, nulli 
ssbl quam qui ad laetltiam vel cupiditatem referuntur. 
iciel Animositas, generosftas ; fattidium el taedium. 
irfeetunm definitiones. 
L Affeclus primitivi. 1. Cupidilas. 2. Laetitia. 3. Tristitia. — 
H. Affectus laetitiae et tristitiae. 4. Admiratio. 5. Gontemtus. 

9. Amor. 1. Odium. 8. Propensio. 9. Aversio. 10. Devotio. 

11. lrriaio. 12. Spes. 13. Metus. 14. Securitas. 15. Desperaiio. 

II. Gaudium. 17. Conscientiae morsus. 18. Commiseratio. 

19. Favor. 20. Indignatio. 21. Existimalio. 22. DespecUis. 

23. Inridia. 24. Misericordia. 25. Acquiescenlia in se ipso. 

M. Hnmilitas. 27. Poenilentia. 28. Superbia. 29. Abiectio. 

39. Gloria. 31. Pudor.— 
II. Affeclas eupiditatis. 32. Desiderium. 33. Aemulatio. 34. Gra- 

tia s. gratitudo. 35. Benevolentia. 86. Ira. 37. Vindicta. 39. Cru- 

delitas s. saevitia. 39. Timor. 40. Audacia. 4t. Pusillanimitas. 

42. Consternatio. 43. Humanltas s. modestia. 44. Ambitio. 45. Lu- 

xuria. 46. Ebrietas. 47. Avaritia. 48. Libido. 
IT. Affectuum generalis definitio. 

PARS IV. 

'raefatio. De perfecto et imperfecto, bono et malo. 
fteClaitiones. 1. Bonum. 2. Malum. 3. Res conlingentes. 4. Rcs 

ItaBbUes. 5- Contrarii affectus. 6. Affectus erga rem fuluram, 

•sseiealem et praetcritam. 7. Finis. 8. Virlus. 
Aiitnt 
W#es» t. Kihil, quod idea falsa positivam habet, tollitur praesentia 

mf, quatenus verum. 
leatL Mens fallitur imaginationibus. 

Bsseatenus patimur y quatenus nalurae sumus pars, quae per se 

absque aliis non polest concipi. 

vls, qua homo in eiistendo perseverat, Umitata est et a potentia 

caasarum exlernarum infinile superatur. 

Ytoinonpotest, utbomonon sit naturae paTs, et ut nullaspossit 

•ati BDtationes, nisi quae per solam suam naturam possinl inlclligi, 

fjavunqne adaeqnata sit causa. 
CerelL Homo necessario passionlbus est semper obnoxius. 
t^bet incrementum cuiuscumque passionis, eiusque in eiistendo 

Hneverantia non definiturpotenlia, qua nos in exislendo perseve- 

ftfteoaamur, sed causae externae potenlia cum nosira comparata. 
I Vtttlieuius passionis seu afiectus reliquas bominis aciiones seu po- 

tauam superare potest, ila ut affectus pertinaciter bomini adhae- 
retL 
1 Afeetas nec eoCrceri nec tolli polest, nisi per affectum contrarium 
«Uortiorcm affeetn cofcrceodo, 

n* 



180 ETHICE8 



CoroIIariura. 

8. Cognitio boni et mali nihil aliud est qaam laetitiae v«l trlstftiat al 
fectus, quatenus efus sumus conscii. 

9. Affeclus, cuius causam in praeseoti nobis adesse Jmaglnamur, ta 
tior est, quam sf eandem non adesse imaginaremur. 

Scholinm. CoroIIarfum. 

10. Erga rem faturam , quam cito affuturaro fmaginamnr, Intenstoifi 
flcimur, quam si eius existendi tempus longius a praesenU dfstai 
imaginaremur; et memorla rei , quam non diu praeieriisse ims|i 
namur, iotensius etiam afficimur, quam si eandem diu praeterhsi 
imagfnaremur. 

Scholium. 

11. Affectus erga rem , quam ut necessariam imaginamur, caeterisei 
ribus intensior est, quam utpossibilem velcontingentem, ffves* 
necessariam. 

12. Affectus erga rem , quara scimus in praesenti non ezistere et qoat 
ut possibilem imaginamur, caeteris paribus intensior est, qmi 
erga conlingentem. 

Coroliarium. 

13. Affectus erga rem conlingenlom, quam scimus in praesenti non tfJ 
stere, caeleris paribus reinissior est, quam affectus erga rem prai 

- teritam. 

14. Vera boni et mali cognitio, qtiafenus vera nullum affectum cofrtfl 
potest; sed tanlura quatenus ut affectus consideratur. 

15. Cupiditas , quae ex vcra boni et mali cognitione oritur, mnlfis i 
cupiditatibtis , quae ex affectibus, quibus conflictamur , orii 
rcslingui vel coCrceri potest. 

16. Cupiditas, quae ex cognitione boni ct mali, qualenus haeccogfM 
futurura respicit, orilur, facilius rerum cupiditate, quae in pttf 
sentia suates sunt, codrceri vel restingui potest. 

17. Cupiditas, quae oritur ex vera boni et mali cognitione, quaksj 
haec circa res conlingentcs versalur, raullo adhue facilius coeYOM 
potest cupiditate rerum, quae praesentes sunt. 

S c h o I. Homines opinione magis , quam vera ratione comraoventtft 

18. Cupidilas quae ex laelitia orilur, cacleris paribus fortior ettcnpkjl 
tale , quae ex tristitia oritur. 

S c h o 1. Rationis dictamiua. 

19. Id unusquisque ex legibus suae naturae necessario appeUtvelt?» 
satur, quod bonum vel malum esse iudicaU 

ao. Quo magis unusquisque suum ulile quaerere h. e. suum ottoff* 

servare conatur et potest, eo magis virtuU praeditus est; esatB 

quatenus unusqufsque suum utile h. e. suum ease conservare aet» 

git, eatenus est impotens. 

S ch o I. De causis mortis voluntariae. . 

21. Memo potest cupere bcatum esse , bene agere et btne vfmt» •jd"' 
mul oon cupiat esse , agcre et vivere h. e. actu vivorc 



UfDEX. 181 

%. 5oHa iirlas potesl prior bac (nempe cooaUi scse conservsndi^ con- 
cal 

CaralL Conmtvs $<§€ eeinervmndi primum et unicum virtutis eat 
isadameutnm. 
& Bkk> qaalenus ad aliquid agendura determinatur ei eo , quod ideas 

sjset iaadaequatas , non potest absolute dici ex virtutc agere ; sed 

taatcm qaaieaos determinatur ex eo, quod intelligiu 
4 b lirtote abaolote agere nibil aliud in nobis est, quam ex ducto 

niianii agere, vhere, suum esse conservare (baec tria idem signi- 

fcaat) ex fundameulo proprium utile quaerendi. 
& ffeoosuum esae alterius rei causa conservare conalur. 
Hl Qajdquid ei ratione conamur, nibil aliud est quam intettigere, nec 

■aas qnalenus ratiosie utiiur, aliud sibi ulile esse iudicat nisi id quod 

ad iateJUigendum conducit. 
8. Xibfl eerto scimus bonum aut malum esse, nisi id quod ad intel- 

Ugendum revera conducit, vel quod impedire potest quo minus in- 

tefligamus. 
%. Samauni mentis bonum estDeicognitio,et summa mentis vir- 

tas Deum cognoscere. 
9* les quaecumque siogularis, cuius natura a nostra prorsus est di- 

versa, oostram agendi polentiam necfuvare neccofrcere potest, et 

absolute res nulla potest nobis bona aut mala esse, nisi commune 

aiiqoid nobiscum babeat. 
■X aVes nulla per id quod cum noslra natura commune habet, potest 

esst mala ; sed quatenus nobis mala est, eatenus est nobis contraria. 
*■ Qaatenus res aliqua cum nostra natura convenit, eatenus necessario 

bmest. 
Carsllarium. Scbolium. 
**» QuJemM bomines passionibus sunt obnoxii , non possunt eatenus 

fef qood natura conveniant. 
I ebol. Quae in sola negatione conveniunt, ea nulla in re conveniunt. 
*. Homines natura discrepare possunt, quateous aflectibus, qui pas- 

sioaes sunt, conflictantur, el ealenus etiara unus idemque bomo 

varhis est et inconstans. 
■L Qaatenus bomines affectibus, qui passiones sunt, conflictantur, 

possunt invicem esse contrarii. 
8. Qoatenus bomines ex ductu rationis vivunt, ealenus tanlum natura 

temper necessario conveniunt. 

Ctroll. 1. Nihil bomini est utiiius, quam homo qui ex ductu rationis 

vrvH. 
Coroll. S. Quum maxime unusquisque bomo suum sibi utile quaerit, 

tnm maxime bomines sont sibi invicem utiles. 
Bek o 1. De vita sociali et solitaria. 
•*■ Sommum bonum eorum, qui virtulem sectantur, omnibus eom- 

mune est, eoque omnes aeque gaudere possunU 
'efcolium. 
^Bonom, quod unusguj gue, qui sectstur virtutem , sibi appelit, re- 



182 ETBICE8 



liquls homlnlbos etlam eopiet, et eo magU, qoo matorem Dei 

buerit cognitionem. 
Schol. I. Religio, pietas; honestom et torpe. 
6cbol. 2. De sutu hominU naturali et civili. Pecoatum ei meriu 
iufltum et iniusUim. 

38. Id quod corpus bumanum lu dispoofl, ut pluribua modia posail 
flci, vcl quod idem aplum reddit ad corpora exteraa ploribua m 
efficiendum, homini est utile; et eo utilius, qoo corpoj afe 
apUus redditur, ut pluribua modis afflciator, aliaqoe oorppra i 
ciat: et coulra id noiium est, quod corpua ad haee minus ap 
reddit. 

39. Quae efflclunt, ut motus et qoietis ratio, quam corporis boi 
partes ad invicem habent, conservetur, bona sunt, et ea oa 
mala, quae efficiunt, ut corporis humani partes aliam ad invt 
motus et quietis habeant rationem. 

S c b o 1. De corporis muutione in morte et morbo. 

40. Quae ad bominum communem socieUtem conducunt , sive qnac 
flciunt ut homines concordiler vivant, utilfa sunt, et filla coi 
mala, quae discordiam in civiutem inducunt. 

41. Laetilia direcle nula non est, sed bona ; tristitia autem contra 
recte est mala. 

42. HilariUs excessum habere nequit, sed semper bona est, etcoi 
melancbolia semper mala. 

43. Titillatio excessum babere potest et mala esse; dolor autem eati 
polest esse bonus, quatenus tilillatio seu laetilia est mala. 

44. Amor et cupiditas excessum babere possunt. 
Schol. Quaedam cupidiutes sunt delirii species. 

45. Odium nunquam potest esse bonum. 

Schol. 1. Gorollar. 1.2. Scbol. 2. Irrisio et risus. Rebustf 
iis delectari est viri sapientis. 

46. Qui ex ductu ralionis vivit, quantum potest, conalur alleriui 
ipsum odium, iram , contomlum etc. amore conlra sive generosl 
compensare. 

Scholium. 

47. Spei et melus aflectus non possunt esse per se boni. 
Scboliuin. 

48. Affectus existimationis et despeclus semper mali sunt. 

49. Existimatio facile hominem , qui existimatur, superbum reddit 

50. Gommiseralio in homine, qui ex ductu rationis vivit, per se mal 
inulilis est. 

Corollar. Scbol. InhumaniUs refuUtur. 

51. Favorrationi nonrepugnat, sed cum eadcm coovenire et ab eed 
oriri potest. 

S c h o 1 i u m. Indignatio est necessario mala. 

52. Acquiescentia in se ipso ex ratione oriri polest, el ea sola aSfi 
sceaii* , quae ex ratione oritur , summa est quae dari potest. 



INDE3L 183 



Scaoliom. 

■» Baaulitaj virlttj non «l slve ei ralione non orftur. 
M. ftftjtentia virtus non est sive ei ratione non oritur, sed is quem 
bsti peenitet, bis miser seu impotcns esu 
IfksL Quare scriptores saeri kmmiliimtem ei poenitentintn tanlopere 
rtimmtlaTfrint 
*. sknma superbia vel abiectio est maiima sni ignorantia. 
H Xanaa superbia vel abiectio maiimam animi impolentiam indicat. 

Csrtllar. Scbol. 
H sepcrbus parasitorum seu adulatorum praesenliam amat, genero- 

itrnni autem odil. 
StaoL De superbiaa malis. 

a\ Qsria ralioni non repugnat, sed ab ea oriri potest. 
SchoL De gloria vana et pudore. 
SJl Ai omnes aciiones, ad quas ei affeclu, qui passio est, determina- 
avsr, possumus absque eo a ratione dctcrminari. 
Sclol. Eiemplo eiplicatur. 
■l Cifiditas, quae oritur ex laetilia vel iristitia, quae ad unam vel ad 
abanot, non autem ad omnes corporis partes referlur, rationem 
auUtatis totiuj hominis non habet. 
^caolium. 
SL Capiditas, quae ei ralione oritur, eicegsum hahrrc nequit. 
■*. Qualenus meos ei ralionis diclamine res concipit, aeque afficitur, 
she kiea sit rei futurae vel praeleritae sive praescntis. 
Sciolium. 
SL Qoi Tielu ducilur et bonum, ut malum vitel, agit, is ralione non 
tacHnr. 
Scaaiitm 1. Corollarium. Schol. 2. 
H. Cstjuio mali cognitio est inadaequata. 
CeroJlarium. 
C Deduobus bonis maiuj, et de duobus malis minus ei rationis ductu 
sequemur. 
Corollsriuni. 
tt. Booum maius futurum prae minore praesenti, ct roalum praesens 
nious. quod causa esl futuri alicuius mali, ei ralionis ductu ap- 
petemus. 
torollar. Schol. De horaioeseno et libero. 
K. Uuwo Vtber de nulla re ininus quam de morte cogitat, ct eius sapien- 

tia oon raortis. sed vitae meditalio est. 
•• Sitomioes liberi naseerenlur, nullum boni et mali formarent con- 
cesiuin, quam diu iiberi essent. 
Seiol. De Uosis historia primi hominis. 
•■ Homiais liberi virtus aeque magna cernitur in declinandis, quam 
fa soperandis periculis. 
Corollar. SoboL Quid sit periculum. 

"■ nomt liber, qui inler ignaros vivit, eorum, quantum potest, be* 
■cSeia declinare studet. 



184 ETHICE8 

8 c h o 1. In declintndif bcnefidif ratio utflif et honesti babenda esL 

11. Soli bominea liberi trga to invieem gratissimi sunt. 
Sebol. De ingrttitudine. 

12. Homo liber nunquam dolo male, ted temper cnm ftde agil 
Schol. Ad quaet Uonem rct pondetor, 

13. Homo, qufrttione ducitur, mtgif in dvitate, udI es eommoni de- 
creto virit, qutm in folitudine, nbi tibi toli obtempertt, llber etu 

Schol. Vera bominif libertas est vera vitt et rellglo. ' 
A p p e n d i i. Ctpilt reclte vivendl rttionif I— $2. 

PARB V. 

Prtefttio. Altert etbicet ptrt de wim ftuts md Kberftt— atefc. 

Stoicorum et Gtrtetli seatemit. 
Axiomttt 1.2. 
Propos. 1. Pront eogitatiooes rerumqne idete ordinantur et ooooate- 

ntntur in mente, Tlt eorporis tffectiones sen rerum fmtgfnes td 

tmussim ordintnlur et concttentntur in corpore. 
2. 8i animi commotionem seu tffectum t ctusae externae oogitatione 

amoveamus et aliif iungamua cogitationibuf , tum amor f eu odium 

erga ctut tm externtm , ut et tnimi fluctutntur , qute ex hif tffecti- 

buforiuntur, deftruentur. 

5. Affectuf, qui ptffio eft, detinit esse passio, s imulttque eiut ela- 
rtm et dif Uncttm formtmuf idetm. 

Gorolltrium. 
4. Nullt et t corporif tffectio , cuiut tliquem cltrum et dif tinctom non 

poffumuf formare conceptnm. 
Corollarium. Scholium. 

6. Affectus ergt rem , qutm slmpliciter et non ut necessariara , neqne 
ut pof sibilem , neque ut contingentem imtgintmur, caeteris pari- 
buf omnium eU mtximus . 

*. Quttenus mens rcs omnes nt necesetritf fntelligit, ettenuf mtiorem 

in tffectus polentitm htbet, seu minuf tb iisdem pttitnr. 
Scholium. 

T. Affectuf , qui ex rttione oriuntur vel excittnlur, si rttio temporif 
habeatur, potentioref sunt iif , qui ad ree singulares referuntur, 
quas nt absentes contemplamur. 
8. Quo affectus aliquis a pluribuscausissimul concurrentibus excltatur, 

eo maior est. 
8choIium. 

t. AftVctus, qui ad plures et diversas cautaf refertur, quas ment eum 
ipso affectu aimul contemplatur, minut noxiua est. et minus per 
ipsum patimur, el erga unamqnamque causam minus affldmur, 
qnam alius aeque magnut effeotus , qni ad nnam soUm vel paode- 
rea caue aa referlur. 
10. Quam diu affectibua , qui noatrae naturae eunt eontrarii, non eoa- 
llieumur, tam diu poteatatem babemus ordinandi et oonettenandi 
eorporis affeclionts s ecnndum ordinem td intellecuim. 



lftDKX. 185 



Sehol. Qvoaede mtlof tffeeisa Titemus . 
U. Quo imtgo tliqut td plurei res refertur, eo freqaeniior est feu 

Mtpint vifel, et mesttem mtgft oecuptt 
13. Berum imtginefl fteiiwt imtginipnj, qnte td ree rcferuntUT, qutf 

dtre ei dietftnele inteiligimufl , hmguntur, qutmtliif. 
13. Que imtgo tliqua plaribuf tliif iunctt eft, eo ftepiuf Tiget 
11 Mene effieere potett, et omnes cerperif tffeetionef feu rerum imt- 

gjnet td Dei idetm refertntur. 
13. Qui se euofque tffectut cltre et diftinete intelligH, Dtum mmai, et 

eo mtgis , quo te fuotque tffeetuf mtgif intelligil 
If. Hic ergt Deum tmor mentem mtiime occuptre debet. 

17. DetJt eiperfl ett ptfflionum, nee ullo ltetitiae tut trietitite tffeetu 
tffidtnr. 

C o r o 1 L Deiif proprle loquendo neminem t m 1 1 neqne odio babet 

18. Ifemo poteflt Deum odfo babere. 

Corolltrium. Scholium. 
tt. QuiDeumtmtt, contri non potest, ut Deua contra ips um tmet. 
aoi Hie erga Deum tmor neque inTidite neque selotypite tffectu inqui- 

ntxi potett; sed eo mtgU foTetur. quo pluref bominef eodem amo- 

rif Tinculo cum Deo iunctof imaginamur. 

8 c h o 1. De tffectuum remediif . 

21. Mens nibil imtgintri poteft, neque rerum prteterittrum recor- 
dari, nisi durtnte eorpore. 

22. In Deo ttmen datur necef sario idet , qute buiut et illiuf corporif 
humani est entiam f ub aeternitttia apecie exprimit. 

22. Meot humtnt non potes t cum corpore tbfoiute des trui, sed eiuf ali- 
qeidreaianet, quod atttmmm, et t. 

SchoL Htec mentif teternittf est certuf cogitandi moduf. 
9L Quo mtgifl ree s Ingularea fntelligimas , eo magif Deum intelligimuf . 
25. Summus mentls conttus summtque Tirtus estres intelligere 

tertio cognitionis genere. 
5*. Quo men* aptior est td res tertio cognltionis genere intelligendum, 
eo mtgis cupit, res eodem hoc cognitionis genere intelllgere. 

27. Ez boc tertio eognitionif genere f ummt quae dari poies t mentif ac- 
quieflcentlt orilur. 

28. Conttus seu cupiditts cognoscendi res tertio cognitionis genere oriri 
non potest ex primo, tt quidem ex secundo cognitionif genere. 

29. Quidquid mens sub specie aeternitatis intelligit, id ez eo non intelli- 
git, quod corporif prtesentem actualem existenliam concipit, sed 
ex eo, quod eorporis essentiam concipit sub specie aeternitatis. 

SchoL Res duobus modis a nobis ut tctuales concipiuntur. 
M. Menfl nos trt quttenus se et corpus sub teternitttif fpeeie cognofcit, 

ettenut Dei eognltionem necefstrio btbet, scitque fe in Deo etfe et 

per DeojB concipi. 
<L Tertium cognilionif genus pendet a mente, ttnquam t formtli 

ctuft, qutlenu* ment ipsa aelerns est. 



ETHICES 



V A B 



P R I H A. 



DE DEO. 



DEFINITIONES. 

I. Per caasam sui intclligo id, cuius cssentia involYit 
existentiam, sive id, cuius natura non potest concipi nisi existens. 

II. Ea res dicitur in suo genere finita, quae alia eius- 
dem naturae terminari potest. Ex. gr. corpus dicitur finitum, 
quia aliud semper maius concipimus. Sic cogitatio alia cogita- 
tione lerminatur. At corpus non terminatur cogitatione, nec co- 
gitatio corpore. 

III. Per substantiam intelligo id quod in se est et perse 
concipitur; hoc est id, cuius conceptus non indiget conceptu al- 
lerios rei, a quo formari debeat. 

IV.. Per attributum intelligo id quod intellectas de sub- 
stantia percipit tanquam eiusdem essentiam constituens. 

V. Per modum intelligo substantiae affectiones, sive id 
quod in alio est , per quod etiaro concipitur. 

VI. Per Deum intelligo ens absolute infinitum, hoc est, 
substantiam constantem infinitis attributis , quorum unumquod- 
qut aeternam et infinitam essentiam exprimit. 

Explicatto. Dico abtolute u\fiju'tum, non autem in suo 
genere. Quicquid enim in suo genere tantum infinitum est t in- 
finita de eo attributa negare possumus; quod autem absolute in- 
finitum est f ad eius essentiam pertinet, quicquid essentiam esp* 
primU ei negationem nuttam tovolvit. 



188 ETRICES 

VII. Ea res libera dicetur, quae ex sola saae natarae ne- 
cessitate exlstit et a se sola ad agendmn detenninatar : necessa- 
ria autem, vel potins coacta, qnae ab alio determinatnr ad 
existendnm et operandom certa ac determinata ratione. 

•7HI. Per aeternitatem intelligo ipsam existentiam, qua- 
tenns ex sola rei aeternte definitione neeessario seqni concipitnr. 

Explicatio. TaHs enim existentia y ut aeterna veritas, sic- 
ut rei essenHa concipitur y proptereaque per durationem aut 
tempus explicari non potest, tametsi duratio principio et fine 
carere concipiatur. 

AXIOMATA. 

I. Omnia quae sun) yel in se vel in alio sunt. 

II. Id qnod per aliud non potest concipi, per se concipi 
debet. 

III. Ex data causa determinata necessario sequitur effectus, 
et contra si nulla detur determinata causa , impossibile est ut effe- 
ctus sequatur. 

IV. Effectus cognitio a cognitione causae dependet et eandem 
involvit. 

V. Quae nibil commune cum se invicem babent, etiam per 
•e invicem intelligi non possunt, sive conceptus unius alterius 
conceptum non involvit. 

VI. Idea vera debet cum suo ideato convenire. 

VII. Quicquid ut non existens potest concipi, eius essentia 
non involvit existentiam 

PROPOSITIONES. 

PROPOS. I. Substantia prior est natnra sub affectio- 
nibus. 

Dbmokbtr. Patet ex definitione 3. et 5. 

PROPOS. II. Duae substantiae diversa attributa ha- 
bentes nihil inter se commune habent 



FABS I. |S9 

Dxm OM0TIL Patet etiam ex definit. 3. Unaquaeque enim ia 
se debet esse el per se debet concipi, sive conceptus unius con- 
ceptum alterius non involvit. 

PROPOS. UL Quae res oihil commune inter se ha- 
bent, earum una alterius causa esse non potest 

Demokstr. 8i nihil commune cum se invicem habent, ergo 
(per ax. 5.) nec per se invicem possunt intelligi, adeoque (per 
ax. 4.) una alterius causa esse non potest ; quod erat demonstr. . 

PROPOS. IV. Duae aut plures res distinctae vel in- 
ter se distinguuntur ex diversitate attrihutorum 
substantiarum, rel ex diversitate earundem affe- 
ctionum. 

Demonstr. Omnia, quae sunt, vel in se, vel in alio sunt 
(per ax. 1 .), hoc est (per defln. 3. et 5.) extra intellectum nihil 
dalur praeler substantias eiusque affectiones. Nihil ergo extra in- 
tellectum datur, per quod plures res distingui inter se possunt 
praeter substantias, sive quod idem est (perax. 4.) earum attri- 
buU earumqueaffectiones; q. e. d. 

PROPOS. V. In rerum natura non possunt dari duae 
aut plures substantiae eiusdem naturae slve attri- 
buti. 

Dbmohstr. Si darentur plurcs distlnctae, deberent inter se 
distingui vei ex diversitate attributorum, vcl ex diversitate afTectio- 
num (per prop. praeced.)* Si tantum ex diversitate attributorum, 
r oncedetur ergo , non dari nisi unam eiusdem attributi. At si ex 
dfrersitate affectionum, quum substantia sit prior natura suis af- 
feclionibus (perprop. 1.), depositis ergo affectionibus et in se 
eonsiderata, hoc est (per defin. 3. et 6.) vere considcrata, non 
potertt eoncipi ah alia distingui , hoc est (per prop. praeced.) non 
poterunt darf piures, sed tantum una; q. e. d. 



'0 «S J 



190 STHICES 

PROPOS. VI. Uoa substantia non potest produci ab 
alia substantia. 

Dkmonstr. In reram natura non possunt dari doae substan- 
tiae eiusdem attribnti (perprop. praeced.), hoc est (perprop. 2.) 
quae aliqnid inter se eommnne babent; adeoque (per prop. 3.) 
una alterins causa esse nequit, siye una ab alia non potest pro- 
dnci; q. e. d. 

COROLLAR. Hinc sequitur substantiam ab alio produci non 
posse. Nam in rerum natura nihfl datur praeter substantias ea- 
rnmque affectiones , ut patet ex axiom. 1 . et defin. 3. et 5. Atqui 
a substantia produci non potest (per* praeced. prop.). Ergo sub- 
stantia absolute ab alio produci non potest; q. e. d. 

Alithr. Demonstratur hoc etiam facilius ex absurdo contrn- 
dictorio. Nam si substantia ab alio posset produci , eius cognitio 
a cognitione suae causae deberet pendere (per axioma 4.) ; adeo- 
que (per defin. 3.) non esset substantia. 

PROPOS. VII. Ad naturam substantiae pertinet 

existere 

Demonstr. Substantia non potest produci ab alio (per co- 
roll. prop. praeced.) ; erit ilaque causa sui , id est (per dcfin. 1 .) 
ipsius essentia involvit necessario existentiam , sive ad eius natu- 
ram pertinet existere ; q. e. d. 

PROPOS. VIII. Omnis substantia est necessario infinita. 

Dkmonstr. Snbstantia unius attributi non nisi unica existit 
(per prop. 5.), et ad ipsius naturam pertinet existere (perprop. 7.). 
Erit ergo de ipsius natura vel finita vel infinila existere. At non 
finila. Nam (per defin. 2.) deberet terminari ab alia einsdem na- 
turae, quae etiam necessario deberet existere (perprop. 7.) ; adeo- 
que darentur duae substantiae einsdem attributi , quod est absur- 
dum (per prop. 5.). Existit ergo infinita ; q. e. d. 

SCHOL. I. Quum finitum esse revera sit ex parte negatio , et 
infinitum absoluta afflrmatio existentiae alicuius naturae , sequitur 
ergo ex sola prop. 7. omnem substantiam debere esse infinitam. 

SCBOL* II. Non dubito, quin omnibus, qui de rebus con- 



PAR& I. 191 

fuse iudicant, necres per primas suas causas noscere consueve- 
runt, dUBcfle sit, demonstraUonem septimae prop. concipere; 
nimiram quia non disUnguunt inter modificationes substanUarum 
et ipsas substantias, neque sciunt, quomodo res producuntur. 
Undefit, ut principium , quod res naturales habere vident, sub- 
stantiis affingant. Qui enim veras rerum causas ignorant, omnia 
confundunt et sine ulla mentis repugnantia tam arbores , quam 
homines loquentes fingunt, et homines lam ex lapidibus, quam ex 
semine fonnari et quascumque formas in alias quascumque mu- 
tari imaginantur. Sic etiaro qui naturam divinam cum humana 
confundunt, facile Deo affectus humanos tribuunt, praesertim 
quam diu eUam ignorant, quomodo affectus in mente producuntur. 
Si autem homines ad naturam substantiae attenderent, minime de 
veritate prop. 7. dubitarent; imo haec prop. omnibus axioroa esset 
ei inter notiones comrounes numeraretur. Nam per substan- 
tiam inlelligerent id quod in se est et per se concipitur , hocest, 
id cuius cognitio non indiget cognitione alterius rei : per modi- 
ficaliones autem id quod in alio cst et quarum conceptus a con- 
ceptu rei , in qua sunt , formatur. Quocirca moditicationuro non 
existentium veras ideas possumus habere ; quandoquidcm, quam- 
vis non existant actu extra intellectum , earum tamcn cssentia ita 
in alio comprehenditur, ut per idem concipi possint. Verum 
substantiarum veritas extra intellectum non est, nisi in se ipsis, 
quia per se concipiuntur. Si quis ergo diceret, se claram et 
distinctam, hoc est, veram ideam substantiae habere et nihilo 
minus dubitare , num talis substantia existat , idem hercle esset, 
ac si dicerct, se veram habere ideam et nihilo minus dubitare, 
aum falsa sit (ut satis altendenti fit manifestum) ; vel , si quis 
statuat, substantiam creari, simul statuit, ideam falsam factam 
esse veram , quo sane nihil absurdius concipi potest. Adeoque 
fatendum necessario est, substantiae exisfentiam, sicut eius es- 
senUam, aeternam esse veritatem. Atque hinc alio niodo conclu- 
dere possumus , non dari nisi unicam eiusdem naturae ; quod hic 
ostendere operae preUum esse duxi. Ut autem hoc ordine faciam, 
notandum est, 1. veram uniuscuiusque rei definitionem nihil in- 
volvere neque exprimere praeter rei deiinilae naturam. Ex quo 
sequitur hoc 2. nempe nuJJam defiaitionem ccrtum aUqutin twl- 



192 ETHICES 

■ 

meram individuorum involvere, neque exprimere, quandoquidem 
nihil aliud exprimit, quam naturam rei definitae. Ex. gr. defini- 
tio trianguli nihil aliud exprimit , quam simplicem naturam trian- 
guli; at non certum aliquem triangulorum numerum. 3. Notan- 
dum , dari necessarfo uniuscuiusque rei eiistentis certam aliquam 
causam, propter quam exisliL 4. Denique Dotandum, hanc 
causam , propter quam aliqua res existit , vel debere contineri in 
ipsa natura et definitione rei existentis (nimirum quod ad ipsius 
naturam pertinet existere) , vel debere extra ipsam dari. His po- 
sitissequitur, quod, si in natura certus aliquis numerus indivi- 
duorum existat, debeat necessario dari causa, cur illa individua 
et cur non plura nec pauciora existunt. Si ex. gr. in rerum natura 
viginti homines existant (quos maioris perspicuitatis causa sup- 
pono simul existere, nec alios antea in natura exstitisse), non sa- 
tis erit (ut scilicet rationem reddamus , cur viginti homines exi- 
stant) causam naturae humanae in genere ostendere , sed insuper 
necesse erit, causam ostendere, cur non plures, nec pauciores, 
quam viginti existant; quandoquidem (per notam 3.) uniuscuius- 
que debet necessario dari causa , cur existat. At haec causa (per 
notam 2. et 3.) non potest in ipsa natura humana contineri , quan- 
doquidem vera hominis definitio numerum vicenarium non invol- 
vit. Adeoque (per notam 4.) causa , cur hi viginti homines eii- 
stunt, et consequenter cur unusquisque existit , debet necessario 
extra unumquemque dari; et propterea absolute concludendum, 
omne id, cuius naturae plura individua existere possunt , debere 
necessario, utexistant, causam externam habere. Iamquoniam 
ad naturam substanliae (per iam oslensa in hoc schol.) pertinet 
existere , debet eius definitio necessariam existentiam involvere, et 
consequenter ex sola eius definitione debet ipsius existentia con- 
cludi. At ex ipsius definitione (ut iam ex nota 2. et 3. ostendi- 
mus) non potest sequi plurium substantiarum existentia. Se- 
quitur ergo ex ea necessario, unicam tantum eiusdem naturae 
existere, ut proponebatur. 

PROPOS. IX. Quo plus realitatis aut esse unaquae- 
que res habet, eo plura attributa ipsl competunt. 
Dxmomstr. Patet ex defin. 4. 



PARS L 193 

PROPOS. X. Unumquodque unius substantfae attri- 
butum per se concipi debet. 

Dbmoksti|. AUributum enim est id quod intellectus de sub- 
stantia percipit tanquam eius essentiaro constituens (per defin. 
4.); adeoque (per defin. 3.) per se concipi debct ; q. e. d. 

SCHOL. Ei his apparet , quod , quamvis duo attributa rea- 

liter distincta concipianlur, hocest, unum sine ope alterius, non 

possumus tamen inde concludere , ipsa duo entia sive duas divcr- 

sas substantias conslituere. Id enim est de natura substantiae, 

ut unumquodque eius attributorum per se concipiatur ; quando- 

quidem omnia quae habet attributa simul in ipsa semper fuerunt, 

nec unum ab alio produci potuit ; sed unumquodque realitatem 

sive esse substantiae eiprimit. Longe ergo abest, ut absurdum 

sit, uni substantiae plura attributa tribuere; quin nihil innatura 

cJarius, quam quod unumquodque ens sub aliquo attributo debeat 

concipi, et quo plus realitatis aut esse habeat, eo plura attributa, 

quae et necessitatem sive aeternitatem et infinitatem cxprimunt, 

habeat; et consequenter nihil etiam clarius, quam quodensab- 

solute infinitum necessario sit definiendum (ut defin. 6. tradidi- 

mus) ens, quod conslat infinitis atlributis, quorum unumquod* 

que aeleroam et infinitam certam essenliam exprimit. Si quis 

autem iam quaerit, ei quo ergo signo diversitalem substantiarum 

poferimus dignoscere, legat sequentes propositioncs, quae osten- 

dunt in rerum natura non nisi unicam substantiam eiistere, eam- 

que absolute infinitam csse , quaproptcr id signum frustra quae- 

rerelur. 

PROPOS. XI. Deus sive substantia constans iufinitis 
attributis, quorum unumquodque acternam et in- 
finitam essentiam exprimit, necessario existit. 

Dbmonstr. Si negas, concipe, si fieri potest, Deum non 
eiistere. Ergo (per ai. 7.) eius essentia non involvit eiistentiam. 
Alqui boc (per propos. 7.) est absurdom. Ergo Deus oecessario 
eiistit ; q. e. d. 

Aliter. Cuiuscumque rei assignari dcbet causa seu r&Uo, tam 

Spinoza 1. \^ 



-*■ »■ 



194 ETIUCES ' 

curexislit, quam cur non existit. Ex. gr. si triangulus eiistlt, 
ratioseu caiisadari debet, curexisUt; siautemnon exisUt, ratio 
etiam seu causa dari debet, quae impedit quo minus existat , sive 
quae eius existentiam toUat. Haee vero ratio seu causa Tel in 
natura rel contineri debet, vel extra ipsam. Ex. gr. rationem, 
cur circulus quadratus non existat, ipsa eius nalura indicat ; nimi- 
rum, quia contradictionem involvit. Cur autem contra substantia 
exislat, exsolaetiam eius natura sequitur, quia scilicet existen- 
tiam involvit. Vide prop. 7. At raUo , cur circulus vel triangu- 
lum existit, vel cur non existit, ex eorum natura non sequitur, 
sed ex ordine universae naturae corporeae. Ex eo enim sequi de- 
bet, vel iam triangulum necessario existere, vel impossibile esse 
ut iam existat. Atque haec per se manifesta sunt. Ex quibus 
sequitur, id necessario existere, cuius nulla ratio nec causa datur, 
quae impedit quo minus existat. Si itaque nulla ratio nec causa 
daripossit, quae impedit quo minusDeus existat, vel quae eius 
existentiam tollat, omnino concludendum est, eundem necessario 
existere. At si talis ratio seu causa darelur , ea vel in ipsa Dei 
natura* vel extra ipsam dari deberet, hoc est, in alia substantia 
alterius naturae. Nam si eiusdem natura esset, eo ipso concede- 
retur dari Deum. At substantia, quae alterius esset naturae, 
nihil cum Deo commune habere (per prop. 2.) , adeoque neque 
eius existentiam ponere neque tollere posset. Quum igitur ralio 
seu causa, quae divinam existentiam tollat, extra divinam natu- 
ram dari non possit, debebit necessario dari, siquidem non existit, 
in ipsa etus natura, quae propterea contradictionem involveret. 
Atque hoc de ente absolute inGnito et summe perfecto affirmare, 
absurdum est; ergo nec inDeo, nec extra Deum ulla causa seu 
raUo datur, quae eius eiistenUam tollat, ac proinde Deus neces- 
sarioeiistit; q. e. d. 

Alitbr. Posse non existere impotenUa est et contca posse 
existere potentia est (ut per se notum). Si ilaque id, quod iam 
■ecessario existit , non nisi enUa flnita sunt ; sunt ergo enUa finita 
potentiora ente absolute infinito : atque hoc (ut per se notum) ab- 
•ordmn est. Ergo vel nihU existit , vel ens absolute infinitum ne- 
cessario eUam exisUt. Atqui nos vel in nobis , vel in alio , quod 
Mcessario existit, axisUmus. Vid. ax. 1. et prop. 7. Ergo ens 



PARS L 195 

absolute infinitnm, hoe est (pet defin. 6.) Bcus neeessario existit; 
q. e. d. 

SCHOL. In hac oltima demoostratione Dei existentiam a po- 
steriori ostendere volui, ut demoDstratio facilius perciperetur; 
non aotem propierea , quod ex hoc eodem fnndamento Dei exi- 
stentia a priori non seqnator. Nam quum posse existere potenUa 
sit, seqoitor, qoo plus realitatis alicuins rei naturae competii, 
eo plos virium a se habere, ot existat; adeoque ens absolule in- 
finitom sive Deom infinitam absolute potentiam existendi a ee 
habere , qni propterea absolute existit. M ulti tamen forsan non 
faeile hoius demonstrationis evidentiam videre poterunt, qoia 
assoetisont, eas soloaunodo res contemplari, quae a causis ex- 
ternis florunt ; et ex his , qoae cito fiunt , hoc est , quae facile exi- 
stunt, eas etiam frcile perire vident, et contra eas res ftctu diffici- 
liores iudicant, hoc est, ad exisiendum non adeo faciles, ad qoas 
plura pertinere concipiunt. Verum ut ab his praeiudiciis liberen- 
tur, non opus habeo hic ostendere , qua ratione hoc eouotiatum : 
quodcitofit, cito perit, verum sit, nec etiam, an respectu to- 
tius natorae omnia aeqne facilia sint , an secus ; sed hoc tantum 
notare sufficit , me hic non loqui de rcbus , quae a causis externis 
fiunt, seddesolis substantiis, quae (per prop. 6.) a nulla causa 
externa produci possunt. Res eoim , quae a causis externis fiunt, 
sive eae moltis partibos constent sive paucis, quicquid perfectionis 
srre realitatis habent , id omne virtuti cansae externae deberor, 
adeoqme earom exbtentia ex sola perfeciione caosae externae , non 
aotem soae oritor. Contra, qoieqoid substantia perfeetionis habet, 
nnlli caosae exlernae debetor; qoare eios etiam existentia ex sola 
eius natnra sequi debet, qoae proinde nibil aliud est, quam eios 
essentia, Perfeetio igitur rei existentiam non tollit, sed contra 
ponit; imperfeetio aotem contra eaqdem tollit, adeoqne de nullius 
rei existentia certiores esse possumus, quam de existentia entis 
absohite infiniti sen perfecti , hoc est , Dei. Nam quandoquidem 
eios essentia omnern imperfeetionem secludit absolutamque per- 
fectionem invelvit, eo ipso omnem caosam dubitaodi de ipsios 
txisteoiia toHit, ifnnnmque de eadem certitudinem dat, quod 
mediocriter attendenti perspicuum fore credo. 

13* 



m 



KTHICES 



PROPOS. XIL Nullum substantiae attributum potest 
vere concipi, ez quo sequatur, substantiam posse 
dividi. 

Dkmonstr. Partes enim, in quas substantia sic eoncepta 
divideretur, vel naturam substantiae retinebunt, vel non. Si 
primum , tom (per prop. 8.) unaquaeque pars debebit esse infi- 
nita , et (per prop. 6.) causa sui , et (per prop. 5.) constare debe- 
bit ex diverso altributo, adeoque ex una substantia plures constitui 
poterunt, quod (perprop. 6.) estabsurdum. Adde, quodpartes 
(per prop. 2.) nihil commune cum suo toto haberent, et totum 
(per defin. 4. et prop. 10.) absque suis partibns et esse et concipi 
posset , quod absurdum esse , nemo dubitare poterit. Si autem 
secundum ponatur, quod sciiicet partes naturam substantiae non 
retinebunt; ergo, quum tota substantia in aequales partes esset 
divisa, naturam substantiae amitteret et esse desineret, quod (per 
prop. 7.) est absurdum. 



PROPOS. XIII. Substantia absolute infinita est indi- 
visibilis. 

Demonstr. Si enim divisibilis esset, partes, in quas divi- 
deretur, vel naturam substantiae absolute infinitae retinebunt, 
vel non. Si primum , dabuntur ergo plures substantiae eiusdem 
naturae , quod (per prop. 5.) est absurdum. Si secundum pona- 
tur, ergo (ut supra) polerit substantia absolute infinita desinere 
esse , quod (per prop. 11.) est etiam absurdum. 

COROLL. Ex his sequitur, nullam sabstantiam, et con- 
sequenter nullam substantiam, corpoream, quatenus subslantia 
est, esse divisibilem. 

SCHOL. Quodsubstantiasitindivisibilis, simplicius ex hoc 
solo intelligitur , quod natora substantiae non potest concipi nisi 
infinita , et quod per partem substantiae nihil aliud intelligi potest, 
quam substantia finita , quod (per prop. 8.) manifestam contra- 
dictionem implicat. 



PIRS L 4 197 

PROPOS. XIV. Praeter Deuro nulla dari neque con- 
cipi potest substantia. 

Demonstiu Quum Deus sit cns absolute iofinitum , de quo 
nufium attributum , quodessentiamsubstantiae exprimit, oegari 
potest (per defin. 6.) , isque necessario existat (pcr prop. 11.); »* 
aliqua substantia praeterDeum daretur, ea explicari deberet per 
aliquod attributum Dei, sieque duae substaotiae eiusdem altributi 
existerent, quod (per prop. 5.) est absurdum ; adeoque oulla sub- 
stantia extra Deum dari potest, et consequenter non ctiam con- 
cipi. Nam si posset concipi , deberet necessario concipi ut exi- 
stens; atqui hoc (per primam partem huius demonstr.) est absur- 
dum. Ergo extra Deum nulla dari , neque concipi potest sub- 
stantia ; q. e. d. 

COROLL. I. Hinc clarissime sequitur 1. Deum esse unicum, 
hoc est (per defin. 6.) in rerum natura non nisi unam subslantiam 
dari , eamque absolute infinitam esse , ut in scholio prop. 10. iam 
innuimus. 

COROLL. II. Sequitur 2. rem extensam et rem cogitantem 
\el Dei attributa esse, vel (per ax. 1 .) affectiones attributorum Dei. 

PROPOS. XV. Quicquid est in Deo est, et nihil 
ffine Deo esse neque concipi potest 

Dkvosstr. Praeter Deum nulla datur neque concipi potest 
substantia (perprop. 14.), hocest (perdefin. 3.) res, quaeinse 
est et per se concipitur. Modi autem (per defin. 5.) sine sub- 
stantia nec esse nec concipi possunt; quare hi in sola divina natura 
esse et per ipsam solam concipi possunt. Atqui praeter sub- 
stantias et modos nil datur (per ax. 1 .). Ergo nihil sine Deo esse 
neque concipi potest ; q. e. d. 

SCHOL. Sunt qui Deum instar hominis corpore et mente 
constantem atque passionibus obnoxium fingunt. Sed quam 
longe hi a veri Dei cognitione aberrent, satis ex iam demonstratis 
conslat. Sed hos mitto. Nam omnes , qui naturam divinam ali- 
quo modo contemplati sunt, Deum esse corporeum negant : quod 
etiam optime probant ex eo , quod per corpus intelligtmus qoam- 
cumque quantitatem , longam, iatam et profundam , cerAa &\\^o& 



IfS 



aifcfl absordras deDeo, «*<• fdB 
i^hde intnito, dkTpotest- Attamea inaerim *■» «^ 
qoibasho#idenideiiioostnreeoiiantiir, dareostendont, 
staotiam fpsam e or poie am sffe extensam a natara drrioa 
remof ere , atqoe fpsam a Deo ereatam statount. Bi qoj 
(firina potentia ereari potoerit, prorsosignorant ; qnod elar 
dit, illos id qnod ipshnet diennt, non inteffigere. Ego 
satb dare, meo qoidem iodieio, demonstrari (rfd. coroD. 
et sehol. 2. prop. 8.) nollam sobsunttam ab aho posse pre 
ereari. Porro prop. 14. ostendimos, praeter Deom nufl 
neqoe eoneipi posse sobstantiam. Atque hine conclosimi 
stantiam estensam onom ei infinitis Dei attribotis esse. 
ad pleniorem explicationem adrersarionim argomenta r 
qoae omnia hnc redeunt. Primo y qood sobstantia corpor 
tenos snbstantia, constat, ot putant, partibus; et ideo 
inftnitam posse esse, et conseqnenter ad Deuro pertioere p 
gant. Atqoe hoc multis exemplis explicant , ex quibus ui 
alterom afferam. Si substantia corporea, aiunt, est infini 
rfpiatur in dnas partes drridi ; erit unaquaeqne pars vel I 
infinita. Si illnd , componitor ergo infinitum ex duabus 
finitis , qnod est absnrdum. Si hoc , datur ergo iufinitu 
maius alio infinito , quod etiam est absurduru. Porro y si 
tas infinita mensnratur partibus pedes aeqnantibus , infin 
bos partibos eonstare debebit, nt et si partibus mensuretu 
aeqnantibns ; ac propterea nnns nnmeras infinitus erit d 
maior alio iofinito. Demque, si ex nno puncto infinitae c 
qoantitatis eonciptator, dnaslineas, utAB, AC, certa i 

B 



Fig- 1. 



PARS u 199 

mioaU in initlo distantia in infinilum protendi; certum est, di- 
stantiani inter B et C cootiauo augeri et Undem ei determinaU in- 
detenninabikm fore. Qonm igitur haec absurda aequantur, ut 
putint, ei eo, qood qoaotiUs infiniU supponitor: indeconcln- 
dont, subsUntiam corpoream debere esse finitam, ctcoosequen- 
ter ad Dei essentiam non pertinere. Secundum argumentum pe- 
titor etiam a snmma Dei perfecuone. Deus enim, inquiunt, 
qtiuni sit ens somme perfectum, pati non potest : atqui subsUntia 
corporea, quandoquidem divisibilis est, pati potest; sequitw 
ergo, ipsam ad Dei essentiam non pertinere. Haec sunt, quaa 
apod scriptores invenio argumenU , quibus ostendere cooantur, 
ssbsUntiam corpoream divina natura indignam esse , nec ad ean- 
dem posse pertinere. Verumenimvero si quis recte atUndat , me 
^A kaee iam respondis&e comperict; qoandoquidem haec argu- 
menU ta eo Untum iundantur, qood subsUntiam corpoream ex 
partibus componi supponunt, quod iam (prop. 12. cum coroll. 
prop. 13.) absurdum esse osUndi. Deinde si quis rem recte per- 
pendere velit, videbit, omnia illa absurda (siquidem oronia ab- 
surda sunt , de quo iam non disputo) , ei quibus concludere vo- 
lont, subsUntiam extensam finiUm esse, minime ei eo sequi, 
qoodquantiUsinfiniUsuppooatur, sed quod quantiutem infini- 
tam measurabilem et ei partibus finitis conflari supponunt; quare 
ex absurdis , quae inde sequuotur, nihil aliud concludere possunt, 
quam quod quantiUs infiniU non sit roensurabilis et quod ei par- 
tibusiinitis conflari non possit. Atque hoc idem est, quod nos 
supra (propos. 12. etc.) iam dcmonstravimus. Quare tclum, 
quod in nos intendunt , in se ipsos revera coniiciunt. Si igitur 
ipsi ei suo hoc absurdo concludere Umen volunt, subsUntiam 
eitensam debere esse finiUm , nihil aliud hercie faciunt , quam si 
quis ei eo , quod finxit , circuluro quadrati proprieUtes habere, 
coocludfit, circulumnon habere centrum, ei quo omnes ad cir- 
cumferentiam ducUe lineae sunt aequales. Nam subsUntiam 
corpoream , quae non nisi infiniu , non nisi unica et non nisi in- 
drvisibius potest condpi (vid. prop. 8. 5. et 12.), eam ipsi ad 
conchideodum eandem esse finiUm , ei partibus fmitis conflari et 
multipKcem esse et divisibilem, concipiunt. Sic etiam alii, post- 
qiam fingunt , lineameipunctiscomponi, mulU sciunt Iu>'«dAx^ 



^*. 



200 ETHICBS 

argumenta, quibus ostendant, lineam non posse in infinitum 
dividi. Et profecto non minus absurdum est ponere , quod sub- 
slantia corporea ex corporibus sive partibns componatur, quam 
qnod corpns ex superficiebus, saperficies ex lineis, lineae deni- 
que ex punctis componantur. Atque hoc omnes, qui claram 
rationem infallibilem esse sciunt, fateri debent, et imprimis ii qui 
negant , dari vacuum. Nam si snbstantia corporea ita posset di- 
vidi, ut eius partes realiter distinctae essent; cur ergo una pars 
non posset annihilari manentibus reliquis , ut ante , inter se con- 
nexis? et cur omnes ita aptari debent, ne detur vacuum? Sane 
rernm , quae realiter ab invicem distinctae sunt, una sine alia esse 
et in suo statu manere potest. Quum igitur vacuum in natura 
non detur (de quo alias) , sed omnes partes ita concurrere debent, 
ne detur vacuum ; sequitur hinc etiam, easdem non posse realiter 
distingui , hoc est » substantiam corpoream , quatenus substantia 
est, non posse dividi. Si quis tamen iam quaerat, cur nos cx 
natura ita propensi simus ad dividendam quantitatem ; ei respon- 
deo, quod quantitas duobus modis a nobis concipitur, abstractc 
scilicet sive superficialiter , prout nempe ipsam imaginamur, vel 
ut substantia , quod a solo intellectu fit. Si itaque ad quantitatem 
attendimus, prout in imaginalionc est, quod saepe et facilius a 
nobis fit, reperietur finita, divisibilis et ex partibus conflata ; si 
autem ad ipsam, prout in intellectu est, attcndimus, el eam, qua- 
tenussubstantiaest, concipimus, quod diflicillime fit, tum, ut 
iam satis demonstravimus , infinita , unica et indivisibilis reperie- 
tur. Quod omnibus, qui inter imaginationem et intellectum di- 
stinguere sciverint, satis manifestum erit; praecipue si ad hoc 
etiamattendatur, quod materia ubique eadem cst, nec partcs in 
eadem distinguuntur , nisi quatenus materiam diversimode affe- 
etam esse concipimus , unde cius partes modaliter tantum distin- 
guuntur, non autem realiter. Ex. gr. aquam, quatenus aqua 
est, dividi concipiraus eiusque partes ab invicem separari: at 
non , quatenus substantia est corporea ; eatenus enim neque se- 
paratur nequc dividitur. Porro aqua , quatenus aqua , generatur 
et corrumpitur; at quatenus substantia nec generatur nec cor- 
rumpitur. Atque his me ad secundum argumentum etiam re- 
spondisse puto; quandoquidem id in eo etiam fundatur, quod 



PAM L 201 



materia, quatenns snbstantia, dmsibilis sit et ex partibot con- 
fletnr. Ei quamyis hoc non esset, nescio, cur divina natora in- 
digna esset, qoandoqnidem (per prop. 14.) extra Deum nnlla sub- 
stantia dari potest, a qua ipsa pateretur. Omnia, inquam, in 
Deosunt, et omnia, quae fiunt, per solas leges infinitaeDei naturae 
fiunt, et ex necessitate eius essentiae (ut mox ostendam) sequun- 
tur. Qnare nnlla ratione dici potest, Deum ab alio pati, aut 
substantiam extensam divina natura indignara esse , tametai divi- 
sibilis snpponatur, dummodo aeterna et infinita concedatur. Sed 
de his impraesentiarum satis. 

PROPOS. XVI. Ex necessitate divinae naturae in- 
finita intiniti* inodis (hoc est, omnia quae sub in- 
tellecfam infinitum cadere possunt) sequi debent. 

Dimonstr. Haec propositio unicuique manifesta esse debet, 
sf modo ad hoc attendat , quod ex data cuiuscumque rei definitione 
plures proprietates intellectus concludit , quae revera ex eadem 
(boc est, ipsa rei essentia) necessario sequuntur, et eo plures, quo 
plus realitatis rei definitio exprimit, hoc est, quo plus realilatis 
rei dtfinitae essentia involvit. Quum autem natura divina infinita 
absolute attributa habeat (per defin. 6.) , quorum etiam unum- 
quodque infiniUm essentiam in suo genere exprimit , cx eiusdem 
ergo necessitate infinita inGnitis modis (hoc est, omnia quae sub 
fntellectum infinitum cadere possunt) necessario sequi debent; 
q. e. d. 

COROLL. I. Hinc sequitur, Deum omnium rerum, quae 
sub intellectum infinitum cadere possunt, esse causam efficieotem. 

COROLL. II. Sequitur 2. Deum causam esse per se , non 
rero per accidens. 

COROLL. III. Sequitur 3. Deum esse absolute causam 
primam. 

PROPOS. XVII. Deus ex solis suae naturae legibus 

et a nemine coactus agit. 

Dbmomtr. Ei sola divinae naturae necessitate , vel (qnod 
Idem esi) ex solis elusdem naturae legibus, infinita absolule ttqpft , 



rJ-T 



202 ETHICSS 



medo prop. 1*. ostonttmas ; ct prop. 15. dceaoaetrtvinias, nikfl 
»mcDcocssonc<coociptpoote, eed i m iI i inPeo cssc- Qntre 
ninUextrtiptevieetopotett, afaoedet^odemdeieiminetiir vel 
cogttar; etqoe edeo Dene ex tolis tate nttarte regibns et e ne- 
mioeeocetastgit; q.e.d. 

COROLL. 1. Hine o e qniiar 1. nnlleni deri ctastm, qaee 
Deam eitiintece ?ei intrintece prteter iptias nttarte perfectioDein 
incitet ed egendam. 

COROLL. II. Seqaitar 2. tolam Deam etse ctastm libertm . 
Deus eoim tolus ex solt sute attarte necettittte existit (per prop. 
11. et coroll. 1. prop. 14.), et ex solt sate nttarte necessitate 
agit (per prop. prteced.). Adeoqoe (per defin. 7.) soloa. est caust 
libert; q.e. d. 

SCHOL. Aliiputaot, Deum esse causam liberam , propterea 
quod potest , ut putant , efflcere , ut ea quae ex eius natura sequi 
diximus , hoc est , quae in eius potestate sunt , non Gant , sive ut 
ab ipso non producantur. Sed hoc idem est , ac si dicerent , quod 
Deus potest efflcere, ut ex natura trianguli non sequatur, eius 
tres angulos aequales esse duobus rectis; sive ut ex data causa non 
sequatur effectus , quod est absurdum. Porro infra absque ope 
huius propositionis ostendam , ad Dei naturam neque intellectum 
neque voluntatem pertinere. Scio equidem plures esse qui pu- 
tant, se posse demonstrare , ad Dei naturam summum intellectum 
et liberam voluntatem pertinere ; nihil enim perfectius cognoscere 
sese aiunt, quod Deo tribuere possunt, quam id quod in nobis 
summa est perfectio. Porro , tametsi Deum actu summe iutelli- 
genlem concipiant, non tamen credunt , eum posse omnia , quae 
actu intelligit , efficere ut existant ; nam se eo modo Dei potentiam 
destruere putant. Si omnia, inquiunt, quae in eius intcllectu 
sunt, creavisset, nihil tumamplius crearc potuisset, quod cre- 
dunt Dei omnipotentiae repugnare ; ideoque maluerunt Deum ad 
omnia indiflerentem statucre , nec aliud creantem practer id quod 
tbsolutt quadam voluntate decrevit creare. Yerum ego me satis 
clare osteodisse puto (vid. prop. 16.), a summaDei potentiasive 
intinita nttura infinita infinitis modis, hoc est, omnia necessario 
efllaxisse, vel temper eadem necessitate sequi ; eodem modo, ac 
ex ntturt tritnguU tb aeterno et in aeternum sequitur , eius tret 



PARS L 203 

angulos aequari duofcos reelis. Quare Dei omnipotentia acte ab 
aeteme fuit et io aeteniQin in eadem aetualitate manebiL Bt hoe 
modo Dei omfpotentia looge, moo quidem iudkio, perfectior 
statuitur. Imo adversarii Dei omnipotentiam (liceat aperte loqui) 
negare videntur. Cogoatur enim fateri , Deum minita ereabilia 
intefligere , qoae tamen nunqoam creare poterit. Nam alias , si 
seilieet omnia qtme intelHgit erearet , suam iuita ipsos exhauriret 
omntpetentiam et se imperfectum redderet. Ut igitur Deum per- 
fectum statnant, eo rediguatur, ut sfanul statuere debeant, ipsom 
non posse oimia effieere, ad quae ems potentia se exteodit; qno 
absurdins aut Dei omnipotentiae magis repognans non video, quid 
fiogi possit. Porro (ut de intellectu et voluntate , quos Deo com- 
muniter tribuimus, hie etiam aliquid dicam) si ad aeternam Dei 
essentiam intellectus scilicet et voluntas pertinent , aliud sane per 
utrumque hoc attribntum intelligendum est, quam quod vulgo 
solenthomines. Nam intellectus etvoluntas, quiDei essentiam 
constitnerent, a nostro intellectu et voluntate toto coelo diflerre 
deberent , nec in ulla re , praeterquam in nomine, convenire pos- 
sent ; non aliter sciiicet , quam inter se conveniunt canis signum 
coeleste , et canis animal latraos. Quod sic demonstrabo. Si in- 
teUectus ad divinam naturam pertinet, non poterit , uti noster in- 
teQectus posterior (ut plerisque placet) , vel simul natura esse cum 
rebus intellectis, quandoquidem Deus omnibus rebus prior est 
causalitate (per coroll. 1. prop. 16.); sed contra veritas et formalis 
remm essentia ideo talis est, quia talis in Dei intcllectu existit ob- 
iective. Quare Dei intellectus , quatenus Dei essentiam consti- 
tuere eoneipitur, est revera causa rerum tam earum essentiae, 
quam earam existentiae ; quod ab iis videtur eliam fuisse animad- 
versnm, qni Dei intellectum, voluntatem et potentiam unum et 
idem esse asseruerunt. Quum itaque Dei intellectus sit unica re- 
rum caosa , videlicet (ut ostendimus) tam earum essentiae , quam 
earum existentiae, debet ipse necessario ab iisdem differre tam 
ratione essentiae , quam ratione existentiae. Nam causatum dif- 
fert a sna causa praedse in eo , quod a causa habet. Ei. gr. homo 
est causa existentiae , non vero essentiae alterius hominis (est enim 
baec aeterna veritas) ; et ideo secundum essentiam prorsus con- 
venirepossant, in existendo autem differre debent; et prootettA 



204 * ETHiCES 

siuniusexistentiapereat, nonldeo alterins peribit; sed si unius 
essentia destrai posset et fieri falsa, destraeretar etiam alterius 
essentia. Qnapropter res , qnae et essentiae et eiistentiae aJi- 
cnius effectus est causa, a tali effectu differre debet tam ratione 
essentiae, quam ratione existentiae. AtquiDei ioteliectus est et 
essentiae et existentiae nostri intellectus causa : ergo Dei inteile- 
ctus, quatenus divinam essentiam constituere concipitur, a nostro 
inteliectu tam ratione essentiae , quam ratione existentiae differt, 
nec in ulla re , praeterquam in nomine , cum eo convenire potest, 
utvolebamus. Circa Yoluntatem eodem modo proceditur, ut fa- 
cile unusquisque viderc potest. 

PROPOS. XVIII. Deus est omnium reruni causa im- 
manens, non vero transiens. 

Dkmonstr. Omnia quae sunt in Deo sunt et per Deum con- 
cipi debent (per prop. 15.), adeoque (per coroll. 1. prop. 16.) 
Deus rerum, quae in ipso sunt, est causa; quod est primum. 
Deinde extra Deum nulla potest dari substanlia (per prop. 14.), 
boc est (per deGn. 3.) res, quae extraDeum in sesit; quod erat 
secundum. Deus ergo est omnium rerum causa immancns , non 
vero transiens ; q. e. d. 

PROPOS. XIX. Deus sive omnia Dei attributa sunt 
aeterna. 

Demonstr. Deus enim (per defln. 6.) esl subslanlia , quac 
(perprop. 11.) necessario existit, boc est (perprop. 7.) ad cuius 
naturam pertinet existere, sive (quod idem est) ex cuius deGnitione 
sequitur ipsum existere; adeoque (per defin. 8.) est aeternus. 
Deinde per Dei attributa intelligendum est id quod (per defin. 4.) 
divinae substautiae essentiam exprimit, boc est, id quod ad sub- 
stantiam pertinet: id ipsum, inquam, ipsa attributa involvere 
debent. Atqui ad naturam substantiae (ut iam ex prop. 7. de- 
monstravi) pertinet aeternitas; ergo unumquodque attributorum 
aelernitatem involvere debet, adeoque omnia sunt aetcrna ; q. e. d. 

SCHOL.Haec propositio quam clarissime etiam patet ex modo, 
quo (prop. 1K) Dei existentiam demonstravi. Ex ea, inquam, 



PARS L 205 

demonstratione conslat, Dei existentiam , sicut eius essentiam, 
aeternam esse Yeritatem. Deinde princip. philos. Cartesii part. 1. 
prop. 19. alio etiam modo Dei aeternitatem demonstravi, neo 
opis est eom hic repetere. 

PROPOS. XX. Dei existentia eiusque essentia unum 
et idero sunt 

Demokstb. Deos (per anteced. prop.) elusque omnia attri- 
bota aeterna , hoc est (per defih. 8.) unumquodque eius attributo- 
rnm edstentiam exprimit. Eadem ergo Dei attributa , qnae (per 
defin. 4.) Dei aeternam essentiam eiplicant, eius sfimnl aeternam 
eiistentiam explicant, hoe est, illud ipsum quod essentiam Del 
constitoit, constituit simul ipsius existentiam; adeoque haec et 
ipsins essentia nnum et idem sunt ; q. e. d. 

COROLL. I. Hinc sequitur 1. Dei existentiam, sicnt eius 
esseotiam, aeternam esse veritatem. 

COROLL. II. Sequitur 2. Deum sive omnia Dei attributa esse 
immutabflia. Nam si ratione existentiae mutarentur, deberent 
etiam (per prop. praeced.) ratione essentiae mutari , hoc est (ut 
per se notum) ex veris falsa fieri ; quod est absurdum. 

PROPOS. XXI. Omnia, quae ex absoluta natura ali« 
cuius attributi Dei sequuntur, semper et infinita 
existere debuerunt, sive per idem attributum ae- 
terna et infinita sunt. 

Dbmohbts. Concipe, si fieri potest (siquidem neges), ali- 
quid in aiiquo Dei attributo ex ipsius absoluta natura sequi , quod 
finitum sit et determinatam habeat exislentiam sive durationem, 
ex. gr. ideam Dei in cogitatione. At cogitatio , quandoquidem 
Dei attributum supponitur , est necessario (per prop. 11.) sua na- 
tura infinita. Verum quatenus ipsa ideam Dei habet, finita sup- 
ponitnr. At (per defin. 2.) finita concipi non potest, nisl per ipsam 
cogitationem determinetur : sed non per ipsam cogUationein, 
quatenos ideam Dei constitult (eatenus enim finita supponitur 
esse): ergo per cogitationem, guatenus ideam Dei nou cota^VqSX^ 



206 ETRICES 

quae tamen (per prop. 1 1 .") necessario existere debet. Dati 
cogitatioDoaconsiitaensideamDei, ac propterea ex eius 
qoatenus est absolota cogitatio , oon sequitur oecessario : 
(coocipitor eoim ideam Dei constituens et noo constituens 
est contra bjpothesin. Quare si idea Dei in cogitatione , 
quid (perinde est, quicquid sumatur, quandoquidem 
stratio oniversalis est) in aliquo Dei attributo ex necessita 
lutae naturae ipsius attributi sequatur, id debet necessa 
infioitum; quod erat primum. 

Deinde id qood ex necessitate naturae alicoios attriboi 
quitur, non potest determinatam habere durationem. 
neges ,* supponator res , qoae ex necessitate oatorae alieui 
boti sequitur, dari in aliquo Dei attriboto, ex. gr. idei 
cogitatione, eaque supponaturaliquando non exstitisse, 
exstitora. Quom autem cogitatio Dei attribotum supj 
debet et necessario et immotabilis existere (per prop. 1 1 . e 
2. prop. 20.). Quare oltra limites dorationis ideae Dei (s 
tor eoim aliqoando non exstitisse, aot ooo exstitura) cogit. 
idea Dei existere debebit; atqoi hoc est cootra hypothesi 
ponitur eoim, ex data cogitatiooe oecessario sequi ide 
Ergo idea Dei in cogitatione , aot aliquid quod necessari» 
soluta natura alicuius attributi Dei sequitur, non potest < 
jiatam habere durationem, sed per idem attributam aetern 
quod erat secundum. Nota, hoc idem esse affirmandum 
comqoe re , qoae io aliqoo Dei attriboto ex Dei absolut; 
oecessario seqoitur. 

PROPOS. XXIL Quicquid ex alio Dei attribut 

teous modificatum est tali modificatione, q 

neee*sario et infioita per idem existit, sc 

debet quoqoe et necessario et infinitum exi 

Dkmonstr. Hoius propositioois demoostratio procedi 
modo, acdemoostratiopraecedeotis. 

PROPOS. XXIH. Omnis modus, qui et necest 
infinitus existit, necessario sequi debuit 



PARS L 207 

absohita natura aiicuius attributi Dei, vel ex alf- 
quo attributo inodificato modificatiooe, quae et ne- 
cessario et infinita existit 

Dimomstr. Ifodus enim in alio est, per quod coacipi debel 
(per defin. 5.) , hoc esi (per prop. 15.) in sofo Deo est et per solum 
Deum concipi potest. Si ergo modus concipitur necessario ei- 
sistere et infinitus esse, utrumque hoc dehet necessario coacludi 
sive percipi per aliquod Dei attribulum, quatenns idem concipitur 
Snfinitatem et necessitatem eiistentiae, sive (quod per defin. 8. 
idem est) aeternitatem exprimere, hoc est (per defin. 6. etprop. 
19.) quatenus absoiute eonsideratur. Hodus ergo , qui et neces* 
sarioet infinitus existit, ex absoluta natura alicuiusDei attributi 
sequi debuit; hocque vel immediate (de quo prop. 21.) vel me- 
diaate aUqua modificatione, quae ex eius absoluta natura sequitur, 
hocest (per prop. praeced.) quae et necessario et infinita existit; 
q. e. d. 

PROPOS. XXIV. Rerum a Deo productarum es- 
sentia non involvit existentiam. 

BiMOKSTR. Patet ex deflnitione 1 . Id enim , cuius nalura (in 
se scQicet considerata) involvit existentiam , causa est sui et ex 
soJa suae naturae necessitate existit. 

COROLL. Hinc sequitur, Deum non tantum esse causam, 
ut res incipiant existere ; sed etiam , ut in existendo perseverent, 
sive (ut termino scholastico utar) Deum esse causam essendi re- 
rum. Nam sive res existant, sive non existant, quotiescumque 
ad earum essentiam attendimus , eandem nec existentiam nec du- 
rationem involvere comperimus; adeoque earum essentia neque 
suae existentiae, neque suae durationis potest esse causa, sed 
tantum Deus, ad cuius solam naturam pertinet existere (per coroll. 
1. prop. 14.). 



PROPO& XXV. Deus uon tantum est eausa 
rerum existeniiae, sed etiam essentiae. 

BnieiisTR. Si negas, ergo rerum essentiae Deus uou eal 



208 ETHICE8 

causa; adeoque (perax. 4«) potest rerom essentia sine Deo con- 
cipl. Atqui hoc (per prop. 15.) est absordum. Ergo rerum etiam 
. essentiae Deus est causa ; q. e. d. 

SCHOL. Haec propositio clarius sequitur ei propositione 1 C. 
Ex ea enim sequitur, quod ex data natura divina tam rerum essen- 
tia , quam existentia debeat necessario concludi ; et, ut verbo di- 
cam, eo sensu, quo Deus dicitur causa sui , etiam omnium rerum 
causa dicendus est, quod adhuc clarius ex sequenti corollario 
constabit. 

COROLLAB. Res partieulares nihil sunt nisi Dei altributo- 
rum affectiones, sire modi, quibus Dei attributa certo et deter- 
minato modo exprimuntur. Demonstratio patet ex proposit. 15. 
et definit. 5. 

PROPOS. XXVI. Res, quae ad aliquid operandum 
determinata est, a Deo necessario sic fuit detcr- 
minata; et quae a Deo non est determinata, non 
potest se ipsam ad operandum determinare. 

Dkmonstr. Id per quod res determinatae ad aliquid operan- 
dum dicuntur, necessario quid positivum est (ut perse notum); 
adeoque tam eius essentiae , quam eiistentiae , Deus ex neccssi- 
tate suae naturae est causa efficiens (per prop. 25. et 16.) ; quod 
erat primum. Ex quo eliam quod secundo proponilur clarissime 
sequitur. Namsires, quaeaDeodeterminatanonest, seipsam 
determinare posset, prima pars huius falsa esset; quod est absur- 
dum, ut ostendimus. 

PROPOS. XXVU. Res, quae a Deo ad aliquid 
operandum determinata est, se ipsam indetermi- 
natam reddere non potest 

Dbmonstr. Haec proposilio patet ex axiomate tertio. 

PROPOS. XXVIII. Quodcumque singulare, sive quae- 
vis res quae finita est et determinatam habet exi- 
stentiam, non potest existere nec ad operandum 



PAAS L 209 

determinari, nisi ad existendum et operaodum de- 
termiiietur ab alia causa, quae etiam finita est et 
determinatam habet existentiam: et rursus haec 
causa non potest etiam existere neque ad operan- 
dum deterrainari, nisi ab alia, quae etiam finita 
est et determinatam habet extetentiam, determine* 
tur ad cxistendum et operandum, et sic in infinitum* 

Demoxstb. Qoicquid determinatum est ad existendum et 
operaodom, t Deo sic determinatura est (perprop. 26. etcoroll. 
prop. 24.) At id, quod finitum est et determinatam habet eiisten- 
tiam, ab absoluta natura alicuius Dei attributi produci non potuit ; 
quiaraid enim ex absoluta natura alicuius Dei attributi sequitur, 
id infiaitum et § eternum est (per prop. 21.). Debuit ergo ex Deo 
vei aiiquo eius attributo sequi , quatenus aliquo modo affectum 
eoosideratur ; praeter enim substantiam et modos oil datur (per 
axioma 1. et defin. 3. et 5.) , et modi (pcr coroll. prop. 25.) nihil 
sunt nisi Dei attributorum affectiones. At ex Deo vel aliquo eius 
aUributo, quatenus affectum est modificatione , quae aeterna et 
infinita est, sequi etiam non potuit (per prop. 22.). Debuit ergo 
sequi, vel ad existendum et operandum determinari a Deo vel 
aliquo eios attributo, quatenus modificatum est.modificatione, 
quae finita est et determinatam habet existentiam. Quod erat 
primum. Deinde haec rursus causa sive hic modus (per eandem 
rationem, qua primam partem huius iamiam demonstravimus) 
debuit etiam determinari ab alia , quae etiam finita est et determi- 
natam habet existentiam , et rursus haec ultima (per eandem ra- 
tionem) ab alia, et sic semper (per eandem rationem) in infini- 
tum ; q. e. d. 

8GHOJL. Quum quaedam a Deo immediate produci debue- 
nmt, videlieet ea quae ex absoluta eius natura necessario sequun- 
tur , mediantibus his primis , quae tamen sine Deo nec esse nec 
concipi possunt; hinc sequitur 1. quod Deus sit rerum immediate 
ab ipso productanun causa absolute proxima ; non vero in suo ge- 
nere , ot aiunt. Nam Dei effectus sine sua causa nec esse nec 
coneipi possunt (per prop. 15. et coroll. prop. 240* ^^^Vax 

Spimoxm I. \^ 



210 ETHICES 

l. quod Deus noo potest proprie dici causa esse remoU renim sio- 
gularium , nisi forfe ea de cansa, ut scilicet has ab iis, quas im- 
mediate produiit, vcl potius quae ei absoluta eius natura se- 
quuntur, distinguamus. Nam per causam remotam talem intel- 
ligimus , quae cum effectu nulio modo coniuncta est. At omnia 
quae snnt in Deo sunt et a Deo ita dependent, ut sine ipso nec 
esse nec concipi possint. 

PROPOS. XXIX. Id rerum natura nullum datur con- 
tingens, sed omnia ez necessitate divinae naturae 
determinata mint ad certo modo existendum et 
operandum. 

Dbmonstr. Quicquid est , in Deo est (per prop. 15.). Deus 
autem non potest dici res contingens. Nam (per prop. 11.) ne- 
cessario , non vero contingenter existit. Modi deinde divinae na- 
turae ex eadem etiam necessario , non vero contingenter secutt 
sunt (per prop. 10.); idque vel quatenus divina natura absolute 
(per prop. 21.), vel quatenus certo modo ad agendum determinata 
consideratur (per prop. 27.). Porro horum modorum Deus non 
tantum est causa , qualenus simpliciter existunt (per coroll. prop. 
24.) , sed etiam (per prop. 26.) quatenus ad aliquid operandum 
determinati cousiderantur. Quod si a Deo (per eand. prop.) deter- 
minati non sint, impossibile, non vero contingens est, ut se ipsos 
determinent; et contra (perprop. 27.) si a Deo determinati sint, 
impossibile , non vero contingens est , ut se ipsos indeterminatos 
reddant. Quare omnia ex necessitate divinae naturae determinata 
sunt,non tantum ad existendum, sed etiam ad certo modo eiisteo- 
dum et operandum , nullumque datur contingens; q. e. d. 

SCHOL. Antequam ulterius pergam , hic quid nobis per na~ 
turam naturantem etquid per naturam naturatam intel 
ligendum sit, explicare volo, vel potius monere. Nam exante- 
cedentibus iam constare existimo, nempe, quod per naturam 
naturantem nobis intelligendum est id quod in se estet per se 
concipitur, sive talia subsfantiae attributa quae aeternam et infi- 
nitam essentiam exprimunt, hoc est (per coroll. 1. prop. 14. et 
eoroll. 2. prop. 17.) Deus, quatenus ut causa libera consideratur. 



PARS I. 211 

Ptr naturatam autem intelligo id omne quod ex necessiUte Dei 
oaturae sive uniuscuiusque Dei tttributorum sequitur, hoc est, 
omnes Dei attributorum modos , quttenus considertntur ut res, 
quae in Deo sunt et qute sine Deo nec esse nec concipi possunt. 

PROPOS. XXX. Intellectus aclu fioitus aut actu in6- 
nitus Dei attributa Deique affectiones comprehen- 
dere debet et nihil aliud. 

Demonstr. Idet ?era debet convenire cum suo idetto (per 
aiioma 6.), hoc est (ut per se notum) id, quod in intellectu obie- 
ctive continetur, debet necesstrio in naturt dtri. Atqui in naturt 
(per coroll. 1. prop. 14.) non nisi unt substantia datur, nempe 
Deus, nec ullae aliae affectiones (per prop. 15.) quain quae in Deo 
sunt et quae (per eandem prop.) sine Deo nec esse nec concipi pos- 
sunL Ergo intellectus actu finitus aut actu infinitus Dei attributa 
Deique affectiones comprehendere debet et nihil aliud ; q. e. d. 

PROPOS. XXXf. Intellectus actu, sive is finitus sit 
sive infinituSj tit et voluntas, cupiditas, amor etc. 
ad naturam naturatam, non vero ad naturantem 
referri debent. 

Demohstr. Per intellectum enim (ut per se notum) non in- 
telhgimiis absolutam cogitationem , sed certum tantum modum 
cogitandi, qui modus ab aliis, scilicet cupiditate, amore etc. 
differt, adeoque (perdefin. 5.) per absolutam cogitationem con- 
dpi debet; nempe (perprop. 15. etdefin. 6.) per aliquod Dei at- 
tribotum , quod aeternam et infinitam cogitationis essentiam ex- 
primit , ita concipi debet , ut sine ipso nec esse nec concipi possit. 
Ac propterea (perschol. prop. 29.) ad naturam naturatam, non yero 
naturantem referri debet, ut etiam reliqui modi cogitandi ; q. e. d. 

SCHOL. Ratio , cur hic loquar de intellectu actu , non est, 
quia concedo , ullum dari inteilectum potentia ; sed quia omnem 
eonfosionem ritare cupio , nolul loqui nisi de re nobis quam cla- 
rissime percepta, de ipsa scilicet intellectione, qua nihil nobis 
darius perdpitur. Nihil enim intelligere possumus, quod ad 
perfectiorem inteUectionis cognitionem non conducat. 



212 ETBICES 

PROPOS. XXXII. Voluntas non potest vocari causa 
libera, sed tantum necessaria. 

Dimonstr. Voluntas certus tantum eogitandi modus est, 
sicuti intellectus ; adeoque (per prop. 28.) unaquaeque volitio non 
potest existere, neque ad operandum determinari, nisi ab aliacausa 
determinetur, et haee rursus ab alia, et sic porro in infinitum. 
Quod si voluntas infinitasupponatur, debet etiam ad existendum 
et operandum determinari a Deo , non quatenus substantia abso- 
luteinfinitaest, sed quatenus attributum habet, quod infinitam 
et aeternam cogitationis essentiam eiprimit (per prop. 23.). 
Quocumque igitur modo sive finita sive infinita concipiatur, cau- 
sam requirit, a qua ad existendum et operandum determinetur; 
adeoque (per defin. 7.) non potest dici causa libera , sed tantum 
necessaria vel coacta ; q. e. d. 

COROLL. I. Hinc sequitur 1 . Deum non operari ex liberUte 
voluntatis. 

COROLL. II. Sequitur 2. voluntatem et intellectum ad Dei 
naturam ita sese habere, ut motus et quies, et absolute, ut 
omnia naturalia , quae (per prop. 29.) a Deo ad existendum et 
operandum certo modo determinari debent. Nam voluntas, ut 
reliqua omnia, causa indiget , a qua ad existendum et operandum 
certo modo determinetur. Et quamvis ex data voluntate sive in- 
tellectuinfinitasequantur, non tamen propterea Deus magisdici 
potest ex libertate voluntatis agere, quam propter ea, quae ex 
motu et quiete sequuntur (infinita enim ex his etiam sequuntur), 
dici potest ex libertate motus et quietis agere. Quare voluntas ad 
Dei naturam non magis pertinet , quam reliqua naturalia , sed ad 
ipsam eodem modo sese habei, ut motus et quies et omnia reliqua, 
quae ostendimus ex necessitate divinae natorae sequi, et ab eadem 
ad existendum et operandum certo modo determinari. 

PROPOS. XXXIII. Res nullo alio modo, neque alio 
ordine a Deo produci potuerunt, quam productae 
-sunt. 

Dbmonstr. Res enim omnes ex data Dei natura necessario 
sequutae sunt (per prop. 16.), et ex necessitate naturae Dei deter- 



pars i. 21S 

niinatae soni ad eerto modo existendum et opcraodum (per prop. 
29.). 8i iuque res alterias natarae potuissent esse , vel alio modo 
ad operandam determinari, ut naturae ordo alius esset, ergo Dei 
etiam natura alia posset esse, quam iam est; ac proinde (per 
prop. 11.) flla etiam deberet existere, et consequenter duo vel 
plures possent dari dii ; quod (per coroll. 1 . prop. 1 4.) est absur- 
dum. Quapropter res nullo alio modo , neque alio ordine etc. 
q. e. d. 

SCHOL. I. Quoniam his luce meridiana clarius ostendi, 
nihil absolate in rebus dari , propter quod contingentes dicantur, 
eiplkare iam paucis volo, quid nobis per contingens erit in- 
telligendum; sed prius, quid per necessarium et impossi- 
bile. Res aliqua necessaria dicilur vel ratione suae essentiae, 
vel ntione causae. Rei enim alicuius existentia vel ex ipsius 
cssentia et definitione , vel ex data causa efliciente necessario se- 
quitur. Deinde his etiam de causis res aliqua impossibilis 
dicitur; nimiram quia vel ipsius essentia seu definitio contradi- 
ctionem involvit, vel quia nulla causa externa datur ad talcm rem 
prodocendam determinata. At res aiiqua nulla alia de causa co n- 
tingens dicitur, nisi respectu defectus nostrac cognitionis. Res 
enim , caius essentiam contradictionem involvere ignoramus , vel 
de qua probe scimus, eandem nullam contradictionem involvere, 
et tamen de ipsius existentia nihil certo aflirmare possumus, pro- 
pterea quod ordo causarum nos latet, ea nunquam nec ut neccssa- 
ria nec ut iropossibilis videri nobis potcst; idcoque eandem vcl 
eontingentem vel possibilem vocamus. 

SCHOL. II. Ex praecedentibus ciare sequitur, res summa 
perfectione a Deo fuisse productas, quandoquidcm ex data perfe- 
etissima uatura necessario secutae sunt. Nequc hoc Deum ullius 
arguil imperfectionis; ipsius enim perfectio hoc nos aflirmare 
coe git. Imo ex huius contrario clare sequerctur (ut modo ostendi), 
Deum non esse summe perfectum ; nimirum quia, si res alio 
modo fdissent productae, Deo alia natura esset tribueoda diversa 
ab ea » quam ex consideraUone entis perfectissimi coacti sumus ei 
tribuere. Yerum non dubito, quin multi haoc sententiam ut absur- 
dam explodant, nec animum ad eandem perpendendam inslituere 
velint; idqut nuHa alia de causa, gi/am quiaDeo alUiuWW^m 



216 «THICES 

Drmonstr. Ei soU enim necessitate Dei essentiae sequitiir, 
Denm essc cansam sni (perprop. 11.), et (perprop. 16. eiusque 
coroll.) omnium rernm. Ergo potentia Dei, qna ipse et omsaa 
suntetagunt, est ipsa ipsins essentia ; q. e. d. 

PROPOS. XXXV. Quicquid concipimus io Dei po- 
testate esse, id necessario est 

Dkmonstr. Quicquid enim in Dei potestate est, id (per prop. 
praeced.) in eins essentia ita debet comprehendi, nt ez ea neces- 
sario sequatur , adeoque necessario est; q. e. d. 

PROPOS. XXXVI. Nihil existit, ex cuius natufa ali- 
quis effectus non sequatur. 

Dbmonstr. Quicquid existit, Dei naturam sive essentiam 
certo et determinato modo exprimit (per coroll. prop. 25.) , hoc 
est (per prop. 34.) quicqaid existit, Dei polentiam , quae omnium 
rerum causa est, certo et determinato modo exprimit, adeoquo 
(per prop. 1 6.) ex eo aliquis effectus sequi debet; q. e. d. 

APPENDIX. His Dei naturam ciusque proprietates 
explicui, ut quod necessario existat; quod sit unicus; 
quod ex sola suae naturae necessitate sit et agat; quod 
sit omninm rerum causa libera et quo modo; quod 
omnia in Deo sint et ab ipso ita pendeant, ut sine 
ipso nec esse ncc concipi possint; et denique quod 
omnia a Deo fuerint praedeterminata, non quidem ex 
libertate voluntatis sive absoluto beneplacito , sed ex absoluta 
Dei natura sive infinita potentia. Porro ubicumque data 
fuit occasio, praeindicia, quae impedire poterant, quo minus 
meae demonstrationes perciperentur, amovere curavi. Sed quia 
non pauca adhuc restant praeindicia , quac etiam , imo maxime 
impedire poterant et possunt , quo minus homincs rerum conca- 
tenationem eo quo ipsam explicui raodo amplecti possint , eadem 
hic ad examen rationis vocare operae pretinm duxi. Et quoniam 
omnia, quae hic indicare suscipio, praeiudicia pendent ab hoc 
nno, quod scilicet communiter supponant homines, omnes res 
natnrales ut ipsos propter finem agere ; imo ipsum Deum ornnia ad 



FARS L 217 

certwn allquem finem dlrigere, pro certo sUtuaot (dicuot enim, 
Deum omnia propter homioem feeisse, hominem autem, ut ipsoni 
eokret) : hoc igitar nnnm prhu coosiderabo , qoaerendo scilicet 
primo eausam, cnr pleriqne hoc in praeindicio acqniescant et 
omnes natora adeo propensi sint ad idem amplectendum , deinde 
erasdem falsitatem ostendam , et tandem , quomodo ex hoc orta 
sint praeindicia de bono et malo, merito elpeccato, laude et vi- 
tvperio, ordirie et cor\/Usione y pulchritudine tt deformitate, etdft 
aliis hoius generis. *Vernm haec ab humanae mentis natnra de- 
ducere , non est hnins loci. 8atis hic erit , si pro fundamento id 
capiam , qnod apnd omnes debet esse in confesso ; nempe hoc, 
qnod omnes homines rernm causarum ignari nascnntur, et qnod 
omnes appetitnm habent snum utile quaerendi, cnius rei sunt 
eonseii. Ex his enim sequitur primo , quod homines se liberos 
esse opinentur , quandoquidem suarum volitionum suique appeti- 
tus snnt conscii , et de causis , a quibus disponuntur ad appeten- 
dnm et volendum , quia earum sunt ignari, ne per somnium cogi- 
tant. Sequitur secundo, homines omnia propter Gnem agere, 
videlicet propter utile qood appetunt. Uode fit, ut semper reruni 
peractarum causas finales tantum scire wpetant, et ubi ipsas au- 
di\erint, quiescant; nimirum, quia nullam habcnt causam ul- 
terios dnbitandi. Sin autem easdem ex alio audire nequeant, 
nihil iis restat , nisi ut ad semet se convertant, et ad fines , a qui- 
bus ipsi ad similia determinari solent, reflectant; et sic ex suo 
ingenio ingenium alterius necessario iudicant. Porro quum in se 
el extra se noo pauca reperiant media, quae ad suum utile asse- 
quendom non parum conducant , ut ex. gr. oculos ad videndum, 
dentes ad masticandum, herbas et animantia ad alimentum, solem 
ad illuminandum , mare ad alendum pisces etc. , hinc factum , ut 
omnia naturalia tanquam ad suum utile media considerent; et quia 
illa media ab ipsis inventa, non autem parata esse sciunt, hinc 
cansam credendi habuerunt, aliquem alium esse, qui illa media 
In eorum usum paraverit. Nam postqnam res ut media considera- 
vernnt, credere non potuerunt, easdem se ipsas fecisse; sed ex 
medlls, quae sibi ipsi parare solent , conduderedebuernnt, dari 
aliquem vel aliquos natnrae rectores humana praeditos libertate, 
qni ipsis omnia curaverint et in eorum usum omnk fccexint. A.W 



218 ETfUCES x 

qoe horom etiun ingeoiom, quaodoquideni de eo ouoqoam qoid 
audiverant, ex suo iodieare deboeroot; atqoe hioe statoeroot, 
deos omoia io homioom osom dirigere , ot homioes sibi deviociaot 
et io flunmo ab iisdem hooore habeantur. Uode factom, ot ooos- 
qoisqoe diversosDeom eoleodi modos ex soo iogeoio excogitaverit, 
ot Deos eos sopra reliqoos diligeret et totam oatoram io osom 
coecae iilorom eopiditatis et iosatiabflis avaritiae dirigereL At- 
qoe ita hoc praeiodiciom io soperstitiooem versum est et altas io 
meotibos egit radices ; qood io caosa foit, ot uoosqoisqoe maximo 
cooato omoiom rerom causasfinales iotelligere easqoe explicare 
stoderet. Seddumquaesiveruntostendere, oatoram oibil frustra 
(hoc est, quod io osom homioom ooo sit) agere, oibil aliud vi- 
dentor osteodisse, qoam oatoram deosqoe aeque ac homines de- 
lirare. Vide quaeso, quo res tandem evasit! Inter tot naturae 
commoda opn pauca reperire debuerunt incommoda , tempestates 
scilicet, terrae motus, morbos etc, atque haec statuerunt pro- 
pterea evenire, quod dii irati essent ob iniurias sibi ab homi- 
nibus factas, sive ob peccata in suo cultu commissa; et quam- 
vis experientia io dies reclamaret et infinitis exemplis ostende- 
ret, commoda atque incommoda piis aeque ac impiis promiscue 
erenire, non ideo ab inveterato praeiudicio destiterunt. Fa- 
cilius enim iis fuit, hoc inter alia incognita, quorum usum 
ignorabant, ponere et sic praesentem suum et innatum statum 
ignorantiae retinere, quam totam iliam fabricam destruere ct no- 
vam excogitare. Unde pro certo statuerunt , deorum iudicia hu- 
maoum captum longissime superare: quae sane unica fuisset 
causa, ut veritas humanum genus in aeternum lateret, nisi mathe- 
sis, quae non circa fines , sed tantum circa figurarum essentias et 
proprietates versatur, aliam veritatis normam hominibus oslen- 
disset. £t praeter mathesin aliae eliam adsignari possunt causae 
(qoas hic enumerare supervacanenm est), a quibus fieri potuit , ut 
homioes communia haec praeiudicia animadverterent et in veram 
rerom cognitionem ducerentur. 

His satis explicoi id quod primo loco promisi. Ut iam autem 
osteodam, natoram finem oullum sibi praefixum habere, et omnes 
causas finales oihil nisi homana esse figmenta, nooopus est mullis. 
Credo eoim id iam satis constare tam ex fuodamentis et causis, 



PAR8 I 219 

oode hoc praeiudicium originem suam traxisse osteodi , quam ex 
propositioae 16. ei corollariis propositioois 32., etpraeterea ex iis 
omoibas, quibas ostendi , omnia naturae aeteraa quadam neces- 
sitate summaque perfectione procedere. Hoc tamen adhuc addam, 
nempe, hanc de fine doctrinam naturam omnino evertere. Nam 
id qnod revera causa est, ut eflectum considerat, et contra ; deinde 
id quod natura prius est, facit posterius; et denique id quod su- 
premum ei perfectissiraum est, reddit imperfectissimum. Nam 
(duobus prioribus omissis, quia per se manifesta sunt) ut ex pro- 
posttionibus 21 . 22. et 23. constat, ille eflectus perfectissimus est, 
qtri a Deo immediate producitur , et quo pluribus aliquid causit 
intermediis indiget ut producatur, eo imperfectius est. At si res, 
quae immediate a Deo productae sunt, ea de causa factae essent, 
utDeus finem assequeretur suum , tum necessario ultimae, qua- 
rum de causa priores factae sunt, omnium praestantissimae essent. 
Deinde haec doctrina Dei perfcctionem tollit ; nam si Deus propter 
finem agit, aliquid necessario appetit quo caret. Et quamvis 
theologi et metaphysici distinguant inter finem indigentiae et 
finem assimilationis, fatentur tamen Deum omnia propter se , non 
\ero propter res creandas egisse ; quia nihil ante creationem prae- 
lerDeumassignarepossunt, propter quod Dcus ageret ; adeoquo 
necessariofatericoguntur, Deum iis, propter quae mediaparare 
voJuit, caruisse, eaque cupivisse, ut per sc clarum. Nec hic 
praetereundum est, quod huius doctrinac sectatores, qiiiinas- 
signandis rerum finibus suum ingenium ostentare voluerunt, ad 
hanc suam doctrinam probandam novum attulerunt modum argu- 
mentandi, reducendo scilicet non ad impossibile, scd ad igno- 
rantiam ; quod ostendit nullum aliud fuisse huic doctrinae argu- 
mentandi medium. Nam si ex. gr. ex culmine aliquo lapis in ali- 
cuius caput ceciderit eumque interfecerit, hoc modo demonstra- 
bunt, lapidem ad hominem interficicndum cecidisse; ni enim 
eum in finem Deo id volente ceciderit, quomodo tot circumstantiae 
(saepe enim multae simul concurrunt)casu concurrere potuerunt? 
Respondebis fortasse , id ex eo , quod ventus flavit et quod homo 
iilac iter habebat, evenisse. Al instabunt: cur ventus illo tera- 
pore flavit? cor homo Ulo eodemque tempore illac iter habebal? 
Si itemm respondeas, ventum lum ortum , quia mait pmctfa\i& 



220 ETJUCSS 

die tempore adhuc UwquilloagiUriineeperat, ei quod homo ab 
amico inviUtos fuerat; instabont iterum, qoia nullus rogandi 
finis : cur autem mare agitabatur ? eor homo in illod tempos invi- 
Utus fuit? Et sic porro causarum caosas rogare non cessabunt, 
donec ad Dei TolunUtem , hoe est , ignorantiae asjlum eonfugeris. 
SicetUm ubi corporis homani fabricam vident, stopescunt etei 
eo, quod Untae artis causas ignorant, concludent, eandemnon 
mechanica, sed dirina vel sopernatorali arte fabricari, talique 
modo constitui , ot una pars alteram non laedat. Atqoe hinc fit, 
ut qui miracnlorom caosas veras quaerit, quique res naturaks ut 
doctus intelligere, non autem ut stoltos admirari stodet, passiaa 
pro haeretico et impio habeator et proclametur ab iis, qoos vulgus 
Unquam naturae deorumque interpretes adorat. Nam sciunt, 
quod subiaU ignorantia stupor, hoc est, unicum argumenUndi 
tuendaeque suae auctoriUtis medium, quod habent, tollitur. Sed 
haec relinquo et ad id, quod tertio loco hic agere constitui, pergo. 
Poslquam homines sibi persuaserunt , omnia quae fiunt pro- 
pter ipsos fieri ; id in iinaquaque repraecipuum iudicare debuerunt 
quod ipsis utilissimum, et illa omnia praesUntissima aestimare, 
a quibus optime afficiebantur. Unde has formare debuerunt no- 
tiones, quibus rerum naturas explicarent, scilicet bonutn, matum, 
ordinem , confusionem , calidum , frigidum , pulchritudinem et 
deformitatem etc. ; et quia se liberos existimant , inde hae notio- 
nes ortae sunt, scilicet laut et vttuperium, peccatum et meritum, 
Sed has infra, postquam de natura humana egero , illas autem hic 
breviter explicabo. Nempe id omne , quod ad valetudinem et ad 
Dei cultum conducit, bonum; quod autem iis contrarium est, 
malum vocaverunt. Et quia ii , qui rerum naturam non intelli- 
gunt, nihil de rehus aifirraant, sed res Untummodo imaginantur 
et imaginationem pro inteliectu capiunt, ideo ordinem in rebus 
esse firmiter credunt rerum suaequc naturae ignari. Nam quum 
ha sint disposiUe, ut, quum nobis per sensus repraesenUntur, eas 
facile imaginari et consequenter earum facile recordari possimus, 
easdem bene ordinatas y si vero contra , ipsas male ordinaUs sive 
eonfusat esse dicimus. Et quoniam ea nobis prae caeteris grata 
sunt, quae facile imaginari possumus, ideo homines ordinem 
ftonfusioni praeferunt ; qoasi ordo aliquid in natura praeter re- 



PARS L 221 

speetwn ad nostram imaginationem essel : dicuntqae Deuui omnia 
ordine creasse, ethoe modo ipsi nescientes Deo imagioationem tri- 
bwmt; uisi vebnt forte , Deum humanae imaginationi providen- 
teai res omnes eo disposuisse modo , quo ipsas facilliine imaginari 
posteot; nee moram forsan iis iniiciet, quod inGnita reperiantur, 
quae oostram imaginationem longe superant, et plurima, quae 
ipsam propter eius imbecillitatem confunduut. Sed de hac re sa- 
tis. Caeterae deinde notiones etiam praeter imaginandi modos, 
quibus imaginatio diversimode afficitur, nihil sunt, et tamen ab 
ignaris tanquam praecipua rerum attributa considerantur ; quia, 
ut iam dirimns, res omnes propter ipsos factas esse credunt, et 
rei alicuius naturam bonam vel malam, sanam vel pulridam et cor- 
ruptam dicunt, prout ab eadem afficiuntur. Ei. gr. si motus, 
quemnerviab obiectis per oculos repraesentatis accipiunt, vale- 
tudini conducat, obieeta, a quibus causatur, pulchra dicunlur, 
quae autem contrarium cient , deformia. Quac dcinde per nares 
sensum movent, odorifera vel foetida vocant, quae perlinguam, 
duleia aut amara, sapida aut insipida etc. ; quae autem per tactum, 
dura aut mollia, aspera aut levia etc. Et quae denique aures 
niovent, strepitum, sonum vel harmoniam edere dicuntur , quo- 
Tum postremom homines adeo dementavit, ut Deum etiam harmo- 
nia delectari crederent. Ncc desunt philosophi , qui sibi persua- 
serint, motus coelestes harmoniam componerc. Quae omnia sa- 
tis ostenduot, unumquemque pro dispositioue ccrebri de rebus 
iudicasse, vel potius imaginationis affectiones pro rebus accepisse. 
Quare non mirum est (uthoc etiam obiter notemus), quod inter 
homines tot, quot eiperimur, controvcrsiae ortac sint, ei quibus 
tandem Scepticismus. Nam quamvis humana corpora in multis 
conveniant, in plurimis tamen discrepant, et ideo id, quod uni 
bonum, alteri malum videtur; quod uni ordinatum, alteri con- 
fusum ; quod uni gratum , alteri ingratum est ; et sic de caeleris, 
quibus hic supersedeo, quum quia huius loci non esl de his ei pro- 
fesso agere , tum quia hoc omnes satis experti sunt. Omuibus 
enim in ore est : quot capita , tot sensus, suo quemque sensu ab- 
undare, non minora cerebrorum, quam palatorum esse discrimina; 
quae sententiae satis ostendunt, homines pro dispositione cerebri 
de rebus iudicare, resque potius imaginari, quam iutotttym* 



222 ETHICE8 PARSL 

Bes enitn si inteHexissent , illae omnes teste mathesi , si non afli- 
cerent, ad minimum conrineereot. 

Videmns ilaqne omnes rationes , quibus vulgus solet nataram 
explicare , modos esse tantnmmodo imaginandi, nec ullius rei na- 
tnram , sed tantom imaginationis constitutionem indicare ; et quia 
nomina habent, quasi essent entium extra imaginationem existen- 
tium , eadem entia non rationis , sed imaginationis voco ; atque 
adeo omnia argumenta » quae contra nos ex similibus noliouibus 
petuntur, facile propulsari possunt. Solent enim multi sic argu- 
mentari : Si omnia ex necessitate perfectissimae Dei naturae sunt 
consecuta , unde ergo tot imperfectiones in natura ortae? Yideli- 
cetrerum corruptio ad foetorem nsque, rerum deformitas, quae 
nauseam moveat, confusio, malum, peccatum etc. Sed, ut 
modo dixi, facile confutantur. Nam rerum perfectio ex sola earum 
natura et potentia est aestimanda; nec ideo res magis aut minus 
perfectae sunt, propterea quod hominum sensum delectant vel 
offendunt , quod humanae naturae conducunt, vel quod eidem re- 
pugnant. Iis autem, qui quaerunt: cur Deus omnes homines 
noo ita creavit, ut solo rationis ductu gubernarentur? nihil aliud 
respondeo , quam : quia ei non defuit materia ad omnia ex summo 
nimirum ad infimum perfectionis gradum creanda; vel magis pro- 
prie loquendo : quia ipsius naturae leges adeo amplae fuerunt, ut 
sufficerent ad omnia quae ab aliquo infinito intellectu concipi pos- 
sunt producenda , ut propositione 16. demonstravi. Haec 6unt, 
quae hic notare suscepi praeiudicia. Si quaedam huius farinae 
adhuc restant , poterunt eadem ab unoquoque mediocri medita- 
tiooe emendari. 



ETHICES 

DE NATURA ET ORIGINE MENTIS. 



PRAEFATIO. 

Transeo iam ad ea explicanda , quae ex Dei sive entis aeterni 
et infiniti essentia necessario debucrunt sequi : non quidem omnia 
(infinita enim infinitis modis ex ipsa debere scqni part. 1. prop. 
16. demonstrayimus) , sed easolummodo, quae nos ad mentis 
numanae eiusque snmmae beatitudinis cognitionem quasi manu 
ducere possuut. 



DEFINITIONES. 

I. Per corpus intelligo modum, qui Dei esscntiam, qnar 
tenusutresextensaconsideratur, certo ct determioato modo ex- 
primiL Vid. part. 1. prop. 25. corollar. 

II. Ad essentiam alicuius rei id pertinere dico, quodato 
res necessario ponitur et quo sublato res necessario toliitur; vel 
id , sine quo res , et vice ve^sa quod sine re nec esse nec condpi 
polest. 

III. Per ideam intelligo mentis conceptum, quem mens 
format , propterca quod res est cogitaos. 

ExfLic. Dico potius conceptum , quam perceptionem, quia 
ptrceptionis nomen indieare videiur, mentem ab obieeto pati. 
At eonceptus aeiionem mentis exvrimere videtur. 



224 STflicES 

IV. Per ideam adaequatam intelligo ideam, quae, qua- 
tenus in se sine relatione ad obiectum consideratur, omnes verae 
ideae proprietates sive denominationes intrinsecas habet. 

Explic. Dico intrinsecas , ut illam secludam % quaeextrin- 
seca est t nempe convenientiam ideae cum suo ideato, 

V . D u r a t i o est indeflnita existendi continnatio . 

Explic. Dico indefinitam % quia per ipsam rei existentis 
naturam determinari nequaquam potest, nequo etiam a causa 
eJprCtcntc , quae scilicet rei. existentiam necessario ponit, non 
autem tollit, 

VI. Per realitatem et perfectionem idem intelligo. 

VII. Per res singulares intelligo res, quae finitae sunt 
et determinatam habent eiistentiam. Quod si plura individua in 
una actione ita concurrant, ut omnia simul unius eflectus sint 
causa , eadem orania eatenus ut unam rem singularem considero. 

AXIOMATA. 

I. Hominis essentia non involvit necessariam eiistentiam, 
hoc est, ex nalurae ordine tam fieri potest , ut hic et ille homo 
eiistat, quam ut non eiistat. 

II. Homo cogitat. 

III. Modi cogitandi, ut ainor, cupiditas, vel quicumque no- 
mine affectus animi insigniuntur, non dantur nisi in eodem indi- 
viduo detur idea rei araatae , desideratae etc. At idea dari potest, 
quamvis nullus elius detur cogitandi modus. 

IV. Nos corpus quoddam multis modis affici sentimus. 

V. Nullas res singulares praeter corpora et cogitandi modos 
sentimus, nec pcrcipimus. 

Poslulata vide post propositionem 13. 

PROPOSITIONES. 

PROPOS. I. Cogitatio attributum Dei est, sive 
Deus est res cogitaus. 

Demonstr. Singulares cogitationes sire haee et illa cogitatio 
modi suat, gui Dei naturam certo et detenninato modo ciprimuat 



pars ii. 225 

(per corofl. prop. 25. part. 1.). Competit ergo Deo (per defin. 5. 
part. 1.) attributuji), cuius conceptum singulares omoes cogitatio- 
nes involvant , per quod etiam concipiuntur. Est igitur cogitatio 
unum ex inGnitis Dei attributis, quod Dei acternam et inGnitam 
essentiam eiprimit (vid. dcGn. 6. part. 1 .) , sive Deus cst res co- 
gitaos; q. e. d. 

SCHOL. Patet etiam haec propositio ei hoc , quod nos pos- 
sumus ens cogitans infinitum concipere. Nam quo plura ens cogi- 
tans potest cogitare , eo plus realitatis sff e perfectionis idem con- 
tinere concipimus. Ergoens, quod inGnita inGnitis modis cogi- 
tare potest , est necessario virtutc cogitandi inGnitum. Quum ita- 
que ad solam cogitationem attendendo ens inGnitum concipiamus v 
est necessario (perdefin. 4. et 6. part. 1.) cogitatio unum ei infi- 
nitisDeiattributis, utvolebamus. 

PROPOS. II. Extensio attributum Dei est, sire 

Deus est res extensa. 

Dbmonstr. buius eodem modo procedit, ac demonstratio 
praecedentis propositionis. 

PROPOS. III. In Deo datur necessario idea tam eius 
essentiae, quam omnium, quae ex ipsius essentia 
necessario sequuntur. 

Dkmowstr. Deus enim (perprop. 1. huius) inGnita inGnitis 
modiscogitare, sive (quodidemest pcrprop. 16. part. 1.) ideam 
suae essentiae et omnium , quae necessario ei ea scquuntur , for- 
mare potest. Atqui omne id quod in Dei potestate est , necessario 
est (per prop. 35. part. 1.). Ergo datur necessario talis idea , et 
(per prop. 15. part. I .) non nisi in Deo; q. e. d. 

SCHOL. Vulgus per Dei potentiam inlelligit Dei liberam vo- 
luntatem etius in omnia quae sunt, quaeque propterea commu- 
niter ut contingentia considerantur. Deum cnim potestatem omnia 
destruendi habere dicunt et in nihilum redigendi. Dei porro po- 
tenliam cum potentia regum saepissime corof.drant. Sed hoc in 
coroll. 1. et2. propos. 32. part. 1. refulavimus ; ct prop. 16. part. 
1. ostendimus, Deum eadem necessilate agere , qua se ipsunv \a- 

Spimot* L «^ 



226 ETHICES 

telligit; hoc est, sicnli ei necessitate divinae naturae sequitnr 
(sicut omnes uno ore statmmt) , ut Deus se ipsnm intelligat , ea- 
dem etiam necessitate sequitur , ut Deus iriflnita infinitis medis 
agat. Deinde prop. 34. part. 1 . ostendimns , Dei potentiam nihil 
esse , praeterquam Dej actuosam essentiam ; adeoque tam nobis 
impossibile est concipere Deum non agere , quam Deum non esse. 
Porro si haec ulterins persequi liberet , possem hic ulterius osten- 
dere, potentiam illam, nuam vulgus Deo affingit, non tantumbu- 
manam esse (quod ostendit Deum hominem , vel instar bominis a 
vulgo concipi) , sed etiam impotentiam involvere. Sed nolo de 
eadem re toties sermonem instituere. Lectorem solummodo ite- 
ium atque iterum rogo, ut quae ra parte 1. ex propos. 16. «sque 
ad finem de hac re dicta sunt , semel atque iterum perpendat. 
Nam nemo ea quae volo pcrcipere recte poterit, nisi magnopere 
caveat, ne Dei polentiam cum humana regum potentia vel iurc 
coufundat. 

PROPOS. IV. Idea Dei, ex qua infinita infinitis nto- 
dis sequuntur, unica tantum esse potest. 

Demonstr. Intellcctus infinitus uihil practer Dei attributa 
eiusque aflectiones comprchendit (per prop. 30. part. 1.). Atqui 
Deus est unicus (per coroll. 1. prop. 14. part. 1.). Ergo idea Dci, 
ex qua infinila iufinitis modis sequuntur, unica tantum esse pot- 
est; q. e. d. 

PROPOS. V. Esse formale idearum Deuni, quatenus 

tantum ut res cogitans consideratur, pro causa 

agnoscit, et non quatenus alio attributo explica- 

tur; hoc est, tam Dei attributorum , quam reruni 

singuiarium ideae non ipsa ideata sive res pcrce- 

ptas pro causa efficiente 'agnoscunt, sed ipsuni 

Denin, quatettns est res cogitans. 

Dkmonstr. Patet quidem ei prop. 3. hnius. Ibi enhn cou- 
cludebanms , Deum ideam soae essentiae et omnium , quae ex ea 
aecessario sequuntur, formare posse ex hoc solo, nempe quod 



FARS II. £27 

Deus est res eogttans, et non ex eo , quod sit suae ideae obiectum. 
Quere esse formale idearum Deura , quatenus est res cogitans, pro 
caasa agnoscit. Sed «Jiter boc modo demonstratur. Esaeformaie 
Idetfum modus est cogitandi (ut per se notum), hoc est (per coroll. 
prep. 25. part. 1 .) modus , qui Dei naturam , quatenus est res co- 
giians, certo modo exprimit, adeoque (per prop. 10. part. 1.) 
Diiliius aJterius attributi Dei conceptum invohit, et consequenter 
(perax. 4. part. 1.) nullhis alterius attributi, nisi cogitaUoois, est 
efieetus. Adeoque esse formale idearum Deum, quatenus taotum 
ut res cogttans cbnsideratur etc. ; q. e. d. 

PROPOS. VI. Cuiuecumque attributi modi Deum, 
quatenus tantuni sub illo attributo, cuius modi 
sunt, et non quatenus sub ullo alio consideratur^ 
pro causa habent 

Demonstr. Unumquodque enim attributum per se absque 
alio concipitur (per prop. 10. part. 1.). Quare uniuscuiusque at- 
tributi modi conceptum sui attributi , non autcm alterius in\ol- 
Tunt; adeoque (per etu 4. part. 1.) Deum, quatenus tantum 
sub iUo attributo , cuius modi sunt, et non quatenus sub ullo alio 
consideratur , pro causa habent; q. e. d. 

COROLL. Hinc sequitur, quod esse fbrmale rcrum, quae 
modi non sunt cogitandi, non sequitur ideo ex divina natura, quia 
res prius cognovit; sed eodem modo eademque necessitate res 
ideatae ex suis attributis consequuntur et concluduntur, ac ideas 
ex attributo cogitationis consequi ostendimus. 

PROPOS. VII. Ordo et connexio idearum idem est, 

ac ordo et connexio rerum. 

Demo*str. Patet ex ax. 4. part. 1. Nam cuiuscumque cau- 
sati idea a cognitione causae , cuius cst effcctus , dependet. 

COROLL. Hinc sequitur , quod Dei cogitandi potentia ae- 
qualis est ipsius actuali agcndi potcntiac ; hoc cst, quicquid ex in- 
finitaDei natura sequilur formaliter, id omne exDci idea eodem 
ordine eademque eoDDtiione sequitur in Dto obiective. 

15* 



J3 



228 ETHICES 

SCHOL. Hic antequam ulterius pergamus, revocandum nobis 
in memoriam est id qood snpra ostendimns ; nempe quod quic- 
quid ab infinito intellectu percipi potest tanquam substantiae es- 
sentiam constituens , id omne ad unicam tantnm substantiam 
pertinet; et consequenter quod substantia cogitans et substantia 
extensa una eademque est snbstantia , quae iam sub boc , iamsub 
illo attributo comprehenditur. Sic etiam modus extensionis et idea 
illius modi una eademque est res: sed duobus modis expressa; 
quod quidam Hebraeorum quasi per nebulam vidisse videntur, 
qui scilicet statuunt, Deum, Dei intellectum resque ab ipso in- 
tellectas unum et idem esse. Ex. gr. circulus in natura existens et 
idea circuli existentis, quae etiam in Deo est, una eademque est 
res , quae per diversa attributa explicatur. £t ideo sive naturam 
sub attributo extensionis , sive sub attributo cogitationis, sive sub 
alio quocumque concipiamus, unum eundemque ordinem sive 
unam eandemque causarum connexionem, hoc est, easdem res 
invicem sequi reperiemus. Nec ulla alia de causa dixi, quod Deus 
sit causa ideae ex. gr. circuli quatenus tantum est res cogitans , et 
circuli quatenus tantum est res extensa, nisi quia esse formale 
ideae circuli non nisi per alium cogitandi modum , tanquam cau- 
sam proximam , et iile iterum per alium , et sic in infinitum , pot- 
est percipi , ita ut , quam diu res ut cogitandi modi considerantur, 
ordinem totins naturae sive causarum connexionem, per solum 
cogitationis attributum explicare debemus ; et quatenus ut modi 
extensionis considerantur, ordo etiam totius naturae per solum 
extensionis attributum explicari debet, et idem de aliis attributis 
intelligo. Quare rerum, ut in se sunt, Deus revera est causa, 
quatenus infinitis constat attributis; nec impraesentiarum hacc 
clarius possum explicare. 

PROPOS. VIII. Ideae rerura singularium sive modo- 
rum non existentium ita debent comprehendi in 
Dei infinita idea, ac rerum singularium sive nio- 
dorum essentiae formales in Dei attributis con- 
tinentur. 
Demonbtr. Haec propositio patet ex praecedenti scholio. 



PAR5 IL 



229 



COROLL. Hine sequitur, quod, qoam diu res singulares 
non existunt, nisi quatenus in Dei attribotis eomprehendontor, 
earam esse obiectivum sive ideae non existunt, nisi quatenus in- 
finitaDei idea existit; et ubi res singulares dicuntur existere , non 
tantum quatenus in Dei attributis comprehenduntur, sed quatenus 
etiam durare dicuntur , earum ideae etiam existentiam , per quam 
durare dicuntur , involvent. 

8CHOL. 8i quis ad uberiorem huius rei explicationem exem- 
plum desideret, nullum sane dare potero , quod rem , de qua hie 
loquor, utpote unicam adaequate explicet; conabor tamen rem, 
ot fieri potest, illustrare. Nempe circulus talis est naturae, ut 
omnium linearum rectarum in eodem sese invicem secantium 
reetangola sub segmentis sint inter se aequalia. Quare in circulo 
infinita inter se aequatia rectangula continentur. Attamen nullum 
eonun potest dici existere, nisi quatenus circulus existit, nec 
etiam alicuius horum rectangulorum idea potest dici existere , nisi 
quatenus in circuli idea comprehenditur. Concipiantur iam ex 
iofinitis illis duo tantum , nempe £ et D existere. Sane eorum 
etiam ideae iam non tantum existunt, quatenus solummodo in cir- 
culi idea comprehenduntur; sed etiam quatenus illorum rectangu- 
lorum existentiam involvunt, quo fit, ut a reliquis reliquorum 
rectangulorum ideis distinguantur. 



Fig. II. 




PROPOS. IX. Idea rei singularis actu existentis 
Deum pro causa habet, non quatenus infinitus est, 
sed quateDus alia rei singularla actu ex\stra\x& 



239 E7HICE8 

tdea affeetu* consideratur, cuius etiara Deus est 
caxm&r, quateoas alfa tertta affectus est, et stc n 
infioitam. 

Dbmonstr* Idea rei siogularis actu existeotis modus singu- 
laris cogitandi est et a reliquis distinctus (per coroll. et schol. 
prop. 8. huius); adeoque (per prop. (k buius) Deum, quatenus 
cst tantum res cogitans, pro causa habet. At non (per prop. 28. 
part. 1.) quatenus est res absolute cogitaus, sed quatenus alio 
cogitandi modo affcctus considcratur, et huius etiam, quatenus 
alio affectus est , et sic in inflnitura. Atqui orda et connexio idca- 
rum (per prop. 7. huius) idem est , ac ordo et connexio causarum. 
Ergo unius singularis ideae alia idea sive Deus , quatcnus alia idca 
affectus considcralur, est causa, et huius etiam, quatenus alia a(Te- 
ctusest, et sic in inGnitum ; q. e. d. 

COROLL. Quicquid in singulari cuiuscumque ideae obiecto 
contingit, eiusdatur inDco cognitio, quatenus lantum eiusdem 
obiecti ideam habet. 

Dbmonstr. Quicquid in obiecto cuiuscumque ideae contin- 
git, cius datur in Dco idea (per prop. 3. huius) , non quatenus in- 
Gnilus est, sed quatenus alia rei singularis idca affectus considcra- 
tur (per praeced. prop.), sed (per prop. 7. huius) ordo et con- 
nexio idearum idcm est , ac ordo et conncxio rerum. Erit ergo 
cognitio eius, quod in singulari aliquo obiecto contingit , in Deo, 
quatenus tantum eiusdcm obiecti habct idcam ; q. e. d. 

PROPOS. X. Ad essentiam hominis non pertinet esse 
substantiae, sive substantia formam hominis non 
constituit. 

Dhmonstr. Esse enim substantiae involvit necessariam exi- 
stentiam (perprop. 7. part. 1.). Si igitur ad hominis cssentinm 
pertinet esse substantiac , datacrgo substantia daretur necessario 
homo (per dcGn. 2. huius) , ct conscqucnter homo necessario cxi- 
sterct , quod (per ax. 1 . huius) est absurdum. Ergo etc. ; q. c. d. 

SCHOL. I. Demonstratur etiam haec propositio cx prop. 5. 
pMrt. \. , nempe quod duae eiusdem naturae substantiae non dcn- 



P^HS 1L 231 

tor. Qiuud autem plures homines exislcrc possiut , ergo id, quod 
honuois fonnam ooustiluU, noo est csse subsUntiae. Patet prae- 
terea haec propositio ei reliquis substautiae proprietatibus , vide- 
licet, quod substantia sit sua nalura iofiniu, immuUbilis, indi- 
iisibflis etc. , ut facile unusquisque viderc potest. 

COROLL. Hinc sequitur esseotiam hominis constitui a certis 
Dei atlributorum modiGcationibus. Nani esse substantiae (per 
piop. praeced.) ad essentiam honiiois non pertiuct. Est ergo (per 
■rop. 15. part. 1.) aliquid quod in Deo est, et quod sinc Deo nec 
esse nee concipi potest, sive (per coroJJ. prop. 23. part. 1 .) affectio 
«f e modos , qui Dei naturam certo et determinato modo exprimit. 

SCHOL. II. Oinnes saue concedere debent , nihil sine Deo 

esse neque concipi posse. Nain apud omnes in confesso est, quod 

Deus omoium reruin , tam earum essentiae, quam earum eiisten- 

tiae , uoica est causa , hoc est , Deus noo Untum est causa rerum 

secundum fieri (ut aiunt), sed ctiam secundum esse. At interim 

pleriqoe id ad essentiam alicuius rci pertinere dicuot , sine quo res 

iiec esse nee concipi potesi; adeoque vel nalurara Dei ad esscntiam 

rerum creaUruin pertinere , vel res creatas sine Deo vel esse vel 

ooncipi posse credunt, vel, quod certius cst, sibi non satis con- 

sUnl. Cuius rei causam fuisse credo, quod ordinem philoso- 

phandi non tcnuerint. Nam naturam divinam , quam ante omnia 

confempJari debebant , quia tam cognitione quam natura prior est 

ordine cognitionis , ultimam , et res , quae sensuum obiecta vo- 

rantur, omnibus priores esse credideruut. Unde factum cst, ut, 

dum res naturales contempUti sunt , de nulla re minus cogiUve- 

rint , quam de divina natura , ct quuui postea animuin ad divinam 

naturam contemplandum appulerint, dc nulla re minus cogiUre 

potuerinl , quam de priinis sois figmeotis , quibus rerum natura- 

lium cognitionem superstruxerant, utpote quac ad cognitioncm 

dmoae naturae nihil iuvare poterant; adeoque nihil mirum, si 

sibi psssim contradiierinU Sed hoc mitto. Nam meum intentum 

hic Untum fuit , cansam rtddere , cur non diierim , id ad cssen- 

tiam alicuius rei pertinere , sine quo res ncc esse nec concipi pot- 

*st, oimiram , quia res singulares non possunt sine Deo esse nec 

cooeipi; et tanaen Deus ad earum essentiam non pertinet: sed id 

oecessario esseatiam alicuius rei coostituere dixi , quo daVo n& 



232 BTHICBS 

ponitur et quo sublato rcs toDitur, vel id, sine quo res, et vice 
versa id , quod sine re nec esse nec concipi potett. Conf. defin. 2. 

PROPOS. XI. Priraura, quod actuale mentis huma- 
nae esse constituit, nihil aliud est, quam idea rei 
alicuius singularis actu existeutis. 

Dbmonstr. Essentia hominis (per coroll. praeced. prop.) 4 
certis Dei attributorum modis constituitur; nempe (per ax. 2. hu- 
lus) a modis cogitandi , quorum omnium (per az. 3. buius) idea 
naturapriorest, eteadata reliqui modi (quibus scilicet idea na- 
tura prior est) in eodem debent esse individuo (per ax. 4. huius). 
Atque adeo idea primum est , quod bumanae mentis esse consti- 
tuit. At non idea rei non existentis ; nam tum (per coroll. prop. 8. 
huius) ipsa idea non posset dici existcre. Erit ergo" idea rei actu 
existentis. At non rei inGnitae. Res namquc infinita (per. prop. 
21. et23. part. 1.) debet semper necessario existere. Atqui hoc 
(per ax. 1 . huius) est absurdum. Ergo primum , quod esse hu- 
manaementis actuale constituit, est idea rei singularis actu eii- 
stentis; q. e. d. 

COROLL. Hinc sequitur mentem humanam partem esse in- 
finiti intellectus Dei. Ac proinde quum dicimus, mentem huma- 
nam hoc vel illud percipere, nihil aliud dicimus, quam quod 
Deus, non quatenusinfinitusest, sed quatenus pcr naturam hu- 
manae mcntis explicatur, sive quatenus humanae mentis essentiam 
constituit , hanc vel illam habet ideam ; et quum dicimus Deum 
hanc vel illam ideam habere , non tantum , quatenus naturam hu- 
manae mentis constituit, sed quatenus simul cum mente humana 
alterius rei etiam habet ideam, tum dicimus mentem humanam 
rem ex parte sive inadaequate percipere. 

SCHOL. Hic sine dubio lectores haerebunt , multaque com- 
miniscentur quae moram iniiciant; et hac de causa ipsos rogo , ut 
lento gradu mecum pergant, nec de bis iudicium ferant, donec 
omnia perlegerint. 

PROPOS. XII. Quicquid in obiecto ideae humanam 
mentem constituentis contingit, id ab humana 



pars ii. 233 

mente debet percipi, sive eius rei dabitur in mente 
necessario idea: hoc est, si obiectum ideae hu- 
manam mentem constituentis sit corpus, nihil in 
eo corpore poterit contingere, quod a mente noo 
percipiatur. 

DmossTR. Quicquid enim in obiecto cuiuscumque ideae 
contingit, eius rei datur necessario in Deo cognitio (per coroD. 
prop. 9. hoius) , quatenus eiusdem obiecti idea affectus conside- 
ratur, hoc est (per prop. 11. buius), quatenus mentem alicuius 
rei constituit. Quicquid igitur in obiecto ideae humanam mentem 
constituentis contingit, eius datur necessario in Deo cognitio, 
quatenusnaturam humanaementis constituit, hocest (percoroll. 
prop. 11. huius) eius rei cognitio erit necessario in mente, sive 
mens id percipit; q. e. d. 

SCHOL. Haec propositio patet etiam et clarius intelligitur ex 
schol. prop. 7. huius partis , quod vide. 

PROPOS. XIII. Obiectum ideae humanam mentem 
constituentis est corpus, sive cerlus extensionis 
modus actu existens, et nihil aliud. 

Dxxohstr. Si enim corpus non esset humanae mentis obie- 
c(um , idttt affectionum corporis non essent in Deo (per coroll. 
prop. 9. huius) , quatenus mentem nostram, sed quatenus alterius 
rei mentem constitueret, hoc est (per coroll. prop. 11. buius) 
Jdeae affectionum corporis non essent in nostra mente. Atqui 
(per ai. 4. huius) ideas affectionum corporis habemus. Ergo ob- 
iectum ideae humanam mentem constituentis cst corpus, idque 
(per prop. 11. huius) actu existens. Deinde si praeter corpus 
etiam aliud esset mentis obiectum, quum nihil (per prop. 36. 
part. 1.) existat, ex quo aliquis effectus non sequatur, deberet 
(per prop. 1 1 . huius) necessario alicuius eius eflectus idea in mente 
nostra dari. Atqui (per ax. 5. huius) nulla eius idea datur. Ergo 
obiectum nostrae mentis est corpus eiistens, et nihil aliud ; q.e. d« 

COROLL. Hinc sequitur hominem mente et corpore 
constare , et corpus huwaoum, prout ipsum stntimus, ei\&Veit. 



234 ETHICES 

SCIIOL. lUhisoojitantuminteUigiraus, nienlem humana 
unitam esse corn.ori, sed etiam quid per mentis et corporis uni< 
ncm intelligendum sit. Verum ipsam adaequate sive distincte ii 
tclligere nemo poterit, nisi prius nostri corporis naturam ada< 
quate cognosca*. Nam ea, quae hncusque ostendirous, adm< 
dum communiasunt, nec magis ad homines, quam ad reliqua ii 
dhidua pcrtinent, quae omnia, quamvis diversis gradibus, anima 
tamejxsunt, Nam cuiuscumque rei datur neccssario in Dco ide 
cuius Deus est causa , eodem modo ac humani corporis idea : a 
queadeo quicquid c\e idea bumani corporis diximus, id de cuiu< 
curaque rei idea necessarfo dScendum est. Attamen nec etia 
negare possumus, ideas inter se ut ipsa obiecta differre, unamqi 
alia praestantiorem esse, plusque realitatis continere, prout ol 
icctum unius obiecto alterius pracstantius est , plusque realitat 
continet; ac propterea ad dcterminandum , quid mens humai 
reliquis intersit, quidque reliquis praestet, neccssc nobis es 
eiusobiecti, utdiximus, hoc est, corporis humani naturam c< 
gnoscere. Eam autem hic eiplicare nec possum , nec id ad < 
quao demonstrarc volo necesse est. Hoc tamen ia gcnerc dici 
quo corpus aliquod reliquis aptius est ad plura simul agcndum v 
patiendum , eo cius raens reliquis aptior cst ad plura simul pei 
cipiendum ; et quo unius corporis actiones magis ab ipso solo per 
dent, et quo miaus alia corpora cum codcm in agendo concurrun 
eo etus mens aptior esi ad distincte intelligcadum. Atque ei h 
praestantiam uuius menlis prao aliis cognosccrc possumus; dcinc 
causam etiam videre, cur nostri corporis non nisi admodum coi 
fusam habeamus cognitionem , et alia plura , quac in sequentibi 
ex hid deducam. Qua de causa operae prolium cssc du\i , ha< 
ipsa accuratius explicare et demoostrarc , ad quod nccesse es 
pau£4 de natura corporum pracmittcre. 

AXI03IA I. Omnia corpora vcl movenlur vel quiescunl. 

A3U03IA II. Uoumquodque corpus iam tardius , iam ccl( 
rius movetur. 

LEMMA I. Corpora ratione motus et quietis , ccleriiatis ct ttn 
ditalis, et non ratione substantiae ab invicem distingunntm 

Demon8TB. Primam partem huius per se notam supponc 



*ars ii. 235 

At qtuod ratione sub&taniiae non distinguaotur corpera , patct tam 
ei nrop. 5. quam prop. 8« parU 1.; sed clarius ex iia, quae m 
schoL prop. 15. part. 1. dicUsuni. 

tJiMlf A II. Omnia corpor* m quibuedum conveniunt. 
BufOMftTH. In bis enim omnia corpora conveniunt, quod 
nnius eiusdcmque attributi conceptum involvunt (pcr deGn. 1. 
hmm) ; deinde quod iam tardius , iam celerius , el absolute iam 
mmri, iana quiescere possuot. 

LKOTfA III. Corpus motum vel quiescens ad motum vel quietem 
determinari debuit ab aiio corpore , quod ctiam ad motum 
vei quietem determinatum fuit ab aiio , et iliud iterum ab 
alio , et sic in infinitum. 

DmoKSTR. Corpora (per defln. 1 . huius) res singulares sunt, 
quae (per lemma 1 .) ratione motus et quietis ab invicem distin- 
jniuntur; adeoque (perprop. 28. part. 1.) unumquodquc ad mo- 
tum vel quietem necessario determinari debuit ab alia re singulari, 
nempe (per prop. 6. huius) ab alio corpore , quod (per ax. 1 .) 
etiam vel movetur vel quiescit. At hoc etiam (per eandem ratio- 
nem) moverivel quiescerenon potuit, nisi ab alio ad motum vel 
quietem deleminatom fhisset, et hoc iterum (per eandein ratio- 
uem) ab aho , et sic in infinitum ; q. e. d. 

COfiOLL. Hinc sequitur corpus motum tam diu moveri, 
doaec ab aJio corpore ad quiescendum determinetur ; et corpus 
outescens Um diu etiam quiescere , donec ab alio ad motum de- 
terminetnr. Quod etiam per se notum est. Nam quum suppono 
corpua ei. gr. A quieseere, nec ad alia corpora mota attendo, nihil 
de eorpoce A dkere potero, nisi qnod quiescat. Quod si postea 
contingat, ut corpus A moveatur, id sane evenire non potuit ex 
€o, quod quiesceJbat; ex eo enim nil aliud sequi poterat, quam ut 
corpus A quiesceret. Si contra supponatur A moveri , quoties- 
cumquead A taolum attendimus, nihil de eodem aflirmare pote- 
runas, nisi quod moveatur. Quod si postea contingat, ut A 
quiescai, id sane eveuire etiam non potuit ex motu, quem habebat; 
tx molu euioi oihil aliud sequi poterat , quam ut A moveretur. 
ContingU itaque a re, quae noo erat in A, nempe a causa exteraa, 
* qoa ad quiescendum determinatum fuit. 



236 



ETBICES 



AXIOMA I. Omnes modi, qnibus corpus aliquod ab alio 
afflcitur corpore , ex natura corporis affecti et simul ex natara cor- 
poris afficientis sequuntur ; ita ut uuum idemque corpos diversi- 
mode moveatur pro diversitate naturae corporam moventium , et 
contra ut diversa corpora ab uno eodemque corpore diversimode 
moveantur. 

AXIOMA II. Quum corpus motum alteri quiescenti quod 
dimovere nequit impingit, reflectitur, utmoveripergat; etangu- 
lus lineae motus reflectionis cum plano corporis quiescentis , cui 
impegit , aequalis erjU angulo , qoem linea motus incidentiae cum 
eodem plano efficit. 



Fig. III. 




Atquehaec de corporibus simplicissimis, quae scili- 
cet solo motu et quiete , ccleritate et tarditate ab invicem dislin- 
guuntur. Iamad composita ascendamus. 

DEFIN. Quum corpora aliquot eiusdem aut diversae magni- 
tudinis a reliquis ita coercentur , ut invicem incumbant, vel si eo- 
dem aut diversis celeritatis gradibus moventur , ut motus suos in- 
vicem certa quadam ratione communicent, illa corpora invi- 
cem unita dicemus, etomniasimul unum corpus sive in- 
d i v i d u u m componere, quod a reliquis per hanc corporum unio- 
nem distinguitur. 

AXIOMA III. Quo partes individui vel corporis compositi 
secundum maiores vel minores superGcies sibi invicem incumbunt, 
eo difficilius vel faciiiuscogipossunt, ut situm suum mutent, et 
eonsequenter eo facilius vel difficilius effici potest, ut ipsum indi- 
viduum aiiam figuram induat. Atque hinc corpora, quorum par- 
tes secundum magnas superficies invicem incumbunt, dura, 
quorum autem partes secundum parvas, m ollia . et quorum dcni- 
iwepartesintersemoventur, fluida vocabo. 



pars it 237 

iFM^fA IV. Si corporissive individui, quod ex pharibus cor- 
poribns componitur, quaedam corpora segregentur, et si- 
mul totidem alia eiusdem naturae eorum loco succedant, r*- 
Hnebit individuum suam naturam , uti antea , absque ulla 
eiusformae mutatione. 

Dbmohstr. Corpora eoim (per lemma 1 .) ratione substantiae 
doq distinguuntur. Id autem, quod formam iodividui constituit, 
in corporum unione (per defin. praec.) consistit. Atqui haec (per 
bypothesin) , tametsi corporum continua fiat mutatio , retinetur. 
Retinebit ergo individuum tam ratione substantiae , quam modi, 
suam naturam, uti ante; q. e. d. 

LEMXA V. Si partes individuum componentes maiores mino- 
resve evadant, ea tamen proportione , ut omnes candem, ut 
antea, ad invicem motus et quietis rationem servent, reti- 
nebit itidem individuum suam naturam , ut antea , abtque 
ullajbrmae mutatione. 

Dbmonstr. huius eadem est , ac praecedentis lemmatis. 

I.FMMA VI. Sicorpora quaedam individuum componentia mo- 
rus», quem versus unam partem habent, aliam versusjle- 
ctere cogantur, at ita, ut motus suos continuare possint, 
atque invicem eadem, qua antea, ratione communicare; 
retinebit itidem individuum suam naturam absque ulla Jbr~ 
mae mutatione. 
Drmokstr. Per se patet. Id enim omne retinere supponitur, 

quod in eiusdem definitione formam ipsius constituere diiimus. 

LEMMA VII. Retinet praeterea individuum sic compositum 
suam naturam, sive id secundum totum moveatur, sive quie- 
scat, sive vcrsus hanc , sive versus illam partem moveatur, 
dummodo unaquaeque pars motum suum retineat , eumque, 
utiantea, reliquis communicet. 

Dbmosstr. Patet ex ipsius definitione, quaim vide ante 
lemma4. 

SCHOL. His itaque videmus, qua ratione individuum com- 
poatum possit multte modis sJEci, eius oihilo miuus uaAuxt w- 



238 ETHfCES 

vata. Atque hucusque tadivMuum concepimus, quod non aisi 
ei corporibus , quae solo raotu et quiete , oeieritate et tarditate 
inter se distinguumor , noc est, quod ei corporibus simplicissimis 
componitur. Quod si iam aliod concipiamus ex pluribus diversac 
naturae individuis compositum , idem pluribus aliis modis possc 
affici reperiemus, ipsius nihilo minus natura senata. Nam quan- 
doquidem eius unaquaeque pars ex pluribus corporibus est com- 
posita; poterit crgo (per lemma praeced.) unaquaeque pars abs- 
que uila ipsius nalurae mutatione iam tardius , iam celerius mo- 
veri, et consequenter motus suos citius vel tardius reliquis comrau- 
nicare. Quod si praeterea tertium individuorum genus ex bis se- 
cundis compositum concipiamus, idem muKis aliis modis affici 
posse reperiemus absque ulla eius formae mutationc. Et si sic 
porro in inOnitum pergamus , facilc concipiemus , totam naturam 
tmum esse individnum , cuius partes , hoc est, omnia corpora in- 
finitis modis variant absque ulla totius individui mutatione. At- 
que haec si animus fuissel de corpore ex professo agere , prolixius 
explicare et demonstrare debuissem. Sed iam dixi, nie aliud 
velle, nec alia de causa haec adferrc , quam quia ex ipsis ea, quae 
demonstrare constitui , facile possum deducere. 

POSTULATA. 

I. Corpus humanum componitur ex plurimis (divcrsae 
naturae) individuis, quorum unumquodque valde compositum est. 

II. Individuorum, ex quibus corpus humanum componitur, 
quaedam fluida, quaedam mollia etquacdam denique dura 
sunt. 

III. Individua corpus huraanum componentia, et consequenter 
ipsum hiunanum corpus a corporibus extcrnis plurimis modis 
■aifficitur. 

IV. Corpus humanum indiget , ut conservetur, plurimis aliis 
corporibus , a quibus continuo quasi regeneratur. 

V. Quum corporis humani pars fluida a corpore «xterno deter- 
minatur, ut in aliam mollem saepc impingat , eius planum mutat 
ctveiuti quaedam corporis externi impellentis vestigia eidem im- 

prtmit. 



im*s ii. 239 

VI. Ccrrpus humanum potest corpora eiterna pfarimts modis 
morcre plurf mSscfue modis 'aisponere. 

PROPOS. XIV. Mens humana apta est ad piurima 

perct pienclum , et eo aptior, guo eius corpus plu- 

ribus modis disponi potest. 

Dkmonstr. Corpus enim humanum (per postul. 3. et 6.) plu- 
rimis modis a corporihus eiternis afficitur , disponiturque ad cor- 
pora eiterna plurimis modis afficiendum. At omnia, quae in cor- 
pore humano contSngunt (per prop. 12. huius), mens humana pcr- 
dpere debet. Est ergo mens humana apta ad plurima pcrcipien- 
dun, et eo aptior etc. ; q. e. d. 

PROPOS. XV. Idea, quae esse formale bumanae 

mentis cornstftuit, non est simplex, sed ez pluri- 

mis ideis composita. 

Dkmokstk. Idea, quae esse formale humanae mentis con- 
stituit, est idea corporis (per prop. 13. huius) , quod (per post. 1 .) 
ei piurimis valde compositis individuis componitur. At cuius- 
cumque individui corpus componenlis datur necessario (percoroll. 
prop. 3. huius) in Deo idea. Ergo (perprop. 7. huius) idea cor- 
poris humaui ei plurimis hisce partium componentium ideis est 
composita; q. e. d. 

PROPOS. XVI. Idea cuiuscumque modi, quo corpus 
hamamim a corporibus externis afficitur, involvere 
debet naturam corporis humani et simul naturam 
corporis exlerni. 

Dkmonstr. Omnes enim modi , quibus corpus aliquod affi- 
citnr, ex natura cdrpdris affecti , et sfmnl er natura corporisaffi- 
cientis sequuntur (perai. 1 . post coroli. lemm. 3.). Quare eorum 
idea (per ax. 4. part. 1 .) utriusqoe corporis naturam necessario in- 
vohet. Adeoque idea cuiuscumque modi , qno corpus hnmanum 
a corpore eiterno afficitur, corporis humani et corporis eiterni 
natoram fnroMt; q. e. d. 



240 ETHIGES 

COROLL. I. Hmcseqniturprimo, mentem hunianam pluri- 
moram corporam naturam una cum sui corporis natura percipere. 

COROLL. II. Sequitur secundo, quod ideae , quas corporam 
externoram habemus, magis nostri corporis constitutionem, quam 
corporam externoram naturam indicant; quod in appendice partis 
primae multis exemplis explicui. 

PROPOS. XVIL Si humanum corpus affectum est 
modo, qui naturam corporis alicuius externi invol- 
vit, mens humana idem corpus externum ut actu 
existens, vel ut sibi praesens contemplabitur, do- 
nec corpus afticiatur affectu, qui eiusdem corporis 
existentiam vel praesentiam secludat. 

Dkmonstr. Patet. Nam quam diu corpus humaoum sic af- 
fectum est , tam diu mens humana (per prop. 12. huius) hanc cor- 
poris affectionem contemplabitur , hoc est (per prop. pracced.) 
ideam habebit modi actu existentis, quae naturam corporis externi 
involvit , hoc est , ideam , quae existentiam vel praesentiam natu- 
rae corporis externi non secludit, sed ponit. Adeoque mens (per 
coroll. 1 . praeced.) corpus externum ul actu existens , vel ut prae- 
sens contemplabitur , donec afficiatur elc. ; q. e. d. 

COROLL. Mens corpora externa, a quibus corpus humauum 
semel affeclum fuit, quamvis non cxistaut nec praesentia sint, 
contemplari tamen poterit, velut praesentia essent. 

Demonstr. Dum corpora exteroa corporis humani parles 
fluidas ita determinant, ut in molliores saepe impingant, earum 
plana (per post. 5.) mutant. Unde Gt (vide ai. 2. post coroll. 
lemm. 3.) ut inde alio modo reflectanlur, quam antea solebaut, et 
ut etiam postea iisdem novis pianis spontaneo suo motu occur- 
rendo , eodem modo reflectantur , ac quum a corporibus exteruis 
versus illa plana impulsae sunt, et consequenter, ut corpus hu- 
manum, dum sic reflexae moveri pergunt, eodcm modo afficiant, 
de quo mens (per prop. 12. huiiis) iterum cogitabit, hoc est (per 
prop. 17. huius) mens iterum corpus externum ut praesens con- 
temptobitur; et hoc toties, quoties corporis humani partcs flui- 



PAKS IL 241 

dae spootaneo rao motu iisdem planis occurreut. Quare quamvis 
corpora externa , a quibus corpus humanum afTectum semel fuit, 
non existant , mens tamen eadem tolies ut praesentia contempla- 
bitnr, quoties haec corporis actio repetetur ; q. e. d. 

SCHOL. Yidemus itaque, qni fieri potest, ut ea qnae non 
sont veluti praesentia contemplemur , ut saepe fit. Et fieri potr- 
est, nt hoc aliis de cansis cootiogat. Sed mihi hic sufficit osten- 
disse nnam , per quam rem sic possem eiplicare , ac si ipsam per 
Teram causam osteodissem ; nec tamen credo , me a vera longe 
aberrare, quandoquidem omnia illa quae sumpsi postulata vix 
qujcquam contioent , quod non coostet experientia , de qua nobis 
non licet dubitare, postqnam ostendimus corpus humaoum, prout 
ipsum sentimus, existere (vide coroll. post prop. 13. huius). 
Praeterea (ex coroll. praeced. et coroll. 2. prop. 16. huius) clare 
inteOigimus, quaeoam sit differeotia ioter ideam ex. gr. Petri, quae 
essenltam mentis ipsius Petri constituit, et inter ideam ipsius Pe- 
tri, quae in alio homine , puta io Paulo, est. Illa enim essentiam 
corporisipsiusPetri directeeiplicat, nec existentiam involvitnisi 
quam diu Petrus existit ; haec autem magis constitutionem corpo- 
ris Pauli , quam Petri naturam indicat , et ideo durante illa corpo- 
ris Panli constitutione mens Pauli, quamvis Petrus non existat, 
ipsum tamen ut sibi praesentem contemplabitur. Porro , ut verba 
usitata retineamus, corporis humani affectiones, quarum ideae 
corpora externa velut nobis praesentia repraesentant , rerum 
imagines vocabimns, tametsi rerum figuras non referunt: et 
qoum mens hac ratione contemplatur corpora, eandem imagi- 
nari dicerous. Atque hic, ut, quid sit error, indicare inci- 
piam, notetis velim, mentis imaginationes in se spectatas 
nibil erroris continere, sive mentem ex eo, quod imaginatur^ 
nonerrare; sed tantum quatenus consideratur, carereidea, quae 
existentiam illarum rerum , quas sibi praesentes imaginatur , se- 
cludat. Nam si mens , dum res non existentes ut sibi praesentes 
imaginatur, simulsciret, res illas revera non existere , hancsane 
imaginandi potentiam virtuti suae naturae, non vitio tribueret; 
praesertim si haec imaginandi facultas a sola sua natura penderet, 
hoc est (per defin. 7. part. 1 .) si haec mentis imaginandi facultas 
libf ra esset. 

Spinoia I. \ft 



3*2 ETEUCES 

PROPOS. XVIII. Si corpus humanum a duobus v«l 
plurlbus eorporibus simul affectum fuerit semel, 
ubi mens postea eorum aliquod imaginabitur , sta- 
tim et aliorum recordabitur. 

Dkmosstr. Meos (per coroll. praeced.) eorpus aliquod et de 
causa imaginatur, quia seilicet humaoum corpus a corporis exterai 
vestigiis eodem modo afficitur dispooiturque , ac affectum eat, 
quum quaedam eius partes ab ipso corpore externo fueruat impul- 
sae. 8cd (per hrpothesin) corpus tum ita roit dispositum, ut 
mens duo simul corport imagioaretur. Erfo iam etiam duo simul 
imaginabitur, atquemens ubi alterutrum imaginabitnr, statim et 
alteriusrecordabitur; q. e. d. 

8CHQL. Hioc clare intelligimus, quid sit memoria. Est 
enim oihil aliud , quam quaedam concatenatio idearum , naturam 
rerum, quae extra corpus humanum sunt, involventium , quaein 
mente fit seeundum ordinem et concatenationem affectionum cor- 
poris humaui. Dico primo concatenationem esse iilarum tan- 
tum idearum, quae naturam rerum, quae extra corpus huma- 
num sunt, involvunt; non autem idearum, quae earundem re- 
rum naturam expUcant. Sunt enim revera (perprop. 16. huius) 
ideae affectionum corporis humani, quae tam huius, quam corpo- 
rum externorum naturam involvunt. Dico secundo hanc concate- 
nationem fieri secundum ordinem et concatenationem affectionum 
corporis humani, utipsam distinguerem a concatenatione idearum, 
quae fit secundum ordinem intellectus , quo res per primas suas 
causas mens percipit, et qui iu omnibus hominibus idem est. At- 
que hinc porro clare intelligimus , cur mens ex cogitatione unius 
reistatim in alterius rei cogitationem iucidat, quae nullam cum 
priore habet simiiitudinem ; ut ex. gr. ex cogitatione vocis pomi 
homo Romanus statim in cogitationem fructus incidit, qui nuliam 
cum articulato iilo sooo habet similitudinem, nec aliquid com- 
mune , nisi quod eiusdem hominis corpus ab his duobus affectum 
saepefuit, hocest, quodipse homosaepevocem/wmtonaudivit, 
dum ipsum fructum videret ; et sic unusquisque ex unainaliam co- 
gitationem incidet, prout rerum imagines uniuscuiusque consue- 
tudo m corpore ordinavit. Nam miles ex. gr. visis in arena equi 



JPABS 11. 243 

▼estigiis stntim ei eogiUtione equi in cogiUtionem equitis, et inde 
in eogiUtionesn beUi ete. ineidet. At rustiens ex eogiutione equi 
in cogiutionem aratri, sgri etc. ineidet ; et sk unusquisque, prout 
reram imagines cousuerit hoo ▼ el alio modo iungere et coneele- 
nare, ei nna in hanc rei in aliam incidet eogiutionem. 

PROPOS. XIX. Mens humana ipsum humanum cor- 
pus doo cognoscit, nec ipsum existere scit, nisi 
per ideas affectionum, quibus corpus afficitur. 

Dkmohstb. Mens enim humana est ipsa idea sive cognitio 
corperis numani (per prop. 13. hnins), quae (perprop. 9. hnius) 
in Deo quidem est , quatenns alia rei singularis idea aflfectos cen- 
sidemv; rel qnia (pcr post. 4.) corpns humannm phirimis cor- 
poribns indiget, a quibus continuo quasi regeneratnr, et ordo et 
connexio idearam idem est (per prop. 7. huins) ac ordo et connexio 
eausarum , crit haec idea in Deo , quatenus plnrimarum rerum 
ijngnlarinm ideis affeetns consideratur. Deus itaque ideam cor- 
poris humani habot, sive corpus humanum cognoscit, quatenns 
plurinris aliis ideis affeetus est, et non quatenns natoram hnmanae 
mentis eonstitnit , hoe est (per coroll. prop. 1 1 . huiue) mens hu- 
mana eorpns hnmannm non eognoscit. At ideae aflectionum cor- 
porisinDeosunt, quatenus homanae mentis naturam constituit, 
srre mens humana easdtm aflectiones pereipit (per prop. 12. 
huius), et eonsequenter (perprop. 16. hnms) ipsum corpus hu- 
manum, ioVrae (per prop. 17. hnius) ut aetn exisUns. Percipit 
erge eatenos Untum mens humana ipsum humannm corpus; 
q. e. d. 

PROPOS. XX. Mentis humanae datur etiam in Deo 
idea elre cogmtio, quae in Deo eodem modo se- 
quitur et ad Deum eodem modo refertur, ac idea 
sire cognitio corporis humani. 

Dbmssxstr. Cogitatio attributnm Dei est (per prop. 1 . hnins) ; 
adeoque (per prop. 3. hmus) Um eius , quam omoium eius affe- 
etioeea, etconeequenler (perprop. 11. huius) mentit ttitmtotr 

16* 



244 ETHICES 

manae debet neeeaaario fc Deo dari idea. Deinde haee roenfis 
idea aife cognitfo non aeqnitor inDeo dari y qoatem» inflnitoa; 
aed qoatenos alia rel siogukris idea affectoa eat (per prop. 9. 
haima). Sedofd^etecmi eiio idearomldem cst, ac ordo et eon- 
oexio caoaanun (per prop. 7. hoios). Seqoitor ergo haec mentia 
idea sive cognitio inDeo, etadDeom eodem modo refertur, ac 
ideasivecogDitiocorporis; q. e. d. 

PROPOS. XXI. Haec mentis idea eodem modo unita 
est meoti, ac ipsa mens unita est corpori. 

Dbhohstr. Ifentem ooitam ease eorpori ex eo ostendimos, 
qood scilicet corpus mentis sit obiectom (vide prop. 12. etl3. 
hoios) : adeoqoe per eandem illam rationem idea mentis com soo 
obiecto, hoc est t com ipaa mente eodem modo ooita esse debet, 
ac ipsa mena onita est corpori ;. q. e. d. 

SCHOL. Haec propositio longe clarios intelligitar ex dictis in 
schol. prop. 7. huius. Ibi enim ostendimos corporis ideam et 
corpus, hoc est (per prop. 13. huius), mentem et corpus, unum et 
idem esse individuum , quod iam sub cogitationis, iam sub exten- 
sionis attriboto concipitur. Quare mentis idea et ipsa mens una 
eademque est res, qoae sub uno eodemque attributo , nempe co- 
gitationis, concipitur. Mentis, inquam, idea et ipsa mens in 
Deo eadem necessitate ex eadem cogitandi potentia sequuntur 
dari. Nam revera idea mentis , hoc est, idea ideae nihii aliud est, 
qoam forma ideae, qoatenus haec ut modus cogitandi absque re- 
latione ad obiectum considerator. Simulac enim quis aliquid scit, 
eo ipso scit se id scire, et simul scit se scire quod scit, et sic in 
infinitum. Sed de his postea. 

PROPOS. XXII. Mens humana non tantum corporis 
affectiones, sed etiam harum affectionum ideas 
percipit. 

Dbmomstr. Affectionom idearom tdeae in Deo eodem modo 
seqountor et ad Deum eodem modo referuntor, ac ipsae aflectio- 
oam ideae; quod eodem modo demonstratur, ac propositio 20» 



fARS u. 245 

huius. At idete affectionum corporis in mente humaoa sunt (per 
prop. 12. huius), hoc est (per coroll. prop. 1 1 . huius), in Deo, 
quatenus bumanae mentis essentiam* constituit. Ergo harum 
idearum ideae in Deo erunt, quatenus humanae mentis cognitio- 
nem shre ideam habet, hoc est (per prop. 21. huius), in ipsa mente 
humana , quae propterea non tantum corporis affectiones, sed ea- 
ram etiam ideas percipit; q. e. d. 

PROPOS. XXIII. Mens se ipsam non cognoscit, nisi 
quatenus corporis affectionum ideas percipit. 

DfnoxiTR. Mentis idea sive cognitio (per prop. 20. huius) 
in Beo eodem modo sequitur et ad Deum eodem modo refertur, ae 
eorporis idea sfrvc cognitio. At quoniam (per prop. 19. huius) 
mens humana ipsum humanum corpus non cognoscit, hoc est 
(pereoroll. prop. 11. huius) quoniam cogoitio corporis humaniad 
Deum non refertur, quatenus humanae mentis naturam constituit; 
ergo oec cognitio mentis adDeum refertur, qualcnus essentiam 
mentis humanae constituit; atque adeo (per idem coroll. prop. 11. 
huius) mens humana eatenus se ipsam non cognoscit. Deinde af- 
fectionum, quibus corpus afficitur, ideae naluram ipsius corporis 
bumani involvunt (perprop. 16. huius), hoc est (pcr prop. 13. 
huius) cum natura mentis conveniunt. Quare harum idearum 
cognitio cognitionem mentis necessario involvet. At (per prop. 
praeced.) harum idearum cogoitio in ipsa humana mente esU 
Ergo mens humana eatenus tantum se ipsam novit ; q. e. d. 

PROPOS. XXIV. Mens humana partium corpus hu- 
manum componentium adaequatara cognitionem 
non involvit. . 

Dem omstr. Partes corpus humanum componentes ad essen- 
tiam ipsius corporis non pertinent, nisi quatenus motus suos certa 
quadam ratione invicem communicant (vide dcfin. post coroll. 
kmmat. 3.), et non quatenus ut individua absque relatione ad hu- 
manum corpus considerari possunt. Sunt enim partes humani 
corporis (per post. 1.) valde composila individua, qaotum ^%x\&% 



246 ETHICKS 

(per lemma 4.) a corpore humano servata omnino eiusdem na- 
tura et forma segregari possnnt, motusque suos (vide ax. %. post 
lemma 3.) aliis oorporibus«alia ratiooe communicare. Adeoque 
(per prop. 3. huius) euiuscumque partis idea sive cogoitio in Deo 
erit, et quidem (perprop. 9. huius) quatenus affectus constdera- 
turaliaidea rei singularis, quae res siogularis ipsa parte ordine 
naturae prior est (per prop. 7. huius). Quod idem praeterea etiam 
de quacumque parte ipsius individui corpus humanum componen- 
tis est dicendum. Adeoque cuiuscumque partis corpus hnmanum 
componentis cognitio inDeo est, quatenus plurimis rerum ideis 
affectus est, et non quatenus corporis humani tantum habet I deam, 
hoc est (per prop. 13. huius) ideam, quae humanae mentis natu- 
ram constituit. Atque adeo (per coroil. prop. 11 . huius) humana 
mens partium corpus humanum componentium adaequatam co- 
gnitionem non involvit ; q. e. d. 

PROPOS. XXV. Idea cuiuscumque affectionis corpo- 
ris humani adaequatam corporis externi cognitio- 
nem non involvit 

Dhmonbtr. Ideam affectionis corporis humani eatenus cor- 
poris eiterni naturam involvere ostendimus (vide prop. 16. huius), 
quatenus eiternum ipsum humanum corpus certo quodam modo 
determinat. At quatenus externum corpus individuum est , quod 
ad corpus humanum non refertur, eius idea sive cognitio in Deo 
est (per prop. 9. huius) , quatenus Deus affectus consideratur al- 
terius rei idea , quae (per prop. 7. huius) ipso corpore eiterno 
prior est natura. Quare corporis eiterni adaequata cognitio in 
Deo non est, quatenus ideam affectionis humani corporis habet, 
sive idea affectionis corporis humani adaequatam corporis eiterni 
cognitionem non involvit ; q. e. d. 

PROPOS. XXVI. Mens humana nullum corpus ex 
ternura ut actu existens percipit, nisi per ideas 
affectionum sui corporis. 

Dmmohmt*. Si a corpore aliquo extemo corpus humanum 



PARSIL 247 

mllo modo affeetum est; ergo (perprop. 7. huius) necidea cor» 
pjris humani, hoc est (perprop. 13. huius) nec raens humana 
iaea ettstentiae iUins corporis nllo etiam modo affecta cst, sire 
eitoltliam iDias corporis eiterni ullo modo percipit. Al que* 
traes coTpus humanum a corpore aliquo externo aliquo modo af» 
feitar, eatenus (per prop. 16. huius cum coroil. eiusdem) corpua 
«tterrtini percipit ; q. e. d. 

COROLL. Quatenus mens humana corpus externum imagt* 
nalur, eatenus adaeqaatam eius cogniuonem non habet. 

DttOnrriL Quum mens humana per ideas affectionum sui 
eorporis corpora etterna contemplatur , eandem tum imagftnari 
dleimas (?ide schol. prop. 17. huius) ; nec mens alia ratione (per 
prop. prmeeed.) corpora exteroa ut actu existentia imaginari potesc 
Atqueadeo (perprop. 25. huius) quatenus mens corpora externa 
imaginatur, eorum adaequatam cognitionem non habet; q. e. d. 

PROPOS. XXVII. Idea cuiuscumque affectionis cor- 
poris humani adaequataro ipsius huniani corporis 
cognitionem non involvit 

DntontTR. Quaelibet idea euiuscumque affectionis humaoi 
corporis eatenus naturam corporis humani invohit, quatenus 
ipsum hamanujn corpus certo quodam modo affici eonsideratur 
(vide prop. 16. huius). At quatenus corpus humanum indivi- 
duum est, quod multis aliis modis affici potest, eius idea etc. 
Tid. demonstr. prop. 25. huius. 

PROPOS. XXVIII. Ideae affectionum corporis hu- 
maui, qvatenus ad humanam roentem tantam re- 
ferutttur, oon sunt clarae et distinctae, sed coo- 
fusae. 

DfcMoJMTA. Ideae enim affectionum corporis humani tam 
corpemn externonon, quam ipsius humani corporis naturam in- 
Tobant (per prop. 16. huius); nee tantum corporis humanl, sed 
partttnaa naturam invohere debeau Affectioues u*bv- 



248 ETHICE8 

que modi sont (pcr post. 3.) , qnibas partes corporis humAni , H 
conseqoenter totam corpus afficitor. At (per prop. 24. et 2S. 
huius) corporom externonim adaeqoata cognitio, ut et partiiim coh 
pus hnmanom compooentiom, in Deo non est, qoatenos humaca 
meote , sed quatenos aliis ideis affectos considerator. 8ont erjp 
hae affectionom ideae , qoatenos ad solam homanam mentem r*- 
ferontur, veluti consequentiae absque praemissis, hoc est (at 
per se notum) ideae confusae ; q. e. d. 

SCHOL. Idea, quae natoram mentis homanae constitoit, de- 
monstratur eodem modo non esse in se sola considerata clan et 
distincta ; ut etiam idea mentis bumanae et ideae idearum affettio- 
num corporis humani , qoatenus ad solam mentem referuntur, 
quod onosquisque facile videre potest. 

PROP08. XXIX. Idea ideae cuiuscumque affectionis 
corporis humani adaequatam humanae mentis co- 
gnitionem non involvit. 

Demon8Tr. Idea enim affectionis corporis humani (per prop. 
27. huius) adaequatam ipsius corporis cogDitionem doq involvit, 
sive eius oaturam adaequate nou exprimit, hocest (perprop. 13. 
buius) cum natura mentis dod coovenit adaequate. Adeoque (per 
ai. 6. part. 1.) huius ideae idea adaequate humanae mentis natu- 
ram non exprimit, sive adaequatam eius cognitionem non involvit ; 
q. e. d. 

COROLL. Hinc sequitur, mentem humanam, quoties ex 
communi naturae ordine res percipit , nec sui ipsius, nec sui cor- 
poris , nec corporum externorum adaequatam , sed coofusam tan- 
tom et motilatam habere coguitionem. Nam mens se ipsam non 
cognoscit , nisi quatenus ideas affectionum corporis percipit (per 
prop. 23. huius). Corpus autem suum (per prop. 19. huius) 
non percipit, nisi per ipsas affecjionum ideas, per quas etiam 
tantum (per prop. 26. huius) corpora externa percipit. Atque 
adeo quatenus eas habet, nec sui ipsius (per prop. 29. huius) , 
nec sui corporis (per prop. 27. huius) , nec corporum externo- 
rum (perprop. 25. huius) habet adaequatam cogmlionem; scd 



PA*8 II. 249 

tantum (per prop. 28. huius cum eius schol.) mutilatam et con* 
fusam; q. e. d. 

8GHOL. Dieo expresse, quod mens nec sui ipsius , nec sui 
corporis , nec corporum externorum adaequatam , sed confusam 
tanuun cognitionem habeat, quoties ex communi naturae ordine 
res percipit, hoc est, quoties externe, ex rerum nempe fortuito 
occursu , determinatur ad hoc vei illud contemplandum , et non 
quoties interne , ex eo scilicet quod res plures simul contempla- 
tur, determinatur ad earundem convenientias , differentias et op- 
pugnantfas intelligendum. Quoties enim hoc vel alio modo interne 
disponitnr, tum res clare et distincte contemplatur, ut infra 
ostendam. 

PROPOS. XXX. Noa de duratione nostri corporis 
nullara nisi admoduni inadaequatam cognitionem 
habere possumus. 

Dbmovstr. Nostri corporis duratio ab eius essentia non de- 
pendet (per ax. 1 . huius) , nec etiam ab absoluta Dei natura (per 
prop. 21. part. 1.); sed (per prop. 28. part. 1.) ad existendum et 
operandum determinatur a talibus causis, quae etiam ab aliis de- 
terminatae sunt ad existendum et operandum certa ac determinata 
ratione, et hae iterum ab aliis, et sic in infinitum. Nostri igitur 
corporis duratio a communi naturae ordine et rerum constitutione 
pendet. Qua autem ratione res constitutae sint, eius rei adae- 
quata cognitio datur in Deo, quatenus earum omnium ideas, et 
non quatenus tantum humani corporis ideam habet (percoroll. 
prop. 9. huius). Quare cognitio durationis nostri corporis est in 
Deo admodum inadaequata, quatenus tantum naturam mentis 
humanae constituere consideratur , hoc est (per coroll. prop. 11. 
huhis) haee cognitio est in nostra mente admodum inadaequata; 
q. e.d. 

PROPOS. XXXI. Mo8 de duratione rerum singula- 
rium, quae eztra nos sunt, nuliara nisi admodum 
inadaequatam cognitionem habere possumus. 

DzMonsTft. Unaquaeque enim res singularis , sicuU hnma- 



250 ETHICES 

nam cerpus , tb tlit re singukri deterauntri debet td existendum 
et operandam certt te determinttt ratione ; et htec Iterom ab tlit, 
et sic in inflnitnm (perprop» 28« ptrt. 1.)* Q«um tutem e* htc 
commnni rerum tingiikrium propriettte in prteeedenti propet. 
demoastetverimus, not de dnrttione nostri corporis non nisi td- 
modam intdteqntttm cognitionem hsbere; ergo hoc idem de 
rernm singnltrium durttione erit concludendum , qaod scilicet 
eius non nisi tdmodum intdtequtttm cognitionem htbere ppssu- 
ntus; q. e. d. 

COROLL. Hmcseqaitur, omneS res ptrticiiltres coatingeo- 
tes et corrnptibiles esse. Ntm de etram durttione nalltm tdoe* 
qatttm cognitionem htbere possamus (per prop. praeced.), ot hoe 
est id , quod per rerum contingentitm et corrupUonis possibUitt- 
tem nobis est inteUigendum. Vide schol. 1. prop. S3. ptrt. 1. 
Iftm (per prop. 29. ptrt. 1.) prteter hoe nullam dttur contingens. 

PROPOS. XXXII. Oranes ideae, qaatenus ad Deum 
referuotur, verae sunt. 

DaicoMstR. Omnes enim idete , qute in Deo sunt, cumsuis 
idettis omnino conyeniunt (per coroU. prop. 7. huius); tdeoque 
(per ti. 6. part. 1.) omnes verse sunt; q. e. d. 

PROPOS. XXXin. Nihil in ideis positivum est, 
propter qaod falsae dicnntur. 

Dbmonstr. Si negts, coneipe, si fieri potest, modum po- 
sithrum cogittndi, qui formtm erroris sive ftlsitatis constituat. 
Bic cogittndi modus non potest esse in Deo (per prop. prteced.) ; 
eitrt Deum tutem etitm nec esse nec coneipi potest (per prop. 15. 
ptrt. 1 .). Atque tdeo nihU potest dtri positivum in ideis , propter 
quod falsae dicuntur; q. e. d. 

PROPOS. XXXIV. Omtris idea, quae in nobis est 
absolnta sive adaequata et perfecta, vera est 

Drmonstr. Quam dicimas, dari in nobls idetm adaeqaa- 
ttm et perfectam, ttihU tliud dicimus (per coroU. prop. 1 1 . huius) 



PAR3 IL 251 

qoam qood in Deo , qaatenus aostrae mentis essentiam constitnit, 
detar idea adaequata et perfecta, et consequenter (per prop. 32. 
huiu») nihil aliud dicimus , quam quod talis idea sit vera ; q. e. d. 

PROPOS. XXXV. Falsitas consistit in cognitionis 
privatiooe, quam ideae inadaequatae sive mutila- 
ta# et confusae involvunt 

Dbmohstr. Nihfl in ideis positivum datur, quod falsitatis 
formam eonstituat (perprop. 33. huius). At falsitas in absoluta 
privatiooe conslstere neqnit (mentes enim, non corpora errare 
nec falli dicuntur), neque etiam in absoluta ignorantia ; diversa 
enim sont ignorare et errare. Quare in cognitionis privatione, 
qumn rerom inadaeqnata cognitio sive ideae inadaequatae et con- 
fusae involvunt, consistit; q. e. d. 

SCHOL. In scholio prop. 17. huius partis eiplicui , qua ra- 
tione error in cognitionis privatione consistit. Sed ad uberiorem 
hnins rei explicalionem exemplum dabo. Nempe faliuntur homi- 
nes, qnod se liberos esse putant ; quae opinio in hoc solo consi- 
stit, quod suarum actionum sint conscii et ignari causarum, a 
quibus determinantur. Haec ergo est eorum libertatis idea, quod 
suarnm actionum nullam cognoscant causam. Nam quod aiunt, 
hnmanas actiones a voluntate pendere , verba sunt , quorum nul- 
Jam habent ideam. Quid enim voluntas sit et quomodo moveat 
corpus , ignorant omnes ; qui aliud iactant, animae sedes et habi- 
tacuia fingunt , vel risum vel nauseam movere solent. Sic quum 
solem intnemur, eum ducentos circiter pedes a nobis distare 
imaginamnr; qui error in hac sola imaginatione non consistit, sed 
in eo , qnod dum ipsum sic imaginamur, veram eius distantiam e4 
hnius imaginationis causam ignoramus. Nam tametsi postea 
cognoscamus, eundem ultra 600 terrae diametros a nobis distare, 
ipsnm nihilo minus prope adesse imaginabimur; non enim solem 
adeo propinqnnm imaginamur, propterea quod veram eius distan» 
tiam ignormmns, sod propterea, quod affectio nostri corporis 
— **» f ifinT solis involvit, qnatenus ipsum corpus ab eodem a£* 
ficUur. 



252 JLTIUCLS 

PROPOS. XXXVL Ideae inadaequatae et confusae 
eadem necessitate consequuntur, ac adaeqaatae 
sive clarae et distinctae ideae. 

Dkmokstr. Idete omncs in Deo sunt (per prop. 15. part. 1.), 
et quatenus ad Deom referantor , sunt verae (per prop. 32. huius) 
et (per coroll. prop. 7. huius) adaequatae ; adeoque nullae inadae- 
quatae nec confusae sunt, nisi quatenus ad singularem alicuhis 
mentem referuntur. Qua de re vide prop. 24. et 28. huius. Adeo- 
que omnes tam adaequatae, quam inadaequatae eadem necessitate , 
(per coroll. prop. 6. huius) consequuntur ; q. e. d. 

PROPOS. XXXVII. Id quod oranibus comraune (de 
his vide supra lemma 2.), quodque aeque in parte 
ac in toto est, nuilius rei singularis essentiam con- 
stituit 

Dkmonstr. Sinegas, concipe, sifieripotest, idessentiam 
alicuius rei singularis constituere , nempe essentiam B. Ergo (per 
defin. 2. huius) id sine B non poterit esse , neque concipi. Atqui 
hoc est contra hypothesin. Ergo id ad essentiam B non pertinet, 
nec aiterius rei singularis esscntiam constituit; q. e. d. 

PROPOS. XXXVIII. II la quae omnibus communia, 
quaeque aeque in parte ac in toto sunt, non pos- 
sunt concipi nisi adaequate. 

Dkmonstr. Sit A aliquid, quod omnibus corporibus com- 
mune, quodque aeque in parte cuiuscumque corporis ac in toto 
esU Dico A non posse concipi nisi adaequate. Nam eius idea 
(per coroil. prop. 7. huius) erit necessario in Deo adaequata , tam 
quatenus ideam corporis humani, quam quatenus ideas habet 
eiusdem aflfectionum, quae (per prop. 16. 25. et27.huius) tam 
corporis humani, quam corporum externorum naturam ex partc 
fnvolvunt, hoc est (perprop. 12. et 13. huius) haec idea erit ne- 
cessario in Deo adaequata, quatenus mentem humanam constituit, 
sive quatenus ideas habet , quae in mente humana sunt. Mens 



PARS IL 253 

igitur (per eoroD. prop. 11. huius) A necessario adaequale percl- 
pit, idque tam quatenus se , quam quatenus suum, vel quodcum- 
que exlernum eorpus percipit; nec A alio modo potest concipi; 
q. e. d. 

COROLL. Hinc sequitur, dari quasdam ideas sive notiones 
omnflms hominibus communes. Nam (per lemma 2.) omnia cor- 
pora in quibusdam conveniunt, quae (per prop. praeced.) ab omnl- 
bus debent adaequate sive clare et distincte percipi. 

PROPOS. XXXIX. Id quod corpori humano et qui- 
busdam corporibus externis, a quibus corpus hu- 
manum affici solet, quodque in cuiuscumque ho- 
rom parte aeque ac in toto commune est et pro- 
primn, eius etiam idea erit in mente adaequata. 

Dkmomstr. Sit A id quod corpori humano et quibusdam 

corporibos externis. commune est et proprium , quodque aeque in 

humano corpore ac in iisdem corporibus eiternis, et quod denique 

aeque in euiiiscumque corporis ezterni parte ac in toto est. Ipsius 

A dabitnr in Deo idea adaequata (per coroll. prop. 7. huius) , tam 

quatenus ideam corporis humani , quam quatenus positoium cor- 

pomm eiternorum ideas habet. Ponatur iam humanum corpus a 

eorpore eiterno affid per id quod cum eo habet commune, hoc est, 

ab A. Huios affectionis idea proprietatem A involvet (per prop. 

16. huius); atque adeo (per idem coroll. prop. 7. huius) idea 

huius affectionis, quatenus proprietatem A invohit, erit in Deo 

tdaequata, quatenus idea corporis humani affectus est, hoc est 

(perprop. 13. huius) quatenus mentis humanae naturam consti- 

tuit. AJdeoque (per coroll. prop. 1 1 . huius) haec idca est etiam in 

mente humana adaequata; q. e. d. 

COBOLL. Hinc sequitur, quod mens eo aptior estadplura 
adaeqnate percipiendum , quo eius corpus plura habet cum aliis 
corporibus commnnia. 

PROPOS. XL. Quaecumque ideae in mente sequun- 
tur ez ideis, quae in ipsa sunt adaequatae, sunt 
etiani adaequatae. 



:«*■ 



254 ETHICES 

Dimonstr. Patet. Nam qunm dicimus, in mtato hnmnnn 
ideam sequi ex ideis, qeae in ipsa sunt adatqnataa, nikll aHad di- 
eimus (per coroll. prop. 11. huius) quam quod in ipao divino in- 
tellectu detur idea , cuius Deus est causa , non quatenus infinitus 
est, nec quatenus plurimarum rerum singularium ideis afiectus 
est; sed quatenus Untum humanae mentis essentiam conatitoit. 

8CHOL. I. His causam notfonum, quae communes ?o- 
cantur quaeque ratiocinii nostri fundamenta sunt, explicui. 8ed 
aliae quoruodam axiomatum sive notionum causae dantur, quas 
hac nostra methodo expKcare e re foret. £x iis namque constaret, 
quaenam ootiooes prae reliquis utiliores, quaenam yero Tix uHius 
ususessent; deinde quaenam eommunes, et quaenam Us tantum, 
qui praeiudiciis non laboraot, clarae et distinctae ; et quaenam 
deuique male fundatae sint. Praeterea constaret , unde notiooes 
iilae, quas secundas vocant, et consequenter axiomata, quaein 
iisdem fundantur, suam duxerunt originem, et alia quae circa 
haec aliquando meditatus sum. Sed quoniam haec alii dieavi 
tractatui, et etiam ne propter nimiam huius rei prolixitatem fasti- 
dium crearem , hac re hic supersedere decrevi, Attamen ne quid 
horum omittam , quod scitu necessarium sit, eausas hreviter ad- 
dam, ex quibus termini transcendentales dicti suam 
duxerunt originem, ut ens, res, aliquid. Hi termini ex hoe oriun- 
tur, quod scilicet humanum corpus, quandoquidem hmitatniu 
est , tantum est capax certi imaginum numeri (quid imago sit ex- 
plicui in schol. prop. 17. huius) in se distincte simul fbrmandi; 
qui si excedatur , hae imagines confundi ineipknt , et si hic ima~ 
ginum numerus, quarum corpus est capax, ut eas in se simu! 
distincte formet, longe excedatur, omnee inter se plane confun- 
dentur. Quum hoc ita se haoeat, patet ex coroli. prop. 17. et 
prop. 18. huius, quod mens humana tot corpora distincte simul 
imaginaripoterit, quot in ipsius corpore imagines possunt simul 
formari. At ubi imagines in corpore plane confunduntur , mens 
etiam omnia corpora confuse sine ulla distinctione imaginabitur et 
quasi sub uno attributo comprehendet, nempe sub attributo entis, 
lei etc. Potest hoc etiam ex eo deduci, quod imagines non sem- 
per aeque vigeant, et ex aliis eausis his analogis , quas hic expli- 
em dod est opus; nam adnostrum, ad quem collimamus, sco- 



FARS IL 255 

pnm aoain laotuao sufficjt considerare. Nam omnes huc redeunt, 
«nod hi termini ideas significent summo gradu confusas. Bx sh 
mflibns deinde caosis ortte sunt notiooes iilae , quas u n i ¥ e r s a- 
les veomnt, ut bomo, eqous, caois etc. Videhcet quia iocor- 
pere Insnano tet imagioes ," ei. gr. hominum fonnantur simul , ut 
rin fmasjinandi ooo quidem peoitos,sedeo usque tamen supereot, 
at siBgnlonun parvas differenlias (videlicet uniuscuiusque colo- 
mi, magnitudinem etc.) eorumque determinatum numerum 
nenaisoaginariDequeat, etid tantum, in quo omnes, quatenus 
eerpus ab iisdem afficitor, cooveniunt, distincte imagioetur; 
nam ab eo eorpos , maiime scilicet ab uooquoque singulari , af- 
feenxm fbit , atque hoc oomioe hominis exprimit , hocque de io- 
ftmna sangnlaribus praedicat. Nam singularium determinatum 
n uineium , ot diilmus, imaginari oequit. Scd notandum, has 
nouoees non ab omnibus eodem modo formari , sed apud unum- 
qoemqoe ▼ariare pro ratione rei , a qua corpus affectum saepius 
ftut, quamque faeilius mens imaginatur vel recordatur. Ex. gr. 
qui saepius cnm admiratione hominum staturam contemplali sunt, 
sub noniine komtnis intelligunt animal erectae staturae ; qui vero 
aliud assueti sunt contemplari , aliam hominum communem ima- 
graem formabunt , nempe , hominem esse animal risibile, animal 
bipes, sioe plumis, animal rationale ; et sic de reliquis unusquis- 
qoe pro chsposiuone sui corporis rerum universales imagines for- 
mabif. Quare oon mirum est, quod inter philosophos, qui res 
oatorales per solas rerum imagines explicare voluerunt , tot sint 
•rtae eootroversiae. 

SCHOL. II. Ex omnibus supra dictis clare apparet, nos 
raolta pereJpere et notiones universales formare 1 . ex singularibus 
nobis per sensns mutilate , coofose et sine ordine ad intellectum 
repraesentatia (vide eoroll. prop. 2°/. huius) : et ideo tales per- 
ceptiones cognitionem ab experientia vaga vocare con- 
sueri. 2. £x signis , ex. gr. ex eo , quod auditis aut lectis qui- 
busdam verbis reram recordemur, et earum quasdam ideas for- 
memus similes iis , per quas res imaginamur. Yide schol. prop. 
18. hnius. Utrumque bunc res contemplandi modum cogni- 
tionem prjmi generis, opinionem vel imaginationem 
fc postenun roeabo» 3. Dtnique ex eo, quod noUouea tw&uvor» 



256 ETHICES 

« 

nes rerumque proprietatum ideas adaequatas habemus. Yide 
coroll. prop. 38. et 39. cnm eius coroll. et prop. 40. huius. Atque 
bunc rationem et secnndi generis cognitionem vocabo. 
fraeter haec dao cognitionis genera dator 9 at in seqaentibns 
oslendam, aliud lertium, qnod scientiam intaitiyam voca- 
bimus. Atque hoc cognoscendi genus procedit ab adaeqoata idea 
essentiae formalis quorondam Dei attributornm ad adaeqnatam 
cognitionem essentiae rerum. Haec omnia uoius rei exemplo ex- 
plicabo. Dantur ex. gr. tres numeci ad quartum obUnendum, qai 
sit ad tertium , ut secundus ad primum. Non dubitant mercato- 
res secundum in tertium ducere et productum per priroum divi- 
dcre; quia scilicet ea, quae a magistro absque alla demonstra- 
tione audiverunt, nondnm tradiderunt oblivioni , vel qaia id saepto 
in numeris simplicissimis experti sunt , vel ex vi demonstrationis 
prop. 19. libr. 7. element. Euclidis, nempe ex communi proprie- 
tate proportionalium. At in numeris simpiicissimis nihii horum 
opusest. Ex. gr. datis numeris 1. 2. 3. nemo nonvidet, quar- 
tum numerum proportionalem csse 6., atque hoc muito clarius, 
quia ex ipsa ratione , quam primum ad secundum habere uno in- 
taitu videmus, ipsum quartum concludimus. 

PROPOS. XLI. Cognitio primi generis unica est fal- 
sitatis causa, secundi autem et tertii est necessa- 
rio vera. 

Dkmonstr. Ad primi generis cognitionem illas omnes ideas 
diximus in praeced. schol. pertinere, quae sunt inadaequatae et 
confusae ; atque adeo (per prop. 35. huius) haec cognitio unica 
est falsitatis causa. Deinde ad cognitionem secundi et tertii ilias 
pertinerediximas, quae suntadaequatae; adeoque (per prop. 34. 
huius) est necessario vera ; q. e. d. 

PROPOS, XLII. Secundi et tertii, et non primi ge- 
neris cognitio docet nos verum afalso distinguere. 

Dbmonstr. Haec propositio per se patet. Qui enim inter 
rerum et /aisum scit distinguere , debet adaequatam veri et falsi 



TAR8 U. 257 

habere ideam, hoe est (per schol. 2. prop. 40. huins) verum el 
falsom seeundo aut tertio cognitionis geoere cognoscere. 

PROPOS. XLII1. Qui veram habet ideam, simul scit 
se veram habere ideam, nec de rei veritate potest 
dubitare. 

DntoHSTit. Idca vera in nobis est ilia, quae in Deo , quale- 
nus per naturam mentis humanae explicatur, est adaequata (per 
eoroll. prop. 11. huius). Ponamus itaque, dari in Deo, quate- 
nusper naturam mentis humanae eiplicatur, ideam adaequatam 
▲. Huios ideae debet necessario dari etiam in Deo idea , quae ad 
Deum eodem modo refertur, ac idea A (per prop. 20. huius, cuius 
demoaaUatio universaiis est). At idea A ad Deum referri suppo- 
nitav, quatenus per naturam mentis humanae explicatur; ergo 
etiaaa idea ideae A ad Deum eodem modo debet rcferri , hoc est 
(per idem coroll. prop. 11. huius) hacc adaequata idea idcae A erit 
io ipsa mente, quae ideam adaequatam A habet; adeoque qui 
adaequaiaaa habet ideam , sive (per prop. 34. huius) qui vere rem 
cognoscit, debet simul suae cognitionis adaequatam habere ideam, 
sive veram cognitionem, hoc est (ut per se mauifestum) debet 
simul esse certus ; q. e. d. 

SCHOL. In scholio propos. 21. huius partis eiplicui, quid 
sit idea ideae. Sed notandum, praccedentem propositioncm per 
se satis esse manifestam. Nam nemo , qui veram habet ideam, 
ignorat veram ideam summam cerlitudinem involvere. Yeram 
namque habere ideam nihil alind significat, quam perfecte sive 
optime rem cognoscere ; nec sane aliquis de hac re dubitare potest, 
nki putet, ideam quid mutum instar picturae in tabula, et non 
modum eogitandi esse , nempe ipsum intelligere. Etquaeso, quis 
scire potest, se rem aliquam intelligere , nisi prius rem intelligat? 
hoe est, quis potest scire, se de aliqua re certum esse , nisi prius 
de ea re certus sit? Deinde quid idea vera clarius et certius dari 
potest , quod norma sit veritatis? Sane stcut luz sc ipsam et tene- 
hras manifestat, sic veritas norma sui et faisi est. Atque his me 
adhas quaestiones respondisse puto; nempe si idea vera, quate- 
bus tantum didtsr cum suo ideato eonvenire, a felsa distinguitur % 

Rfinoxn f. \7 



258 ETHICES 

nihil ergo realitatis anft perfectionis idet vera habet prae faka 
(quandoquidem per solam denomlnationem eitrlneeeam distin- 
guuntur), et consequenter neqne etiam homo, qui veras, prae fllo, 
qui faisas tantnm ideas habet. Beinde unde fit, ut homine* ml- 
sas habeant ideas? Et denique , unde aliquis certo scire potest, se 
ideas habere, quae eum suis ideatis conveniant? Ad has, in- 
quam , quaestiones me iam respondisse puto. Nam quod ad dtf- 
ferentiam inter ideam veram et falsam attinet, constat espropo- 
sitione 35. huius , illam ad hane sese habere , ut ens ad non ens : 
ialsitatis autem causas a propositione 19. usque ad 35. enm eins 
scholio elarisstme ostendi. Ei quibns etiam apparet, qnid inter 
hominem, qui veras habet ideas , et hominem , qui non nisi falsas 
habet, intersit. Qnod denique ultimumattinet; nempe, unde- 
nam homo scire potest se habere ideam, quae cum suo ideato eon- 
veniat, id modo satis superque ostendi ex hoc solo oriri, quod 
ideam habet , quae cum suo ideato convenit , sive quod veritas sui 
sit norma. His adde , quod mens nostra , quatenus res vere per- 
cipit, pars est infiniti Dei intellectus (per coroll. prop. 1 1 . huius) ; 
adeoque tam necesse est, ut mentis clarae et distinctae ideae verae 
sint, aeDeiideae. 

PROPOS. XLIV. De natura rationis non est res ut 
contingentes» sed ut necessarias contemplari. 

Dbmomstr. De natura rationis est res vere percipere (per 
prop. 41 . huius), nempe (per ax. 6. part. 1 .) ut in se sunt, hoc est 
(perprop. 29. part. 1.) non ut contingentes, sed ut necessarias; 
q. e. d. 

COROLL. I. Hine sequitur, a sola imaginatione pendere, 
qnod res tam respectu praeteriti, quam futuri, ut eontingentes 
contemplemur. 

8CHOL. Qua autem ratione hoe fiat, paucis explicabo. 
Ostendimus supra (prop. 17. huius cum eius coroll.) mentem, 
qnamvis res non eiistant, eas tamen semper ut sibi praesentes 
Imaginari, nisi causae occurrant, quae earum praesentem existen- 
tiam secludant. Deinde(prop. 18. huius)ostendimus, quod, si 
eorpns hnmanum semel a duobns corporibus externis simul af- 



PAR8 1L 259 

fectum fuit, ubi mens postea eorum alteratram imaginabitar, 
statim et alterios recordabitur, hocest, ambo ut sibi praesentia 
cootemplabitur, nisi cansae occurrant, quae eorum praesentem 
existentiam seciudant. Praeterea nemo dubitat, quin etiam tem- 
pnsimaginemur, nempeeieo, quod corpora alia aliis tardius vcl 
celerius , vel aeque celeriter moveri imaginemur. Ponamus ita- 
que puernm, qui beri prima vice hora matutina viderit Petrum, 
meridian* autem Paulum et vespertina Simeonem , atque hodie 
iternm matutina hora Petrum. Ex propos. 18. huius partis patet, 
quod simulae matutinam lucem videt , illico solem eandem coeli, 
quam die praecedenti viderit , partem percurrentem sive diem in- 
tegrum, et simul cum tempore matutino Petram , cum meridiano 
autem Paulum et cum vespertino Simeonem imaginabitur, hoc est, 
Pauli et Simeonis existentiam cum relatione ad futurum tempus 
imaginabitqr; et contra, si hora vespertina Simeonem videat, 
Paulom et Petrum ad tempus praeteritum referet , eosdem scilicet 
simul com tempore praeterito imaginando ; atque haec eo constan- 
tios, quo saepius eos eodem hoc ordine viderit. Quod si ali- 
quando contingat, ut alia quadam veapera loco Simeonis lacobum 
videat, tum sequenti mane cum tempore vespertino iam Simeo- 
nem, Umlacobum, non vero ambos simul imaginabitur. Nam 
alterutnun tantum, non autem ambos simul tempore vespertino 
vidisse supponitur. Fluctuabitur itaque eius imaginatio , et cum 
futuro tempore vespertino iam hunc, iam illum imaginabitur, hoe 
est , neutrom certo ; sed utrumque contingenter futurum contem- 
plabitur. Atque haec imaginationis fluctuatio eadem erit, si 
imaginatio rarum sit, quas eodem modo cum relatione ad tempus 
praeteritum vel praesens contemplamur, et consequenter res tam 
adtempus praesens, quam ad praeteritum vel futurum relatas ut 
contingentes imaginabimur. 

COROLL. II. De natura rationis est res sub quadam aeter- 
niutis specie percipere. 

Dkmokstr. De natura enim rationis est res ut necessarias et 
non ot contingentes contemplari (per prop. praeced.). Hanc au- 
tem rerom necessitatem (perprop. 41. huius) vere, hoc est (per 
ax. 6. part. 1 .) ut in se est , percipit. Sed (per prop. 1 6. part. 1 .) 
baec rerum necessitas est ipsa Dei aeternae naturae uexm\\i&« 

17 • 



260 STBICES 

Ergo de natura rationis est res sub hae aeternitatis specie coutem- 
plari. Adde, qnod fandamenta rationis notiones sint (per prop. 
38. hoius) qnae illa explicant, qnae omnibns commnnia sunt, 
quaeqne (per prop. 37. hnius) nullius rei singularis essentiam ex- 
plicant ; quaeque propterea absque uHa temporis relatione , sed 
sub quadam aeternitatis spccie debent concipi; q. e. d. 

PROPOS. XLV. Unaquaeque curascuraque corporis, 
vei rei siogularfe actu existentis idea Dei aeter- 
nam et infinitam essentiam necessario involvit. 

Demonstr. Idea rei singularis actu existentis ipsius rei tam 
essentiam, quam existentiam necessario involvit (per corofl. prop. 
8; huius). At re9 singulares (per prop. 15. part. 1.) non possunt 
sine Deo concipi ; sed quia (per prop. 6. huius) Deum pro causa 
habent, quatenus snb attributo consideratur, cuius res ipsae 
modi snnt, debent necessario earum ideae (per ax. 4. part. 1.) 
ipsarum attributi conceptum, hoc est (perdefin. 6. part. 1.) Dci 
aeternam et infinitam essentiam involvere ; q. e. d. 

SCHOL. Hic per existentiam non intelligo durationem, hoc 
est, existentiam , quatenus abstracte concipitur et tauquam quae- 
dam quantitatis species. Nam loquor de ipsa natura exislentiae, 
quae rebus singularibus tribuitur , propterea quod ex aeterna ne- 
cessitate Dei naturae infinita infinitis modis sequuntur. Yide 
prop. 16. part. 1. Loquor, inquam, de ipsa existentia rcrum 
singularium , quatenus in Deo sunt. Nam etsi unaquaeque ab 
alla re singulari determinetur ad certo modo existendum; vis 
tamen , qua unaquaeque in existendo perseverat , ex aeterna ne- 
cessitate naturae Dei sequitur. Qua de re vide coroll. prop. 24. 
part. 1. 

PROPOS. XLVI. Cognitio aeternae et infinitae es- 
sentiae Dei, quam unaquaeque idea involvit, est 
adaequata et perfecta. 

Dbmonbtr. Demonstratio praecedentis propositionis univer- 
s*ha est, et siye res ut pars, sive ut totum consideretur, eins 



Miu u. 261 

Mea mt totiassit, sive partis (per prop. praeced.), Dei aeternaa* 
ttinfinitam esscntiam involvet. Quareid, quod cogoitioDeni ae~ 
tamae et infiniUe essentiae Dei dat, omnibos eommune et aeuve 
in parte, ac in toto est, adeoque (per prop. 38. huius) erit baee 
cognitioadaequata; q. e. d. 

PROPOS. XLVII. Mens humaoa adaequatam hahet 
cognitionera aeteroae et infinitae essentiae Dei. 

Dsm okstr. Mens humana ideas habet (per prop. 22. huius), 
ei qnibns (per prop. 23. huins) se suumquc corpus (per prop. 19. 
huius) et (per coroil. prop. 16. et per prop. 17. huios) corpora ex- 
terna ut actu existentia percipit; adeoque (per prop. 45. et 46. 
huius) cognitionem aeternae et infinitae essentiae Dei habet adae- 
qoatam; q. e. d. 

SCHOL. Hinc vidcmus, Dei infinitam essentiam eiusque ae- 
ternitatem omnibus esse notam. Quum autem omnia in Deo sint 
et per Deum concipiantur, sequitur, nos ex cognitione hac plurima 
posse deducere, quae adaequate cognoscamus, atque adeo ter- 
tium Ulud cognitionis genus formare , de quo diximus in scholio 2. 
propos. 40. hnius partis, et de cuius praestantia et utilitate in 
quinta parte erit nobis dicendi locus. Quod autem homines non 
aeqoe daram Dei, ac notionum communium habeant cognitionem, 
inde fit, quod Deum imaginari nequeant ut corpora, et quod 
nomen Deus iunxerunt imaginibus rerum, quas videre solent, 
quod homines vix vitare possunt, quia continuo a corporibus ex- 
ternis afBciuntur. Et profecto plerique errores in hoc solo con- 
sistont, quod scilicet nomina rebus non recte applicamus. Quum 
eoim aliquis ait, lineas, quae ex centro circuli ad eiusdem circum- 
fereotiam ducuntur, esse inaequales, ille sane aliud tumsaltem 
per cireulum intelligit, quam mathematici. Sic quum homines 
in calculo errant, aiios numeros in mente , alios in charta habent. 
Quare si ipsorum mentem 6pectes, non errant sane; videntur ta- 
men errare , qoia ipsos in mente putamus habere numeros, qui in 
charta sont. Si hoc non esset, nihil eosdera errare crederemus; 
ot noo credidi quendam errare , quem nuper audivi clamantem, 
awun atrium volassa in gallinam viciDJ, quia sciiket ipajcoa m«o& 



262 ETIHCES 

satis perspecta mihi videbatur. Atque hine pleraeque oriuntur 
controversiae, nempe quia homines mentem suam non recte ex- 
plicant, vel quia alterios mentem male interpretantur. Nam re- 
rera dum sibi maxime contradicunt,Tel eadem tcI diversa cogitant, 
itaut, quosinalioerroresetabsurdaesseputant, nonsint. 

PROPOS. XLVIII. In mente nulla est absoluta sive 
libera Toluntas, sed mens ad hoc vel illud volen- 
dum determinatur a causa, quae etiam ab alia 
determinata est, et haec iterum ab alia, et sic in 
infinitum. 

Dkmonstr. Mens certus et determinatus modus cogitandi 
est (per prop. 1 1 . huius), adeoque (per coroll. 2. prop. 17. part. 1 .) 
suarum actionum non potest esse causa libera , sive absolutam fa- 
cultatem volendi et nolendi habere non potest; sed ad hoc vel 
illud volendum (per prop. 28. part. 1.) determinari debet a causa, 
quae etiam ab alia determinata est , et haec iterum ab alia etc. ; 
q. e. d. 

SCHOL. Eodem hoc modo demonstratur in mente nullam 
dari facultatem absolutam intelligendi , cupiendi, amandi etc. 
Unde sequitur, haset similes facultates vel prorsus fictitias, vel 
nihil esse praeter entia metaphysica sive universalia , quae ex par- 
ticularibus formare solemus; adeo ut intellectus et voluntas ad 
hanc et Ulam ideam , vel ad hanc et illani volitionera eodem modo 
sesehabeant, ac lapideitas adhunc et illum lapidem, veluthomo 
ad Petrum et Paulum. Causam autem , cur homines se liberos 
esse putent , explicuimus in appendice partis primae. Verum an- 
tequam ulterius pergam , venit hic notandum , me per voluntatem 
affirmandi et negandi facultatem , non autem cupiditatera intelli- 
gere; facultatem, inquam, intelligo, qua mens, quid verum 
quidve falsum sit, affirmat vel negat, et non cupiditatem ,' qua 
mens res appetit vel aversatur. At postquam demonstravimus, 
has facultates notiones esse universales , quae a singularibus , ex 
quibus easdem formamus , non distinguuntur, inquirendum iam 
est, an ipsae Tolitiones aliquid sint praeter ipsas reram ideas. In- 
qulreodum, inquam, est, an in mente alia affirmatio etnegatio 



PAR3 1L 263 

detw praeter illam , qoamidea, quatenus idea est , invorvit, qua 
de re vide sequeotem propositionem , ut et definitionem 3. huios, 
ot cogitatio in pictoras incidat. Non enim per ideas imagines, 
qnks in foodo ocoli et, si placet, io medio cerebro formantur, 
sed cogitatioois conceptus intelligo. 

PROPOS. XLIX. In mente nulla datur volitio sive 
afBrniatio et negatio praeter illam, quam idea, 
qaatenus idea est, invoivit. 

Dimohstr. In mente (per prop. praeced.) nulla datur abso- 
luta frcoJtas volendi et nolendi , sed tantum singulares volitiones, 
oempe baec et illa affirmttio, et baec et illa negatio. Concipiamus 
itaqne singularem aliquam volitionem , nempe modum cogitandi, 
quo mens affirmat , tres angulos trianguli aequales esse duobus 
rectis. Haec affirmatio conceptum sive ideam trianguli involvit, 
hoc est , sine idea trianguli non potest concipi. Idem enim est, 
sidicam, quod Aconceptum B debeat involvere , ac quodAsine 
B non possit concipi. Deinde baec affirmatio (per ax. 3. huius) 
non potest etiam sine idea trianguli esse. Haec ergo affirmatio 
sine idea trianguli nec esse nec concipi potest. Porro haec trian- 
guli idea, hanc eandem affirmationem involvere debet, nempe 
qood tres eius anguli aequentur duobus rectis. Quare et vice versa 
haec trianguli idea sine hac affirmatione nec esse nec concipi poV- 
est; adeoque (per defin. 2. huius) haec affirmatio ad essentiam 
ideae trianguli pertinet, nec aliud praeter ipsam est. Et quod de 
hac volitione diximus (quandoquidem eam ad libitum surapsi- 
mus), dicendum etiam est de quacumque volitione , nempe quod 
praeter ideam nihil sit; q. e. d. 

COROLL. Yoluntas et intellectus unum et idem sunt. 

Dbmomstr. Yolunlas et intellectus nihil praeter ipsas singu- 
lares volitiones et ideas sunt (per prop. 48. huius et eiusdem 
schol.). At singularis volitio et idea (per prop. praeced.) unum et 
idem sunt. Ergo voluntas et intellectus unum et idem sunt; 
q. e. d« 

SCHOL. Hiscausam, quae communiter erroris essestatui- 
tar, sostulimus. Supra autem ostendimns, falsiUVem \n %ft\&. 



264 ITHIGES 

privatione, quam ideae mutilatae et confusae involvunt, eonsi- 
stere. Quare idea falsa, quatenus fal&a est, eertitudioem dod 
involvit. Quum itaque dicimus, hominem in falsis acquiescere, 
nec de iis dubitare , non ideo ipsum certum esse, sed tantum non 
dubitare dicimus, vel quod in falsis acquiescit, quia nullae oau- 
sae dantur , quae efficiant , ut ipsius imaginatio fluctuetur. Qua 
de re vide scholium propos. 44. huius partis. Quaotumvis igitur 
homo falsis adhaerere supponatur , nunquam taraen ipsum certum 
esse dicemus. Nam per certitudinem quid positivum intelligimus 
(vide prop. 43. huius cum eiusdem schol.) , non vero dubitationis 
privationem. At per certitudinis privationem falsitatem inteiligf- 
mus. Sed ad uberiorem eiplicationem praeccdentis propoattionis 
quaedam monenda supersunt. Superest deinde , ut ad obiectio- 
nes, quaein nostram hanc doctrinam obiici possuut, respondeam. 
Et denique, ut omnem amoveam scrupulum, operae pretium esse 
duxi, huius doctrinae quasdam utilitates indicare. Quasdam, 
inquam ; nam praecipuae ex iis , quae in quinta parte dicemus, 
melius intelligentur. 

Incipio igitur a primo , lectoresque moneo, ut accurate distin- 
guant inter ideam sive mentis conceptum, et inter imagioes rerum, 
quas imagioamur. Deinde necesse est , ut dislinguaDt inter ideas 
et verba, quibus rcs signiticamus. Nam quia haec tria, imagines 
scilicet, verba et ideae, a multis vel plane confunduntur , vel non 
satis accurate, vel denique non satis caute distinguuntur, ideo 
hanc de voluotate doctrioam scitu prorsus necessariam tam ad 
speculationem, quam ad vitam sapienter instituendam plane igno- 
rarunt. Quippe qui putant ideas consistere in imaginibus , quae 
in nobis ei corporum occursu formantur , sibi persuadent , ideas 
illas rcrum, quaruni similem nullam imaginem formare possumus, 
non esse ideas , sed tantum figmenta , quae ex libero voluntatis 
arbitrio (ingimus; ideas igitur veluti picturas in tabula mutas 
aspiciunt, et hoc praeiudicio praeoccupati non vident, ideam, 
quatenus idea est, affirmationem aut negationem involvere. 
Deinde qui verba confundunt cum idea , vel cum ipsa affirmatione, 
quam idea involvit, putant se posse contra id, quod sentiunt, 
veile; quando aliquid solis verbis contra id , quodsentiunt, affir- 
huat aot negant Haec autem praeiudicia exuere facile is poterit, 



PARB u. 265 

qui td naturam eogitationis attendit , quae extensionis coneeptnm 
minioie invohrit; atque adeo elare intelliget, ideam (quandoqui- 
dem modus cogitandi est) neque in rei alicnius imagine , neque in 
verbis consistere. Verborum namque et imaginum essentia a 
sobs motibus corporeis constituitur, qui cogitationis conceptum 
minime iuYolvunt. 

Atque haec pauca de his monuisse sufficiat. Quare ad prae- 
dictas obiectiones transeo. Harum prima est, quod con- 
stare putant , voluntatem latius se extendere , quam intellectum ; 
atque adeo ab eodem diversam esse. Ratio autem , cur putant, 
voluutatem Jatius se extendere, quam intellectum, est, qnia se 
experiri aiunt, se non maiore assentiendi sive affirmandi et ne- 
gandi iaeultate indigere ad infinitis aliis rebus , quas non percipi- 
mus, assentiendum , quam iam habemus; at quidem maiori fa- 
cultate intelligendi. Distinguitur ergo voluntas ab intellectu, 
quod finitus hic sit , illa autem infinita. Secundo nobis obiici 
potest, quod experientia nihil clarius videatur docere, quam quod 
nostrum iudicium possurous suspendere , ne rebus , quas perci- 
pimus, assentiamur; quod hinc etiam confirmatur, quod nemo 
dicitur decipi, quatenus aliquid percipit, sed tantum quatenus 
assentitor aut dissentit. Ex. gr. qui equum alatum fingit, non 
ideo concedit dari equum alatum , hoc est , non ideo decipitur, 
nisi simul concedat, dari equum alatum. Nihil igitur clarius vi- 
detnr docere experientia , quam quod volunUs sive facullas assen- 
tiendi libera sit et a facultatc intelligendi diversa. Te r ti o obiici 
potest , quod una affirmatio non plus realitatis videtur continere, 
quam alia, hoc est, non maiore potentia indigerc videmur ad af- 
firmandum verum esse id, quod verum est, quara ad aliquid, 
quod falsum est, verum esse aifirmandum. At unam ideam plus 
realitatis sive perfectionis , quam aliam habere percipimus ; quan- 
tom enim obiecta alia aliis praeslantiora , tantum etiam eorum 
ideae aliae aliis perfectiores sunt ; ex quibus etiam constare vide- 
tur differeotia inter voluntitem et intellectum. Quarto obiici 
potesi: si homo nou operatur ex libertate voluntatis, quid ergo 
fiet, si io aequilibrio sit, ut Buridani asina? Famene et siti peri- 
bk? Quod si concedam, viderer asiaam veJ hominis statuam^tioii 



266 ETHICE8 

faominem concipere; si aatem negem, ergo se ipsum determina- 
bit, et consequenter eundi facaltatem et fadendi qoicquid velit 
habet. Praeter haec alia forsan possunt obiiri; sed quia inctd- 
care non teneor, qaid unusqaisque somniare potest, ad has ob- 
iectiones tantom respondere curabo , idque quam potero breviter. 
Et quidem ad p r imam dico , me concedere , voluntatem latius st 
eitendere, quam intellectum, si per intellectum claras tantum- 
modo et distinctas ideas intelligant ; sed nego voluntatem latias se 
eitendere, quam perceptiones sive concipiendi facoltatem. Nee 
sane video , cur facultas volendi potius dicenda est infinita , quam 
sentiendi facultas ; sicut enim inflnita (unum tamen post aiiud; 
nam infinita simul aifirmare non possumus) eadem volendi facul- 
tate possumus affirmare , sic etiam infinita corpora (unum nempe 
post aliud) eadem sentiendi facultate possumus sentire sive per- 
cipere. Quod si dicant, infinita dari, quae percipere non pos- 
sumus, regero, nos ea ipsa nulla cogitatione, et consequenter 
nulia Yolendi facultate posse assequi. At dicunt, si Deus vellet 
efficere, ut ea etiam perciperemus , maiorem quidem facultatem 
percipiendi deberet nobis dare, sed non maiorem, quam dedit, 
volendi facultatem ; quod idem est, ac si dicerent , quod si Deus 
velit efficere, ut infinita alia entia inteliigeremus , necesse qui- 
dem esset, ut nobis daret maiorem inteliectum; sed non univer- 
saiiorem entis ideam, quam dedit , ad eadem infinita entia am- 
plectendum. Ostendimus enim voluntatem ens esse universale 
siveideam, qua omnes singulares voliliones, hocest, idquodiis 
omnibus commune est , explicamus. Quum itaque hanc omnium 
volitionum communem sive universalem ideam facultatem esss 
credant, minimemirum, si hanc facultatem ultra limites intelle- 
ctus in infinitum se extendere dicant. Univcrsaleenimaequeda 
uno , ac de pluribus ac de infinitis individuis dicitur. Ad sec un- 
dam obiectionem respondeo negando, nos liberam habere 
potestatem iudicium suspendendi. Nam quum dicimus , aliquem 
iudicium suspendere , nihil aliud dicimus , quam quod videt , se 
rem non adaequate percipere. Est igitur iudicii suspensio revera 
perceptio, et non libera voluntas. Quod ut clare intelligatur, 
concipiamus puerum equum imaginantem , nec aliud quicquam 
percipieatem. Qoandoquidem haec imaginatio equi existentiam 



PAM ML 267 

IqvoItU, (per coroO. prop. 17. huius) nee puer quicquam percipit, 
quodequi existentiam tollat (flle oecessario equum ut praesentem 
cocAemplabitur) , nee de eius existentia poterit dubitare , quamvis 
de esdem non slt certus. Atque hoc quotidie in somnis cxperi- 
mur,. nee eredo aliquem esse qui putet, se , dum somniat , li- 
beram habere potestatem suspendendi dc iis, quaesomniat, iudi- 
riam , efficiendique, at ea, quae se yidere somniat, non somniet; 
et DJmlo minus contingit , ut etiam in somnis iudicium suspenda» 
mus, nempe quum somniamus, nos somniare. Porro concedo 
neminem decipi , quatenus percipit, hoc cst, meotis imaginatio- 
nes in se eonsideratas nihil erroris involvere concedo (vide schol. 
prop. 17. buius) ; sed nego , hominem nihil aftlrmare , quatenus 
perdpit. Nam quid aliud est equum alatum percipere, quam alas 
deequo affirmare? Si enim mens praeter equum alatum nihil alfud 
perdperet, eundem sibi praesentem contemplaretur, neccausam 
faaberet ullam dubitandi de eiusdem existentia , nec ullam dissen- 
tiendi tacultatem , nisi imaginatio equi alati iuncta sit ideae, quae 
existentiam eiusdem equi tollit, vel quod percipit, ideam equi 
alati, quam habet, esse inadaequatam , atque tum vel eiusdem 
equi existentiam necessario negabit, vel de eadem necessario du- 
bitabit. Atque his puto me ad tertiam etiam obiectionem re- 
spondisse, nempe quod voluntas universale quid sit, quod de 
omnibus ideis praedicatur, quodque id tantum signiGcat, quod 
omojbus idels commune est , nempe affirmationem , cuius pro- 
pterea adaequata essentia, quatenus sic abstracte concipitur, 
debet esse In unaquaque idea , et hac ratione tantum in omnibus 
eadem; sed non quatenus consideratur essentiam ideae consti- 
tuere ; nam eatenus singulares affirmationes aeque inter se dif- 
ferunt , ac Ipsae ideae. Ex. gr. affirmatio , quam idea circuli ab 
ifla, quamideatrianguliinvolvit, aeque differt, ac idea circuli ab 
idea trianguli. Deinde absolute nego , nos aequali cogitandi po- 
tentia indigere ad affirmandum verum esse id , quod verum est, 
quam ad affirmandum verum esse id , quod falsum est. Nam hae 
duae affirmationes , si mentem spectes , se habent ad invicem , ut 
ensadnon-ens; nihil enim in ideis positivum est, quod falsitatis 
formam constituit. Tlde prop. 35. huius cum eius schol. et schol. 
prop. 47. huius. Quare hic apprime venit notandum, quam t^cWt 



268 

decipimur, quando uoiversatta cum siDgoUriiMifttttntStmiools 
et abstracta eum reaKbns ccntadimus. Quod denique ad q«ar- 
tam obieetkmem attinei, dico, me omnino ecncednre, fned 
homo in teli aequilibrio poeUus (nempe qoi nihil aliiid penipit, 
quam eitim et famem, talemcibom ettalempotum» quiaequeab 
eodistant)nuneetritiperfbit. Sime rogaot, an talis hosno noa 
potius asinus, qnam homo sit aeatimandus, dico, me nescire, nt 
etiamnescio, quanti aestimandus sit ille, qui se peosilem fiirit, 
etqnanUaestimandiaintpueri, stulti, vesanietc. 

Snperest tandem indicare, quantnm buius doctrinae cogoitio 
ad usnm vitae conferat, quod focile ex his animadvertemns. 
Nerape I. qnatenus docet nos ex solo Dei nutu agere, divinaeque 
natnrae esse participes , et eo magis quo perfectlores actiones agi- 
mus et quo magis magisque Deuna intelligimus. Haec ergo do- 
ctrina, practerquam quod animum omnfmode quietum reddit, 
hocetiamhabet, quod nos docet, in quo nostra summa felicitas 
sive beatitudo consistit , nempe in sola Dei cognitione , ez qua ad 
eatantumagendainducimur, quae amor et pietas soadent. Unde 
clare intelligimus, quantum iili a vera virlutis aestimatione aber- 
rant, qui pro virtnte et optimis actionibus , tanquampro summa 
servitute , summis praemiis a Deo decorari exspectant, quasi ipsa 
virtus Deique servitus non esset ipsa felicitas et summa libertas. 
II. Quatenus docet, quomodo circa res fortunae, sive qnae in 
nostra potestate non sunt , hoc est , circa res , quae ex nostra na- 
tura non seqnuntur , nos gerere debeamus ; nempe utramqne for- 
tnnae fariem aequo animo exspectare et ferre: nimirum quia 
omniaabaeternaDeidecretoeadem necessitate sequuntur, ac et 
essentia trianguli sequitur, quod tres eius anguli sunt aequales 
dnobus rectis. III. Confert haec doctrina ad vitam socialem, 
quatenus docet neminem odiohabere, contemnere, irridere, nc- 
mini irasci, invidere. Praeterea quatenus docet, ut unusquis- 
que snis sit contentus et proximo in auxilium; non ex muliebri 
misericordia, partialitate , neque snperstitione , sed ex solo ra- 
tionisdnctu, pront scilicet tempus et res postulat, utin tertia 
parte osiendam. IV. Denlque coniert etUm haec doctrina non 
amuo ad communem soeietatem, quatenus docet, qua ratione 



PAESIL. 



269 



chres gubernandi sint et ducendi , nempe non ut serviant , sed ut 
libere ea quae optima sunt agant. Atque his , quae in hoc scho- 
lio afere coustitueram , absolvi et eo finem huic nostrae secundae 
partiimpono; in qua puto me naturam mentis humanae eiusque 
proprieutes satis protiie, et quantum rei difBcultas fert, clare 
eqiiicuisse, atque talia tradidisse, ex quibus multa praeclara, 
maxune utilia et cognitu neeessaria concludi possunt, ut partim 
ex sequeotibus constabit. 



ETHICES 

PARS TERTIA. 
DE ORIGINE ET NATURA AFFECTUUM. 



PRAEFATIO. 

Pleriqoe, qui de affectibus et hominum vivendi ra- 
tione scripserunt, videntur non de rcbus naturalibus, quae 
communes nalurae leges sequuntur, sed de rebus , quae eitra na- 
turam sunt, agere: imo hominem in natura, veluti imperium in 
imperio, concipere videntur. Nam hominem naturae ordinem 
magis perturbare, quam sequi , ipsumque in suas actiones abso- 
lutam habere potentiam , nec aliunde , quam a se ipso determinari 
credunt. Humanae deinde impotentiae et inconstantiae causam 
non communi naturae polentiae, sed nescio cui naturae humanae 
vitio trfbuunt, quam propterea flent, rident, contemnunt, vel, 
quod plerumque fil, detestantur; et qui humanae mentis impo- 
tentiam eloquentius vel argutius carpere novit, veluti divinus ha- 
betur. Non defuerunt tamen viri praestantissimi (quorum labori 
et industriae nos multum debere fatemur), qui de recla vivendi ra- 
tione praeclara multa scripserint el plena prudentiae consilia mor- 
talibus dederint; verum affectuum naturam et vires, et quid con- 
tra mens in iisdem moderandis possit, nemo , quod sciam, deter- 
minavit. Scio equidem celeberrimum Cartesium, bcet etiam 
crediderit, mentem in suas actiones absolutam habere potcntiam, 
affectus Umen humanos per primas suas causas explicare , simul- 
que viam ostendere studuisse , qua mens in affectus absolutum 
haberepossitimperium; sed, mea quidem sententia , nihilprae- 
termagni sui ingenii acumen ostendit, ut suo loco demonstrabo. 



ETHICES PARS III. 271 

Nam ad iflos revertere toIo, qui bominum affectus et actiones 
detestari vel ridere malunt, quam intelligere. His sine dubio 
mirum videbitur, quod hominum vitia et ineptias more geometrieo 
traetare aggrediar, et certa ratione demonstrare velim ea, quae 
ratiooi repugnare , quaeque vana , absurda et horrenda esse cla- 
mitant. 8ed mea haec est ratio. Nihil in natura fit , quod ipsius 
vitio possit tribui ; est namque natura semper eadem et ubique 
una, eademque eius yirtus, etagendi potentia, hoc est, naturae 
leges et regulae, seeundum quas omnia fiunt et ex unis formis in 
alias mutantur, sunt ubique et semper eaedem, atque adeouna 
eademque etiam debet esse ratio rerum qualiumcumque naturam 
inteUigendi , nempe per leges et regulas naturae universales. Af- 
feetus itaque odii , irae , invidiae etc. in se considerati ex eadem 
uaturae necessitate et virtute consequuntur , ac reliqua singularia; 
ac proinde certas causas agnoscunt, perquasintelliguntur, cer- 
tasque proprietates habent, cognitione nostra aeque dignas, ac 
proprietates cuiuscumque alterius rei , cuius sola contemplatione 
delectamur. De affectuum itaque natura et viribus, ae 
mentis in eosdem potentia eadem methodo agam, qua in 
praecedentibus deDeo et mente egi, et humanas actiones at- 
que appetitus considerabo perinde, ac si quaestio de lineis, planis 
aut de corporibns esset. 

DEFINITIONES. 

I. Causam adaequatam appello eam, cuius effectus 
potest ckre et distincte per eandem percipi. Inadaequatam 
autem seu partialem illam voco , cuius effectus per ipsam solam 
intelligi nequit. 

II. Noa tum age r e dico, quum aliquid in nobis aut extra nos 
ftt, euhu adaequata sumus causa, hoc est (per defin. praeced.) 
quum ex nostra uatura aliquid in nobis , aut extra nos sequitur, 
quod per eandem solam potest clare et distincte intelligi. At con- 
tra nos pa ti dico , quum in nobis aliquid fit vel ex nostra natura 
abquid sequitur , cuius nos non nisi partialis sumus causa. 

III. Per affectum intelligo corporis affectiones, quibus 
iprius corporis agendi potentia augetur vel minuitur, iuvaturvel 
coercetur, et shnul barum affectionum ideas. 



27% ETHICBS 



Exflic Si itaque aUcuius harum affectionum adaequmta 
posrimus esse cau$m t tum per affectum actionem intelligo; 
alias passionem. 

POSTULATA. 

I. Corpns hamanum potest mnltls afflci modis , quibus ipsius 
agendi potentia augetnr vel minuitnr , et etiam aliis, qni eiusdem 
agendi potenUam nec maiorem nec minorem reddnnt. 

ifoc postulatum seu axioma nititur postulato 1. et lemmat. 5. 
el 7. quae vide post prop. \3.part. %. 

II. Gorpns hnmannm multas pati potest mntationes, et nihilo 
mious reUnere obiectornm impressiones sen vestigia (de quibns 
videpost. 5. part. 2.), et consequenter easdem rerum imagraes; 
quarum defin. vide schol. prop. 17. part. 2. 

PROPOSITIONES. 

PROPOS. I. Mens nostra quaedaru agit, quaedam 
vero patitur; nempe qiiaienus adaequatas habet 
ideas, eatenus quaedam necessario agit, et qua- 
tenus ideas habet inadaequatas, eatenus necessa- 
rio quaedam patitur. 

Dbmonstr. Cuiuscnmque hnmanae menlis ideae aliae adac- 
qoataesuot, aliae aotem mnUlatae et confusae (per schol. prop. 
40. part. 2.). Ideae antem , quae in alieuius mente sunt adae- 
quatae, annt in Deo adaeqoatae, quatenns eiusdem menUs essen- 
tiam constiluit (per coroll. prop. 11 . part. 2.) , et quae deinde in~ 
adaeqoatae sunt in mente, sunt etiam in Deo (per idem coroll.) 
adaeqoatae , non qnatenus eiusdem solummodo mentis essentiam, 
sed eUam quatenus aliarum rerum mentes in se simul conUnet. 
Deinde ei data qnacamqne idea aliquis effectus sequi necessario 
debet (per prop. 36. part. 1 .) , cuins effectus Deus causa est adae- 
quata (vid. defin. 1. huius) , non qualenus infinitus est , sed qua- 
tenni data UU idea at&ectus consideratur (vid. prop. 9. part. 2.). 
At aius efiectus, cuius Deus est causa t quatenus affectus est idea, 
guae in alkuius mente est adaequata, illa eadem mens est causa 



PAJts m. 273 

adaequata (per eoroll. prop. 1 1 . part. 2.). Ergo mens nostra (per 
defin. 2. hoiiis) quateous ideas habet adaequatas , qnaedam ne- 
cesaario agit; qnod erat primnm. Deinde quicquid necessario 
sequitar ex idea , qoae in Deo est adaequata , non qnatenns men- 
tem mdos hominis tantum , sed qnatenns aliarum rerum mentes 
shMl eom eiusdem hominis mente in se habet , eins (per idem 
coroll. prop. 11. part. 2.) illius hominis mens non est causa adae- 
quata v sed partialis. Ac proinde (per defin. 2. huius) mens qua- 
tenos ideas inadaequatas habet, quaedam necessario patitur; 
quod erat aeeundum. Ergo mens nostra etc. ; q. e. d. 

COROLL. Hinc sequitur mentem eo pluribus passionibus 
esse obnoxiam , quo plures ideas inadaequatas habet , et contra 
eo ptura sgere , quo phires habet adaequatas. 

PROPOS. II. Nec corpus mentero ad cogitaodum» 
nec mens corpus ad rnoturn, neque ad quietem, 
nec ad aliquid (si quid est) aliud determinare potest 

Dkmohstb. Omnes cogitandi modi Denm , quatenus res est 
cogMans et non qnatenus alio altributo eiplicatur, pro causa 
habent (per prop. 6. part. 2.)- 'd ergo , quod mentem ad cogitan- 
dum determinat, modus cogitandi est, et non extensionis, hoc 
est (perdefin. 1. part. 2.) non est corpus; quod erat primum. 
Corporis detade motus et quies ab alio oriri debet corpore, quod 
etiam ad motum ? el quietem determinatum fuit ab alio , et abso- 
iute, quicquid in eorpore orilur , idaDeooriridebuit, quatenus 
aiiquo extensionis modo et non quatenus aliquo cogitandi modo 
aftectus consideratur (per eand. prop. 6. part. 2.), hoc est, a mente» 
quae (per prop. 11. part. 2.) modus cogitandi est, oriri non potest; 
quod erat secundum. Ergo nec corpns mentem etc. ; q. e. d. 

8CHOL. Haec clarius intellignntur ex iis, quae in scholio 
propositionis 7. partis 2. dicta sunt, quod scilicet mens et corpus 
una esdemque res sit , quae iam sub cogitationis , iam sub exten- 
sionis attributo coneipitur. Unde flt, ut ordo sive rerum conca- 
tenalio una sit, sive natura sub hoc sive sub illo attributo conci- 
piatnr, consequenter ut ordo actionum et passionum corporis 
noatri simul sit natura cum ordiae actionum et passionum meutia% 



274 



Quod etiam paeet m modo, qao prepaeitoaem 4A. futfs 2. d 
monetrafimiis, Jht qmm ivislmeoimsomiananf, tttsmlmdam 
tandiiatio tupereit, *fc iamen orede, mm rem eqMimntte c«i 
probavero, hommes. memei posse ad haec emjno anime mtrpei 
deejdom; aAao flmjmi pmamii mmt» <a*mts exaoaoanenlia mi 
iamtnoteri, mmomtaeeere, fihmmmmie efere 9 quaeeeolamm 
tis vehmtate et eaxegmmdi arte pendeuu Btenim qutd cotm 
possit, mtmo mtiep demfmfoarat, hec est, pemieimi hmm 
queeipeieemiadoouit, qm^ex>qmttaolieiepbiiiDaleeeje, q» 
tenus corpomttaatum fnm ti iifl i imi , fa ioi l ag ae a » et omidmmmi 
eit, niei e mente detoitntntfur» fwta «tme fcucusqta «erpoi 
fahrmam tam atteinaleftteji, ttt omaea eiut ranctiotmi petimi 
explicare ( ut iam taceem, quod m hMtie plura ohservenUir, qui 
humanam sagacitatem longe superant, et quod somoambuli 
somnts plurima agant, qoae viguaodo non auderent; quud eat 
osteodit , ipsum eorpus ex selis suae naturae iegibus muUa poss 
quae ipsius mens admiraUir. Deinde nenae soit, qua ratioi 
quibusve mediis mens moveat corpus, neque quot motus gradi 
possit corpori trihuere, q ua a ta q n e omn ceieritate idem tawei 
queat. TJnde sequitar, quum homhies -diount, hanc vet 4Bc 
actionem corporis oriri a mente, quae imperkmi ia eorpus behf 
eos neecire, quid dieant , nee aUud agere , quam epeoiosie verh 
fateri , ae veram iliius aetionis eaustm absqne admiratione Jgtx 
rare. At dieent, sfve sciant sWe nesciant, qvfbue medns mei 
moreat corpus , se tamen experiri , quod, nisv mens humana ap 
esset ad excogimndum , eorpueiaersesset; defadeeeexperiri, i 
sola mentis potestate esse , tam loqui quam tacere , et alia mtffe 
quae proinde a mentis deerete peadere credunt. Sed quod a 
primum attinet, ipsos rogo, uum experientit noa etitm dooea 
quod si contra corpus fners sft, mens eimul ad oogttandam s 
mepta. Ham quum cerpue a am uo quieecit, menssimnlcumips 
sepitamanet, neepotestatemhehet, veroti qumn vigilat, eieegj 
tandi. Demde emaee expertes «ste credp , mentem non eempi 
aeque aptam eese ad eogitandum de eodem emViecte ; sed pem 
corpus aptius est , ut in eo htmts vel tUtut ehieoti imego eacetetm 
ita mentem aptiorem esse ed hoe vet illud obkctmn-conteniplai) 
dnm. At dleent ex sotts legibus naturae , quateims corporea tto 



fau ra. »75 

tmm taaai4*ntm t fieri non posse , ut eaueae aedincaerum , pktu- 
tinnB rerumquc huinsmodi , quee sola hnmaea arte fiamt, poe- 
sratcnahBci, uec cerpus anmmnnm, nisi a mente detenmmvetar 
omitretureme, pnrs rmrrt art tmapliim nhennl noriif riarium Ve- 
ean iam ostendi, ipsos neseire, quid corpus peeait, quidve 
ipei» na4ane coatempiatioDe possh deduci, ipsoequepiu- 
ihnatipnrhi ex euHs natnrae kgibus fieri, quaenunquem eredV 
fieri, nisi ex mentfe directione, ut sont ea, quee 
m somnfe aeuut, qneeqne ipai, dum rigiknt, adV 
Addo bic ipsem eorperis humani nbrkem, quae ar- 
tafieie loeia^sstae snpemt ofnoes, qnee bnmana arte iabricesee 
sunt, u* fcne taeeam, qaod eupra estenderim, ex natura aub 
cjaoi k attxibuto coneiderata infiuita seqni. Qnod perro ad seeun- 
dmn attinet, sane leage felicius sese rea bntnanae haberent, si 
aeqne iai bominis petestafe esset tam tacere, qnam loqni. n,t ex- 
perienam sutk superque docet, bomines niail minue in potestate 
bebere, quam tinguam 1 ), nec mmus posse, quem appetiaus 
■ i edeimi suos. Uode nctum, ut plerique credant, nos ea tan- 
tem Kbere agere , quae leriter pethnus, quia earum rerom appe- 
Utusaaciie contnhi potest memoria alterius rei , cnius frequenter 
recesuaemv; sed illa minime, quae magno cnm affectu petimue 
et qui akerius rei memoria sedari nequit. Verumenimvero nisi 
eipertiessent, nos ptnra agere , quorum postee poenitet , nosqne 
saepe, ejnande scil. contrariis affeetibus confiictamur, metiore ri* 
dereet deterieraseqni 1 ), nihtf impediret, quo minns crederent, 
nos eenuia libere agere. Sk infane se lae Ubere appetere credit, 
puer antem iratus rindktam velle et timidns fugam. Ebrius 
deinckcredit, se ei libero mentis decreto ea ioqui, quae postea 
sobrsos vellet tecuJsse. 8k ddirens, garrula, puer et huius fa- 
rinae pinrimi ex libero mentk decreto credunt loqui , quum tamen 
kmnendi nxmetum, qnemhabent, continere nequeant , Hautfpsa 
experieotk nen minus clare , quam ratio doceat , quod hemines 



1) Gonf. Iaeob. 3, 8. „ Trp flwaewr ovdiiq ^tVaro» av&^mnttf 

2} Verba Ovidiaoa metam. T, ». sq. „Video metiera troboqee^ 
Beteriora seqoor." 

!&• 



276 STBIGSS 

et sola de caoft Hberos se eue credant, quia suarum aetionim 
sunt eonseii et camsarum, a quibus determinantur, ignari; et 
praeterea quod mentis deereta nihil sint praeter ipsos appetitus, 
quae propterea Taria simt pro Taria eorporis dispodtionk Nam 
unusquisque ex suo aifeetii onmia moderatur, et qui praeterea 
eontrariis aflectibus conflietantnr, quidvelint, nesdont; quiau- 
temnullo, focill momento huc atque illuc pelluntur. Quaeomnia 
profecto clare ostendunt , mentis tam decretum , quam appetitimi 
et corporis determinationem sfanul esse natura, vel potius unam 
eandemque rem , quam , quando sub cogitationis attributo eoosi- 
deratur et per ipsum explicatur, deeretum appellamus, et 
quando sub extensionis attributo eonsideratur et ex legibus motos 
etquietisdeducitur, determinationem Yocamus; quodadhuc 
clarius ex iam dicendis patebit. Nam aliud est , quod hic apprime 
notari vellem , nempe quod nos nihil ex mentis decreto agere pos- 
sumus, nisi eius recordemur. Ex. gr. non possumus verbum lo- 
qui, nisi eiusdem recordemur. Deinde in libera mentis potestate 
non est , rei alicuius recordari vel eiusdem oblivisci. Quare hoc 
tantum in mentis potestate esse creditur , quod rem , cuius recor- 
damur, vel tacere vel loqui ex solo mentis decreto possumus. 
Verum quum nos loqui somniamus , credimus nos ex libero men- 
tis decreto loqui, nec tamen loquimur, vel si loquimur, idcxcor- 
poris spontaneo motu fit. Somniamus deinde , nos quaedam ho- 
minescelare, idque eodem mentis decreto , quo, dum vigilamus, 
ea quae scimus tacemus. Somniamus denique , nos ex mentis 
decreto quaedam agere, quae, dum vigilamus, non audemus; 
atque adeo pervelim scire, an in mente duo decretorum genera 
dentur , phantasticorum unum et liberorum alterum. Quod si eo 
usque insanire non libet, necessario concedendum est, hoc men- 
tis decretum, quod liberum esse creditur, ab ipsa imaginatione 
sive memoria non distingui , nec aliud esse praeter illam afflrma- 
tionem, quam idea, quatenus idea est, necessario involvit. 
Yide prop. 49. part. 2. Atque adeo haec mentis decreta eadem 
necessitate in mente oriuntur, ac ideae rerum actu existentium. 
Qui igitur credunt, se ex iibero mentis decreto ioqui vel tacere 
vei quicquam agere, ocuiis apertis somniant. 



PAKS 11L 277 

PROPOS. III. MeDtis actioDes ex solis ideis adae- 
quatis oriuotur; passiones autem a solis inadae- 
quatis pendeut 

DnfOTfSTR. Primam, qood mentis esseotiam coostituit, 
nihfltliud est, quam idea corporis acto existentis (per prop. 11. 
et 13. part. 2.) , quae (per prop. 15. part. 2.) ex multis aliis eom- 
ponitar, quarum quaedam (per coroll. prop. 38. part. 2.) sunt 
adaequatae , quaedam autem inadaequalae (per coroll. prop. 2°. 
part. 2.). Quicquid ergo ex mentis natura sequitur et cuius mens 
causa est proxima , per quam id debet intelligi , necessario ex idea 
adaeqoata vel inadaequata sequi debet. At quatenus mens (per 
prop. 1. huius) ideas habet inadaequalas , eatenus necessario pa- 
titur. Ergo mentis actiones ex soUs ideis adaequatis sequuntur, 
et mens propterea tantum patitur , quia ideas habet inadaequatas ; 
q. e. d. 

8CBOL. Yidemus ilaque passiones ad mentem non referri, 
nisi quatenus aliquid habet, quod negationem involvit, sive qua- 
tenus consideratur naturae pars, quae per se absque aliis non pot- 
est clare et distincte percipi; et hac ratione ostendere possem, 
paasiones eodem modo ad res singulares , ac ad mentem referri, 
nec alia ratione posse percipi. Sed meum institutum est , de sola 
mente humana agere. 

PROPOS. IV. Nulla res nisi a causa externa potest 

destrui. 

Dkxonstr. Haec propositio per se patet. Definitio enim 
ctrfuscumqoe rei ipsius rei essentiam affirmal, sed non negal; sive 
rei essentiam pooit, sed non tollit. Dum itaque ad rem ipsam 
tantum, non autem ad causas externas attendimus, nihil in eadem 
poterimus invenire , quod ipsam possit destruere ; q. e. d. 

PROPOS. V. Res eatenus contrariae sunt naturae, 

boc est, eatenus in eodem subiecto esse nequeunt, 

quatenus una alteram potest destruere. 

Dsmorstr. Si enim inter se convenire vel in eodem subiecto 
suaul esse possent, posset ergo in eodem subiecto aliquAd dwt\ t 



278 

qnod ipsum posses desJraen, qued (per prop. prseced.) ejst eb- 
surdiim. Krtpraseto.; q. e.4. 

PROPOS. VL Unaquaeque res, qnaDtam !d se est» 
io suo esse perseverare conatur. 

Dbmonstsu Biseaiimstnfulaiwmodi sunt, quibusDei at- 
tribata certo et detenniaate nodo exprimuniur (per corolL prop. 
25. peri. 1.), fcoc est (per prop. 34. part. 1.) res, quae Dei pe- 
tenlaam, quaDenaest et agit, certo et deienninato mode expri- 
muat. Neqve uUa res aKquidin se bnbei, a quo possit destrai, 
arve quodeins enstentiam tolkt (per prop. 4. huius); sed contra 
eiomni, quod eiusdem existentiam potest tollere , opponitex (per 
prop. praeced.). Adeoque quantum potest et in se est, ia suo 
esse perseversxe conatur; q. e. d. 

PROPOS. VII. Conatus, quo unaquaeque res in euo 
esse perseverare conatur, oihil est praeter ipsius 
rei actualem essentiam. 

Dbmonstr. Ex data cuiuscumque rei essentia quaedam ne- 
cessario sequuntur (per prop. 36. part. 1.) , nec res aliud possunt, 
quam id quod ex determinata earum natura necessario sequitur 
(per prop. 29. part. 1.). Quare cuiuscumque rei potentia sive 
conatus, qoo ipsa vel soia vel cum aiiis quidquam agit, vel agere 
conatur, hoc est (perprop. 6. huius) potentia sive constus, quo 
in suo esse perseverare conatur , nihil est praeier ipsius rei datam 
sive actualem essentiam ; q. e. d. 

PROPOS. VIII. Conatus, quo unaquaeque res in suo 
esse perseverare conatur, nullum tempus linitum, 
sed indeOnitum involvit 

Dkmonstr. Si enim tempus limitatum involveret , quod rei 
durationem determinaret, tum ex sola ipsa potentia, qua res exi- 
stit, sequeretur , quod res post limitatum illud tempus uon posset 
existere , sed deberet destrai. Atqui hoc (per prop. 4. huius) est 
absardam. Ergoconatus, quo reseiistit, nuilum tempusdefi- 



fars m. 279 

oitum ittvofarit, sedeontia, anoaktn (per etudem prep» 4. hutas) 
si a nuila eiaerna causa destrumtur , eadempotentk, quakmeal- 
stit, extstere peja^sentper; ctfo hk conatus tempasindeAnUum 
iaraNfc; <x>e.d. 

PBOPOS. IX. Mmb taat qaatemw daras et distin- 
etas, qaanr quatemis eonfiieas habet ideas, cona- 
tur ln sno esae perseverare fndefinita quadam du- 
tatione, et huius sui conalus eat conscia. 

DsneasvB. llentk estentia ex ideis sdaeanatk et taadae- 
qnatk constitnitur (ut in prop. 3. huius osteadimus) , adeoque 
(per prop. 7. huius) tam quatenus has, quam quatenus illas habet, 
in suo esse perseverare conatur ; idque (per prop. 8. huius) inde- 
inila ejnadam dusatuMR. Qutnm autem mens (per prop. 23. 
part. 2.) per ideas affectionum eorperis neosssario sui sK eoasck, 
est ergo (perprof . 7. haios) mens soi eoaatus ceaecia ; q. e. d. 

9CH0L. Hfc eomtus quum ad mentem solam refertur, vo- 
iuntas» appeHatar; sed qaum ad mentem et corpus shnul refer- 
tur, voeatur appetitus, qur proinde nihil alrad est , quamipsa 
hommis essentia , ei cuius natura ea , quae ipsius conservationi 
inserviuBt, necessario sequuntnr; atque adeo homo ad eadem 
agendoai determinatus est. Deinde inter appethum et cupidita- 
tem nalk est differentia , nisi quod cupiditas ad homines plerum- 
quereferatur, quatenus sut appetftus sunt conscii; et propterea 
sic definlri potest, nempe crtpitHtat est appetihu eum ehudem 
amteientia. Constat itaque ex his omnfbus, nihil nos conarf v 
Ttlle, appelere neque eupere, quia id bonum esse iudicamus; 
sed eealra nes propterea aliquid bonum esse iudicare , quia id 
cooamur, Yofumus, appetimus atque cupimus. 

PROPO& X. Idea, quae corporie nostri existentiam 
secludit, in nostra mente dari nequit, sed eidem 
est contraria. 

Qukquid corpus nostrum potest destruere, ia 
(per prop. 5. huius.) Adeoque nequft «fo» *c\ 



S8Q rraiCEs 

idetpotestinDeodtri, quatenusnostri eorporis Jdetm htbet (per 
coroll. prop, 9. part. *.)• *oc ett (per prop. 1L. et 13. part. *.) eius 
rei idet in nostra mente dtri nequit; ted eontm, quoniam (per 
prop. 11. et 13. ptrt. 2.) priaram, qaod mentis eteentif eoa- 
stitait, est idet eorporis teta existentis, primam etpraecinnam 
nostrte mentis conttne est (per prop. 7. haias) corporis nostri exi- 
stentitm tfflrmare. Atqne tdeo idet, qate eorporis nostri esl- 
stentiamnegtt, nostrte menti est eontrtrit etc. ; q. e. d. 

PROPOS. XL Qaicqaid corporis oostri agfcmfi po- 
tentiam anget to! minuit, hivat vel cotroet, eios- 
dera rei idea mentis nostrae cogitandi potentSara 
auget vel minait, iuvat vel cogrcet 

Drmonstr. Htec propositio pttet ex propositione 7 . partis 2. 
vel eUam ex propositione 14. partis % 

SCHOL. Videmus itaqne mentem magnas posse pati muta- 
tiones, etiamadmaiorem, iam autem ad minorem perfectionem 
transire, qnae qnidem passiones nobis explicant affectus lae- 
titiae et tristitiae. Per laetitiam itaqne in seqnentibns in- 
telligam passionem , qua mens ad maiorem perfectionem transit r 
per tristitiam autem passionem , qua ipsa ad minorem transit 
perfectionem. Porro affectum laetitiae ad mentem et corpus si- 
mul relatum titiUationem vel hilaritatem voco ; tristitiae autem 
doloremyel melancholiam. Sed notaodum, titiilationem et do- 
lorem ad hominem referri , quando una eius pars prae reliquis est 
affecta; hilarilatem autem et melancholiam , quando omoespari- 
ter sunt affectae. Quid deinde cupiditas sit, in scholio propo- 
sitionis 9. hnius partis explicui, et praeter hos tres nullnm 
tlium tgnosco tffectum primarium; nam reliquos exhis 
tribus oriri in seqq. ostendam. Sed antequam ulterius pergam, 
lnbet hic fusios propositionem 10. huius partis explicare, utda- 
rins intelligatnr , qna ratione idea ldeae sit contraria. 

In scholio propositionis 17. partis 2. ostendimus, ideam, qnae 
mentis essentiam constitnit, corporis existentiam tam din Invol- 
vere , quam diu ipsum corpus existit. Deinde ex iis , qote in co- 
joJJ. prop. 8. part. % et in eiusdem schoi. ostendimns, sequitur, 



PAKS III 281 

praesentem nostne mentis existentiam ab hoc solo pendere , quod 
te. mens actualem corporis existentiam involvit. Denique mentis 
potentitm , qua ipsa res imaginatur earnmque recordatur , ab hoc 
etiam pendere ostendimns (vid. prop. 17. et 18. part. 2. cnm eius 
scbobo), qnod ipsa actualem corporis existentiam invohrit. Ex 
qmbus seqoitnr, mentis praeseutem existentiam eiusque imagf- 
naodi potentiam tolli , simnlatque mens praesentem corporis exi- 
stentiam affirmare desinit. Atcausa, cur mens hanc corporis exi- 
stentiam alfirmare desinit , non potest esse ipsa mens (per prop. 4. 
huins), nec etiam quod corpus esse desinit. Nam (per prop. 6. 
part. 2.) causa, cur mens corporis existentiam affirmat, non est, 
qnia corpus existere incepit (quare , per eandem rationem , nec 
ipsius eorporis existentiam affirmare desiuit, quia corpus esse de- 
sinit) ; sed (per prop. 8. part. 2.) hoc ab alia idea oritur , quae no- 
stri eorporis , et consequenter nostrae mentis praesentem existen- 
tiam secludit, quaeque adeo ideae , quae nostrae mentis essentiam 
constituit, est contraria. 

PROPOS. XII. Mens quantum potest, ea imaginari 
conatur, quae corporis agendi potentiam augent 
vel iuvant 

Dbmohstr. Quam diu humanum corpus affectum est modo, 
qui natnram corporis alicuius externi involvit , tam diu mens hu- 
mana idem corpus ut praesens contemplabitur (per prop. 17. 
pirt. 2.) ; et consequenter (per prop. 7. parl. 2.) quam diumens 
humana aliquod externum corpus ut praesens contemplatur, hoc 
est (per eiusdem prop. schol.) imaginatur, tam diu humanum cor- 
pus affectnm est modo , qui naturam eiusdem corporis externi in- 
vohrit. Atque adeo quam diu mens ea imaginatur, quae corporis 
nostri agendipotentism augent vel iuvant, tam diu corpus affectum 
est modis , qui einsdem agendi potentiam augent vel iuvant (vid. 
postul. l.huius); et consequenter (perprop. ll.huius) tam diu 
meotis cogiUndi potentia augetur vel iuvatur. Ac proinde (per 
prop. 6. vei °- huius) mens quantum potest , eadem imaginari 
cooatar; q. e* &• 



282 



PROPOS. XflL Qam ani ea rmaajinoroi, q«ae cer- 
poris agenui potootfm mtnirairt- ▼•! co4f£evt, cc> 
naiur, quaotum potesf* rertun recordari, <ptae ho- 
rti» exJBfentiam aecludont 

Dmonm. Qoamtoe^squicqnam tate ifoo^flnator, taot 
olnmeiitiseteerporispeieetittirieartttvel co toto t m (etioproe- 
ced. prop. dcm oitstr att mu f ) , ot pMriio mtaoe id tim dto imogfcta 
bitar, doneemenalMimegfneter, qeod boloa ppttoeultm wt> 
stentum sedadat (per prep» 17. nert» 3.)^ ooe est (ut iiiedo oette- 
dtaras)mentfseteorporlspoteiifetw 

dooee metie tffue 1 iwteginetor, quod bujus erinfoolisai sedudit, 
quodqoe adto metis-(per prep. 9» befos) cjaameem potcet, loiogt- 
nari vel reeordari cooabitar; q. e. d. 

COROLL. Hrac seqeitar , qued mees ea imaglnari aversetur, 
quac ipstas et corperispeCentiam mieuunt vel cefrcent. 

SCHOL. Ex his clare intelligimus, qufid «mor, quidque 
odium sit. Nempe amor nihil aliud est, quam laetitia conco- 
mUaate idea eausae emtornasi et oditan niril aliod , quam trieti* 
Ua concomitante idea eaueae extemae, Videmus deiode , quod 
flle, qulamat, oecessarioconaturrem, quamamat, praesentem 
habere et conservare ; et contra , qui odit , rem , quam odio habet, 
amovere et destruere conatur. Sed de his omnibus in seqq. pro- 
lixius. 

PROPOS. XIV. Si mew duobu* affectibus srraul af- 
fecta semei fuft, ubi postea eorum afterutro afH- 
cietur, afficiejur etiara aitero. 

BmonsTH. Si eorpua humanum a duobua corporibue simul 
a ffe e t o m seoael fuit, ufai meus postea eorom alterotrum imagmt- 
tor, soHim et ahetius recordabitur (per prop. 18. part. %). At 
meotis imaginaiiooes magis nostri corporis affectus , quam eorpe- 
raoo ettaroorum oaturam iodicaot (percorott. 2.prop. 16. part. £.). 
Brgo sfeorpos et coneeqoenter meos (vid. defln. 3. boioe) duobea 
efeetlbee semel offecta foit, obi postea eoruni alterutro afficietur, 
aMcietur etiam altero ; q. e. d. 



FAMUL 283 

PROPO& XV. Rea qoaecuroque poteat eem per ac- 
ddeM causa iaetkiae, triatitiae vel ceyidKatas. 

BmoiitTB. Ponatur meos doobes afleetibus sknol affid, 
uoo scflicet , qoi eius ageodi potentiam neque auf ei neque mf nuit, 
etaltero , qoi eandem vel anget vel minuit (vid. postul. 1 . huius). 
Ei praecedenti proposftfone patet, quod nbi mens postea ifto a 
sua vera caosa , qoae (per hjpothesin) per se eios cogitandi poten- 
tiam oec aoget nec minait, afficietur, statim et hoc altero, qui 
ipaios eogitandi poteotiam auget vel minult, hoc est (per schol. 
prop. 11. hoios) iaetitfa vel tristitia afficietur; atque adeo illa res 
oonperse, sedperaccidenscaosaeritlaetitiaeveltristitiae.. At- 
que hae eadem via facile ostendi potest, rem iUam posse per acci- 
dens causam esse copiditatis; q. e. d. 

COROLL. Ex eo solo , qood rem aliquam affectu laetitiae vei 
tristinae, cuios ipsa oon est causa efficiens , contemplati sumus, 
candem amare vel odio habere possumus. 

DaiaeiisTR. Nam ex hoc solo fit (per prop. 14. huius), ut 
meaahaae rem postea fmaginando affeetu laetitiae vel tristitiae af- 
fidalnr , hoc est (per schol. prop. 11. huius) ut mentis et corporis 
poteotia aogeatur vel minuatur etc. : et consequenter (per prop. 

12. huius) ut mens eandem imaginari cupiat vel (per coroll. prop. 

13. haies) averseUnr, hoeest (perschol. prop. 13. huius) utaan- 
dem aaaet vel odio habeat ; q» e. d. 

8CH0L. Hine intelHaimus, qoi fieri potest, ot quaedam 
ameaeas vel odio habeamos absqoe olla caosa nobis cogaita; 
sedtaotom es sympatbia (ot aiuot) et aotipathia. Atqoe 
hoc feterenda etiam ea obiecta , qoae nos laetitia vel tristitia affl- 
ciunt ex eo solo , quod aliquid simile habeot obiectis , quae nos 
affeetibus afficere sotent, ut in seq. prop. ostendam. Scio 
lem auctores, qoi primi haec nomina sympalhiae etanupa- 
thiae io£a*doieraat, aigoifieare iisdem voloisse rerom occultas 
qaasdan» emalilates ; sed nihilo minus credo nobis licere r perea- 
dem ootaa vel manifestas etiam qoalitales intelligere. 

PROPOSw XVL Ex eo solo, quod rem aliquam ali- 
qeid hebere hnagioaniur sjmite ebiecto, cpu>& 



284 rrmc*s 

meotem laetitia vd tristitia sfficere solet, qnamvis 
id, io quo ree obiecto est sfmilis, dod eft boram 
affectuum efliciene causa, eam tameo amabhnus 
vel odio habebimus. 

Demonits. Id qaod simfle est obiecto , in ipso obieeto (per 
hjpothesin) cam sffectu laetitiae rel tristitise contemplsti sumus; 
atque sdeo (perprop. 14. huius) quum mens dusiuiagineaJtoie- 
lur, statim etism hoc jreJ iQo afficietur affectu, et consequ e nter 
res , quam hoc idem hsbere percipimus, erit (per prop. 15. huius) 
per sccideos Uetitise Tel tristitiee csuss. Adeoqoe (per prsec. 
coroll.) quamvis id, in quo obiecto est similis, nori sit horum 
sffectuum causa efficieos, eam tsmeo amabimus vel odio habebi- 
mus; q. e. d. 

PROPOS. XVII. Si res, quae nos tristitiae affectu 
afficere solet, aliquid habere imaginamur simile al- 
teri, quae oos aeque magno laetitiae affectu solet 
afficere. eaodera odio habebimus et simu) amabi- 
mus. 

Dsmomsts. Est enim (per hjpothesio) hsec res per se tristi- 
tiae causa , et (per schol. prop. 13. huius) quateous eaodem hoc 
sffectu imagioamur, eaodem odio habemus; et quateous prae- 
teres aliquid habere imagioamur simile alteri, quae oos aeque 
magno laetitiae affectu afficere solet, aeque magno laetitise cooa- 
mioe amabimus (per prop. praec.). Atque adeo eandem odio ha- 
bebimus et simul amabimus; q. e. d. 

SCHOL. Haec tnentis conttitutio , quae sciticet ex duobus 
eontrariis affectibus oritur , animi vocatur fluctuatio , quae 
proinde sffectum respicit, ut dubitstio imagioatiooem (vid. schol. 
prop. 44. part. 2.) ; nec snimi fluctuatio et dubitstio inter se dif- 
fenint, nisi secundum msius et minus. Sed notsndum, me in 
propositione praecedenti has animi fluctuationes ex csusis de- 
duxisse, quae per se unius et per accidens alterius affectus sunt 
arnaa. Quod ideo feci , quia sic facilius ex praecedentibus deduci 



pars iu. 285 

poterant; atnoo, quod negem, animi fluctuationes plerumqne 
oririabobieeto, quod utriusque affeetns sit efficiens causa. Nam 
eorpna hnmannm (per postol. 1. part. 2.) ex plurimis diversae 
natofae indmdnis componitnr, atqne adeo (per ax. 1 . post lemma 
3. qnod vide post prop. 13. part. 2.) ab uno eodemque corpore 
plorimis dfversisque modis potest affici; et contra, quia una ea- 
demqne res mnltis modis potest affici , multis ergo etiam diversis- 
qne modis onam eandemque corporis partem afficere poterit. Ex 
qnibns facflc concipere possumus, unum idemque obiectum posse 
esse eansam multornm contrariorumque affectuum. 

PROPOS. XVIII. Homo ex imagine rei praeteritae 
aut futnrae eodem laetitiae et tristitiae affectu af- 
ficitur, ac ex imagine rei praesentis. 

Dsm ohstr. Quam diu bomo rei alicuius imagine affectns est, 
rem nt praesentem, tametsi non existat, contemplabitur (per 
prop. 17. part. 2. cum eiusdem coroll.) , nec ipsam ut praeteritam 
aot rbtnram imaginatur , nisi quatenns eius imago iuncta est ima- 
gini temporis praeteriti ant futuri (vid. scbol. prop. 44. part. 2.). 
Quare rei imago in se sola considerata eadem est, sive ad tempus 
foturnm vel praeteritum , sive ad praesens referatur , hoc est (per 
coroO. 2. prop. 16. part. 2.) corporis constitutio seu affectusidem 
est, srre imago sit rei praeteritae vel fnturae, sive praesentis. At- 
que adeo affectus laetitiae et tristitiae idem est , sive imago sit rei 
praeteritae aut futurae, sive praesentis; q. e. d. 

SCHOL. I. Rem eatenus praeteritam aut futuram bie 
voco , qnatenns ab eadem affecti fuimus aut afliciemur. Ex. gr. 
quatenns ipsam vidimus aut videbimus, nos refecit aut reficiet, 
nos laesit aut laedet etc. Quatenus enim eandem sic imaginamur 9 
eatenns dns existentiam affirmamus, hoc est, corpus nullo affectu 
afficitnr, qui rei existentiam secludat; atque adeo (perprop. 17. 
part. 2.) corpns einsdem rei imagine eodem modo afficitur, ac si 
res ipsa praesens adesset. Veramenimvero quia plerumque fit, 
nt ii qni plnra snnt experti fluctuant, quam diu rem ut futuram 
vel praeteritam eontemplantur, deque rei eventu ut plurimum du- 
bitent (vid. schol. prop. 44.part ?.J, hincfit, ut affectus, qoitx 



286 



rcnmi ■iiaajaflnai arinntnr, nonsint adeoftmslenftas, 
Mriutpknmximt&ummwtnm tm a a ja th an a^r tui naal ai , deaee 
bomioes dc nl •? easn certsms fianL 

8CHOL. II. Ei med» efetts «teWejnaae, qoJd afc apea, 
metns, seearites, desperatto, aaariiam et cone cwnake aaacsus. 
Spee nemqne nihil eJtnd eet t qaam I n c on f ftmt leatftt* avta m* 
fmagim reifuturae mlpraeterMm, «W mtmm emrntm mmmitmmm: 
metus eontre ineenstmns mHetiHa ex rmt mutmme mmgto m eHmm 
orta. Porro ei horaai nfartnnm dohttatio toBaoar, eaapettje- 
curitat et ex metn 4eepermtto$ aemee iaetMiu mltrimummrtm m 
imaginerei, quam metuimus vetsperavimus. Gaudium derade 
ett taetitia orta ex. imagtne ref prm te rtta e , de canar eottdm 4m- 
bitavimm. Consdentiae detdque morem est trietitia mpposita 
gaudio, 

PROPOS. XIX. Qui id omod ainai destrvi iraagina- 
tnr, contrnrtabittrr; si autem eonservari, laetabifar. 

Rbmonstr. Mens quantom petest, ea imaginari conatur, 
quae corporis agendi potentiam augent vcl iuvant (per prop. 12. 
huius), hoc est (per echoL prop. 13.) ea quae amat. At imagtaa- 
tio ab iis iuvatur , quae rei existentiam ponuot, et contra coercc- 
tor iia quae rei exislentiam secludunt (per prop. 17. part. %.). 
Srgo rerum imagines , quaereianuUaeexistentiamponunt, men- 
tie conatum, quo rem amatam imaginari conatur, invant, boc 
est (per scbol. prop. ll.buins) laetitia mentem afficinnl; et qnae 
contra rei amatae existentiam secludunt, eundem mentis conatnm 
cofrcent, boc est (per idem scbol.) Lrislilia mentem afficiunt. Qui 
itaque id quod amat destrui fmaginatur, contristabitnr etc. ; q. e. d. 

PROPOS. XX. Qui id quod edio habet destrai hna- 
ginatur, laetabitur. 

DncoKSTa. Mens (per prop. 13. bains) ea iniaginari coua- 

tor , ejaae veram existentiam , qnibns corporis agendi notenUa mi- 

avtuar vel eoercetnr, secludnni, boc eat (per scaol. eiBsiem 

prop.) ea imaginari conatnr, qaae rerom, qnas odio babet, exi- 

iteatiem seclodunt Atque adeo rei iniaae, qnae erfstentaun 



FABS UJ. 287 



quod me» odio aaaet seekrdK, huoc mentis conatum iuvat, 
hoc est -fper athoi. prop. 11. kuius) meniem laetitia afficiL Qui 
Uaqie id quod odio habet destrui imaginatur , laetabitur; q. e. d. 

PROPO& XXL Qui id quod amat laeGtia vel tristi- 
tia afeetum imagtDakir, laetitia eiiam vel triatitia 
alficreteir; et uterque hic affechis maior aitt mieor 
erit id amante, prout uterque maior aut minor e&ft 
in re amata. 

Dsmoitstr. ftsrom imagmes (ut m prop. 19. huius demon- 
sUai i ums ) quae rei amatae eiistentiam ponunt, mentis oacatum, 
qoo ipsam rem amalam imagmarf eonatur , iwant. Sed laetitia 
enstentiam rei laelae ponit, et eo magis, quo laetitiae affectus 
maiorest; est enim (perschol. prop. il. huius) transitio ad ma- 
foftm perfeciionem. Efgo imago laetiliae rei amatae ia amante 
ipsius mentis conatum iuvat, hoc est (perschol. prop. ll.huius) 
amantem laetitia affieit, et eo maiori , quo maior hic afrectas in re 
amata faerK. Quod erat primum. Deinde quatenus re aliqua 
tristitia affieitur, eatenus destroitirr, et eo magis, quo maiori affici- 
tur tristitia (per idem schol. prop. 1 1 . huius) ; adeoque (per prop. 
19.huius) qui id quod amat tristitia affici imaginatur, tristitia etiam 
anleietur, eteomaiori, qmo maior hic afectMS in re amata fuerit ; 
aj. e.d. 



PROPOS. XXM. Si alfcftjHNa miaginajntu laetitia af- 
ficere rem, quom aroamt», amore erga eum afii- 
ciemuT. Si contra eimdem imaginamor tristjtia 
eaodem afficere, e contra odio etiam eootra ipsum 
affideoiiir. 

Dbmohstr. Quirem, quamamamus, laetftia yrf trfstrtia trf- 
ftdt, ille dos laetitia vel tristitia etiam aftlcit, si nnnirum rem 
amnim laetitia iiia vel tristitia affectam imagiaamur (per praeced. 
prop,). At hatc iaetitia tei triifcitia in nobis suppooitur dari con- 
coadtaatt idea causae ejternae. Ergo (per schol. prop. 13« hntas) 



288 ETHICES 

si aliquem imagiiiamur laetitia Tel tristitia afficere rem, quasi 
amamus, ergaeundemamoreYelodioafficicmur; q. e. d. 

SGHOL. Propositio 31. nobis eiplicat, o^kl sit eostst&vrv* 
tio , quam definire possumus, quod sit tristUia orta *» alteriut 
damno. Qoo autem nomine appellanda sit laetitia, quae ex alte- 
rius bono oritur, neseio. Porro amorem erga ilhm, qut alteri 
benefecit, /avorem, ei contra odium erga illum , aut alteri male 
fecit, indignalionem appeDabimus. Denique notandum, nos 
non tantum misereri rei , quam amavimus (ut in prop. 21 • osten- 
dimus), sed etiam eius, quam antea nullo affeetu proseeuti su- 
mus, modo eam nobis similem iudicemus (ut infra ostendam); 
atque adeo ei etiam faTere , qui simili bene fecit , et contra in eum 
indignari, qui simili damnum intulit. 

PROPOS. XXIII. Qui id quod odio habet tristitia 
affectura imaginatur, laetabitur; si contra idem 
laetitia affectum esse imaginetur, contristabitur; et 
uterque hic affectus maior aut minor erit, prout 
eius contrarius maior aut minor est in eo, quod 
odio habet. 

Dkmonstr. Quatenus res odiosa trisUtia afficitur, eatenus 
destruitur, el eo magis, quo maiori trisUtia afficitur (per schoL 
prop. 11. huius). Qui igitur (per prop. 20. huius) rem/quam 
odio habet, tristiUa affici imaginatur, laetiUa contra affidetur; 
et eo maiori , quo maiori trisUUa rem odiosam afTectam esse ima- 
ginatur. Quod erat primum. Deinde laetitia existenUam rei 
laetae ponit (per idem schol. prop. 11. huius), et eo magis, quo 
maior laetitia concipitur. Si quis eum , quem odio habet, laeti- 
Ua affectum imaginatur, haec imaginaUo (per prop. 13. buius) 
eiusdem conatum cogrcebit, hoc est (per schol. prop. 11. huius) 
is, qui odto habet, tristilia afficielur etc. ; q. e. d. 

SCHOL. Haec laetitia vii solida et absque ullo animi con- 

flictu esse potest. Nam (ut statim in proposiUone 27. huius osteo- 

dam) quatenus rem sibi similem tristitiae affectu affici imaginatur, 



PAJU IIL 289 

eatenos ceatristari debet; et eoafra , si eandem taetitia «fflci ima- 
§metur. 8e* hic ad solam odiusa aiteadimus. 

PROPOS. XXIV. Si aliquem imaginamur laetitia af- 
ficere rem, qoam odio babemus, odio etiam erga 
eiro affioeimir. Si contra euodem imaginamur 
tri strt i tt eandem rem afficere, amore erga ipsum 
afficiemur. 

Demobate. Demoastratur eodem modo haec propositio , «c 
profosilio 22. huius, quamvide. 

SCHOL. Hi et similes odii affectus ad invidiam referuntur, 
quae propterea nihil aliud est, quam ipsum odium, quatenusid 
consitarmtur hominem ita ditponere , ut malo alterius gaudeat, 
et eenfrw ut eiusdem bono contristetur. 

PROPOS. XXV. Id omne de nobis deque re amata 

afBrmare conamur, quod nos vel rem aroatam lae- 

titia afficere imaginamur; et contra id omne negare, 

quod nos vel rem aroatam tristitia aflicere imagi- 

namur. 

Dbhobjtb. Quod rem amatam laetitia vel tristitia aflBcere 
imaginaxaur, id nos laetitia vel tristitia afficit (per prop. 21 . huius). 
Al mens (per prop. 12. huius) ea quae nos laetitia afliciunt , quan- 
tom potesi, conatur imaginari , hoc est (per prop. 17. part. 2. et 
eius coroU.) ut praescntia contemplari; et contra (per prop. 13. 
huius) quae nos tristitia afficiuot, eorum eiistentiam secludere. 
Ergo id omne de nobis deque re amata affirmare conamur , quod 
nos vel rem amaiam laetUia afficere imaginamur, et contra ; q. e. d. 

PROPOS. XXVI. Id omne de re, quam odio habe- 
mus, affirmare conanrur, quod ipsam tristitia affi- 
cere imaginaiDur, et id contra negare, quod ipsam 
laetitia afficere imaginamur. 

IhrjfloiMTa. Beejuitur haec propositto ei propositione 23* * ut 
pfseeedeae i pj Sfsai ti oee 21. huius. 
Spimn i. 19 



290 ETHICB3 

SCHOL. His Tidemus , facfle contingere , ut homo de se de- 
que re amau plus iusto, et contra de re quam odit minus fusto 
sentiat; quae quidem imaginatio, quando ipsum hominem respi- 
dt, qni de se plus iusto sentit, superbia Tocatur et spedes de- 
lirii est, quia homo oculis apertis somniat, se omnia flkposse, 
quae sola imaginatione assequitur, quaeque propterea Tehiti re- 
alia contemplatur, iisque exultat, quam dfu ea Imaginari non 
potest , quae horum existentiam secludunt et ipsius agendi poten- 
tiam determinant. Est igitur superbia laetitia ex eo orte , quod 
homo de se plus iutto sentit. Deinde laetitia f quae ex 90 oritw> 
quod homo de alio plus iustosentit, exisHmatio Toeator; etiDa 
denique despeetus , quae ex eo oritur, quod deaUo mbms iuste 
sentit. 

PROPOS. XXVII. Ex eo, quod lem nobis siroilem 
et quam nullo affectu prosecuti samus, aliquo 
affectu affici imaginamur, eo ipso simili affectu af- 
ficimur. 

Demokstr. Rerum imagines sunt corporis humani affeclio- 
nes, quarum ideae corpora externa veluti nobis praesentia reprae- 
sentant (per schol. prop. 17. part. 20* hoc est (per prop. 16. 
part. 2.) quarum ideae naturam nostri corporis et simul praesen- 
tem externi corporis naturam involvunt. Si igitur corporis exteroi 
natura similis sit naturae nostri corporis , tum idea corporis ex- 
terni , quod imaginamur , affectionem nostri corporis involvet si- 
milem affectioni corporis externi; et consequenter, si aliquem 
nobis similem aliquo affectu affectum imaginamur , haee imagina- 
tio affectionem nostri corporis huic affectui similem exprimet. 
Adeoque ex hoc , quod rem aliquam nobis similem aliquo affectn 
affici imaginamur, simili cum ipsa affectu aflScimur. Quod si 
rem nobis similem odio habeamus , eatenus (per prop. 23. huius) 
contrario affectu cum ipsa aflSciemur, non autem simili; q. e. d. 

SCHOL. I. Haec affectuum imitatio , quando ad tristitiam 
refertur, Tocatur commiseratio (de quaTide schol. prop. 22. huius) ; 
sed ad cupiditatem relata aemulatio , quae proinde nihfl aliud eif, 



*AM III. 291 

quam aHcuius rei cupiditas, quae in nobis ingeneratur ex eo, 
quod aUos noHs simiies eandem cupiditatem habere imaginamur. 

COftOLL. I. 81 aliquem , quem nullo affectu proseeuti su- 
mas f taugfnejiiur laetitia afficere rem nobis similem , amore erga 
eondem affldemur. 8i contra eundem imaginamur eandem tri- 
stiua afleere , eontra odio erga ipsum afficiemur. 

Dkmonstb. Haec eodem modo ei propositione praecedente 
demonstrator , ac propositio 22. huius ei propositione 21 . 

COBOLL. II. Rem, cuius nos miseret, odio habere non 
poasumss ex eo, quod ipsius miseria nos tristitia afficit. 

Dkm omst»:. 81 enim ei eo nos eandem odio habere possemus, 
tum (per prop. 23. huius) ei ipsius tristitia laetaremur , quod est 
contra hypothesin. 

CO&OLL. III. Rem, cuius nos miseret, a miseria, a quan- 
tumnofsumus, liberare conabimur. 

Dem osistr. Id quod rem , cuius nos miseret , tristitia afficit, 
nos simfli etlam tristitia afficit (per prop. praeced.); adeoque 
omne id, quod eius rei eiistentiam tollit, sive quod rem destruit, 
comminisci conabimur (perprop. 13. huius), hoc est (perschol. 
prop. 9. huios) id destruere appetemus, sive ad id destruendum 
detenninabimur; atque adeo rem , cuiusmiseremur, asuamise- 
ria liberara eonabimur ; q. e. d. 

SCHOL. II. Haec voluntas sive appetitus benefaciendi, qui 
ex eo orltur, quod rei, in quam beneficium conferre voiumus, 
nos miseret, benevolentia vocatur, quae proinde nihil aliud est y 
quam cvpiditas ex commiseraHone orta. Caetemm de amore et 
odio erga fflum, qui rei, quam nobis similem esse imaginamur, 
bene aut male fecit, vidc schol. prop. 22. huius. 

PROPOS. XX VIII. Id omne, quod ad laetitiam con- 
ducere imaginamur, conamur promovere, ut fiat; 
quod vero eidem repugnare sive ad tristitiam con- 
ducere imaginamur, amovere vel destruere conamur. 

Demohste. Quod ad laetitiam condueere Imaglnamur, quan- 
tnm possumus, imaginari conamur (per prop. 12. huius), hoc 
est(perprop. 17. part.20 Jd, qv&nlum possumus, conablmuiut 

19* 



292 ttfucss 

praesen» slve trt actu exfetens eevtemplafi . Scd neatfe eonatoi 
seu poteejfte ht cogilaodo aeqnaiie, et simul nafeimemeumesr- 
poris eonatu seu potentift ia agtnde» (ttf, efare saquitur es toroll. 
prop. 7. et eorofl. prop* 11. part %). Ergo u* Id caetfat, abto*- 
hite eonamur , shre (quod per schol. prop* 9. bttoidhau eat) ap- 
petimus et intendftaMis; q*e4 erat prhnwu. Dtmdeeifcl, tjuad 
tristitfae causam esse credimee, hoc est (per seheL propw 13. 
huius), si id, quod odfo-hahenms, destrui imaajnamofy laetacmnar 
(per prop. 20. huius). ^ledeoque idem (per primam huJu» partem) 
conabimur destraete sfve Q>er prop. 13. hufMB) «lMfjUamovatc, 
neipsumutpraeeensconieiimlemur; quoderat secunduoi. Ergo 
idomne, quod ad laetitiam etc. ; q. e.d. 

PROPOS. XXIX. Nos id orane etiara. agere eonabi- 
mur, quod horainee *) cum laetitta adspicere ima- 
ginaraur, et contra id agere aversabimur, quod ho- 
roines aversari imaginamur. 

Dbmonstr. Exeo, ojuod imaginemur homines aliquid amart 
vei odio habere, nos idem amabimus vel odio habebimus (ptr 
prop. 27. huius) , boc est (per sohol. prop* 13. huius) eo ipso eh» 
rei praesentia laetabimur vel contristabimur ; adeoque (per praec 
prop.) id omne , quod homiaes amare sive cam Laetitit adspicere 
miagidemar, conabimur agere etc. ; q. e. d. 

SCBOL. Hic conatus aliquid ageodi et etiam omittendi , ei 
soiadeeauea, ut hominibus pkceamua, vocatur ambitio, prae- 
sertim qoando adeo impense vulgo plaeere conaatv, ut coai 
nostro aut alterius daatno quaedara agamua vel omiUamus ; alks 
humanitas appellari solet. Deinde laetitiam, qua alterius 
aetienem, qna nos cenatas. est ddectari , imaginamur, laudtm 
wct ; tristkiam vero , qua oontca eiusdem actionem aversamur, 
vituperium voco. 

PRGPOS. XXX. Sr quie aiiquld egit, mjed reliquos 
laetftia afficere imaginatur, is laotitia ooooomilante 

•) NB. Intellige hic et in seqq. homines , quos nullo aoectu prose- 
qnati jronruf . 



PAMM UL 2IS 

jdea «ui, taaquam causa, affidetnr, aire ae ipsum 
eom laetitia contemplabitnr. Si eootra aHquid 
«git, qnod reliquos trotitia afficere imagiuatur, se 
apsum cnm tristttia eentrm ceotemplabitur. 

BnioMSTii. Qui se reliquos laetitia vel tristitia afficere ima- 
utor , eo ipso (per prop. 27. huius) laetitia vd tristitia afficietur. 
aun aulem homo (per prop. 19. et 23. part. 2.) sui sit conscius 
rafleclioaes, quibus ad agendum determinatur; ergo qui att- 
idegh, quodipseimaginatur, reUquos laeUtia afficere, laetilia 
m conscientia aui, tanquam causa, afflcietur, sive se ipsum 
m laetitia contemplabitur , et contra ; q. e. d. 

SCHOL. Quum amor (per schol. prop. 13. huius) sit laetitia 
ncomitante idea causae eiternae, et odium tristitia concomitante 
am fdea causae eiternae; erit ergo haec laetitia et tristUia amo- 
et odii species. Sed quia amor et odium ad obiecta externa re- 
untur, ideo hos aflectus aliis nominibus significabimus : nempe 
stitiam concomitante idea causae externae gloriam, et tristi- 
imhniccontrariampudorem appellabiraus ; intellige, quando 
etitia vel tristitia ex eo oritur, quod homo se laudari vel vitupe- 
iri credit. Alias laetitiam concomitante idea causae externae 
:quiescentiam in se ipso; tristitiam vero eidem contra- 
tmpoenitentiam vocabo. Deinde quia (per coroll. prop. 17. 
rt. 20 fieri potest, ut laetitia, qua aliquis se reliquos afficere 
«gmatur , imaginaria tantum sit, et (perprop. 25. huius) unus- 
isqne de se id omne conatur imaginari , quod se laetitia amcere 
aginatur; facile ergo fieripotest, ut gloriosus sit superbus , et 
omnibus gratum esse imaginetur, quando oranibus mole- 
is est. 

ROPOS. XXXI. Si aliquem hnaginamur amare vei 
cupere vel odio habere aliquid, quod ipsi amamus, 
cupimus vel odio haberaus, eo ipso rem constan- 
tius aroabimus etc Si autem id, quod amanvus 



296 rraicKs 

prop. ll.kofusoim dwackoL) eo maifHY laatfem affidmmr. At 
quum ci eo lattemnr,«oc4alium — hii nimilf hnlilii nfcnimnf , 
tum nosmet cum laetiaa c+nlfmpmnuii (per prep. 30. Jpjtym). 
Frgn njiin milnri ■fftrrti nrm ■mitim wgi non ■ffrrtam rnnn imjnj 
mfflur, eo maferi laetitia noumat nrniff pbhjmmr, ah» ftnr 
ichol. prop. 30. huiut) co mmjb ajnrimnmnr; q.«.i 

PROPOS. XXXV. Si qum inugiimtiir rem anatam 
eodem vel arctiore vincnlo amicitiae, eme apem m> 
dem solus potiebatur, aKtrm siH fongere, octto ergi 
ipaam rem amatam aflicietur, et illi alterl favidebit. 

Bcmohstr. Qao quis maiore tmore rem aesatameianeeaf- 
feetam esse imaginatur , eo magis gloriabiiur (per praeeed. prep.), 
hoe est (per sebol. prop. 30. huius) laetabitur; adeoqee (pcr 
prop. 28. huius) conabitur, quanlum potcst, imaginari rem ama- 
tam ipsi quam arctissime devioctam , qui quidem conatus sive ap- 
petitus fomentatur, si alium idem sibi cupereimagmatur(ptrprop. 
41. huius). At hic conatus sive appetitus ab ipsius rei amatae 
imagine coocomitaote imagine illius, quem res amata sibi iungit, 
coerceri suppooitur. Ergo (per schol. prop. 11. huius) eo ipso 
tristitia afficietur concomitante idea rci amatae , tanquam causa, 
et simul imagine alterius, hoc esi (per schol. prop. 13. fcaitts) 
odio erga rem amatam afficietur, et simul erga fllum alterum (per 
coroll. prop. 15. huius), cui propterca (per prop. 23. huius) quod 
re amata delectatur , invidebit; q. e. d. 

SCHOL. Hoc odium erga rcm amatam invidiae iuactum i e- 
lotypia vocatur, quae proinde nihil aliud est , quam animi flu- 
etuatio orta ex amore et odio 9imul, concomitante idea alterius, 
cui invidetur. Praeterea hoc odium erga rem amatam maius erit 
pro ratione laetitiae , qua zeiotypus ex reciproco rei amatae amore 
solebat affici , et etiam pro ratione affectus, quo erga ilrum, quem 
sibi rcm amatam iungere imaginatur, affectus erat, Nam si eum 
oderat, co ipso rcm amatam (per prop. 24. huii») odio habebit, 
quia iptam id , quod ipsc odio habet , laetitia afficcre imaginatur ; 
ct etiam (pcr coroli. prop. 15. huius) ex eo, quod rci amatac ima- 
grncm imagini cius , qucm odit , iungere cogitur , quac ratio plc- 



faju m. 297 

ranque|o€«aiUbetiBamane(ga femiiiaBi. QeieoimiauMjiaa- 
turmuyerem, quam amai, alteri sese nrostituere, noo soium ei 
eo f oood ipsius apnetatus coercetur, contristabitor, sed etiam 
quiaiei anjfcolse ima ejm r m podeodis et eicrementis alterios iungere 
cofiuur, eatxuunayerjatur. Ad qood deoiqoe accedit, quodieio- 
tfBov oon esdem vuku, quem xes amaia ei praebere solebat, ab 
esoameifiasafoT» qua eliam de caosa amans cootristatur , utiam 



PROPOS. XXX VI Qui rei, qua semel deLectatus 
cfli» «cordatur, copit eadem cum iisdem potiri cir- 
cvmstafitits ac quum primo ipsa delectatus est 

Dsm omstb. Quicquid homo simul cum re , quae ipsum de- 
ieetarit, vidit, id omne (per prop. 15. huius) erit per accidens 
feeutiae causa; adeoque (per prop. 28. huius) omni eo simul cum 
re, quoe ipsum delectavit, potiri cupiet, sive re cum omnibus 
iisdem drcomstantiis potiri cupiet, ac quum primo eadem dele- 
ctatusest; q. e. d. 

COBOLL. Si itaque unam ei iis circumstantiis deficere com- 
pererit, amans contristabitur. 

Dbyomstr. Nam quatenus aliquam circumstantiam deficere 
eomperit, eatenus aliquid imaginatur, quod eius rei eiistentiam 
Qoooa antem eius rei sive circumstantiae (per prop. 
i.) sit prae amore eupidus ; ergo (per prop. 1 9. huius) quate- 
ons eoodem deficere imagfinatur, contristabitur; q. e. d. 

SGHOL. Haec tristKia, quatenus absentiam eius, quod 
amamus, respkit, desiderium Tocatur. 

PROPOS. XXXVII. Cupiditas, quae prae tristiUa vel 
laetitia praeque odio vel amore oritar, eo est maior, 
quo affectus maior est. 

Dkmobstb. Tristitia homiois agendi potentiam (persehol. 
prop. II. kuius) Bainoit vel coCrcet, hoe est (per prop. 7. huius) 
eeoatum, ejuo homo in suo esse perse?erore conatur, miauitTcl 
eoercet; adeoqne (per prop. 5. huius) huic cooatui eat coufcreriv, 



298 ETHICBS 

et quicquid homo tristitia affectus cooatar , cst tristitiam amovere. 
At (per tristitiae defio.) quo tristitia maior esi, eo maiori parti 
hominis agendi potentiae necesae est opponi. Ergo quo maior 
tristitia est, eo maiore agendi potentia conabitnr cootra homo 
tristitiam amovere, hoc est (perschol. prop. 9. huius) eo maiore 
cupiditale sive appetitu conabitur tristitiam amovere. Deinde 
quoniam laetitia (per idem schol. prop. 11. huius) hominis agendi 
potentiam auget vel iuvat, facile eadem via demonstratur, quod 
homo laetitia affectus nihil aliud cupit, quam eandem conservare, 
idque eo maiore cuniditate, quo laetitia maior erit. Denlque 
quoniam odium et amor sunt ipsi laetitiae vcl tristitiae affectm, 
sequitur eodem modo, quod conatus, appetitus aive cupiditas, 
quae prae odio vel amore oritur, maior erit pro ratione odii et 
amoris; q. e. d. 

PROPOS. XXXVIII. Si quis rem amatam odio ha- 
bere inceperit, ita ut amor plane aboleatur, ean- 
dem maiore odio ex pari causa prosequetur, quam 
si ipsam nunquam amavisset, et eo maiori, quo 
amor antea maior fuerat. 

Dbmonstr. Nam si quis rem , quam amat, odio habereio- 
cipit, plures eius appetitus coercentur, quam si eandem non amt- 
visset. Amor namque laetitia est (per schol. prop. 13. huius), 
quam homo, quantum potest (per prop. 28. huius) conservara 
conatur; idque (per idem schoi.) rem amatam ut praesentem con- 
templando, eandemque (per prop. 21. huius) laetitia, quantum 
potest, afficicndo, qui quidem conatus (perprop. praec.) eo est 
maior , quo amor maior est , ut et conatus efficiendi, ut res amata 
ipsum conlra amet (vid. prop. 33. huius). At hi conatus odio erga 
rem amatam coercentur (per coroll. prop. 13. et per prop. 23. 
huius). Ergo amans (per schol. prop. 11. huiu^) hac etiam de 
causa tristitia afficietur , et eo maiori , quo amor maior fuerat , hoc 
est, praeter tristitiam, quae odii fuit causa, alia ex eo oritur, 
quod rem amavit; et consequenler maiore tristitiae affectu rem 
amatam contemplabitur , hoc est (per schol. prop. 13. huius) mt- 



PAM8 IIL 299 

iori odio proseqoctur , quam si eandem non amavisset , et eo ma- 
iori, quoamormaiorfuerat; q. e. d. 

PRQPOS. XXXIX. Qui aliquem odio habet, ei ma- 
lam ioferre conabitur, nisi ex eo maius sibi ma- 
Ium oriri timeat; et contra, qui aliquem amat, ei 
eadem lege benefacere conabitur. 

Dkmonstb. Aliquem odio habere est (per schol. prop. 13. 
huius) aliquem ut tristitiae causam imaginari ; adeoque (per prop. 
28. huius) is, qui aliquem odio habet , eundem amovere vel de- 
struere conabitur. Sed si inde aliquid tristius sive (quod idem 
est) maaus malum sibi timeat, idque se vitare posse credit non in- 
ferendo ei, quem odit, malum, quod meditabatur, a malo in- 
ferendo (per eaudem prop. 28. huius) abstinere cupiet; idque (per 
prop. 37. huius) maiore conatu, quam quo tenebatur inferendi 
malum, qui propterea praevalebit , ut volebamus. Secundae par- 
tis demonstratio eodem modo procedit. Ergo qui aliquem odio 
habei etc. ; q. e. d. 

SCHOL. Per bonum hic intelligo omne genus laetitiae et 
quicquid porro ad eandem conducit, et praecipue id, quod deside- 
rio, qualecumqueilhidsit, satisfacit: per malum autem omne 
tristifiae genus et praecipue id, quod desidcrium frustratur. 
Sopra enim (in schol. prop. 9. huius) ostendimus , nos nihil cu- 
pere, quia id bonum esse iudicamus, sed contra id bonum voca- 
mus, quod cupimus; et consequenter id , quod aversamur, ma- 
lum appellamus. Quare unusquisque ex suo affectu iudicat seu 
aestimat, quidbonum, quidmalum, quidmelius, quidpeiuset 
quid denique optimum quidve pessimum sit. Sic avarus argenti 
copSam optimum, eius aulem inopiam pessimum iudicat. Am- 
bitiosus autem uihil aeque ac gloriam cupit, et contra nihil aeque 
ac pudorem reformidat. Invido deinde nihil iucundius, quam al- 
teriusinfetieitas, et nihfil molestius , quam aliena felicitas ; acsic 
unusquisque ei suo affectu rem aliquam bonam aut malam , uti- 
km aui inutilem esse iudicat. Caeterum hic affectus , quo homo 
tta disponitur , ut id quod vult nolit , vel ut id quod non vult velit, 
timor vocatur, qui proinde nihil aliud est, quammetiu, quote* 



300 

mu komo *b frfm rfftyonipnr tdmalm*, quod/+amm£mO**t, 

minore vitandum. Yid. prop. 2ft. huius. Bei st Mln, qmo 

timet, pudor sit, tum timor appeUatnr verecundia. Deuique 

sicnpifltajsnaiumtooramvitaiifl 

ita ut quid potuis velit nosciat, tum metue vocatnr eonstarna- 

tio, praecipuc ai utrumque malum, quod tinofew, aa maxi- 

mlssit. 

PROPOS. XL. Qni e* odio haberi ab arfajae fangi- 
natur, nec se altan odK caaeam Hll defflase cr«jn% 
eundem odio contra fasbebU. 

Dbmomitr. Qui aliquem edio aleotmn imagmatnr , aeipn 
etiam odio afficietur (per proe. 27. auius), boc oat (per sehoi. 
prop. 13. huius) tristitia conoomiiante idea causae eiternae. Al 
ipse (per hypothesin) nulkm huius tristitiae causam imaginatur 
pimeter Hlum , qui ipsum odio habet. Ergo ex hoc , quod se odio 
haberi ab aiiquo imaginatur, tristitia afficietur concomiuuite idta 
eius, quiipsum odio habet, sive (per idem schol.) eundemodio 
habebii; q. e. d. 

SCHOL. I. Quod si se iustam odii causam praebuisse inagi- 
natur, tum (per prop. 30. huius et eiusdem schol.) pudore afficie- 
tur. Sed hoc (per prop. 25. huius) raro contingit. Praeterea 
baec odii reciprocatio oriri etiam potest ex eo , qnod odium sequa- 
tur conatus malum inferendi ei, qui odio habetur (per prop. 99. 
huius). Qui igitur se odio haberi ab aliquo imaginaiur, eundem 
alicuius mali sive tristkiae causam imaginabitur; atque adeo tii» 
stitia afficietur , seu metu concomitante idea eins , qui ipsnm odio 
habet, tanquameausa, bocest, odio eontraafficietur, utsupra. 

COROLL. I. Qui, quemamat, odio erga se affeelnn imagi- 
natur, odio et amore simul conflictab&tur. Nam quatenus inagi- 
natur, ab eodem se odio haberi, determinatur (per prop. praeeed.) 
ad eundem contra odfo babendum. Ai (per hypothesin) ipsum 
umilo minus amat. Ergo odio et amore simul conflietabitur. 

COBOLL. II. Sialiquisimaginatur, abatiquo, qoemantea 
nulio affectu prosecutus est, malum aliquod prae odio sibi ilia- 
tnm esse , statim idem malum eidem referre conabiiur. 



PAJtoi*. $ft 

Im. Q^aMfttnodioei^feaflectiiOiMwtlMgitUK- 
ccsrtra (per prateed. prop.) odio hibebk et (per prop. 
fd emne comminisci conabitur, quod eundem poesit 
leere , atque id eidem (per prop. 39. huius) inferre stu- 
t (pcrhvpothesm) primum, quod htiiusmedi isntgina- 
tclisst sibi fllatun. Eig» idem etatim cidmn tntnw 
; q.e. d. 

L. II. Conatus malum inferendi ei, quem odhnns, 
ir; conatus cutem mahim nobis iHatum referendi vfn- 
lellatur. 

* * 
S. XLL S quis ab alique ee amari imagina- 

nec ee ullam ad id causam dedicme credit 

od per coroll. prop. 15. et per prop. 16* hufais 

r potest), emidem contra amabft. 

istr. Haec propositio eadem Tia demonstratur ac prae- 
trfus etiam scholium vide. 

I* L Quod si se iustam amoris causam praebnisse 
, gloriabitur (per prop. 30. huius cum eiusdemschoL); 
cm (per prop k 25. huhis) frequentius contiagit , et cains 
n-evenire dudmus , quando aiiquis ab- aliquo sc odio ha- 
indtur (vide schoi. prop. preeced.). Porro hie recipro- 
r et coneequenler (per prop. 39. huius)- conatus beneXa- 
, qni nos amat, quique (pei eandem pcop. 39» huius) 
cnceseconalur, gratia seu gratitudo vocatur. At- 
apparet, homiaes longe paratiores esse ad vindictam, 
■eferendum beneficium. 

kLL. Qui ab eo, quem odio habet, se amarf imagina- 
etemare simul coafflctahBaf. Quad eadem tie* qaa 
■accedentis coroli. demonstratur. 

>L. &• Quodsi odium praevaluerit, ei, aquoematur, 
fcrre eonabitur, qul quidem affectus crudelitas appel- 
■aidpne sf fflum, qui amat, nuDam odh* eomnranem 
MaapWsae Creuitai . 



302 ETHICBS 

PROPOS. XLII. Qui in aliquem amore aut ape glo- 
riae molus beneficium contulit, contristabitur, n 
viderit, beneficium ingrato animo accipi. 

Dbmonbtr. Qui rem aliquam sibi similem amat , conaUir, 
quantum potest , efficere , ut ab ipsa contra ametur (per prop. 33. 
huius). Qui igitur prae amore in aliquem beneficium contulit, 
id facit desiderio , quo tenetur, ut contra ametur, boc est (per 
prop. 34. buius) spe gloriae sive (per scbol. prop. 30. buius) lae- 
titiae ; adeoque (per prop. 12. buius) banc gloriae causam, quao- 
tum potest, imaginari , sirc ut actu eiistentem contemplari cona- 
bitur. At (per hypothesin) aliud imaginatur , quod eiusdem can- 
sae existentiam secludit. Ergo (per prop. 19. huius) eo ipso con- 
tristabitur; q. e. d. 

PROPOS. XLIII. Odium reciproco odio augetur, et 
amore contra deleri potest. 

Dimonstr. Qui eum, quem odit, contra odio ergaseaffe- 
ctum esse imaginatur, eo ipso (per prop. 40. huius) novum odiom 
oritur durante (per hypothesin) adhuc primo. Sed si contra euo- 
dem amore erga se affectum esse imaginetur, quatenus hoc imagi- 
natur, eatenus (per prop. 30. huius) se ipsum cum laetitia con- 
templatur, et eatenus (per prop. 29. huius) eidem placere cona- 
bitur , hoc est (per prop. 40. huius) eatenus conatur ipsum odio 
non babere nullaque tristitia afflcere; qui quidem conatus (per 
prop. 37. huius) maior vel minor erit pro ratione affectus, ex quo 
oritur. Atque adeo si maior fuerit Ulo , qui ex odio oritur, et quo 
rem, quam odit (perprop. 26. huius) tristitia afficere conatur, ei 
praevalebit , et odium ex animo delebit ; q. e. d. 

PROPOS. XLIV. Odium, quod amore plane vinci- 
tur, in amorem transit; et amor propterea maior 
est, quam si odium non praecessisset 

Dbmonstr. Eodem modo procedit , acpropositionis38.hu- 
lus. Nam qul rem, quam odit, sive quam cum tristitia contem- 



FAKS III. SOS 

pUri soiebat, imare incipit, eo ipso, quod amtt, laeUfar, et 
huic UetitUe, quam amor involrit (vide defln. eius in schol. prop. 
13. hoios), illa etiam accedit, quae ex eo oritur, quod conatus 
amovendi tristitiam, quam odinm involvit (ut in prop. 37. huius 
ostendimos), prorsus iuvatur , concomitante idea eius , quem odio 
habnit, tanqnam causa. 

SCHOL. Qnamvis res ita se habeat, nemo tamen conabitor 
rem aliqoam odio habere vel tristitia affici , ut maiori hac laetitia 
froator; hoc est, nemo spe damnum recuperandi damnom sibi 
inferri copiet, nec aegrotare desiderabit spe convaiescendi. Nam 
unusqnisqne snom esse consenrare et tristitiam , quantnm potest, 
amovere semper conabitnr. Quod si contra concipi posset, ho- 
minem posse cupere aliquem odio habere , nt eum postea maiori 
amore prosequatur , tum eundem odio habere semper desiderabit. 
Nam qno odinm maius raerit , eoamoreritmaior, atqueadeode- 
siderabit semper, nt odinm magis magisque augeatur, eteadem 
de caosa homo magis ac magis aegrotare couabitur , ut maiori lae- 
titia ex restauranda valetudine postea fruatur ; atque adeo semper 
aegrotare conabitur , quod (per prop. 6. huius) est absurdum. 

PROPOS. XLV. Si quis aliquem sibi similem odio 
in rem sibi similem, quam amat, affectum esse 
imaginatur, eum odio habebit 

Demonstr. Nam res amata enm, quiipsam odit, odio con- 
tra habet (per prop. 40. hnins). Adeoque amans, qui aliqnem 
hnaginatnr rem amatam odio habere, eo ipso rem amatam odio, 
hoe est (per schol. prop. 13. huius) tristitia affectam esse imagi- 
nator, et consequenter (per prop. 21. huins) contristatur, idque 
eoncomitante idea eins, qui rem amatam odit, Unquamcausa, 
hoc est (per schol. prop. 13. huins) ipsum odio habebit ; q. e. d. 

PROPOS. XLVl. Si quis ab aliquo eiusdem classis, 
8i ve nationis a sua diversae, laetitia vei tristitia 
affectus fuerit, conconritante eius idea sub nomine 
unrrersali chuwis vel nationis tanquam causa) is 



304 STHICE9 

oott tanfom iUnm, sad omam eiambtn cfcaaab ?•! 
riationis amabit vel edto babeMt. 

Dkmonsts. Huiiif rei dflmoostratio patet «i pfopertHoaa tfc 
aaiusaartis. 

PBOPOS. XLVIL Laetitia, quae ex eo oritur, quod 
scilioet rem, qaam odhnus, destrer aut alfio male 
affici imaginamtir, noo orftur absque ullaanimi 
tristitia. 

Dswonbts. Patet ex prop. 27. huius. Nam quatenus rem 
nobts sfmilem tristitia affici imagfnanrar , eatenus contrfstamur. 

SCHOL. Potest haec propositio etiam demonstrari ex coroi- 
lario propositionis 17. partis %. Quoties enim rei recordamor, 
quamvis ipsa actu non eiistat, eandem tantum utpraesentem con- 
templamur, corpusque eodem modo afficitur. Quare quatenus 
rei memoria viget, eatenus homo determinatur ad eandem cum 
tristftia contemplandum , quae determinatio , manente adtiuc rei 
imagine , coercetur quidem memoria illarum rerum , quae haius 
exfstenliam secludunt, sed non tollKur. Atque adeo homo eate- 
vos tantam laetatar, quatenus haec detenninatio coercetur; et 
hincfit, uthaeclaetitia, qoaeexrei, qaamodimus, malooritur, 
toties repetatur, quoties eiusdem rei recordamur. Nam , uti dixi- 
mus, quando eiusdem rei imago excitatur, quia haec ipsius rei 
existentiam involvtt, hominem determinat ad rem cum, eadem 
tristitia contemplandum , qua eandem contemplari solebat, quum 
ipsa existeret. Sed qula eiusdem rei imagini alias iunxit , quae 
elosdem existentiam secludunt , ideo haec ad tristitiam determi- 
natio statlm coercetur, et homo de novo laetatur, et hoc totiea, 
quoties haec repetitfo fit. Atque haec eadem est causa , cur ho- 
mines laetantur , quoties alicuius iam praeterUi mali reetrdantnr, 
et cur pericula , a quibus liberati sunt, narrare gaudeanL Nam 
tnSialiquod pericuhim imaginantur, idem veluti adhuc futurum 
eontemplanfter et ad Idmetueadum delermfnantur, quae deter- 
minatio de novo colrct tor idea libertatie, quam htrius periculi 



IMRS 111. 305 

ideae iouarunt, quum ab «edem Ubereii ennt, qnaeque ees de 
nafoseeuroereddit; atque adeo dc ■ewoiaesantnr. 



PB0POS. XLVffl. Amor et odiuro ex. gr. erga Pe> 

trum destruitur, si tristitia, qoam hoc, et laetitia, 

qaam ille involvit, ideae alterios causae iungatur; 

et eatenus uterque dimimiitur, quatenus imagina- 

mur Petrnm dod solum fuisse alterutrius causam. 

DxneBSTR. Patet ei sola amoris et odii definitione, quaoa 
vide in schol. prop. 13. huias. Nam propter hoc solum laetitie 
Tocatur amor , et tristitia odium erga Petrum , quia scilieet Petrus 
hums iel Ulius effectus causa esse consideratur. Hoc itaque pror- 
sus vei ex parte sublato affectus quoque erga Petrum prorsus vd 
eiparteduninuitur; q. e. d. 

PRQPOS. XLIX. Aroor et odium erga rem, quam 
ttberam esse imaginamur, maior ex pari causa 
uterqae defcet eese, qaam erga necessariam. 

DmtrflSTR. Res, quam Iibcram esse imaginamur, debet 
(per defin. 7. pert. 1 .) per se absque aliis percipi. Si igitur ean- 
dem laetitiae vel tristitiae causam esse imaginemur , eo ipso (per 
schoi. prop. 13. huius) eandem amabimos vel odio habebimus, 
idque (per prop. praeoed.) summo amore vel odio , qui ex dato 
affeeta edri potest. Sedsirem, quae eiusdem affectus est causa, 
ut necesBariam imaginemur, tum (per eandem defin. 7. part. 1.) 
ipsam non solam , sed cnm aliis eiusdem affectus causam esse 
imaginabimur; atqne adeo (per prop. praec.) amor et odium erga 
ipsam mioor erit; q. e. d. 

8CHOL. Hinc seqnitur homines , qnia se liberos esse eristi- 
mant, maiore amore vel odio se invicem prosequi , quamalia; ad 
quod accedit affectuum knitatio, de qua vide propos. 27. 34. 40« 
et 43. huius. 

PROPOS. L. Res quaecumque potest esse per acci- 
dens spei aut metus causa. 

tipinota h <>Q 



306 SXHlCtt 

Demomsti. Haee piopotllio eodem vta 
propos. 15. buius, quam vide una cum schol. propbe. 18. hnte. 

SCHOL. Res, quae per accidens apei aut metus sunt eau- 
sae, bona aut mala omina ▼ocantur. Delnde quatenns haee 
eedem omina sunt spei aut metus eausa , eatenus (per defln. spei 
et metus, quam vid. in scbo). 2. prop. 18. buius) laetitiao aut tri- 
stitiae sunt causa, et consequenter (per coroll. prop. 15» buhii) 
eatenus eadem amamus vel odio babemus, et (per prop. 28. ho- 
ius) tanquam medla ad ea, quae speramus, adhibere, tcI tan- 
quam obstacula aut metus causas amotere conamur. Praeterea 
es propositione 25. buius sequitur , nos natura ita esse constira- 
tos, ut ea quae speramus fadle, quae autem timemus, dlficfle 
eredamus, et ut de ils plus ndnusre iusto sentiamus. Atque es 
bis ortae sunt superstitiones , quibus bomines ubique conftlctan- 
tur. Caeteram non puto operae esse pretium , animj hic osteo- 
dere floctuationes , quae ex spe et metu oriuotur; quandoquidem 
ex sola horum affectuum definitione sequitur , non dari spem sine 
metu, neque metum sine spe (ut fusius suolocoexplicabimus); 
et praeterea quandoquidem quatenus aliquid speramus aut metui- 
mus, eatenus idem amamus vel odio habemus. Atque adec 
quicquid de amore et odip diximus , facile unusquisque spei e 
metui applicare poterit. 

PROPOS. LI. Diversi homines ab uno eodemque o 
iecto diversimode aflfici possunt, et unus idemq 
homo ab uno eodemque obiecto potest diver 
temporibus diversimode aiBci. 

Dbmomstr. Corpus humanum (per post. 3. part. 2.) a 
poribus externis plurimis modis afficitur. Possunt igitur eo 
tempore duo homines diyersimode esse affecti ; atque adeo 
ai. 1. quod est post lemma 3. , quod vide post prop. 13. par 
ab uno eodemque obiecto possunt diversimode affici. Deind 
idem postul.) corpus humanum potest iam hoc , iam alio 
esse affectum; et consequenter (per idem axioma) ab uno e 
que obieclo diversis temporibus diversimode affici ; q. e. d. 



PAits m. 807 

SCHOL. Yidemos itaqae fieri posse, ut qaod hic amat, alter 

odio habeat; ei quod hic metoit, alter oou metuat; et ut 0009 

idemque homo iam amet, quod antea oderit, et ut iam aodeat. 

quod antea timuit etc. Deinde quia unusquisque ex siio affectu 

iudicat, quid bonum, quid malum, quid meiius et quid peiut 

sit (fide schol. prop. 39. buius), sequitur homines tam iudicio, 

quam affectu Tariare posse*); et hinc fit, ut, quum aiios aliia 

comparamus, ex sola affectuum differentia a nobis distingoantur, 

et ut alios intrepidos, alios timidos, aiios denique alio nomina 

appeUemus. Ex. gr. illum ego intrepidum vocabo , qui malum 

contemnit, qood ego timere soleo; et si praeterea ad hoc atten- 

dam, quodeiuscupiditasmaluminferendiei, quemodit, etbe- 

nefaciendi ei, quemamat, noncoerceturtimoremali, a quo ego 

contineri soleo , ipsum audacem appellabo. Deinde ille mihi ti- 

midos Yidebilur, qui malum timet, quod ego contemnere soleo, 

et si insnper ad hoc attendam , quod eius cupiditas co$rcetur ti- 

moremali, quodme continere nequit, ipsum pusilianimem esse 

dicam , et sic unusqulsque iudicabit. Denique ex hac hominis 

natura et iudicii inconstantia , ut et quod homo saepe ex solo affe- 

ctu de rebos iodicat, et qood res, quas ad laetitiam vel tristitiam 

iacere credit, quasque propterea (per prop. 28. huius) ut fiant, 

promovere vel amovere conator, saepe non nisi imaginariae sint, 

ut iam taceam alia , qoae in 2. parte ostendimus , de rerum incer- 

litodine, facile concipimos, hominem posse saepe in causa esse, 

tamutcontristetur, quam ut laetetur , sive ut tam tristitia, quam 

laetitia afficiatur, concomitante idea sui tanquam causa. Atqoe 

adeo facile intelligimos , qoid poenitentia et quid acquiescentia in 

se ipsa sit: nempe poenitentia est trittitia concomitante idea tui, 

et acquietcentia in se ipta ett laetitia concomitante idea tui tan- 

quam cauta ; et hi affectus vehementissimi sunt , quia homines 

se liberos esse credunt. Vid. prop. 49. huius partis. 

PROPOS. LII. Obiectum, quod simul cum aliis antea 
vidimus, vel quod nibil hahere imagiDamur, nisi 



*) HB. Pom boc fieri , tamets! mens homana pars esset dlvini intcl- 
lectos, oateBiUaw ia schol. propos. 17. part. 2. 

20* 



S08 ttmctB 

quod comfnintte fcst plnTfbun, non tani din cotftem- 
plabitnur, ac lllad, quod aliquid aingulare haberc 
imaginamur. 

Dbvohstr. Simulatque obfectum , quod cum alife Tidfmus, 
Jmaginamur, statim«taUorumreccrdamur Qperprop. T8.paft.l 
uaius etiam sehol. tide) , et sic ex anias «ontemplatSone stattm ia 
'Contomplationem altorins fncfdfmns. Atqne eadem est ntfJo w- 
1ee*f, quod mM habnre i ii ragm a mar, nisi qnad eommtmn est 
pluribus. Nameoipsosnpporimus, nosnlhflm«octmteiiinlari, 
-qood anteaoum aliis non^ideriffltts. . Verum qonm snpponbnos, 
nesmebieetoaliquodiquldsiiigulaTe, qnod antea tranqnam vf- 
-dimus., imagmari , uflifl aftnd dieimus , quam qnod mena , dma 
iflud obtectum contempletur , nullum atiudtn se habeat, in cuhis 
-ctontempiationem ei contemplatfcme tTKus mcidere potest. Atque 
adeoad flrad sokim contemplandam determinata est. Ergo ob- 
ta&um ete. ; q. e. d. 

8CHOL. Haec mentis affeclio sive rei singularis hnagtnatio, 
-quatenas sola rn mente versatur, vocatur admiratio; quae si ab 
obfecto, quodtimemus, moveatnr, consternatio dicitur, qoia 
mali admiratio hominem suspeusum in sola sui contenrplatione ita 
tenet , nt de alHs cogitare non valeat , quibus fflud marum vitare 
posset. Sed si id, quod admiramnr, sit hominis aiicuius pru- 
dentia , indnstria vel aliquid huiusmodi , qoia eo ipso homfnem 
nobfs longe antecellere contemplamur, tum adnrfaratio vocatur 
veneratio; atHas horror, si hominis iram, invidiam etc. ad- 
mtramur. Deinde, si hominis, qnem amamns, prudentiam, 
fndustriam etc. admiramor, amor eo ipso (per prop. 12. huius) 
maior erit , et hunc amorem admirationi stve venerationi iunctum 
•Aevotionem vocamus. Et ad hunc modum concipere etiam 
possumus odium , spem , securitatem et alios affectus admira- 
tioni iunctos; atque adeo plures affectus deducere poterimus, 
•quam qrn" recepf is vocabulis indicari solent. Unde apparet , aHe- 
«tuum nonuna invenUosse magis ex eoram vnlgari nan , quam ex 
eorundem accurata cognitione. 

Admirationi opponitur contemtus, cuius tamen cansa haee 
plerumque est, quodsctticet ex eo, quod aiiquem rem aliquam 



PARft UL 3f 9 

admirtri , aataie , mttuert elc. videmus , vel ei eo , quod rea abV 
qua priino adsptcto apparet similis rebns, quas admiranur, ama- 
dmi, mctuama* etc. (par prop. 15. cura eomcorolL et prtaw 2T« 
baius), tfctc*mhMBMir ad caadcm rcm admirandum, aaurocVuBt, 
metjaeodom etc. Sed si ei ipsius rei pracsentia vel accuraliort 
contemplatiooe id omne de eadem negare cogamur, quod causa 
admirationis , amoris , metus etc. esse potest , tura mens ex ipsa 
rai pnemmtia mafis ad ca cogitandum , qnae in obiacto aoa sunt, 
quaaacauwiBinsasuat, detorminatamanet; quum tamcn coatre 
ex oaiaeti praesentia id s# aecipue cogitare soieat , quod ia obieolo 
ess. Pocvo sicut qtvotio ei rei, quam amamus, adaurafcioaa ; 
sk irrisio ei rei, quam odimus vel metuimus, contemtu ort- 
tur, et dedignatio ci stultitiae contemtu, skuti veneraiio ex 
admifatione prudentiae. Possumus denique amorem, spem, 
gloriam et alios affecius iunctos contemtui coaeipert , atqut indt 
atios praeterea affectus deducere, quos etiam nullo singulari voca- 
bulo ab aliis distinguere solemus. 

PROPOS. LIU. Quum mens se ipsam suamque agendi 

patentiam contemplatur, laetatur; et eo magis, quo 

sasuamqueagendipotentian) distinctius imaginatur. 

DEMensTii. Homo se ipsum non cognoscit, nisi per affectio» 
nes sui eorpotis earumque ideas (per prop. 19. et 23. part. 2.)« 
Quumtrtjofit, «tmeosst ipsam possR contemplari, eo ipso ad 
maitfftm ptrfectiontm traasirt , boc est (ptr scboi. prop. 11. bu>» 
ius) laetitia afflci supponitur, et eo maiori, quo se suamque agendi 
potentUm casttactius imagnari potest ; q. t. d. 

COROLL. Haec lattitia magis magisqut fbvetur, quo magis 
bemo se ab aiiis laudari imaginatur. Nam quo magis se ab aliis 
laudart imatjiaatur, eo maiori laclitia alios ab ipso affici imagia** 
tur, idque ceacomitaatt idea sui (per scbol. prop. 29. buius). 
Alqu* adto (ptr prop. 27. buius) ipse maiore lattitia concomitaatt 
idta tut aflkfcur; q. e. d. 

PROPOS. LIV. Mens ea tantum imaginari conatur, 
quae ipsin» agendi potentiam pojiuat 
HmfoinTB. Mentiscoi>alu*siMpoteDtiaest 



810 ETHICES 

tis essentia (per prop. 7. huius). Mentis autem essentia (ut per 
senotum) idtantum, quod mens est et potest, afflrmat; at non 
id, qnod non est neque potest Adeoque id tantum imaginari 
conatur, quodipsiusagendipotentiamafflrmatsiYeponit; q.e.d. 

PROPOS. LV. Quum mens suam impotentiain ima- 
ginatur, eo ipso contristatur. 

Dbmonstr. Mentis essentia id tantum , quod mens est ot 
potest , affirmat , sive de natura mentis est ea tantummodo imagi- 
nari , quae ipsius agendi potentiam ponunt (per prop. praeeed.). 
Quumitaquedicimus, quodmens, dum se ipsam contemplatur, 
suam imaginatur impotentiam , nihil aliud didmus, quam quod, 
dum mens aliquid imaginari conatur, quod ipsius agendi poten- 
tiam ponit, hic eius conatus coercetur, sive (per schol. prop. 11. 
huius) quod ipsa contristatur ; q. e. d. 

COROLL. I. Haec tristitia magis ac magis fovetur, si se ab 
aliis vituperari imaginatur; quod eodem modo demonstratur , ac 
coroll. prop. 53. huius. 

SCHOL. Haec tristitia concoraitante idea nostrae imbeciltita- 
tis humilitas appellatur; laetitia autem, quae ex contempla- 
tione nostri oritur, philautia vel acquiescentia in se ipsovoca- 
tur. Et quoniam haec toties repetitur , quoties homo suas virtu- 
tes sive suam agendi potentiam contemplatur, hinc ergo etiam 
fit , ut unusquisque facta sua narrare, suique tam corporis, quam 
animi vires ostentare gestiat , et ut homines hac de causa sibi in- 
vicem molesti sint. Ex quibus iterum sequitur, homines natura 
esse invidos (vid. schol. prop. 24. et schol. prop. 32. huius) , sive 
ob suorum aequalium imbecillitatem gaudere , et contra propter 
eorundem virtutem contristari. Nam quolies unusquisque suas 
actionesimaginatur, toties laetitia (perprop. 53. huius) afficitur» 
et eo maiore , quo actiones plus perfectionis exprimere et easdem 
distinctius imaginatur , hoc est (per illa quae in schol. 1 . prop. 40« 
part. 2. dicta sunt) quo magis easdem ab aliis distinguere et ut res 
singulares contemplari potest. Quare unusquisque ex contempla- 
tione sui tunc maxime gaudebit , quando aliquid in se contempla- 
tur, quod de reliquis negat. Sed si id, quod de se affirmat, ad 
aairersalem bominis vel animalis ideam refert, non tantopere gau- 



PARS 111. 311 

debit; eteontracontristabitur, si suas ad aliorum actiones com- 
paratas imbeeiDiores esse imaginetur, qaam quidem tristitiam 
(per prop. 28. huius) amovere conabilur, idque suorum aequalium 
actiones perperam interpretando , vel suas quantum potest ador- 
nando. Apparet igitur bomines natura proclives esse ad odium et 
iondiam, ad quam accedit ipsa educatio. Nam parentes solo 
honoris et invidiae stimulo liberos ad virtutera concitare solent. 
Sed serupulus forsan remanet, quod non raro hominum virtutes 
admiremur eosque veneremur. Hunc ergo ut amoveam , sequens 
addam coroliarium. 

COROLL. II. Nemo virtutem alicui nisi aequali invidet. 

Dbmohstr. Invidia est ipsum odium (vid. schol. prop. 24. 
bnius) srve (perscbol. prop. 13. buius) tristitia, boc est (per 
scbol. prop. 11. buius) auectio, qua hominis agendi potentia seu 
cooatus cogrcetur. At homo (per schol. prop. 9. huius) nihil 
agerecomUur» neque cupit, nisi quod ex data sua natura sequi 
potest. ErgOxhomo nullam de se agendi potenliam seu (quod idem 
est) virtutem praedicari cupiet, quae naturae alterius est propria 
et suae aliena. Adeoque eius cupiditas coerceri, boc est (per 
schol. prop. 11. huius) ipse contristari nequit ex eo, quod ali- 
quam virtutem in aliquo ipsi dissiraili contemplatur , et conse- 
quenter neque ei invidere poterit: at quidem suo aequali, qui cum 
ipso erasdem naturae supponitur; q. e. d. 

SCHOL. Quum igitur supra in scholio propos. 52. huius 
partis dixerimus, nos bominem venerari ex eo , quod ipsius pru- 
dentiam , fortitudinem etc. admiramur, id fit (ut ex ipsa prop. pa- 
tet) quia bas virtutes ei singuiariter inesse, et non ut nostrae natu- 
rae communes imaginamur ; adeoque easdem ipsi non magis invi- 
debimus,quamarboribusaltitudinem et leonibus fortiludinera etc. 

PROPOS. LVI. Laetitiae, tristitiae et cupiditatis , et 
consequenter uniuscuiusque affectus, qui ex his 
componitur. ut animi fluctuationis, vel qui ab his 
derivatur, nempe amoris, odii, spei, metus etc, 
tot species dantur, quod sunt species obiectorum, 
a quibus aiBcimur. 



312 KTHICM 

Bkmowtr. Laetitit et tristiti», et coiitequeoter affeetnt, 
qui ex his coniponuntorTeiexkis derirantor, passioae* sonl (ptr 
sehol. prop. 11. hnius); nos antem (per prop. 1. fcwtas) neeessarto 
patimiir, qoatenosideaftfctbemasiataoeqaetas; ef qwteaat ees- 
dem hebemas (per prop. 3. fcuias*), ettenas tantum palinrar', fcoe 
est (vid. sehol. 1. prop. 4<K part. 2.) ettenus tantom neceeetrio 
patimur, qnttenns imaginanmr, sive (vid. prop. 1Z, part. fc. 
eius schol.) quatenns tificimnr aflectu, qui natoram noetri 
poris et natoram corporis externi invorfft. Natura i$itor 
cuiusqoe passionis ita necesstrio debet eiplicari, ot ebieeti, t 
afflcimur, natort eiprimatur. Nempe hetntt, qite ex o b te tto , 
ex. gr. A oritor, nttortm ipsios obiecti A, el laetflit, qote ex 
obiecto B oritur , ipsios obiecti B nttoxtm inTolrit; ttqoe tdeo fci 
doo laetitiae affectos natora sont dhersi , qoia ex ctosis dlverste 
naturae oriuntur. Sic etiam tristitiae affectus , qoi ex ono obiecto 
oritur, diversus natura est t tristitia, qote ab aKa eaosa oritor; 
qood etiam de amore , odio , spe , meto , animi floctoetione ete. 
inteliigendum est: ac proinde laetitiae, tristitiae, tmoris, odii 
etc. tot species necessario dantor , quot sunt species obiectorom, 
a quibus afficimur. At cupiditas est ipsa unioscoiusqoe essentit 
seu natura , quatenus ex data quacumqoe eios constitotione deter- 
mtnata concipitur ad aliquid agendum. Yid. schol. prop. 9. fcoios. 
Ergo , prout unusquisque a causis externis hac aut illa laetitiae, 
tristitiae, amoris, odii etc. specie afDcitur, boc est, proot eius 
natura hoc aut aiio modo constituitor, ita eios cupiditas tlit atque 
alia esse et natura unius a natura alterius cupidttatis tantom dif- 
fere necesse est , quantum affectus , a quibos unaquaeque oritur, 
inter se differunt. Dantur itaque tot species cupiditatis, quot 
sunt species Iaetitiae, tristitiae, amoris etc. , et consequenter 
(per iam ostensa) quot sunt obiectorum species , a quibus affici- 
mur; q. e. d. 

SCHOL. Inter affectuum speeies, qoae (per prop. praec.) 
perplorimae esse debent, insignes sunt loxorit, ebrietas, 
libido, tvtritit et ambitio, quae non nisi amoris vel cupi- 
ditttissontnotiones; quae huius utriusque affectus naturam ei- 
plicant per obiecta, ad quae referuntur. Nam per luxuriam, ebrie- 
tatem, Jibidinem, avaritiam et ambitionem nihil aliud tatelligi- 



ftUtt iii» 313. 

nms, quBConrfrtfldi, psiandi, coe n a u M, dfritiarum etgltria* 
iiiimtiittfitni uxHMta* vel cupiditattm. Fraeterea bi anactas, 
qotttMS eoe per sotam obiectum, ad cmod rtfertinuir, ab aliis 
dittasa^iimms, eontrariosnoa aabent. Nam ttmperaBtia, quam. 
hnasiat, ttsobrieCts, quam ebrietati , et denique castitas, quam 
laWdatl opfODtre soJtmus, aiectus seu passiones non sunt; sed 
ssjaai tndicant pottntiam, qnae hos aflfectus moderatur. Caete- 
mm reliqums anfectuum species hic expiicare nec possum (quia tol 
sunt, quot obiecttrum species), nec, si possem, necesse est. 
Nara sd id qjuod intendimus, nempe ad affeetuum virss et mentis 
in tosdess potentiam determinandam , nobis snfficit, uniuscuius- 
qne cffeetos geoertlem habert definitionem. Snfficit, taquam, 
nobis affeetuum et mentis conununes proprietates inteUigere , «I 
dettrmlrMre possimus, quaiis et quanta sit mentis poteotia in 
modtrandis et coercend» affeetibns. Quamvis itaque magna sit 
dilerentia inter hunc et iUum amoris, odii vel cupiditatis affectum, 
ex. gr. inter amorem erga liberos et inter amorem erga uiorem, 
nobis tamen has differentias cognoscere et affectuum naturam et 
origHiem nlterius indagare non est opus. 

PROPOS. LVII. QtiHibet uniuscuiusque indrvidui af- 
feetnjB ab affectu alterius tantum discrepat, quau- 
tum essentia unius ab essentia alterius differt. 

Dcmovbtr. Haec propositio patet ex axiom. 1 . quod vide post 
lemma 3. schol. prop. 13. part. 2. At nihilo minus eandem ex 
trium primitivorum affectuum definitionibus demonslrabimus. 

Omnes affectus ad cnpiditatem , iaetitiam vel tristitiam refe- 
rtntur, ut «orum quas dedimus definitiooes osteadunt. Atcupi- 
ditas est ipsa uniuscuiusque natura seu essenlia (vide eius defin. in 
schol. prop. 9. buius) ; ergo uniuscuiusque individui cupiditas a 
cupiditate alterius tantum discrepat, quantura natura seu essenlia 
■xbos ab essenlia alttrins dtflert. LaetUia deinde et tristitis pas- 
sitnts sont, quibus oniuscuinsque potentia seu, conatus in suo 
esst perserertndi augetur ve) minuitur , iuvatu* vei coereetur (per 
prop. 1 i. kuias et aaus sebtl.). At per eonatum in suo esse per- 
severandi, quatenus ad menteaa et corpus simul refertut % «Qtyt&r 



314 ETHICBS 

tum et cupiditatem inteHigimus (vide schol. prop. 9, haias); ergo 
laetitia et tristitia est ipsa cnpiditas sive appetitus, quatenus a ean- 
sis eiternis augetur vel minuitur, iuyitur vel coercetur, hoc est 
(per idem schol.) est iosa cuiusque natura. Atque adeo unios- 
cuiusque laetitia vel tristitia a laetitia vei tristitia alterius tantnm 
etiam discrepat, quantum natura seu essentia unius ab essenua 
alteriusdjffert; et consequenter quilibet uniuscuiusque individui 
affectus ab affectu alterius tantum discrepat etc. ; q. e. d. 

SCHOL. Uinc sequitur affeclus animalium, quae irrationaha 
dicnntur (bruta enim sentire nequaquam dubitare possumus, post- 
quam mentis novimus originem) , ab affectibus hominun\ tantnm 
differre , quantum eorum natura a natura humana differt. Fertur 
quidem equus et homo libidine procreandi ; at flle libidine equina, 
hic autem humana. Sic etiam libidines et appetitus insectorum, 
piscium et aviura alii atque alii esse debcnt. Quamvis itaque 
unumquodque individuum sua, qua constat natura, contentum 
vivateaquegaudcat; vitatamenilla, qua unumquodque est con- 
tentum , et gaudium nihii aliud est, quam idea seu anima eiusdem 
individui ; atque adeo gaudium unius a gaudio alterius tantum na- 
tura discrepat, quantum essentia unius ab essentia alterius differU 
Denique ex praecedenti propositione sequitur, non parum etiam 
interesse inter gaudium , quo ebrius ex. gr. ducitur , et inter gau- 
dium, quo potitur philosophus , quodhicin transitu monere vo- 
lui. Atque haec de affectibus , qui ad hominem referuntur, qua- 
tenns patitur. Superest, ut pauca adcjam de iis, qui ad eundem 
referuntur, quatenus agit. 

PROPOS. LVIII. Praeter laetitiam et cupiditatem, 
quae passiones sunt, alii laetitiae et cupiditatis 
affectus dantur, qui ad nos, quatenus agimus, re* 
feruntur. 

Dhmonstr. Quum mens se ipsam suamque agendi potentiam 
concipit, laetatnr (per prop. 53. huius). Mens autem se ipsam 
necessario contemplatur, quando veram sive adaequatam ideam 
concipit (per prop. 43. part. 2.). At mens quasdam idcas adae- 
quatas condpit (per schol. 2. prop. 40. part. 2*). Ergo eatenus 



PARS ilL 315 

laetatur, quatenus ideas adaequatas concipit, hoc est (per 
op. 1. hujos) quatenus agit. Deinde mens tam quatenus claras 
djatinctas, quam quatenus confusas habet ideas, in suo esse 
rsevcrare conatur (per prop. 9. huius). At per conatum cupi- 
tatem intelligimus (per eiusdem schol.). Ergo cupiditas ad nos 
fertur etiam quatenus intelligimus , si?e (per prop. 1 . huius) 
atenusagimus; q. e. d. 

IOPOS. LIX. Inter omnes affectus, qui ad mentem, 
quatenus agit, referuntur, nulli sunt, quam qui ad 
laetitiam vel cupiditatem referuntur. 

Dbmohstr. Omnes affectus ad cupiditatem, laetitiam vel tri- 
tiam referuntur, ut eorum quas dedimus definitiones osten- 
nt, Per tristitiam autem intelligimus , qnod mentis cogitandi 
tentia minuitur vel coercetur (per prop. 1 1 . huiuset eius schol.) ; 
eoque mens quatenus contristatur, eatenus eius intelligendi, hoc 
, eius agendi potentia (per prop. 1 . huius) minuitur vel coerce- 
'. Adeoque nulli tristitiae affectus ad mentem referri possunt, 
ateous agit, sed tantum affectus laetitiae et cupiditatis, qui 
er prop. praec.) eatenus etiam ad mentem referuntur; q. e. d. 
SCHOL. Omnes actiones , quae sequuntur ex affectibus, qui 
mentem referuntur, quatenus intelligit, ad fortitudinem 
eto, quam in animositatem et generositatem distin- 
o. Nam per animositatcm intelligo cnpidita/em, qua unus- 
Isque conatur suum esse ex tolo rationis dictamine conservare, 
r generositatem autem cupiditatem intelligo , qua unusquisque 
solo rationis dictamine conatur reliquos homines iuvare et 
i amicitia iungere. Eas itaque actiones , quae solum agentis 
leintendunt, ad animositatem , et quae alterius etiam utile in- 
dunt , ad generositatem refero. Temperantia igitur, sobrietas 
animi in periculis praesentia etc. animositatis sunt specics; 
destia autem, clementia etc. species generositatis sunt. Atque 
pnto me praecipuos affectus animique fluctuationes , quae ex 
npositione trium primitivorum affectuum , nempe cupiditatis, 
titiae et tristitiae oriuntur, eiplicuisse perque primas suas cau- 
oatendisse. Ex quibus apparet, nos a causis externVs mu\V^ 



316- STH1CB8 



agitari, nosque, pcrindeutinari8Uiidae*coiitrariis 
agitaUe, iuetuare nostri eTentos atque fau* inscio*. Atdixi, me 
praecipuostantum, nonomnes, qui dari pesstmt, anitta eoafl)* 
etos ostendisse* Nam eadem ria, qua supra, procedende Mm 
possumos ostendere amorem esse runctum pocnitentiae, dedipa- 
tioni, pudori ete. Imo uDfcmque ei iam dictis ekic ceastace 
credo, affcctus tot roodis , alios cum aliis , posse-somnosd, fcuss- 
que tot variationes oriri, ut nullo numero definiri queant. 8ed ad 
meum institntum praecipuoa tantum enumeravisse. svflMt; mum 
seliqui, quos omisi, plos curiositatis, quam utilitati& haberettt. 
Attamen de amore hoc notandum restat, quod sdlicet saepissime 
contingit, dumre, quam appetebamus, fruimur, utcorpuseiea 
fruitione novam acqoirat constitutioneni, a qoa aliter dctecmina- 
tur, et aliae rerum imaginesia eo excitantur , et simul mens atti 
imaginari aliaque cupere incipit. Ex. gr. quum aliquid, quoc 
nos sapore delectare solet, imaginamur, eodem frui, nempa 
comedere cupimus. At quam diu eodem sic fruimur , stoanachuf 
adimpletur corpusque aliter constituitur. Si igitur corport iam 
alitor disposito eiusdem cibi imago , quia ipse praesens adest , 16- 
meatctur, et consequenter conatus etiam sive cupiditas eundem 
comedendi huic cupiditati seu conatui nova illa constitutio repu- 
gnabit, et consequenter cibi, quem appetebamus, praesentia 
ediosaerit, ethocest, quod fastidium et taedium vocamua. 
Caeterum corporis affectioues externas , quae in affectibus obser- 
Tantur, utsunttremor, Ihor, singultus, risus etc. negiexi, quia 
ad solum corpus absque ulla ad mentem relatione referuntur. 
Denique de affectuum definitionibus quaedam notanda 
sunt , quas propterea bic ordine repetam , et quid in unaquaqac 
observandum est , iisdem interponam. 

AFFECTUUM DEFiNITIONES. 

I. Cupiditas est ipsa hominis essentia, quatenus ex data 
qnacumque eius affectione determinata concipitut ad alfqnid 
agendum. 

Explic. Diximus suprm in schoHo propositionis 9. huuts 
jsartis, eupiditatem esse appeHttfm cum eiusdem eomcientia ; 



MRS III. JHf 

\petUmm amtemesse ipsam hominis essentiam, quatenus deter- 
mmta eetmdea agendum , quae ipsius eonservationi iuserviunt. 
td m eodem etkolio etiam monui, me revera inter humamtm ap- 
stita» et cupiditatem nullam agnoseere dtfferentiam. Nam 
oekemoeui appetitus eit conseius, sive non sit % manet tamen 
meti t u s unus idemque; atque adeo % ne tautologiam eommit- 
re viderer, cupiditatem per appetitum explicare nolui, sed 
ndem ita definire studui, ut omnes humanae naturae conatus, 
tos nomine appetitus, voluntatis, cupiditatis vel impetus signi- 
xnnus, una comprehenderem. Potueram enim dicere, cupi- 
tatem esse ipsam hominis essentiam, quatenus determinata 
mcipitur ad aliquid agendum : sed ex hac definitione (perprop. 
\.part. fc.) non sequeretur, quod mens possit ruae cupiditatis 
ve appet i tas esse conscia. Igitur ut huius conscientiae causam 
moherem, necesse futt {per eandem prop.) addere: quatenus 
r data quacumque eius affectione determinata etc. Nam per 
fectionem humanae essentiae quamcumque eiusdem essentiae 
nfUtutioncm inteiligimus , sive ea sit innata , sive quod ipsa 
T solum cogitationis , sive per sohtm extensionis attributum 
mripiatur, sive denique quod ad utrumque simul referatur. 
Heigitur cupiditafis nomine intettigo hominis quoscumque co- 
atus, impehis, appetitus et volitiones , qui pro varia eiusdem 
omsms constitutione varii et non raro adeo sibi invicem oppositi 
mt t uthomo diversimode trahatur , etquosevertatnesciat. 

II. Laetitia est hominis transitio a minore ad maiorem per- 
ctfonetn. 

TII. Tristitia est hominis transitio a maiore ad minorem 
arfectionem. 

Ectltc. Dico transitionem. Nam laetitia non est ipsaper- 
ctio. Si enim homo cum perfectione , ad quam transit, nasce- 
tur 9 erus dem ahsque laetitiae affectu compos esset; quod cla- 
us apparet ex tristitiae affectu , qui huic est contrarius. Nam 
wod tristitia in transitione ad minorem perfectionem consistit, 
m autem in ipea minore perfectione y nemo negare potest, 
mmdoquidem homo eatenus contristari nequit % quatenus ali- 
mwsperfeetionisestparticeps. Nec dicere possumus, quodtri- 
tiha in privatione maioris perfectionis consistat; nam privatio 



318 ETHICM 

nihilest. Tristitiaeautemaffeetusactusest, quiproptereanuU 
tus alius essepotest, quam aetus transeundi ad mtnaram perfe* 
etianem , hoe est % actus, quo hommis aganM potentia minuitur 
vel eotircetur. Vxd. schot. prap. 1 1 • kuuu. Caetarum da/btWb- 
nes hilaritatis, tititlationis, melanehaliaa at dol*~ 
ris omitto, quia ad earpus potissimum referuntur et nan wki 
laetitiae aut tristitiae sunt speeies. 

IV. Admiratio est rei alicuius imaginatio? io qua rnens 
defiia propterea manet, qoia haee singularis imaginatio naOam 
cum reliquls habet connedonem. Tide prop. 52. cum einsdem 

schol. 

Explic. In sckolio propasiUonis 18. partis %. ostendhnut, 
quaenam sit causa % cur metis ex contemptatione untus rei sta- 
tim in alterivs rei cogitationem incidat, videlicet , quia earum 
rerum imagines invicem concatenatae et ita ordinatae sunt, nt 
alia aliam sequatur, quod quidem concipi nequit, quando rei 
imago nova est; sed mens in eiusdem rei contemplatione detine- 
bitur, donec ab aliis causis ad alia cogilandum determinetur. 
Rei itaque novae imaginatio in se considerata eiusdem naturae 
est, ac reliquae, ethac de causa ego admirationem inter affectus 
non numero , nec causam video , cur idfacerem , quandoquidem 
haec mentis distractio ex nulla causa positiva , quae mentem ab 
aliis distrahat, oritur, sed tantum ex eo, quod causa, cur 
mens ex unius rei contemplatione ad alia cogitandum (fetermina- 
tur, deficit. Tres igitur (utinschol. prop. 11. huius monui) 
tantum ajfectus primitivos seu primarios agnosco , nempe 
laetitiae, tristitiae et cupiditatis; nec alia de causa 
verba de admirationefeci, quam quia usufactum est, ut quidam 
affectusy qui ex tribus primitivis derivantur, aliis nominibus in- 
dicari soleant, quando ad obiecta, quae admiramur, referun- 
tur; quae quidem ratio me ex aequo movet, ut etiam contemtus 
deftnitionem his adiungam. 

V. Contemtns est rei alicuius imaginatio, quae mentem 
adeo parum tangit, ut ipsa mens ex rei praesentia magis moreatnr 
ad ea imaginandom, quae in ipsa re non sunt, quam quae io 
ipsa suot. Yid. schol. prop. 52. huius. 



PARS IU. Z19 

Dqfimi H m m venermtionis et dedignationis missas kie 
/tefe, quiamUH, quodseiam, affecttu ex his nomen trakunt. 

VI. A m o r esl laetitia concomiUote idea caosae externae. 
ExrLic. Haec definitio satis clare amoris essentiam explicaL 

llla vero auetorum, qui definiunt amorem esse voiuntatem aman- 
tis se iungendi rei amatae , non amoris essentiam, sed eius pro- 
prietatem exprimit; et quia amoris essentia non satis ab aucto- 
ribus perspecta fuit , ideo neque eius proprietatis ullum clarum 
conceptum habere potuerunt, et hincfactum, ut eorum defini- 
tionem admodum obscuram esse omnes iudicaverint. Verum no- 
tandum, quumdico, proprietatem esse in amante , se voluntate 
iungere rei amatae, me per voluntatem non intelligere consen- 
sum vei animi deliberationem seu liberum decretum (nam hoc 
fietitium esse demonstravimus propos. 48. partis?.), nec etiam 
cupiditatem sese iungendi rei amatae 9 quando abest, vcl per- 
severandi in ipsius praesentia, quando adest (potesi namque amor 
absque hac aut itta cupiditate concipi); sed per voluntatem me 
acquiescentiam inteUigere, quae est in amante ob rei amatae 
vraesentiam , a qua laetitia amantis corroboratur aut saltvm 
fovetur. 

VII. Odium est tristitia concomitante idea causae exteraae. 
Exflic. Quae* hic notanda sunt, ex dictis in praecedentis 

'efimtionis explicatione facile percipiuntur. Vide praeterta 
'ho/.prop. 13. huiuspartis. 

VIII. Propensio est laelitia concomitante idca alicuiusrei, 
ae per accidens caosa est laetiliae. 

IX. Aversio est tristitia concomitante idea alicuius rei, 
le per accidens causa est tristitiae. De his vide schol. prop. 15. 
us. 

X. Devotio est amor erga eum , quem admiramur. 

Bxplic. Admirationem oriri ex rei novitate, ostendimus 

ositione 52. huius. Si igitur contingat, ut id quod admira- 

saepe imaginemur, idem admirari desinemus; atque adeo 

tus, devotionis affectum facile in simplicem amorem dc- 



\. Irrisio est laelitia orta ex eo , quodaliquid, quodcon- 
uusinre, quamodimus, ei iaesse imaginamur. 



320 KTBICE8 

Expuc. Quatenusrem, quamedimuM, umimmmiMUi, eaie- 
nue de tadem exi s tent i a m negatnus (vide eekoL prop- M6L kwhm\ 
et eatenus (perprop. 20. husme) ia e tamur . 8ed aumdam emppo- 
nimus, hom4nemia\ quodirridet, ediotamen k ame re , evmmUmr, 
hams iaetitiam eotidam non esse. Fide echol. prep. 47« mmku. 

XII. S p es est meonstans laetitia orta cx idem rci ftrturae id 
praeferitae , dc cuius eventu aliquatenus dubitanraa» 

XIII. H e t u s est inconstans tristitia orta cx f dea rci futurae 
vel praeteritae , de cuius eventu aliquatenus dubitamus. TOde di 
his schol. 2. prop. 18. huius. 

Explic. Ex his deftnitionibiu sequitur, non dari spem sint 
metUy neque tnetum sine spe. Qui enim spe pendet et de rei evemv 
dubitat, is aliquid imaginari svpponitur , quod rei futurae ex\- 
stentiam secludit; atque adeo eatenus contristari (perprop. 19. 
hutus) et consequenter, dum spe pendet, metuere, ut res eveniet. 
Qui autem contra in metu est t hoc est, de rei quam odit eventu , 
dubitat, aliquid etiam imaginatur, quod eiusdem rei existentiem 
secludit; atque adeo (per prop. 20. huius) laetatur, et conse- 
quenter eatenus spem habet, ne eveniat. 

XIV. Securitas est laetitia orta ex idea rei futurae vel prae- 
teritae , de qua dubitandi causa sublata est. 

XV. Desperatio est tristitia orta ex idea rei futurae vel 
praeteritae, de qua dubitandi causa sublata est. 

Explic. Oritur itaque ex spe seouritas et ex metu despera- 
tio, quando de rei eventu dubitandi causa toWtur, quodftt, qme 
homo rem praeteritam vetfuturam adesse imaginatur et ut prae- 
sentem contemplatur ; vel quia alia imaginatur, quae existmr 
tiam earum rerum secludunt, quae ipsi dubium iniiciebant. Airnt 
tametsi de rerum singutarium eventu (per corolL prep. Zl.part. 
2.) nunquam possumus esse certi; fieri tamen potest, ut de ea- 
rum eventu non dubitemus. AUud enim esse ostendimus (vide 
eehol. prop. 49. part. 2.) de re non dubitare , aliud rei certitum- 
nemhabere; atque adeofteri potest , ut ex imagine rei praeteri- 
tae autfuturae eodem laetitiae vel tristitiae affectu affieiammrae 
ex ret praesentis imagine, ut in propositione 18. huius demon- 
ttravimus, quam cum eiusdem schoiio 2. vide. 



PARS IIL 321 

XVI. Gtudiam estlaetitia concomitante idea rei praeterf- 
ae, quaepraeterspemevenit. 

XVIT. Conscientiae morsas esi tristitia concomitante 
dea rei praeteritae , qaae praeter spem evenit. 

XVIII. Commiseratio est tristitia concomitante idea mali, 
raodalteri, quemnobissimUemesseimajpnamar, evenit. Vid. 
lehol. prop. 22. et schol. prop. 27. haius. 

Exflic. Inter commiserationem et misericordiam nulla vi- 
letur esse differentia, nisiforte, quod commUeratio singularem 
tffectum respiciat, misericordia autem eius habitum. 

XIX. Fa v o r est amor erga aliqaem , qai alteri benefecit. 
Indignatio esiodiom ergaaliqaem, qai alteri male- 



Exflic Haec nomina ex communi usu aliud signfficare 
tcio. Sedmeuminstitutum non est f verborum sign\ficationem 9 
vd rerum naturam explicare, easque iis vocabulis indicare, 
juorum sign\ficatio y quam ex usu habent , a significatione , qua 
tadem usurpare volo, non omnino abhorret, quod semel monuisse 
nsfflciat. Caeterum horum affectuum causam vide in corolt. 1 . 
propos. 27. et scholio propos. 22* huius partis. 

XXI. Existimatio est de aiiquo prae amore plus iusto 
sentire. 

XXII. Despectas est de aliquo prae odio minus iusto 

sentire. 

Explic. Est itaque existimatio amoris, et despectus odii 
fffectus sive proprietas; atque adeopotest existimatio etiam 
iefimri, quodsit amor, quatenus hominem ita afficit , ut de re 
tmata pfus iusto sentiat , et contra despectus t quod sit odium, 
fuatenus hominem ita qfficit, ut de eo, quem odio habet, minus 
msto sentiat. Vide de his schot. prop. 26. huius. 

XXIII. I n v i d i a est odium, quatenus hominem ita afflcit, ut ex 
dterras felicitate contristetur, et contra ut ex alterius malo gaudeat. 

ExPLic. Invidiae opponitur commtmiter misericordia, quae 
froinde invita vocabuli stgnificatione sic definiri potest : 

XXIV. Misericordia est amor, quatenus hominem ita a£- 
Idt, ui ex bono alterius gaudeat , et contra ut ex alterius malo 
eontristetur. 

fipinota i. 21 



322 STHIGES 

Expiic. Caeterum de imridia vide schol.prop.ti. etstkol. 
prop. 32. huius. Atque hi affectus taetitiae et tHetiHme sunt, 
quos idea rei externae eomitatur tanquam eausm per «0 vetper 
accidens. Hinc ad alios transeo , quos idea rei internae cemHa- 
tur tanquam eansa. 

XXV. Acquiescentia ln se ipso estlaetitia orta es eo, 
quod homo se ipsum suamque agendi potentiam eontemplatnr. 

XXVI. Humilitas est tristitia orta ex eo, quod horoo 
snam impotentiam sive imbecillitatem contemplatar. 

Explic. Acquiescentia bi se ipso kumilitati opponitur, qua- 
tenus per eandem intelHgimus laetitiam , quae ex' ee oritur, 
quod nostram agendi potentiam contemplamur* Sed qumtenus 
per ipsam etiam intelligimus laetitiam concomitante idea atitu- 
ius facti, quod nos ex mentis libero decreto feeisse credimus, 
tum poenitentiae opponih/r, qnae a nobis sic definihsr: 

XXVII. Poenitentia est tristitia concomitantc idea alim- 
ius facti , quod nos cx libero meotis decreto fecisse credinra*. 

Explic. Horum affechtum causas ostendhnus in schol. prop. 
51 . huius partis etprop. 53. 54. 55. eiusque schol. De libere 
autem menlis decreto vide schol. prop. 35. part. 2. Sed hicprae- 
terea notandum venit, mintm non esse t quod omnes omnino actus f 
qui ex consuetudine pravi vocantur, scquatur tristitia , etiihs, 
qui recti dicuntur, laetitia. Aam hoc ab educatione potissi' 
mumpendere, facile ex supra dictis intelligimus. Parentesni~ 
mirum illos exprobrando liberosque propter eosdetn saepe obiur- 
gando, hos contra suadendo et laudando effecerunt, ut tristitias 
commotiones illis t laetitiae vero his iungerentur. Quod ipsa 
etiam experientia comprobatur. Nam consuetudo etretigio non 
est omnibus eadem; sed contra t quae apud alios sacra, apud 
alios profana, et quae apud alios honesta, apud alios turpia 
sunt. Prout igihtr unusquisque educatus est, itafacti aticuius 
poenitet vel eodem gloriatur. 

XXVIII. Superbia est de se prae amore sui plns iusto 
sentire. 

Explic. Differt igihtr svperbia ab existimatione ,' quoi 
haec ad obiectum externum , superbia autem ad ipsum hominem 
de seplus iusto sentientem referatur. Caeterum ut existimatio 



9AMM UL 323 

is, «ie superbia pkilautiae effectus vei proprietas est, 
prapterea etuun definiri potest, quod sit amor sui sive ao- 
qmuneanUa wi se ipso, qmatenus kominem ita afficit, ut de se 
pkm imeto eantiat. Fid. sckot. prop. 26. kuius. Huie affeetui 
non datur ce ntrariu s. Nam nemo de se prae odio sui minue 
iustosentit; imo nemo de se minus iusto sentit , quatenms imagi- 
natur % se hoe vel illud non posse. JVam quicquid komo imagi- 
natmr ae non posse, id necessario imaginatur, et hac hnagina- 
tione ita dispomtur, ut id agere revera nonpossit, quodsenon 
paesm ismaginatur. Quam diu enim imaginatur se hoe vet iliud 
non posse, tam diu ad agendum non est determinatus ; et conse- 
qmenter tam diu impossibite ei est, ut id agat. Verumenimvero 
si ad illa attendamus, quae a sola opimone pendent, eoncipere 
poterintms fieri posse , ut komo de se minus iusto sentiat. Fieri 
enimpotest, utaliquis, dum tristis imbecilHtatem contemplatnr 
tuam, imaginetur, se ab omnibus contemni; idque, dum reli~ 
qui nikil minus cogitant , quamipsumcontemnere. Potestprae- 
terea komo de se minus iusto sentire , si aliquid de se inpraesenti 
neget cum relatione adjuturum tempus, cuius estincertus; ut 
quodneget, se nihil certiposse concipere nihilque nisiprava vel 
turpia posse cupere vel agere etc. Possumus deinde dicere, ali- 
quem de se mvnus iusto sentire, quum videmus, ipsum ex nimio 
pudoris metu ea non audere, quae alii ipsi aequales audent. 
Hune igitur affectum possumus superbiae opponere, quem ab~ 
ieetionem vocabo. Nam ut ex acquiescentia in se ipso super- 
bia, sie ex kumititate abiectio oritur ; quae proinde a nobis sic 
definitur: 

IIII. Ab iectio est de se prae tristitia minus iusto sentire. 

Ekflic. Solemus tamen saepe superbiae humilitatem oppo- 
nere; sedtummagisadutriusqueeffectus, quamnaturam atten- 
dimus. Sotemus namque illum superbum vocare, qui nimis 
gioriafur (vide sckol. prop. 30. huius) , qui non nisi virtutes suas 
et aliorum non nisi vitia narrat, qui omnibus praeferri vult, et 
quidenique ea gravitate et ornatu incedit, quo solent alii, qui 
mmge supra ipsum sunt positi. Contra illum humilem voca- 
mus, quisaepius erubescit, qui sua vitiafatetur et atiorum vir- 
tates narrat, qui omnibus cedit, et qui denique submitto capUe 



324 ETHICES 

cahbulat et se ornare negligit. Caeterum kt affectus, nempe hth 
militas et abiectio, rarissuni sunt. Nam natura humana in se 
considerata contra eosdem, quantumpotest, nititur (vide prop. 
1 5. et 54. huius) ; et ideo qui tnaxime creduntur abieeti H humt* 
les esse , maxime plerumque ambitiosi et invidi sunt. 

XXX. G 1 o r i a est laetitia concomitante idea alicuius nostme 
actionis, qnam alios laudare imaginamur. 

XXXI. P u d o r est tristitia concomitante idea alicuius tetkn 
nis , quam alios vituperare imaginamur. 

Explig. De his vide schotium propositionis 30. husue partis. 
Sed hic notanda est d\fferentia , quae est inter pudorem et vere* 
cundiam. Est enim pudor tristitia, quae sequitur factum, 
cuius pudet; verecundia autem est metus seu timor pudoris, 
quo homo continetur, ne aliquid turpe committat, Verecundiae 
opponi solet i mp udentia, quae revera affeetus non est , ut suo 
loco ostendam : sed affectuum nomina (ut iam monui) magis eo- 
rumusum, quamnaturamrespiciunt. Atque his laetitiae et 
tristitiae affectus 9 quos explicare proposueram, absolvi. 
Pergo itaque ad illos, quos ad cupiditatem refero. 

XXXII. Desiderium est cupiditas sive appetitus realiqua 
potiundi, quae eiusdem rei memoria fovetur, et simul aliarum 
rerum mcmoria , quae eiusdem rei appetendae existentiam seclu- 
dunt, coercetur. 

Explic. Quum dlicuius rei recordamur, ut iam saepe dixU 
mus, eo ipso disponimur, ad eandem eodem affectu contemplan- 
dum , ac si res praesens adesset; sed haec dispositio seu conatus, 
dum vigilamus, plerumque cohibetur ab imaginibus rerum, quae 
existentiam eius, cuius recordamur, secludunt. Quando ita- 
que rei meminimus , quae nos aliquo laetitiae genere afficit, eo 
ipso conamur eandem cum eodem laetitiae affectu utpraesentem 
contemplari; qui quidem conatus statim cohibetur memoria r*- 
rum 9 quae illius existentiam secludunt. Quare desiderium re- 
vera tristitia est, quae laetitiae opponitur illi, quae ex absentia 
rei, quam odimus % oritur, de qua vide scholium propositionis 47. 
huius partis. Sed quia nomen desiderium cupiditatem respicere 
videtur, ideo kunc affectum ad cupiditatis affectus refero. 

XXXIIL Aemulatio est alicuius rei cupiditas, quaeno- 



PAR8 UL 325 

bis ingeneratur ei eo, quod alios eandem xupiditatem habere 



Explic Quifugit, quia aliosfugere , velquiHmet, quia 
eties timere videt, vel etiam ille, quiexeo, quod aliquem ma- 
mtmsuamcombussissevidet, manum ad se contrahit, corpusque 
mooety quasi ipsius manus combureretur, eum imitari quidem 
aUerius affectum, sed non eundem aemulari dicemus; non quia 
aHam aemulationis, aliam imitationis novimus causam, sedquia 
usufactumest, ut Utum tantum voeemus aemulum, quiid, quod 
hanestum, utile vel iueundum esse iudicamus, imUatur, Cae~ 
terum de aemulationis causa vide propositionem 27. kuiuspartis 
eum ehts seholio, Cur autem huic affectui plerumque iunctasit 
inmdia, de eo vide propositionem 32. huius cum eiusdem scholio. 

XXXIV. Gratia seu gratitudo est cupiditas seu amoris 
studium, quo ei beneiacere conamur, qui in nos pari amoris 
aflectu beneficium contulit. Vide prop. 39. cum schol. prop. 41. 
buius. 

XXXV. Benevolentia est cupiditas benefaciendi ei, cuius 
nos miseret. Vide schol. prop. 27. huius. 

XXXVI. Ira est cupiditas, qua ex odio incitamur ad illi 
quem odimus malum inferendum. Vide prop. 39. huius. 

XXXVII. Vindicta est cupiditas, qua ex reciproco odio 
condtamur ad malum inferendum ei , qui nobis pari affectu da- 
mnum intulit. Vide coroll. 2. prop. 40. huius cum eiusdem schol. 

XXXVIII. Crudelitasseusaevitia est cupiditas, qua ali- 
quis concitatur ad malum inferendum ei, quem amamus, vel 
cuius nos miseret. 

Explic. Crudelitati opponitur clementia, quae passio 
non est, sed animi potentia , qua homo iram et vindictam mo- 
deratur, 

XXXIX. Timor est cupiditas maius quod metuimus ma- 
lom minore vitandi. Vide schol. prop. 39. huius. 

XL. A u d a c i a est cupiditas , qua aliquis incitatur ad aliquid 
agendum cum periculo , quod eius aequales subire metuunL 

XLI. Pusillanimitas diciturdeeo, cuius cupiditas coCr- 
eetur timore periculi , quod eius aequales subire audent. 

Expijc. Estigiturpusillanimitas nihil aliud, guammetm* 



326 btbkm 

aUeuius maU, qmm^ pk riqua non toient motuore; mmare ipeam 
ad cupiditatit qffectus tum refero. Eandem tamen hioempiioare 
twM, quia quatenutadeupiditatem attendimue 9 affettuiauda- 
ciae revora opponitur. 

X%JI. Consternatio dkfcurdeeo, orintcvpMitasaakni 
vitan&coerceturatairaftionemali, quod timet. 

Exfuo. Ett itaquo cofutemaito putxuantmitatie epotiet. 
Sed guia consiernatto ex duptkft titnore oritur, ideo commodtue 
aejunr* poieei, quou esw metut $ qus nomuwem svupejuvium oms 
fluctuantemitacontinet, ut it maium a mo vere nonpossit. IHco 
stupefuctum, quatenut eiut oupiditatem mahtm amovendi aa% 
tnwationecoe>ceriintettigimut. Ftuctuantem autem dtco, qua- 
tenue eoncipimut eandem cupidltatem c o e > c er i timore atterius 
tnaH, qnod iptum aeque cruciat: undeJU, ut quodnam ex duo- 
but avertat netciat. De hit vide tchol.prop. 39. ettchol. prop. 
52. huku. Caeterum de putiUanhnitate et audacia vide tchol. 
prop. bl.huiut. 

XLIIT. Humanitas seu modestia est cupiditas ea fe- 
ciendi quae hominibus ptacent, et omittendi quae displicent. 

XLIV. Ambitio est immodica gloriae cupiditas. 

Exphc. Ambitio ett cupiditas, qua omnet affectut (per 
prop. '27. et 31. huius) foventur et corroborantur ; et ideo hie 
affectus vix superari potest. Nam quam diu homo aUqua cupi- 
ditate tenetur, hac simul necessario tenetur. „ Optknus quis- 
que % inquit Cicero*), maxime gloria ducitur. Philosophi etiam 
libris, quos de contemnenda gloria scribunt, nomen suum in- 
scribunt" etc. 

XLV. Luxuria est immoderata convivandi cupiditas vcl 
etiam amor. 

XLVl. Ebrietasest immoderata potandi cupiditas et amor. 
XLVII. Avaritia est immoderata drvitiarum eupiditas et 
amor. 

XLVITl. L i b i d o est etiam cupiditas et amor in commiscen- 
dis corporibug. 

*) Vid. Cic. pro Archia cap. 11. Conf. Tuacul. dijpui. 1. 1. cap. II. 



jpajis iu. $27 

Exruc 5fce haec coeundi cupiditas moderata tit siee non, 
tit, Ubido appeUari tolet. Porro ki quinque qffectmt (ut tft 
tchoLprop. 56. huiut monui) contrariot non habent. Nam mo- 
destia tpecies ett ambitionis, dequa vide tchol. prop. 29. huiut. 
Tmpcrantiam deinde, tohrietatem et cattitatem mentit poten- 
tiam, non autem pattionem indicare, iam etiam monui. Et 
tametsi Jieri potett , ut homo avarus, ambitiotut vel timidut a 
nimiocibo, potu et coitu abttineat , avaritia tame?i, ambitio et 
timor luxuriae , ebrietati vel castitatinonsunt contrarii. Nam 
avarut £n cibum et potum aUenum ingurgitare plerumque desi- 
derat. Ambitiotut autem, modo tperetjore clam, in nulla re 
sibi temperabit, et ti inter ebriot vivat et libidinotot , ideo quia 
ambitiotvt est, prociivior erit ad eadem vitia. Timidut denique 
idquodnm wltfacit. Nam quamvit mortit vitandae cauta di- 
vitiat in mare proiiciat , manet tamen avarus; et ti libidinotut 
trittis est, quod tibi morem gerere ncqueat, non detinit propter- 
ea libidinosus ette. Et abtolute hi ajfectut non tam iptot actut 
convivandi, potandi etc. respiciunt, quam iptum appctitum et 
amorem. Nihil igitur hit affectibus opponi potett praeter ge- 
nerotitatem et animositatem, de quibut in teqq. 

LefiniUones selotypiae et retiquarum animijluctuationum 
silenUo praetermitto , tam quia ex compotitione affectuum, quos 
iam definivimus, oriuntur, quam quia pleraeque nomina non 
habent, quod ostendit ad usum vitae sujjicere, easdem in genere 
tantummodo noscere. Caeterum ex definitionibut ajfectuum, 
quot ejrpiicuimus f tiquet, eos omnes a cupiditate, laeti- 
tia vei tristitia oriri t seu potius tiihit praeter hostres esse, 
quorum unusquisque variis nominibus appellari solet propter va- 
riat eorum relationes et denominationes extrinsecas. Si iam ad 
hot prknitivos et ad ea, quae de natura mentis supra diximut, 
attendere velimus, affectus, quatenus ad solam mentem rejerun- 
tur, sic dejwire poterimus. 

AFFECTUUM GENERALIS DEFINITIO. 

Affectus, qui animi pathema dicitar, est confusa idea, 
qua meos maiorem vel minorem sui corporis vel alicuius elus^M- 



S28 ETHICK8 PAJtS 1U. 

ItsextetendiTim, quamantea, affirmat, et qoa data ipsa meas ad 
BOtpotios, qoam ad ilmd cogitandom determinatnr. 

Explic. Dico primo affectum seupassionem animiesse , f con- 
fusam ideam" Nam mentem eatenus tanfttm pati ostendimu 
(vide prop. 3. huius) , quatenus ideas inadaequatas sive conftuas 
habet. Dicodeinde, „ qua mens maiorem vel minorem sui coipo- 
ris vel alicuius eiuspartis existendivim, quam antem, affimat" 
Omnes enim corporum ideae, quas habemus, magis nostsicor- 
poris actualem constitutionem (percorotl. Z.prop. \6.part. 2.)» 
quamcorporisexterninaturamindicant; athaec, quaeaffectus 
formam constituit, eorporis vel aUeuius eius partis constitutUh 
nem indicare vel exprimere debet, quam ipsum corpus tet atiqua 
eiuspars habet, ex eo, quod ipsius agendi potentia sivs existeiuh 
vis augetur vel minuitur, iuvatur vel co&rcetur. Sednotandum, 
quum dico , „ maiorem vel minorem existendi vim, quam antea*' 
me non intelligere, quod mens praesentem corporis constitutio- 
nemcumpraeteritacomparat, sedquodidea, quas affectusfor- 
mam constituit, aliquid de corpore affvrmat, quod plus minusve 
realitatis revera involvit, quam antea. Et quia essentia menhs 
in hoc consistit (perprop. 11. ef \Z.part. 2.), qvod sui corporis 
actualem existentiam affirmat, et nos per perfectionem ipsam rei 
essentiam intelligimus; sequitur ergo, quod mens ad maiorem 
minoremve perfectionem transit, quando ei aHquid de suo cor-' 
pore vel aliqua eiusparte afftrmare contingit, quodplus minusvs 
realitatis involvit, quam antea. Quum igitur supra dixerim, 
tnentis cogitandi potentiam augeri vel minui f nihil aliud intet- 
ligere volui, quam quod mens ideam sui corporis vel aUcuhts 
eius partis formaverit, quae plus minusve realitatis exprimit, 
quam de suo corpore affirmaverat. Nam idearum praestantia et 
actualis cogitandi potentia ex obiecti praestantia aestimatur. 
Addidi denique: ,, et qua data ipsa mens ad hocpotius, quam ad 
aliud cogitandum dcterminatur ," utpraeter laetitiae et tristitiae 
naturam, quam prima definitionis pars expticat, cupiditatis 
etiam naturam exprimerem. 



E T H I C E S 

PABS «UARTA. 

DE SERVITUTE HUMANA 8EU DE AFFECTUUM 

YIRIBUS. 



PRAEFATIO. 

Humanam impotentiam in moderandis et coercendis affecti- 
bnt servitotem voco. Homo enim affectibus obnoxius sui iuris 
non est , sed fortunae , in cuius potestate ita est , ut saepe coactus 
lit, qoamquam meliora sibi videat, deteriora tamen sequi. *) Hu- 
ras rei eausam , et quid praeterea affectus boni vcl mali habent, in 
hac parte demonstrare proposui. Sed antequam incipiam , pauca 
de perfectione et imperfectione, deque bono et malo 
praefari lubet. 

Qui rem aliquam facere constituit eamque perfecit , rem suam 
perfectam esse non tantum ipse, sed etiam unusquisque, qui 
meotem auctoris illius operis et scopum recte noverit aut se no- 
visse erediderit , dicet. Ex. gr. si quis aliquod opus (quod sup- 
pooo nondam esse peractum) viderit, noveritque scopum auctoris 
illiusoperis esse domum aedificare, is domum imperfectam esse 
licet, et cootra perfectam , simulatque opus ad tinem , quem eius 
ractor eidem dare constituerat , perductum viderit. Verum si 
pls opus aiiquod videt , cuius simile nunquam viderat , nec men- 
tem opificis novit, is sane scire non poterit, opusne illud perfe- 
ctum, an imperfectum sit. Atque haec videtur prima fuisse 

*) Vid. Ovid. metam. L VJJ. r. 20. sq. 




330 ETHIGES 

bonim Tocabulorum signifieatio. Sed postqoam hoaunes 
ideas unrfersales formare, et domuum, aedifidorani, tanimnetc. 
eiempUria eicogitare, et alia remm eiemplaria aliis praefent 
ioceperuut, lactum est, ut unusquisque id perfectwm Tocaret, 
quod com uuiiersali idea, quam tiosmodi rei formaTeral, vi- 
derat convenire, etid conara imperftetwn^ quod cnm cooccpU 
suo eiemplari mious coDTeoire Tideret, quamquam ex opffidi 
seoteotia coosummalum ptaoe esaeL Nec aMa Tidetur esse ratio, 
cur res naturales etiam, quae scilicet homana manu non 
nctae, pcrfetUu aut imperfettms tvJbo appeDeat; atlenk 
que homines tam rerum naturalium, quam artifidalium kkaf 
formare uoiTersales, quas rerum Teluti exemplaria habenl et 
quas naturam (quam nihil nisi alicuius finis causa agere exisbV 
mant) intueri credunt sibique exemplaria proponere. Quum ita- 
que aliquid in natura fieri vident, quod cum concepto eiemplari, 
quod rei ciusmodi habent, minus convenit, ipsam naturamtmn 
defccisse vel peccavisse, remque illam imperfectam reliquisse 
credunt. Tidemus itaque homines consuevisse, res naturales 
perfecloM aiit imperfectas vocare magis ex praeiudicio , quam ei 
earum vera cognitione. Ostendimus enim in primae partis appeo- 
dice naturam propter finem non agere ; aeternum namque Ulud et 
inlinitum ens, quod Dcum seu naturam appellamus, eadem , qui 
eiistit , neccssitate agit. Ex qua cnira naturae necessitate existit, 
ei eadem ipsum agere ostendimus. Vid. prop. 16. part. 1 . Ratio 
igitur seu causa, cur Dcus seu natura agit et cur existit, una ea- 
demque est. Ut ergo nuUius finis causa cxistit, nullius etiam 
finis causa agit; sed ut existendi, sic et agendi principium vel 
fincm habet nullum. Causa autem , quae finalis dicitur, nihil est 
praeter ipsum humanum appetitum, quatenus is alicuius rei Teluti 
principium seu causa primaria consideratur. Ex. gr. quum did- 
mus habitationem causam fuisse finalem huius aut illius domus, 
nihil tum sane intelligimus aliud, quara quod homo ex eo, quod 
ritae domcsticae commoda imaginatus est , appetitura habuit aedi- 
ficandi domum. Quare habitatio , quatenus ut finalis causa coih 
sidcratur, nihil est praetcr hunc singularem appetitum , qui rereta 
causa esl efliciens, quae ut prima consideratur, quia homines suo- 
rum appetituum causas communiter ignorant. Sunt namque , ut 



PAR8 IV. 331 

»e dfal, suaram quidem actionum et appetituum eonscii, 
ri eausarum, t quibus ad aliqoid appetendum determinan- 
■od praeterea vulgo aiunt, naturam aliquando deficere 
are , resque imperfeetas producere , inter commenta ou- 
ie quibua in appendice partis primae egL Perfectio igi- 
yperfectio revera modi soiummodo cogitandi sunt , nerape 
, quasfingere solemus ex eo, quod eiusdem speciei aut 
adividua ad invicem comparamus. Et hac de causa supra 
• part. 2.) diii me per realitatem et perfectionem idem in- 
. Sokmus enim omnia nalurae individua ad unura genus, 
oeralissimum appellatur, revocare; nempe ad notionem 
l«oe ad omnia absolute naturae individua pertineU Qua- 
tejoe oaturae individua ad hoc genus revocamus , et ad in- 
imparamus , et alia plus entitatis seu realitatis , quam alia 
lOfDperimus, eatenos aiia aliis perfectiora esse dicimus; 
qus iisdem aliquid tribuimus , quod negationem involvit, 
nus , finis , impotentia etc. , eatenus ipsa imperfetta ap- 
s, quia nostram mentem non aeque afficiunt, ac ilia, quae 
vocamus , et non quod ipsis ahquid , quod suum sit , de- 
Iquod natura pcccaverit. Nihil enim naturae alicuius rei 
fc, oisi id quod ex necessitate naturae causae efficientis se- 

et quicquid ex necessitate naturae causae efficientis se- 

M oeeessario fit. 

atst et malum quod atttnet, nihil etiam positivum in rebus, 
licet consideratis , indicant , nec aliud sunt praeter cogi- 
odos seu notiones , quas formamus ex eo , quod res ad in- 
mparamus. Nam una eademque res potest eodem tem- 
aa et mala, et etiam indiflerens esse. Ex. gr. musica bona 
incholico , mala lugenti ; surdo autem neque bona neque 
Terum quamvis se res ita habeat, nobis tamen haec voca- 
haenda sunt. Nam qnia ideam hominis , tanquam naturae 
eeiemplar, quodintucamur, formare cupimus, nobisex 
, baec eadem vocabula eo , quo dixi , sensu retinere. Per 
(Caque in seqq. intclligam id , quod certo scimus medium 
t ad exemplar humanae naturae , quod nobis proponimus, 
lOgfsqne aecedamus: per malum autem id, quod certo 
tmpedire, quo minus idem eiemplarreferamus. Btlndt 



332 BTHICES 

homiots perfectiores aot imperfectiores dfeemos, qoaleoos ad fcoe 
idem exemplar magis aot minos accedonL Nam appriaae notan- 
domest, quumdico, aUqnem a tninore ad maiorem perfioetiooeB 
transire , et cootra , me noo intettigere , qood ex ona cgaenoo an 
forma in aliam motatnr (eqoos namqoe ex. gr. tam d eatioitm , ri 
in hominem, qoam si in iosectom motetor) ; sed qood efas < 
potentiam, qoatenos haee per ipsius natoram intelligitor, 
\el minui concipimns. Denique per perfectionem in gencniat- 
litatem, utt diii , intelligam , hoc est, rei cuioscumqoe easentaw, 
qoatenus certo roodo existit et operator, oolla ipaios domUanii 
habita ratione. Nam nolla res singoiaris potest ideo did 
qoia plus temporis in existendo perseveraTit; quippe 
tio ex earum essentia determinari neqoit, quandoqoideai 
essentia nullum certum et determiuatum exislendi tempos IotoI- 
vit; sed res quaecumque, sive ea perfectior sit sive minos, eaden 
vi , qua existere iocipit , semper in existendo perseverare poterit, 
ita ut omnes hac in re aequales sint. 

DEFINITIONES. 

I. Per bonum id intelligam, qood certo scimos nobisesee 
utile. 

II. Per nialum autem id, quod certo scimus impedire, qao 
minus boni alicuius simus compotes. 

De kU praecedentem vide praefationem subjinem. 

III. Rcs siogulares voco contingentes, quatenos, dum 
ad earum solam essentiam attendimus, nihil invenimus, quod 
carum existentiam necessario ponat, vel quod ipsam necessario 
secludat. 

IV. Easdem res singulares voco p o s s i b i 1 e s, quatenus, dum 
adcausas, exquibusproducidebent, attendimus, nescimus, ao 
ipsae delerminatae sint ad easdem producendum. 

In schoL 1 . prop. 33. part. 1 . inter possibile et contingens nui- 
lamfeci dtfferentiam, quia ibi non opus erat haec accurateO- 
stinguere. 

Y. Per contrarios affectus in seqq. inteUigameos, qai 
hominem in diversum trahunt , quamvis eiusdem sint generis , at 



pars iv. 333 

hmimf ct avaritia, qaae amoris sant species; oec natura, sed 
per aceideiis sont contrarii. 

YL Quid per affectum erga rem futoram, praesen- 
teai et praeteritam intelligam, explicui in schol. 1. et 2. prop. 
18. parL 3. qnod vide. 

Sed venit hie praeterea notandum , quod ut loet , sic etiam 
fiaipin i'i distanUam nan niti utque ad certum quendam Umitem 
ftmumus distincte imaginari : hocest, sicutomnia illa obiecta, 
fim ultra aueentos pedes a nobis distant, seu quorum distantia 
m laee, in quo sumus, illam superat, quam eUstincte imagina- 

* f aeque a nobis distare , etperinde ac si ineodemplano es- 

l, im/iginari solemus; sic etiam obiecta, quorum earistendi 
Umgiore apraesentiintervallo abesse imaginamur, quam 
mwed distincte imaginari solemus, omnia aeque longe a praesenti 
dittare imaginamur et ad unum quasi temporis momentum re- 
ferimus. 

VII. Per finem, cuius causa aliquid facimus, appetitum 
inlelligo. 

VIII. Pervirtutem et potentiam idem intelligo; hocest 
(perprop. 7. part. 3.) virtus, quatenus ad hominem refertur, est 
ipsa hominis essentia seu natura, quatenus potestatem habet, quae- 
dam efficteodi, quae per solas ipsius naturae leges possuntintelligi. 

AXIOMA. 

Natla res singularis in rerum natura datur, qua potentior et 
fertior non detur alia. Sed quacumque data datur alia potentior, 
a qua illa data potest destrui. 

PROPOSITIONES. 
PROPOS. I. Nihil, quod idea falsa positivum habet, 
tollitur praesentia veri, quatenus verum. 
Dkmonstr. Falsitas in sola privatione cognitionis, quam 
ideae ioadaequatae involvunt, consistit (per prop. 35. part. 2.)» 
nee ipsae aliquid habent positivum , propter quod falsae dicuntur 
(per prop. 33. part. 2.) ; sed contra, quatenus ad Deum referun- 
tar, verae sunt (per prop. 32. part. 2.). Si igitur id, quod idea 
iabapositiTumhabety praesentJa reri, o^ateDiisverumest,to\ta- 



S84 ETOICES 

Telur, toftereUir ergoideaveraaseipsa, quod (pcr prop. 4.part 
3.) est absurdum. Ergo nihil, quod idei ete. ; q. e. <L 

8CHOL. Inlelligitur baee propositio elarras et coroH. 2. 
prop. 16. part. 2. Nam imaginatio idea est, quae magis eorporit 
humani praesenlem coostitutiooem, quam corporis eiteroi aate- 
ram indicat, non quidem eHstinete, sed confuse; unde fit, ot 
mens errare dicatur. Ei. gr. quum solem intuemur, etmdem 
ducentos rirciter pedes a uobis dislare imagraamur; in quo taa 
diu fallimur, quam diu veram eius distantiam ignoramus. Cognfn 
eiusdem distanlia tollitur quidem error , sed non rmagtaatto, bac 
est , idea solis , quae eiusdem naturam eatenus tantum eipKeat, 
quatcnus corpus ab eodem affleitur; adeoque quamris Yeram etas- 
dem distantiam noscamus ,* ipsum nihilo minus prope nobis ades» 
imaginabimur. Nam utin schol. prop. 35. part. 2. diximus, non 
ea de causa solem adeo propinquum imaginamur, quia eius reram 
distantiam ignoramus ; scd quia mens eatenus magnitudinem solis 
concipit, quatenus corpus ab eodem aftlcitur. Sic quum solis 
radii aquae superficiei incidentes ad nostros oculos rcfleetuntur, 
eundem perinde , ac si in aqua esset, imaginamur; tametsi vcrum 
eius locum noverimus. Et sic reliquae imaginationes , quibus 
mens fallitur , sive eae naturalem corporis constitutionem , sive 
quod ciusdem ogendi potentiam augeri vel minui indicant, vero 
non sunt contrariac, nec eiusdem pracsentia evauescunt. Fil 
quidcm , quum falso aliquod malum timemus, ut timor evanescat 
audito vero nuntio; sed contra etiam fit, quum malum, quod 
eerte venturum est, timemus, ut timor etiam evanescat audito 
falso nuntio. Atque adco imaginationes non praesentia veri, 
quatcnus verum, evanescunt; sed quia atiae occurrunt iis fortio- 
res, quaererum, quas imaginamur, praesentem eiistenUam se- 
cludunt, utprop. 17. part. 2. ostendimus. 

PROPOS. II. Nos eatenuA patimur, quatenus naturae 
aunius pars, quae per se absque aliis non potest 
concipi. 

Dkmonstr. Nos tum pati dicimur, quum aliqnid in oobte 
orttur, cuius non nisi partialis sumus causa (per defin. 2. part. 3.), 



pars iv 835 

fcoe est (per defin. f . part. 3.) aliquid, quod ex solis legibus nostrae 
natanie deduci oeqoit. Patinrar igitur , quatenos naturae sumus 
pars , quae per se absqoe aliis nequit concipi ; q. e. d. 

PBOPOS. Uf. Vis, qua homo in existendo perseverat, 
Irmit&ta est et a potentia causarura extenianim in- 
finite superafar. 

BsnoKSTa. Patet ex axiomate huius partis. Nam dato ho- 
mine dator aliquld aliud, puta A potentios , et dato A datur deinde 
atiud, potaB, ipso A potenUus, ethocininfinitum. Acproinde 
pelentia hominis potentia alterius rei definitur t et a potentia cau- 
sanuD exteruarum infinite superatur; q. e. d. 

PROPOS. IV Fieri non potest, ut homo non sit na- 
turae pars et ut nullas possit pati mutationes, 
nisi quae per solam suam naturam possint intel- 
ligi, quarumque adaequata sit causa. 

Dbmohstr. Potentia, qua res singulares, et consequenter 
homo suum esse conservat , est ipsa Dei sive naturae potentia (per 
eoroD. prop. 24. part. 1.), non quatenus infinita est, sed quatenus 
per hoinanam actualem essentiam explicari potest (per prop. 7. 
pari. 3.). Potentta itaque hominis , quatenus per ipsius actualem 
essentiam-explicatur, pars est iofinitae Dei seu naturae potentiae, 
hoc est (per prop. 34. part. 1.), essentiae. Quod erat primum. 
Deindesifieripossit, ul bomo nuliaspossitpatimutationes, nisi 
qoae per solam ipsius hominis naturam possint intelligi, sequere- 
tur (per prop. 4. et 6. part. 3.) ut non possit perire, sed ut semper 
necessario existeret. Atque hoc sequi deberet ex causa , ouius 
potentia finita aut infinita sit, nempe vel ex sola hominis potentia, 
qui scilicet potis esset , ut a se removeret reliquas mutationes, 
qoae a causis externis oriri possent ; vel infinita naturae potentia, 
aqua omnia singnJaria ita dh-igerentor , ot homo nullas alias pos- 
set pati nrataikraes, nisi quae ipsius conservationi inserviunt. At 
primum (per prqp. praeeed. , cuius demonstratio universatts est 
et ad omnes res singolaresappn^cari potest) est absurdmn. TLtt/* 



336 ETHICKS 

n fieri potest, ut homo nuuas pateretur muUUoBes, nisl qne 
per solam ipsius hominis naturam possent intelligl, cA e o ns e qnca 
tcr (sicut iam ostendimus) ut semper necessario eusteret, id seqai 
deberet ex Dei infiniu potentU ; et consequenter (per prop. 16. 
part. 1.) exnecessiute dirinae natnrae, quatenus alicoius homi- 
nisideaaffectusconsideratur, totiusnaturaeordo, quateous ipn 
sub extensionis et cogiutionis attributis concipitur , dedud debc- 
ret. Atque adeo (per prop. 21. part. 1.) sequeretur, ut hosM 
esset infinitus, quod (per 1. part. huius demonstrationb) estab- 
surdum. Fieri iUque nequit, ut homo nullasaliaspatiaturma- 
Utiones, nisiquarumipseadaequaUsitcausa; q. e. d. 

COROLL. Hinc sequitur, hominem necessario passioaflmi 
esse semper obnoxium, communemque naturae ordlnem sequi et 
eidem parere, seseque eidem, quantum rerum natura exigit, 
accommodare. 

PROPOS. V. Vis et iocrementum cuiiucumque pas- 
sionis, eiusque io existendo perse?erantia non de- 
finitur potentia, qua nos in existendo persererare 
conamur, sed causae externae potentia cum nostra 
comparata. 

Dsmohstr. Passionis essentia non potest per solam nostram 
essentiam explicari (per defin. 1. et 2. part. 3.), hoc est (per 
prop. 7. part. 3.) , passionis potentia definiri nequit potentia , qoa 
in nostro esse persererare conamur; sed (at prop. 16. part. 2. 
osteosum est) definiri necessario debet potentia causae exUrnae 
cum nostra comparau ; q. e. d. 

PROPOS. VI. Vis alicuius passionis seu affectus re- 
liquas hominis actiones seu potentiam superare 
potest, ita ut affectus pertinaciter homini adhaereat 

Dsmomstr. Yis et incrementnm cuiuscumque passionis eius- 
que in exisUndo perseverantia definilur potentia causae externae 
cum nostra comparaU (per prop. praec.) ; adeoque (per prop. 3« 
huius) hominis potentiam superare potest etc. ; q. e. d. 



PABS IV. SS7 

PB0PO&, VII. Afeetn* nec coereerl nec foBi potest, 
ofei per affeetuni contrartam et fortiorem affecta 
coercendo. 

Dsmo*»tb. Affeetus, quatenus ad mentem refertur, est 
iuee, qne meos maiorem vel minorem soi corporis eifstendi vfm, 
anien, affirmat (per generalem affectoum definitionem, 
reperitor sub finem tertiae partis). Qonm igitttr mens ali- 
ene aflectu ceaflietatur, corpus afflcitur sinml affeetione, qua 
eiua agendi poteotia augetur vel mfouitar. Porro haec corporis 
affectio (per prop. 5. huius) vim a sua causa accipit perseverandi 
a suo eese; quae proinde nec coerceri nec toffi potest, nisi a 
cansa corporea (per prop. 4. part. 3.) , quae eorjtus afficiat affe- 
ctioneilli conlraria (per prop. 5. part. 3.) et fortiore (per axioma 
fauins). Atque adeo (per prop. 12. part. 2.) mens afficitur idea 
afleetioois-fortioris et contrariae priori , hoc est (per general. affe- 
etuum defin.) mensafficietur affecru fortiori et contrario priori, qui 
scuieet prioris existentiam secludet vel tollet ; ac proiode affeclus 
neetolK nec coerceri potest, nisi per affectum contrarium et fbr- 
tiocem; q. e. d. 

COEOLL. Affiectus, quatenus ad mentem referlur, nee 
coerceri nec tolli potest, nisi per ideam corporis affeetioois contra- 
riaeetmrUorisaffectioae, quapatimur. Nam affectus, quo pe- 
timur, uee coerceri nec tolli potest, nisi per affectum eodem for- 
tiorem eique contrarium (per prop. praec.) , hoe est (per gener. 
affecL defin.) , nisi per ideam corpori6 affeetionis fortioris et con- 
trariae aflectiooi , quapatimur. 



PROPOS. VIII. Cogoitio booi et mali nihil alhid est, 
quasn laetitiae vel tristkiae affectus, quatenus eiusr 
dtfmtis conscri. 

Dcmoustb. Id bonum aut malum vocamus, quod nostro 
esse conservando prodest vel obest (per defin. 1. et 2. huius), 
aocest (per prop. 7. part. 3.), quod nostram agendi poteutiam aftget 
velndiHUt, unat vel colrcet. Quatenus itaque (per defln». laeti- 
tiae tt tristitiae, quas vide ia schoL prop. 11. part. 3.) tem fj&* 



338 



quam nos laetitia Tel tristitia anteere percipsmus t 
aatmalamvocamus; atque adeo boni et maii eognitie nftAalmd 
eat 9 quam laetiUae tcI tristitiae idea, quae ex fpeo laetitiae Tal 
tristitiae aflectu necesaario sequitur (per prop. *2. part. 2.). At 
haec idea eodem modo nnita est aflectui, ae mens nnlta eat cor- 
pori (perprop. 21.pert.2.), hoc est (ut in schol. einsdem pra. 
ostensum), haec idea ab ipso aflectu, ar?e(pergen. dheL&nL) 
ab idea corporis aflecuonis rerera non distingnitnr nisi solo een- 
ceptn. Ergohaeccogiiitiobo^etmaUnibilestaiind, quamipst 
afleclus, quatenuseiusdcmsumuseonseii; q. e.d. 

PROPOS. IX. Affectus, cuius causam in praesenti 
nobis adesse hnaginamiir, fortior est, qoam ai 
eandem non adesse imaginaremur. 

Dsmonstr. Imagioatio est idea , qoa mens rem ut praeseo- 
tem contemplator (vide eios defin. in schol. prop. 17. pari. 2.), 
auae tamea magis corporis homani constitotiooem , qnam rei ei- 
ternae natoram indicat (per coroll. 2. prop. 1 6. part. 2.). Est igi- 
tur affectus (per gen. affect. defio.) imaginatio , quateous corporis 
constitutionem indicat. At imaginatio (per prop. 17. part. 2.) io- 
tensior est, quam diu oihil imagiuamur , quod rei externae prae- 
sentem existentiam secludit. Ergo etiam affectus , cuius caosam 
in praesenti nobis adesse imaginamur, intensior seu fortior est, 
qnam si eandem noo adesse imagioaremur; q. e. d. 

8CHOL. Quum supra in propositiooe 18. partis 3. diierim, 
nos ex rei raturae vel praeteritae imagioe eodem affectu affici, ac sf 
res , quam imagioamor , praesens esset , expresse monoi ,' id ve- 
rnm esse, quateous ad solam ipsius rei imaginem attendimns (est 
enim eiusdem naturae , sive res imaginati simus sive non simus); 
sed non negavi eandem debiliorem reddi , qnaodo alias res oobis 
praeseotes eootemplamur, quae rei futurae praesentem existeo- 
tiam secludoot , quod tum mooere negiexi , quia in hac parte de 
aflectnnm viribus agere constitueram. 

COROLL. Imago rei fnturae vel praeteritae, hoc est, rd, 
qnam cnm relatione ad tempus futurum vel praeteritnm seclnso 
/xraesenti contemplamur, caeteris paribns debilior eet imagioe 



j>ars iv. 339 

rci praesenus , et consequenter affectus erga rem ftituram vel prae- 
terlUm, caeteris paribus remissior est affectu erga rem prae- 



PBOPOS. X. Erga rem futuram, quam cito affuturam 
imagioamur, intensius afficimur, quam si eius exi- 
steodi tempus longius a praesenti distare imagi- 
naremur; et memoria rei, quam non diu praeter- 
iisse iraaginamur, intensius etiam aflicimur, quam 
si eandem diu praeteriisse imaginaremur. 

Dkmovstr. Quatenus enim rem cito affuturam , vel non diu 
praeteriisse imaginamur, eo ipso aliquid imaginamur, quod rei 
praesentiam minus secludit , quam si eiusdem futurum existendi 
tempus longius a praesenti distare , vel quod dudum praeterierit, 
imagtnaremur (ut per se notum) ; adeoque (per praeced. prop.) 
eatenus intensius erga eandem afficiemur; q. e. d. 

SCHOL. Ex iis , quae ad definitionem 6. huius partis notavi- 
mus, sequitur, nos erga obiecta , quae a praesenti longioritem- 
poris intervalio distant , quam quod imaginando determinare pos- 
suuras, quamvis ab invicem longo temporis intervallo distare in- 
teDJgamus, aeque tamen remisse affici. 

PROPOS. XI. Affectus erga rem, quam ut necessa- 
riam imaginaraur, caeteris paribus intensior est, 
quam erga possibilem vel contingentem, sive non 
necessariam. 

Dsmohstr. Quatenus rem aliquam necessariam esse imagi- 
namur , eatenus eius existentiam affirmamus , et contra rei existen- 
tlam negamus , quatenus eandem non necessariam esse imagina- 
mur (per schol. 1. prop. 33. part. 1.); ac proinde (per prop. 9. 
buius) affectus erga rem necessariam caeteris paribus intensior 
est, quam erga non necessariam ; q. e. d. * 

PROPOS. XII. Affectus erga rem, quaro sciraus in 
praesenti noo existere et quam ut possibilem Uufc- 

22* 



\_ I »• .w . 



<]U<'H'ri;im nnn^innrnur , «ju.m 
«lcfin. i. huius) , hor cst (por prop. 
rnetuin fovenl; atque adeo alfrctus er\ 
tinrest; q.e. d. 

COEOIXo AifecUistrgarem, qi 
eiistere et quam ut contingentem ino 
ett 9 quam si ren in praesenti nobis a 

DnwiUTE. Affectus erga rem, 
imaginamnr, intensiorest, quamsi< 
remnr (per coroll. prop. 9. huius) , e 
tempus futurnm a praesenti non mi 
(per prop. 10. huius). Est itaque a 
stendi tempus longe a praesenti dist 
missior, quam si eandem ut praesen 
minus (per prop. praec.) intensior < 
contingentem imaginaremur. Atqu< 
tingentem mnlto remissior erit, qui 
adesseimaginaremur; q. e. d. 

PROPOS. XIII. Affectus < 
nuam scimus in praesen 



fabs iv. 341 

eatanns aliquid imaginarisupponimur, quod 
ad aMnoriam redigit afre quod rei imagmem aichat (tfd* 
pr««u 18. pait. ^ eara eiusdem achoL) , acpfm^oaeaienusemeit, 
a* ipeam ac ri praesens eseet coatemplemor (per coroti. prop. 17. 
patt. t-). Atqae adeo (per prop. 9. huius) afiectas trga lem con- 
tmgentetn , quam scimus in praesenti non existere , caeteris penV 
feus remiasior erit , quam affectus erga rem praeterttam ; q. a. d» 

PROPOS. XIV. Vcra boni et mali cogniiio, quatenus 
▼era, nallnm afectum coercere potest; eed tantum 
qnatenns ut affectns conaideratur. 

Dcmon rrit. Aftectas est idea , qna mens maierem tel mlno- 
rem aoi corporfs exfsteadi Mm , quam antea , afflrmat (per gen. 
aff. defin.) ; atque adeo (per prop. 1 . huius) nihil positivum babet, 
qesd praesentia feri tolli possit ; et consequenter vera boni et mall 
cegnitfo, qvatenus vera, nullum affectum coftrcere potest. At 
qeatenus affectos est (vide prop. 8. huius) , si fortior affectu co€r- 
eendo sit, eatenos tantum (per prop. 7. huius) affectum cofrcere 
poterit ; q. e. d. 

PROPOS. XV. Cupiditas, quae ex vera boni et mali 
cognftione oritur, muitis aliis cupiditatibus, quae 
ex affectibus, quibus conflictamur, oriuntnr, re- 
stlngui Tei coerceri potest. 

DmoasTit. Eiveraboniet mali cogtiitione, quatenusbaec 
(perprop. 8. huius) affectus est, oritur necessario cupiditas (per 
l.affect. def.), quae eo est maior, quo affectus, ex quo oritur, 
maior est (per prop. 37. part. 3.). Sed quia baec cupiditas (per 
hrpothesin) ex eo , quod aliqnid vere inteUigimus , oritur, sequi- 
for ergo ipsa in nobis, quatenus agimus (per prop. 3. part.3.). 
Atqoe adeo per solam nostram essentiam debet inlellfgi (per defin. 
% part. 3.) ; et consequenter (per prop. 7. part. 3.) eius vis et in- 
crementum sola humana potentia definiri debet. Porro cupidita- 
tea, quae exaffectibus, quibusconflictamur, oriuntur, eoetiam 
maiores sunt, quo hi affectus vehementiores erunt; atque adeo 
vis et incrementnm (per prop. 5. huius) potentia causaium 



341 ETHiCM 

exteriianimdefinMdebet, quac, slcumnostra 
stram potentiam indefinite superat (per prop. 3» Un), AtfBi 
adeo cupidiutes, qnae ei simllibas aifectibat orrantor, fthft- 
meiilioresessepossuntilla, qnaeex Yera booi ot maM nogofriiai 
oritnr; ae proinde (per prop. 7. huios) esnaeai coercei e let n- 
sungaere poternnt; q. e.d. 

PROPOS. XVI. Cupiditas, qoae ex cognfflooe bo«l 

et mali, quatenus haec cognitio fatorum imafkM , 

oritur, facilius rerum copidHate, qoae io p cacs co ot 

suaves sunt, coerceri vel restingui potest» 

Demonstr. Anectosergarera, qoam rataram Jmagjmnwr, 
remissior est, qnam erga praesentem (per coroll. prop. 9. hutas)* 
At cupiditas, quae ex vera boni et mali cognitione oritur, tametsi 
baec cognitio circa res, quae in praesentia bonae sunt, versetor, 
restingui vel coerceri potest aliqua temeraria cupiditate (per prop. 
praeced., cuius demonstr. universalis est). Ergo cupiditss, 
quae ex eadem cognitione, quatenus haec raturum respicit, oritar, 
facilius coCrceri vel restingui poterit etc. ; q. e. d. 

PROPOS. XVII. Cupiditas, quae oritur ex vera booi 
et mali cognitione, quatenus haec circa res con- 
tingentes versatur, ruulto adhuc facilius coSrceri 
potest cupiditate rerum, quae praesentes sunt. 

J)kmonstr. Propositiohaeceodemmodo, ac prop. praeeed. 
demonslratur ex coroll. prop. 12. huius. 

SCHOL. His me causam ostendisse credo , cur bomines opl- 
nlone magis, quam vera ratione commoveantur, et cur vera booi 
et mali cognitio animi commotiones excitet et saepe omni libidiois 
generi cedat. Unde illud poStae natum : Video meliora proboque, 
deteriora eequor. ■) Quod idem etiam Ecclesiastes in mente ba- 
buissevidetur, quumdixit*): Qui auget scientiam , augetdob- 

I) Vid. Ovid. metaph. T, 20 tq. 

J) Vid. lib. Cohei. I, 18. (el. t. IT.) DJD"31 HCDPI 2hl 

:31*gd ^tff* njn rpdty 



pars iv. 343 

a*. Atque haee non cnm io finem dico , ut inde conclndam, 
jcrfiMlinn esse ignorare, quam scire, vel quod stolto intelli- 
eosln moderaodis affectibus nibil inlersit; sed ideo quia necesse 
it, oostrae natnrae tam potentiam , quam impotentiam noscere, 
t determinare possimus, quid ratio in moderandis affectibus 
osait et quid non possit; et in hac parte de sola humana impo- 
atia me acturum dixi. Nam de rationis in affectus potentia se- 
iratim agere constitui. 

ROPOS. XVIIL Cupiditas, quae ez laetitia oritur, 
caeterfe paribu* fortior est cupiditate, quae ez 
tristitia oritur. 

Dbm onstr. Cupiditas est ipsa hominis essentia (per 1 . affect. 
efin.) hoc est (perprop. 7. part. 3.) conalus, quo homo in suo 
sse perseverare conatur. Quare cupiditas, quae ex laetitia on- 
tir , ipso laetitiae affectu (per defin. laetitiae, quam vide in schol. 
rop. 1 1 . part. 3.) iuvatur vcl augetur ; quae autem contra ex tri- 
titU oritur, ipso tristitiae affectu (per idem schol.) minuitur vel 
oexcetur. Atque adeo vis cupiditatis, quae ex laetitia oritur, 
^otentia humana , simul et potentia causae externae ; quae autem 
n tristitia, sola humana potentia definiri debet; ac proinde hac 
illafortiorest; q. e. d. 

SCHOL. His paucis humanae impotentiae et inconstantiae 
rausas, et cur homines rationis praecepta non servent, explicui. 
taperest iam , ut ostendam , quid id sit , quod ratio nobis prae- 
seribit , et quinam affectus cum rationis humanae regulis conve- 
riant, quinamcontra iisdem contrarii sint. Sed antequam haec 
irolixo nostro geometrico ordine demonstrare incipiam, lubet 
psa rationis dictamina hic prius breviter ostendere, ut ea, 
ruae sentio, facilins ab unoquoque percipiantur. Quum ratio 
idbil contra naturam postulet , postulat ergo ipsa , ut unusquis- 
trae se ipsum amet , suum utile , quod revera utile est , quaerat, 
et id omne, quod hominem ad maiorem perfectionem revera ducit, 
tppetat, et absolute ut unusquisque suum esse, quantum in se 
est, consenrare conetur. Quod quidem tam necessario verum 
est, qoam quod totum sit sua parte maius. Vide prop. 4. part. 3* 






344 msactM 



Deinde qntodoqnidem rfrius (per defin. 6. huint) nflril dW ett, 
qvAmexleg&Qfipropritenttwtetfert, et ueme tonietw (per 
prop. 7. ptrt. 5.) conaervtre eenetwr, »M ex proprite nae ntturtt 
legtbus; tine Mqujtnr prfwo, tfrtutit faneAmentuin ette tpeuui 
eonttnm, pBonffani etse couiervtndi , et felidtttem in eo etntf- 
stere , quod homo tunm ettt eonservtre potest, Seetmdo teqat* 
tar, virtutem propttrte ette tppetendtm, nec qnieqnmm, yuod 
ipst praestsbilius tnt qnod ntilius nobis slt, diri, cnfnt etvst 
deberet appeti. Tertio denique seqnitnr, eos, qui se foterfcjnnt, 
aoimo esse unpofenJts , eteqne t ctutlt eitemfs snte nttnrte rt- 
pugnaniibus pjrortnt vinci. Porro e* postnUte 4. ptrJneft. stqni- 
tur , nos efficere nunqntm posse, ut nibii eilrt not inrtifjrtipns ti 
nostrum esse coaservandum , et ut ita vivtmns , ut nullum cpm- 
mercium cum rebns , quae eitra nos sunt , habeamus ; et si prae- 
terea nostram mentem spectemus, sane noster intellectus imper- 
feciioresstt, simenssola esset, nec quicquam praeter se ipsam 
intelligeret. Multa igitur eitra nos dantur, quae nobis utflia 
quaeque propterea appetenda sunt. Ei his nulla praestantiora ei- 
cogitari possunt, quam ea quae cum nostra aatura prorsus cod- 
veninnt. 8i enim duo ei. gr. eiusdem prorsus naturae individua 
invicemiunguntur, indftiduum componunt singulo duplo poten- 
tius. Homini igitur nihil homine utilius ; nihil, inquam, homi- 
nes praestantius ad suum esse conservandum optare possunt, 
quam quod omnes in omnibus ita conveniant, ut omnium mentes 
ei corpora unam quasi roentem , unumque corpus componant, et 
omnes simul , quantum possunt , suum esse conservare conentnr, 
omnesqne simul omnium commune utile sjbi quaerant. Ei qui- 
bnssequitnr, bomfnes, qui ratione gubernantur, hocest, homi- 
nes, qui ei ductu rationis suum utile quaerunt, nihil sibi appe- 
tere , quod reliquis hominibus non cupiant , atque adeo eosdem 
iustos , fidos atque honestos esse. 

Haec illa rationis dictamfna sunt , quae hic paucis ostendere 
proposneram , antequam eadem proliiiori ordine demonstrare to- 
ciperem, qnod ea de causa feci , ut, sifieriposset, eornm alten- 
tionem mihi condliarem, qni credunt, hoc principium, quod 
scilicet unnsquisque suum utile quaerere tenelur, impietatu). non 
jotem virtutis et pietatis esse fandamentum. Postquam igitor 



pa*« it. 345 

rem sese eoatra habere brevfter ostenderin , pergo ad eandcni ea- 
tvia, qua faneosqve progressi somos , demonstrandom. 



PKOPOS. XIX. Id onusquisque ex legibua suae na* 
torae necessario appetit vel aversatur, quod bo- 
Dnm Tel maJam esse iudicat. 

Demonstr. Boni et mali cognilio est (per prop. 8. huius) 
ipse iaetJliao vel tristitiae affectos , quatenus einariem eumus con- 
scd; ac proinde (per prop. 28. part. 3.) id unusquisque necessario 
appetit, quodbonum, et contra id aversatur, quod malum esse 
iodicat. Sed hic appetilus nihil aliud est, quam ipsa hominis 
essentfa seo natura (per defin. appet. qoam vide in schol. prop. 9. 
part. 3. et affect. defin. 1.). Ergo unusquisque ex solis soae na- 
tnrae legibus fd necessario appetit vel aversatur etc. ; q. e. d. 

PROPOS. XX. Quo roagis unusquisque suum utile 
quaerere, hoc est, suum esse conservare conatur 
et potest, eo magis virtute praeditus est; et cotitra 
quatenus unusquisque suum utile, hoc est, suuni 
esse conservare negligit, eatenus est impotens. 

DuaowsTR. Yirtus est fipsa humana potentia , quae sola bo- 
minfe eeeeBtia definitor (per defin. 8. huius) , hoc est (per prop. 7. 
part. 3.), qoae solo conatu, quo homo in suo esse perseverare co- 
nator, definitur. Quo ergo unusquisque magis suum esse coo- 
servare eonator et potest , eo magis virtote praeditus est , et eon- 
seqoenter (per prop. 4. et 6. part. 3.) , quatenos aiiquis suom esse 
eooservare neglfigit , eatenus est impotens ; q. e. d. 

SCHOL. Nerao igitur nisi a causis externis et suaa natorae 
eontrariisvictussuum utile appetere sive suum esse conservare ne- 
gHgit. Nemo , inquam , ex necessfitate suae natorae , sed a caosia 
tttetnis eoaetua alimenia aversatur ?el se ipsom interfieit , quod 
amuis modis fieri potast. Nempe interficit aiiquis se ipsum coa- 
etos ab alio, qoi eius dexteram, qua ensem casu prehenderat, 
eontorquet et cogit versus cor ipsum gladfum dirigere ; vel quod ex 
mandato tyranni , ut Seneca , cogatur venas aperire suas, fcoc e&l, 



346 ETBICM 

niaiusnialummiiioreTitarecupUt; Tddeaiqueex eo 9 quod 
sae lttentee externae eias imaginaUooem iu disponnnt etcorpas 
iu aJBciunt , ut id tliam naturam priori contrariam indnat et eami 
idea io menU dari nequit (perprop. lO.part.3.). AtqnedhoM 
ex necesaitate snae natnrae conetnr non exiatere tel in aUain fbr- 
mam mutari, tam est impoft&ibile, quam quod ex nihilo aHqukl 
fiat, utunuftquisquemediocriiiiedlUtioDeTiderepoteat. 

PROPOS. XXL Nemo potest cupere beatnm eese, 
bene agere et bene vivere, qui sJnuil non capiat 
esse, agere et vivere, hoc est, actu existere. 

DsMOnaTR. Huiuft propositionia demonstratio aeu potius res 
ipsa per se paUt, et etiam ex cupidiutis definitione. Est enin 
cupiditas (per 1 . affect. defin.) beate seu beoe viveudi , agendi etc 
ipsa hominis essentia, hoc est (per prop. 7. part. 3.), coaatus, 
quo unusquisque suum esse conservare conatur. Ergo nemo pot- 
est cupere etc. ; q. e. d. 

PROPOS. XXII. Nulla virtus potest prior hac (nempe 
conatu sese conservandi) concipi. 

Dbmohstr. Conatus sese conservandi est ipsa rei essentia 
(per prop. 7. part. 3.). Si igitur aliqua virtus posset bac , nempe 
hocconatu, prior concipi , conciperetur ergo (perdefin. 8. huius) 
ipsa rei essentia se ipsa prior ; quod (ut per se notum) est absur- 
dnm. Ergo nulla virtus etc. ; q. e. d. 

COROLL. Conatus sese conservandi primum et uoicum vir- 
tutis est fundamentum. Nam hoc principio nullum aliud potest 
prius concipi (per prop. praeced.) , et absque ipso (per prop. %U 
huius) nnlia virtus potest concipi. 

PROPOS. XXHI. Homo quatenus ad aliquid agen- 
dum determinatur ez eo, quod ideas habet inad- 
aequatas, non potest absolute dici ez virtute 
agere; sed tantum quatenus determinarur ez eo, 
quod intelligit 



fars iv. 347 

Dsm ovstr. Qaatenas bomo ad agendam determinatur ex eo f 
quod ioadaequatas babet ideas, eatenus (per prop. 1. part. 3.) 
patitar, hoe est(per defin. 1. et 2. part. 3.) aliquid agit, quod per 
sataai efus essentiam non potest percipi , hoc est (per defin. 8. ho- 
ius), quod ex ipsins virtote non seqoitur. At quateous ad aliquid 
agesdum determinator ex eo , quod intelligit , eatenus (per ean- 
dem prop. 1. part. 3.) agit, hoc est (per defin. 2. part. 3.), ali- 
quidagit, qaodpersolam ipsius essentiam percipitur, sive (per 
defin. 8. huius) quod ex ipsios virtute adaequate sequitur ; q. e. d. 

PROPOS. XXIV. Ex virtute absolute agere nihil 

aliud in oobis est, quam ez ductu ratidois agere, 

▼ivere, suum esse conservare (haec tria idem si- 

goificant) ex fuodamento proprium utile quaereodl. 

Demonstr. Ex virtote ahsolute agere nihil aliud est (per 
iefin. 8. huius) , qaam ex legibus propriae naturae agere. At nos 
ateous tantummodo agimus, qoatenus intelligimos (per prop. 3. 
>art. 3.). Ergo ex virtute agere nihil aliud in nobis est, quam ex 
iuctu rationis agere , vivere , suum esse conservare , idque (per 
eorott. prop. 22. huius) ex fundamento suum utiie quaerendi; 
q. ۥ d. 

PROPOS. XXV. Nemo suum esse alterius rei causa 
cooAeirare conatur. 

DntoHSTR. Conatos, quo unaquaeqoe res in soo esseper- 
(ererare conator, sola ipsius rei essentia definitur (per prop. 7. 
mrU 3.), eaqoe sola data, non autem ex alterios rei essentia neces- 
•rio sequitur (perprop. 6. part. 3.), ot onosqoisqoe suura esse 
mttenrare conetur. Patet praeterea haec propositio ex coroll. 
irop. 22. hoios partis. Nam si homo alterios rei caosa suum esse 
onservare conaretor, tum res illa priraum esset virtutis funda- 
nentom (ut per se notum) , quod (per praedictom coroll.) est ab- 
nrdom. Ergo nemo suom esse etc. ; q. e. d. 

PROPOS. XXVI. Quicqufd ex ratione conamur, nihil 
alinbf est quam iotelligere; nec raens quatewus xa- 



MS 



fiftM d4jUB f ifiosl 

qnod ad mtcf fig cadaoo 






fof eaeeociaai (per prop. 7. 
vfloi bafeerc coocspil 

aort. 3«), Ct €1 

ejsnmtar. Yide defia. 

nliAM^ e**enlia ntail aliad 

et distincte intelligit. Vkle eios defio. in 2. scaol. praow 40. part. 

?. Ergo (per prop. *t. parL ?.) qmkqoid ei retioai 

BfWI aliod est nin arteffigere. Detodt ■oidjboi hfc 

Batas, crao meas qaeteoas ratioeinatur, sonm essc 

senare , nihil alind est quam intelligere (per primam partem ho- 

lus). E«»t ergo hir intellig cndi conatos (per coroll. prop. 2S. huias) 

primem et anicum virtutis fundamentam T nec alicaias fiois eaosa 

(per prop. 25. haios) res intelligere cooabimor; sed eontra meas 

qoatenu* ratiorinator , nihil sibi bonom esse cooeipcrc p otcrit. 

Disl Id quod ad intelligeodam condacit (per defio. I. holas) ; q.€.e\ 

PROPOS. XXVII. Nihil certo Bcimujs bonum aut ma- 
lum esne, nisi id quod ad intelligendum revera 
conducit, vel quod impedire potest qao raiaus ■• 
telligamus. 

Dsmokstr. Mens quatenus ratiocinator, nihil aUod appetit 
quam iatelljgere , nec aliod sibi otile esse iadicat, nisi id qoodas 
lotelligendum conducit (per prop. praec.). At mens (per prop. 41» 
et 43. part. 2. cuius etiam schol. vide) reram certitadioem ooa 
babet, nisi quatenus ideas habet adaeqaatas, sive (quod ptr 
schol. 2. prop. 40. part. 2. idem est) quatenus ratiocinatar. Ergo 
nibil certo Hcimus bonum esse , nisi id quod ad intelligendaa re- 
vera conducit; et contra id malum, quod impedire potest qao 
minus intelligamus ; q. e. d. 

PROPOS. XXVIII. SunnnuiD mentis bonum ee* D*\ 
cognitio, et eumroa mentfis virtue Deum cognoscere. 



WM*Z IY. 849 

DsnoftST*. 8nmm»m, quodmens mtelligerepotest, Deus 
c»l v bocesiOHreVfia.6. pert. lOeDsabsoloAemfioiUim, etstae 
quo (per prop» 15. part. 1 -> niail esse neque eoncipi potest. Adeo- 
qa» (p*r ptop. 26. et 27. huius) summum mentis ntile srje (per 
dcftn. i. buioa) boeom eat Dei eognitio. Deinde anens quatenus 
innnigit, esfuw taotnm agH (per prop. 1. et3. nart. 3.), et eats» 
aa» taniuam (per proa>. 23. hutus) poteat absolute diei , quod et 
lirtnae agit, Est igitv anentis absokita virtus intelligere. At 
•umnuuB, quod meas maelligere potest, Dens est (nt iamiam 
demonstraTimus). Ergo mentis summa virtns est Benm intemV 
gere seu cognoscere;. q. e. d. 

PROPOS. XXIX. Res quaecumque singularls, cuius 
oatura a nostra prorsus est diversa, nostram agendi 
poteotiam nec iuvare nec coexcere potest, et ab- 
svsJaie rcs aulla potest nobis bona aut mala esse, 
nisi commune alkjnid nohiscum habeat 

Dkmohstr. Cuiuscumque rei singularis, et consequenter 
(per coroll. prop. f 0. part. 2.) hominis potentia, qua existit et ope- 
ratnr, non determinatur nisi ab alia re singulari (per prop. 28. 
part. 1.), cuins natura (per prop. C. part. 2.) per idem attributum 
debet intelligi, per quod natura humana concipitur. Nosira igitur 
agendi potentia, quomodocumque ea concipialur, determinari et 
consequenter iuvari vel coerceri potest potentia altcrius rei singu- 
Iaris, quae aliquid commune nobiscum habet, et non potentia rei, 
cnlns natnra a nostra prorsus est diversa : et quia id bonum aut 
malum vocamus , quod causa est laetitiae aut tristitiae (per prop. 
8. huius), hoc est (per schol. prop. 11, part. 3.) quod nostram 
agendi potentiam auget vel minuit, iuvat vel coercet; ergo res, 
cofos natora a nostra prorsns est diversa , nobis neque bona ne- 
qne mala esse potest ; q. e. d. 

PROPOSt XXX. Res milla per id, quod cum nostrm 

nafora commune habet, potest ea*t mala; sed qua> 

tesus oohis maJa est, •ateou» est nobis contraria. 

Dkmobsts. Id malum vocamus, quod caust e*t Utafttaft 



r.- • » 



350 



(perprop. 8. huhts), hoc est (per efos defio. qeamvJfemechaL 
prop. 1 1 . part. 3.) qood nosUamageadi potsntiaoi ■sfiioH iii caf> 
eeL Siigiturresaliqaaperid, qeod nobiseam habet cohm, 
nobis esset mala ; possctergoresklipsam, qood nobieeeai eoas- 
mune habet, minoere vel eoCreere; qood (per prop. 4, aart. 3.) 
estabsordom. NuDaigiturresperid, qood nobiseM cewoiom 
babet , potest nobto eaae mala; sed eontra qoatenos mala est, hse 
est (ut iamiam ostendhnos) qoatenos noatram agendi 
minuere vcl ceSrcere potest, eatenos (per prop. 3. part- 3.) 
est contraria; q.e»d. 

PROPOS. XXXI. Quatenos res aliqua cam Bostra 
natura convenit, eatenus necessario bona est 

Dbmomstr. Qoatenus enim res aliqua cum nostra natort 
convenit, non potest (per prop. praec.) esse mala. Erit ergo ne- 
cessario vel bona vel indifferens. 8i hoc ponatur, nempe quod 
neque bona sit neque mala; nihil ergo (per axioma hoios) ex 
ipsius natura sequetur, quod nostrae naturae conservationi inser- 
vit, hoc est (per hypothesin) quod ipsius rei naturae conservauoni 
inservit. Sed hoc est absurdum (per prop. 6. part. 3.). Erit 
ergo, quatenus cum nostra natura convenit, necessario boni; 
q. e. d. 

COROLL. Hinc sequitur, quod quo res aliqua magis ctnn 
nostra natura coovenit, eo nobis est utilior seu magis bona, et 
contra quo res aliqua nobis est utilior, eatenus cum nostra natara 
magis convenit. Nam quatenus cum nostra natura non convenit, 
erit necessario a nostra natura diversa vel eidem contraria. Si 
diversa , tum (per prop. 29. huius) neque bona neque mala esse 
.poterU; si autem contraria, erit ergo etiam ei contraria, qoae 
cum nostra natura convenit, hoc est (per prop. praeced.) contrarU 
bono seu mala. Nihil igitur nisi quatenus cum nostra natura eon- 
venit , potest esse bonum ; atque adeo , quo res aJiqua magis cvn 
nostra natura convenit, eo est utQior, et contra; q. e. d. 

PROPOS. XXXII. Quatenus homines passionilms sont 
obnoxii, non possunt eatemis dici, quod natara 
conveniant 



PARS IV. 851 

Dbmohstr. Qnae natura convenire dicuntur, polentia eon- 
ronre intelliguntur (per prop. 7. part. 3.) ; non autem impotentia 
teunegatione, et consequenter (videschol. prop. 3. part. 2.) ne- 
qpt etiain passione. Quare homines quatenns passionibus sunt 
abooxii , non possnnt dici , quod natura conveniant ; q. e. d. 

SCHOL. Res etiam per se patet. Qui enim ait, album et 
liarom in eo solummodo convenire , quod neutrum sit rubrum : 
s absolute affirmat album et nigrum nulla in re convenire. Sic 
iiam si qois ait, lapidem et hominem in hoc tantum convenire, 
[noduterquesitfioitus, impotens, vel quod ex necessitate soae 
latnrae non existit , vel deniqoe quod a potentia causarum exter- 
laramindefinitesuperatur; isomninoaffirmat, lapidem et homi- 
tem nolla in re convenire. Quae enim in sola negatione sive in 
», qnod non habent, conveniunt, ea revera nulla in re con- 
emanU 

*ROPOS. XXXIII. Homines natura discrepare pos- 
snnt, quatenus affectibus, qui passiones sunt, con- 
flictantur, et eatenus etiam unus idemque homo 
varius est et inconstans. 

Dsmonstr. Affectuum natura seu essentia non potest per 
soJam nostram essentiam seu naluram explicari (per defin. 1. et 2. 
[Mrf. 3.) ; sed potentia, hoc est (per prop. 7. part. 3.) natura cau- 
larom externarum com nostra comparata definiri debet. Unde 
it, ut nnioscoiusque affectus tot species dentur, quot sunt species 
ibiectonim , a quibus afficimur (vide prop. 56. part. 3.) , et ut 
lomines ab uno eodemque obiecto diversimode afficiantur (vide 
icop. 51. part. 3.), atque eatenus natura discrepent, et denique 
itunns idemque homo (per eandem prop. 51. part. 3.) erga idem 
rfriecifim diversimode afficiatur, atque eatenus varius sit etc. ; 
|*e.d. 

PROPOS. XXXIV. Quatenus bomines affectibus, qui 
passiones sunt, conflictantur, possunt invicem esse 
contrarii. 
Demomitb. Homo, ex. gr. Petras, potest esse causa^ xil 




95* JSTHieifr; 

Paulus eealriatefmr, propteret quod tMojnad htbet 
quam Pwdne odit (per propt 16. pari. 3.); vnl 
Petnissolusrealiqiiapotilur,, ejnm» ipMFtadasttltfla 
prop. 3?. part. 3. eam etatdtae ecael.), valob tlitt>< 
praecipuas vide in aefcel. prop. Mw part» 3.)» Atna* adto latt 
fiet (per defia. 7. affeeL) ot Paalus Peftnun odio habett, et ettttt- 
quenter facile fiet (per prop. 40. part. 3. cum cfcai tc fcoL ) ntft* 
tras Panlum contra odio baheat, ttque tdeo (ptc ■rop. 9t. yo& 
3.) ut invicem malum infitrre coneatur, boe etf (per paapvSL 
fcuius) ut invicem tint coatrtriL At afftctae trMOte tetaptf 
pttsioet4(perprop.e9.ptrL30; erto boainet, antftoaa eae- 
flictantw tffectibut, mtf pttttoaee tunt». poeeuat Mtint «at 
eoutrartt; q>e. d. 

SCHOL. Dixi , quod Paulus odio Petrum babeat , quit imt- 
ginatur, id eundem possidere, quod ipse Paulus etiam amat. 
Unde prima fronte videtur sequf , qned hr dne ex eo , qnod Idam 
amant, eteonseqnenterexeo, qnod natara conveoiont, sibiiim- 
cem damno sint; atque adeo, si boc verum est, falsae esseat 
propositio 30. et 31 . buius partis. Sed si rem aequa lance exami- 
narevelimus, haec omnia convenire omnino videbimns. Namfai 
dnonon sunt mvieem molesti, qnatennanatnraconvenlnnr, boe 
est, qnatenns nterqne idem amat; sed qnatenns abinvicemmV 
crepant. Nam qnatenus uterqne idem amat, eo ipso ntriusqat 
amor fovetnr (per prop. 31 . part. 3.), boc est (per defin. 6. aflecL) 
eerpsoutriusquelaetitiffftvetur. Quarelongeabest, nt, qoate* 
nus idem amant et natnra conveninnt, invieem molestt sint: sai 
hutasreieausa, utdixi, nullaaliaest, qnam qufa natnrt dbckt* 
pare snpponuntnr. Supponimus namqne Petrum ideam baber» 
ref amatae iam possessae, et Paolnm contra ideam rel amtftai 
amtasae. Unde fit, ut hie tristitia, et Ole contra laetttia affcn> 
tur; atque eatenus invicem contrarii sint. Et ad hnnc modml 
ostendert facile possumus- retiquas odii causat ab hoc aolo paa» 
dete, quodhominesnaturadiscrepant, etnonabeo, ihquocon- 
venfnnt. 



PAR8 IV. 353 

ROPOS. XXXV. Qaatenm liomtnea ex ductu ra- 
tionls vivunt, eatenus tantum natura aemper ne- 
- eeesario conveiuunL 

Dkmokstr. Quatenus homines affectibus, qui passiones 
nnt, conflictantnr , possunt esse natura diversi (per prop. 33. 
i) et infieem contrarii (per prop. praeced.). Sed eatenus ho- 
tantnm agere dicuntur, quatenus ex ductu rationis vivunt 
lerprop. S. part.3.); atqne adeo qoiequid ex humana natura, 
anteouB ratione definitur, sequitur, id (per defio. 2. part. 3.) 
ereelem humanam natuiam, tanquam per proximam suam cau- 
un, deeet intelligi. Bed qnk unusquisque ex suae natnrae le- 
ifcus id appetit , quod bonum , et id amoverc conatur , quod ma- 
aai eese iudicat (per prop. 19. huius) ; et quum praeterea id, 
ex dictamine rationis bonum aut malnm esse iudicamus , ne- 
bonum ant mainm stt (per prop. 41 . part. 2.) : ergo homi- 
ee ojnatfmis ex ductu rationis vivunt , eatenus tantum ea neces- 
ario agnnt , quae humanae narurae , et consequenter unicuiqne 
eeainJ ■eeeasario bona sunt , hoc est (per coroll. prop. 31. huius) 
[uae eaan natura unrascuiusque hominis conveniunt. Atque adeo 
loaataaaetiaminterse, quatenus ex ductu rationis vivunt, neces- 
tarfoaemper conveniunt; q. e. d. 

COROLL. I. Nihfl singulare in rerum natura datur, quod ho- 
omi ait utilius , quam homo qui ex ductu rationis vivit. Nam id 
oauiai AitUissimum esl, quod cum sua natura raaiime convenit 
per eoroll. prop. 31. huius), hoc est (ut por se notum) homo. At 
omo ex legibus suae naturae absolute agit , quando ex ductu ra- 
ionia vivit (per defin. 2. part. 3) , et eatenus tantum cum natura 
llar&aa Jtoaainis necessario sempcr convenit (per prop. praeced.). 
ihomioi nihil inter res singulares utilius datur, quam 
etc ; q. e. d. 

CQVtOLL. n. Quum maxime unusquisque homo suum sibi 
fleqnaerit, tum maiime homines sunt sibi invicem utUes. Nam 
po megis fnrasquisque suum utile quaerit et se conservare cona- 
ur, eo magfis virtute praedttus est (per prop. 20. buius), sive 
raod idem est (per defin. 8. huius) , eo maiore potentia pmuiU» 
Spinota i. 23 



k***Jo 



354 BTHICES 



est ad agendum ei suae natnrae legflras, hoc est (perpro»,}» 
part. 3.) ad vivendum ei daeta rstionis. At homines tam aitrinr 
natura conveniunt, quum ex ductu rationis Tfrunt (per prop. 
praeced.). Ergo (perpraec. eoroll.) tom maxime hoatiaes erast 
sibi invicem utiles, quum maxime unusquisque soom utfle eisi 
quaerit; q. e. d. 

SCHOL. Quae x modo ostendimus, ipsa etiam mplaicarti 
quotidie tot tamque luculentis testimootis testatur, ut omsftw 
fere in ore sit : hominem homini Deom esse. Rt tamen raro v st 
homines ei ductu rstionis vivant; sed eum tis itt compaTStaai 
est, ut plerumque invidi atque inTieem molesti stat. AtoHs 
minus vitam solitariam rix transigere queunt, ita ut p l er iaqus fl» 
definitio, quod homo sit animal sociale , valdearriserit; etreren 
res ita se habet, ut ex hominum communi societate mullo phm 
commoda oriantur, quam damna. Rideant igitur, quantm 
Telint, res humanas satyrici, easque detestentur theologi, et 
laudent, quantum possunt , melancholici vitam incultam et aare- 
stem , hominesque contemnant et admirentur bruta : experientnr 
tamen homines mutuo auxilio ea, quibus indigent , multo facilias 
sibi parare , et non nisi iunctis viribus pericula , quae ubique iav 
minent, vitare posse; ut iam taceam, quod multo praestabUh» 
sit et cognitione nostra magis dignum , hominum , quam bratorua 
facta contemplari. Sed de his alias prolixius. 

PROPOS. XXXVI. Sumraum bonum eorum, qui vir- 
tutem sectantur, omnibus commune eet, eoque 
omnes aeque gaudere possunt 

Dbmonstr. Ex virtute agere est ex ductu rationis sgere (per 
prop. 24. huius), et quicquid ex ratione conamur agere est intefli- 
gere (per prop. 26. huius). Atque adeo (per prop. 28. huraf) 
aummum bonum eorum, qui virtutem sectantur, est Deum co- 
gnoscere, hoc est (per prop. 47. part. 2. et eiusdem schol.), bomna» 
quod omnibus hominibus commune est, et ab oouiibus honusi- 
bus, quatenus eiusdem sunt naturae, possideri aeque potest; 
q. e. d. 



PARS IV. . S55 

SCHOL. Si qois autem roget: quid si summum bonum eo- 
rum , qui virtutem sectantur, non esset omnibus commuue? an 
non inde, ut supra (vide prop. 34. huius) sequeretur, quod homi- 
nes, qui ex ductu rationis vivunt, hoc est (per prop. 35. huius) 
homines, quatenus natura conveniunl, essent invicem conUrarii? 
Is hoc sibi responsum habeat, non ex accidenti, sed ex ipsa natura 
ntionis oriri, ut hominis sumntum bonum omnibos sit commune, 
nimirum , quia ex ipsa humana essentia , quatenus ratione deOni- 
tnr, deducitur; et quia homo nec esse nec concipi posset, sipote- 
sUtem non haberet gaudendi hoc summo bono. Pertinet namque 
(per prop. 47. part. 2.) ad mentis humanae essentiam , adaequa- 
Um habere cognitionem aeternae et infinitae essentiae Dei. 

PROPOS. XXXVII. Bonum, quod unusquisque, qui 
sectatur virtutem, sibi appetit, reliquis bomioibus 
etiam cupiet, et eo magis, quo maiorem Dei ha- 
buerit cognitionem. 

Dkm osstr. Homines quatenus ex ductu rationis vivunt, sunt 
bomini uUlissimi (per coroll. 1 . prop. 35. huius) ; atque adeo (per 
prop. 19. huius) ex ductu rationis conabimur necessario efficere, 
nt homines ex ductu rationis vivant. Atbonum, quod unusquis- 
que, qui ex rationis dictamine vivit, hoc est (per prop. 24. huius) 
qni virtutem sectatur, sibi appetit, est intelligere (perprop. 26. 
hnius). Ergobonum, quod unusquisque, qui virtutem sectatur, 
sibi appetit , reliquis hominibus etiam cupiet. Deinde cupiditas, 
qoatenus ad mentem refertur, est ipsa mentis essentia (per 1. 
affect. defin.) ; mentis autem essentia in cognitione consistit (per 
prop. 11. part. 2.) qoae Dei cognitionem involvit (per prop. 47. 
part. 2.) , et sine qua (per prop. 15. part. 1 .) nec esse nec condpi 
potest. Adeoque quo mentis essentia maiorem Dei cognitionem 
Snvolvit, eo cupiditas, qua is, qui virtutem sectatur, borium, 
qnod sibi appetit, alteri cupit, etiam maior erit; q. e. d. 

Alitbr. Bonum, quod homo sibi appetit et amat, constan- 
tras amabit, si viderit, alios idem amare (per prop. 31. part. 3.). 
Atqne adeo (per coroll. eiusdem prop.) conabitur , ut reliqni idem 
ament. Et quia hoc bonum (per prop. praec.) omnibu» commuut 

23* 



*Tr 



SM 



Cttj eOMM) IHNI £MMMMj pOMJUflt £ MMMMTf^N 

ntfMMMl) Ot Offl ffl ffl J eedfflJI afflJMJBOOl, «I (perffOp. JT. MMt.1) 

•OMMjb, qM»MKko«o«Mgb#MMMr; f.e.4. 
0GHOL. L Qoiexeek 



mjH, MktoedSososeat, mmmNmm) im, 

qoe pfOptMUfMMMMMMJOtMM^MI 

cootra ei ipsorani Ingeofo «fvont. B Op m b 
ojMjdhoMAM»eiMlegtti M> pel >at t ■ 

UDtOM dOt pMJSlt MJMJ C U Mf lW , OJOC ft, «t MJjl 

•fbioooeoMJient, etdeMtMdestel, wjumafflmat, 
deot, UfflnjMtcftedL At Mjj ro ii qao o CM Mtut i MjjoMj 
impetu, sedhumaoiter et benigM agit et silrf mente maxime 
stat. Porro quicquid copinras et agimus, coius coosa sunras, 
quateoos Dei habemus ideam , sive quateuus Deum eognosdmus, 
ad religiooem refero. Cupiditatem autem beoe faciendi, quM 
ex eo iogeneratur, quod ex rationis ductu vivimos, pietatem 
voco. Cuplditatem deinde, qua homo, qui ex ductu rationis vivit, 
feoetur, otreliquossibiamicfUa ioogat, hooestatem toco, et 
M hooestnm, quod homfnes, qui ex duetu retfonis vivunt, 
budant, et id eootra turpe, quod eoociliandae amieitiae repugoat 
Praeter haec emfatis etiam quaenam sint fundameota ostendi. W- 
ferentia deinde ioter veram lirtutem et impoteotiam faefle ex sopn 
dictispercipitur: nempeq^odvert TirtusBihflalindsit, qaamex 
selo ratioois docto vivere ; atque adeo impoteotia io hoc selo eoa- 
slstit, quod hemo a rebus , quae extra ipsum sunt, ducfi sepaua- 
tur et ab iis ad ea agendum determinetur , qooe rerum externaroM 
'eommuniseonstitatio, non-eatem ee, quae Ipsa ipsiustiataraM 
se seta eonsfderate postolat. Atque baeciBasunt, quaerasehe- 
'lio proposfnonis 18. buius partis demonstrare pronrisi , ex qulb a s 
•tfpparettegem flkm deoon mactandis bratisroagis vana superstt- 
■tfone et rauliebri mfserioordia , quam saua ratiooe randatamesse. 
Docet qufdem ratio nostram utlfe quaerendi necessitudmem eoM 
Jioraraibus iungere; sed ooo eum brotis aut rebos, quarum na- 
tura u oatura humaoa est divcrsa, sed idemiUB, quddfUatnnoi 
'habeot, nos fn ea habere. lmo quia umrecurasque ios ttrtote eeu 
poteatia uniuscuiusque deQnitur, longe mahis honiinee in bruta, 



pajw rr. 357 

goaea haeemhootfBeeioshabeot. Neo tomen nego bralt seotire: 
sedloecp, qood propterea noa liceei nostrac otilitati coQsolere el 
iicdcai ad Mbitom qti, eademque traetare, proat nobis magis cod- 
veait; q^aaauloqoideae aobiscam natnra non cooveniont ei eorum 
incctns ab aJectibos homanis sunt natara diversi. Yide schol. 
prcf> 57- part» 3. Soperest, ut eipiicem, qoid iostom, qoid m- 
ieotam, qoid peeoatam et qoid denique meritum siL Seddehis 
ride aecj. schotinm. # 

8CHOL. IL. In appendice partis primae eiplicare promiai, 
ao4duasetiitaj>eriam, qoid meritnm et peccatum , quidinstum 
ei jaamctnm sit. Laodem et vitnperinm qnod aitinet, in 
icbolio propoaib'oais 29. partis 3. expticoi ; de reliqnis antem hic 
iaaa erit diceadi locos. 8ed prius panca de statu bominis na- 
totali ei civili dicendasont. 

onosqoisqoc sommo natorae iure, et conseqocnter 
natorae iorc unosqoisqoe ea agit , qoae ex soae natnrae 
nccicasitnte sequontor ; atqoe adeo summo naturae iore unusquis- 
qne iodicat, qoid bonum, quid malum sit, soaeqne utititati ex 
soc ingenio consolit (vide prop. 19. et 20. hoios) , seseqoe vindi- 
cat (vide coroil. 2. prop. 40. part. 3.), et id qood amat conservare, 
el id qood odio habet destroere conator (vide prop. 28. part. 3.). 
Qood si bomioes ex ducto rationis viverent, potiretor unusquis- 
qmt (pcr cerolL 1. prop. 35. bujns) boc suo iure absqoe ulio alte- 
riojc daaeao. Sed qoia affeeMbos sunt obnoxii (per coroll. prop. 4 . 
boiss), qoi potentiam seo virtutem bomanam longe snperant (per 
prap. a. hoios) , ideo saepe diversi trahuntor (per prop. 33. buios) 
atajoe sibi iovicem sont contrarii (per prop. 34. hoius), motoo 
aoaiiio indigent (per schol. prop. 35. huios). Utigitarho- 
coacorditer vivere et sibi auxitio esse possint , necesse est, 
oft iore soa eaturali cedant et se invicem seouros reddant, se nihil 
actnros , quod possit in alterius damnum cedere. Qua autem ra- 
oooe hoc fieri possit , ut scilicet homines , qui affectibus necessa- 
Ha sonl obnoiii (per coroll. prop. 4. huius) atqne inconstantes et 
varii (perprop. 33. hoios), possint se invicem securos reddere et 
fldem tnvicem habere, patet ex propositione 7. huius partis et pro- 
39. paros 3. : nempe quod nuUus affectus coSrceri pot- 

, nisl anVcto fbrtiore et contrario dketoA cotrcendo , ei (juod 



, £,.. 



. I 



S58 



unusquisque ab inferendo dtmno abstinet tSmore miiortedaamL 
Hacigiturlege soeietas firmaripoterit, si modo ipsa aibi Tsndt- 
cet ius, quod unusquisque habet, seee Tindieandi ei de bonoet 
malo iudieandi ; quaeque adeo potestatem habeat eommqnom rt- 
vendi rationem praescribendi, legesqne ferendi, easque non ra- 
tione, quae affectns eoSrcere nequit (per sebol. prop. 17. niritts), 
sed minis firmandi. Haec autem societas legibus et potesUte ssss 
consemndi firmata civitas appellatur, e| qui ipsius iure defefi- 
duntur cives. Ex quibus facile intelligimus , nibil in statnta- 
turali dari, quod ex omnium consensn bonnm aut malom st, 
quandoquidem unusquisque, qni in statuestnaturali, soaetan* 
tummodo ntilitati consuiit, et ex suo ingenio, et quatenus soae nn- 
litatis tantum babet rationem , quid bonum quidve mahim feit, de- 
cernit, et nemini nisi sibi soli obtemperare lege ulla tcnetur; at- 
que adeo in statu naturali peccatum concipi nequit : at quidem in 
statu civili, ubi et communi consensu decernitur, quid bonum 
quidve malum sit , et unusquisque civitati obtemperare tenetur. 
Estitaque peccatum nihilaliud, quam inobedientia , quaepro- 
pterea solo civitatis iure punitur; et contra obedientia civi meri- 
tum ducilur , quia eo ipso dignus iudicatur, qui civitatis commo- 
dis gaudeat. Deinde in statu naturali nemo ex communi consensu 
alicuiusreiestdominus, nec in natura aliquid datur , quodpossit 
dici huius hominis esse et non illius ; sed omnia omnium sunt , ae 
proinde in statu naturali nulla potest concipi voluntas unicufqoe 
suum tribuendi , aut alicui id , quod eius sit, eripiendi , hoc est, 
in statu naturali nihil fit, quod iustum aut iniustnm possit 
dici : at quidem in statu civili, ubi ex communi consensu decerni- 
tur, quid huius quidve illius sit. Ex quibus apparet , iustumet 
iniustum , peccatum et meritum notiones esse extrinsecas , non 
autem attributa, quae menlis naluram explicent. Sed de bis 
satis. 

PROPOS. XXXVIH. Id quod corpus humanum ita 
disponit, ut pluribus roodis possit affici, vel quod 
idem aptum reddit ad corpora exteroa pluribus 
modis aiBciendum, homint est utile; et eo utilhis» 



imrn iv. 359 

qao corpus ab eo aptius redditur, ut pluribus mo- 
dis afficiatur, abaqae corpora afBclat: et contra id 
noziam est, quod corpus ad haec minus aptum 
reddit 

Demokstr. Qqo eorpus ad haec aptius reddilur, eo mena 
apuorad percipieodum redditur (perprop. 14.part2.); adeoque 
Id quod corpus hac ralione disponit aptumque ad haec reddit , est 
necessario bonum seu utile (per prop. 26. et 27. huius) , et eo uti- 
tius, quo eorpus ad haec aptius potest reddere, et contra (per 
eandem prop. 14. part. 2. inversam et prop. 26. et 27. huius) 
noiium , si corpus ad haec minus aptum reddat; q. e. d. 

PROPOS. XXXIX. Quae efficiunt, ut motus et quie- 
tis ratio, quam corporis humani partes ad invicem 
habeot, conservetur, bona sunt; et ea contra roala, 
quae elficiunt, ut corporis humani partes aiiam ad 
inricem motus et quietis habeant rationem. 

Dbmonstr. Corpus humanum indiget , ut conservetur, plu- 
rimis aliis corporibus (per postul. 4. part. 2.). At id, quod for- 
mam aumani corporis constituit , in hoc consistit, quod eius par- 
tes motus suos certa quadam ratione sibi invicem communicent 
(per defin. ante lemma 4. quam vide post prop. 13. part. 2.). Ergo 
quae efficiunt, ut motus et quietis ratio, quam corporis huinani 
partes ad invicem habent, conservetur, eadem humani corporis 
formam conservant , et consequenter efficiunt (per poslul. 3. et 6. 
part. 2.) ut corpus humanum multis modis affici , et ut idem cor- 
pora externa multis modis afficere possit; adeoque (per prop. 
praec.)bona sunt. Deinde quae efficiunt, ut corporis huraani partes 
aliam motus et quietis rationem obtineant, eadem (per eandem 
defin. part.2.) efficiunt, ut corpus humanum aliam formam induat, 
hoc est (ut per se notum , et iu fine praefationis huius partis mo- 
nuimus) ut corpus humanum destrualur, et consequenter ut 
omnino ineptum reddatur, ne possit pluribus modis affici, ac 
ptoinde (per prop. praec.) mala sunt; q. e. d. 



S6Q 



SGHOL. Qnintum haea meftft ehoesa vel 
in quinta parte explkabitur. Sed hic aotandnii, qpod; c orpsi 
tom mortem oblre fatelligam , qnando eius partes ita dis p opwn sr , 
ut aliam motus et quietfo rationem ad invtcem bbaneatf.. Kaai 
negare non audeo corpus hnmanom retenta >«ngnini» ^f^hfi^ 
et aliis , propter qnae corpns vtvere existimatuc, noaan nihllsfi 
nns in aliam naturam a sna prorsus diversam mulacL MsmnnDa 
ratio me cogit, ut statoam corpus non mori». nisi mutetv ia 
cadaYer; qrinipsaexperientiaaliudsuaderevidWr. Fltnasaaat 
aliquando , ut homo-tales patlatur mutaiionee, ot noo. frcfle ena» 
demillumessedixerim, utdeqnodamHisnanonoSta-] 
divi , qui morbo correptus ftterat et quamvis ex eo. 
mansit tamen praeteritae suae vitae tam oblitus , ut fabulas ettra- 
goedias, quas fecerat, suas non crediderH esse, et sane nrorit» 
fante adulto haberi potuisset, si vernaculae etiam linguae fiiisset 
oblitus. Et si hoc incredSbile Yidetur, quid de infantibus dice- 
mus, quorum naturam homo provectae aetatis a sua tsndiver- 
sam esse credit, ut persuaderi non posset, se unquasn infantem 
fuisse , uisi ex aliis de se eonaecturam faceret? Sed na superstitio- 
sis materiam suppeditem movendi novas quaestiones , malo baee 
in medio relinquere. 

PROPOS. XL. Quae ad hominuni communeni aocie- 
tatem conducunt, sive quae efficiunt, ut honrines 
concorditer vivant, utilia mmt, et illa contra mala, 
quae discordiam in civitatem inducunt 

DsifoasTft. Nam quaeefflciunt, ut homines concorditer vi- 
vant, simul effichmt, ut ex ductu rationis vivant (per prop. 35. 
huhis) , atque adeo (per prop. 26. et 27. huius) bona sunt , et (jper 
eandem rationem) illa contra mala sunt, quae discordias cond- 
tant; q. e. d. 

PROPOS. XLI. Laetitia directe mala non e*t, sed 
bona; tristitra autem contra directe est mala. 

Dbmonstr. Laetitia (per prop. 11. part. 3. cum eiusdtm 



. ano corporis ayndi polantit aqgjttar Tti&astr» 
ititatcm ctntra etl aflectus* quo cotporia aneadfc pe- 
mjtur fel tterectnr; tdeoqat (per prop. 3&. aojiis> 
icte bona est ete. ; o>e. d. 

Bi. XLIL Hilaritas excessum kabere aajqajt, 
semper bona est, et cootra roelanchoJia* sem- 



uraa. ffiltritta (ride dns defin. in schek arop . 14. 
atJaetitia, quae, qnaienst adeorpua refertor, in.heo 
tjaod eorporit eauiet ptrttt pariler tint afletiae, ket 
op. li. part. 3.) qood eorpom aneadi ptttalia angator 
' v ita ut omnet tiot partet tandem ad mvictm mataa et 
fionem obimeaat; atqoe adeo (perprtp. 3fi»anius) bi- 
iper est boaa, nec escetsem babere pttetL At me- 
[eains etiam defin. vide in eodemtchol. prop. II. pert. 
ititia, quae, qnatenas ad corpat reftrtnr, mkotooo- 
id corporis agendi potentia absolnte minnitor ?ei co«r- 
loqne (per prop. 38. hnias) semper est male ; q>e.d. 

B. XLDI. Titillatio exceesum habore potest 
amla eese; dolor antem eateons poteat eaae 
us, qnateiras titillatfo seu laetftia est mala. 

mts. TUillatio est lattitia, qoae, qaateaaa ad cor- 
ar, in boc coosistit, qnod nna tei aJUquot eiaa partes 
ais afficiontor (vide eioa defin. in scaol. prop. 11. 
aaint afleclus potentia tanta esse potast, nt reliquaa cor- 
aaa saperet (per prop. 6. boius), eiqae pertmadltr ad- 
tfqne adeo impediat, qno minus corpus aptnm sit, ut 
ilns modis afficiatur; adeoque (per prop. 38. bnius) 
petest. Deinde dolor , qoi cootra tristitia est, in se solo 
ae noa potett esse boaos (per prop. 41 . huius-). Verum 
jla tt iacrementum defioitur potentia cansaa esltfnat 
aaomparata (pet prop. 5. buios) , possumos erae bniat 
iflnitos Yirium coaciptrt aradat et modos (per fiBtf* a» 



&? 



36S 



huius); atque adeo eundem talem coselpere, cjul HttHsttiossi 
possit coercere, ut excessum nonhabeat, etes*eoo*(perprss*ai 
partem prop. hoius) effieere , ne corpos minos aptom 
proinde eatenus erit bonus ; q. c. d. 

PROPOS. XLIV. Amor et cupiditas 
bere possont 

Dbmomstr. Amor eat laetitia (per defin. 6. afleet.) 
tante idea caosae eiternae. Tltillatio igitur (per schoL prep* 11. 
part. 3.) concomitante idea causae externae amor est; atqne aisi 
amor (per prop. praee.) excessnm habere potest. Deftads capsi- 
tas eo est maior , qno affectus, ex qno oritur, msior est (per psss, 
37. part. 3.). Quare ut affectus (per prop. 6. huius) reliquas he- 
minis actiones superare potest, sic etiam cupiditas, quaeexeo- 
dem affectu oritur , reliquas cupiditates superare , ac proinde eos- 
dem excessum habere poterit, quem in praecedenti propositiooft 
titillalionem habere ostendimus ; q. e. d. 

SCHOL. Hilaritas, quam bonam esse dixi, eoncipiturlad- 
lius, quam observatur. Namaffectus, quibus quotidie conflieti- 
mur, referuntur plerumque ad aliquam corporis partem, qsst 
prae reliquis afficitur, ac proinde affectus ut plurimum excesess) 
habent, et mentem in sola unius obiecti coDtemplatione ita denV 
nent, ut de aliis cogitare oequeat; et quamvis homines pluribts 
affectibus obnoxii sint, atque adeo rari reperiantur, qui semser 
uno eodemque affectu conflicteotur, non desuot tamen, quibtf 
unus idemque affectus pertinaciler adhaereat. Videmus enbi 
homines aliquando ab uno obiecto ita affici , ut, quamvis praesssi 
non sit, ipsum tameo coram habere credant, quod qusndo honssi 
non dormienti accidit, eundem delirare dicimus vel insanire; sst 
minus insaoire creduntur , qui amore ardeot , quique noctea sV 
que dies solara amasiam vel meretricem somniant, quia risss) 
motere solent. At quum avarus de nulla alia re , qusm de mot 
vei de nummis cogitet, et ambitiosus de gloria ete., bi noo ert* 
duntur delirare , quia molesti solent esse et odio digni ssstusas* 
tnr. Sed revera avaritia, ambitio, libido etc. delirii spedes snot, 
quamvis inter morboa non numerentur. 



pabs tv. 363 

lOPOS. XLV. Odium Diraquam potest esee bonum. 

Dkmonstr. Hominem, quem odimus, destruere conamar 
rprop. 39. part. 3.), hoc est (perprop. 37. huius) aliquid co- 
Dur, quod malum est. Ergo etc. ; q. e. d. 

SCHOL. I. Nota , me hic et io seqq. per odium illud Uotum 
sIHgere, quod est erga homines. 

COROLL. I. Iovidia, irrisio, contemptus, ira, viodictaet 
quf affectus , qui ad odium referuntur vel ex eodem oriuntur, 
li sunt, quod etiam ex prop. 39. part. 3. et prop. 37. huius 
et. 

COROLL. II. Quicquid ex eo, quod odio affecti sumus, ap- 
tmus, turpe, et in civitate iniustum est. Quod etiam patet ex 
p. 39. part. 3., et ex defin. turpis et iniusti, quas vide in schol. 
p. 37. buius. 

SCHOL. II. Inter irrisionem (quam in 1. coroll. malam 
B dixi) ef risum magnam agnosco differentiam. Nam risos, 
et iocus , mera est laetitia ; adeoque , modo excessum non ha- 
ii v per se bonus est (per prop. 41. huius). Nihil profecto nisi 
rm et tristis superstitio delectari prohibet. Nam qui magis decet 
lemct sitim exslinguere , quam melancholiam expellere? Mea 
aeestratio et sic animum induxi meum. Nullum numen, nec 
nsmsiinvidus, mea impotentia et incommododelectatur, nec 
Eiis lacrimas , singultus , metum et alia huiusmodi , quae animi 
gotentis sunt signa , virtuti ducit; sedcontra, quo maiori lae- 
I afficimur, eo ad maiorem perfectionem transimus, hoc est, 
nos magis de natura divina participare necesse est. Rebus ita- 
i uti et iis, quantum fleri potest, delectari (non quidem ad 
nemm usque, nam hoc delectari non est) viri est sapientis. Yiri, 
[uam, sapientis est, moderato et suavi cibo et potu se reGcere 
■eereare, ut et odoribus , plantarumvirentiumamoenitate, or- 
u, musica, ludis exercitatoriis , theatris et aliis huiusmodi, 
(bus uousquisque absque ullo alterius damoo uti potest. Cor- 
i namque humanum ex plurimis diversae naturae partibus com- 
aftur , quae continuo novo alimento iodigent et vario , ut totum 
rpus ftd omnia , quae ex ipsius natura sequi possunt , aeque 
um sit , et coosequenter ut meos eluun aeque apta sit adplunL 



- \ 



364 

simul intelligeuduaK HociUyw *hwdt twtitmmp^t CBjansmicJsi 
prindpiis et cum communi praxi optime cocnrcoit; quajeeiomet 
ailia, haee viveodt ratio optima est et omnuws Btodlt cosbbmc- 
danda, necopusest, deJusdarius, neque profbdns.aQere. 

FROPOS. XLVF. Qai ex dacta raifonia vi^ cjbbb- 
tum poteet, conaiur alterius in Ipsnm odiqm^ bam, 
contemtum afc auoie coafea ofoe gt^mvositest. 
compentjare. 

Dkmonstr. Omaeft odii aflectuc mali aunt (per ceatQ» 1. 
pracc. prop.) ; adeoque qui ex ductu rationfe vtrtt, qoajitnm fOtacV 
conabitur efficere, nc odii affectibns cooflictetur (per psep. II. 
huius), et consequeoter (per prop. 37. huius) cooabitur, ne etiam 
alius eosdem patiatur affectus. At odiom odia reciproco aufetnr 
et amore contra exstiogui potest (per prop. 43. part. 3.), itaut 
odium io amorem traoseat (per prop. 44. jpart. 3.). Ergo quiei 
ductu ratioois vivit , alterius odium etc. amore contra compensare 
cooabitur , hoc est, generositate (cuhis defin. vide in schol, prop. 
59. part. 3.) ; q. e. d. 

SCHOL. Qui ioiurias reciproco odio viodicare vult, miseit 
profecto viviL At qui contra studet odium amore expugnaae, iUe 
aane laetus et seeure pugnat; aeque faciie uni homini ac phuto 
resistit, et fortuoae auxilio quam minime indiget. Quos tjrc 
vincit, ti laeti eedunt , nonquidemexdefectu, sed ex iaevesaeat» 
virium. Quae omnia adeo ciare ex solis amoris et inteileetus oV 
finitionihus sequunlur, ut opus non sit eadem sigiUatim dtmctr 
atraie. 

PROPOS. XLVII. Spei et metus affectoe non pcc- 
sunt esse per se boni. 



Dbmohstb. Spei et metus affectus sine triatitia bob 
Ncm metns est (per 13» aflect. defin.) tristitia, et spea (vifoesBtV 
cafttonem 12. et 13. aftect. defin.) nen datnr sioe mccu. Ac 
pmiade (pcr prop. 41. hoiua) hi aflectus non pocsunt easc pcr ft 



j 



*ARS IT. S$5 

toui , sed tantum quatenus laetitiae eieessos eoBreere possunt 
(per prop. 43. buius) ; q. e. 4. 

8CHOL. Hucaccedit, quod bi aflectos cognitfonis defectum 
et mentis impotentiam indicant; et hac de causa etiam securitas, 
desperatio, gaudium et conscientiae morsus anhni impotentis 
Mntsigna. Nam quamvis securitas et gaudium aflectus sintlae- 
tftiae, tristitiam tamen eosdem praecessisse supponunt, nempe 
»em et metum. Quo itaque magis ex ductu rationis vivere cona- 
tnur, eomagisaspe minus pendere et metu nosmet liberare, et 
Ibrtunae, quantum possumus, imperare conamur, nostrasqne 
iciiones certo rationis consQio dirigere. 

PROPOS. XLVHI. Affectus existimationis et despe- 
ctus semper mali sunt. 

DKicmm. Hi enim affectus (per 21. et 22. affect. defin.) 
li gepagnant; adeoque {per prop. 26. et. 27. buius) mali 
; q. e. d. 



PROPOS. XLIX. Existimatio facile hominem, qui 
«xistiinatur, superbum *eddit. 

Dkmohstr. Bi videmus , aliquem de nobis plus iusto prae 
stntire, (acile gloriabimur (per schol. prop. 41.parl. 3.) 

Jaetifia afficiemur (per 30. affect. defia.) , et id boni , quod de 
lobifttpraedicari audimus, facile credemus (per prop. 25. part. 3.). 
Llqne adeo de nobis prae amore nostri plus iusto senliraus, hoc 
sst (per defin. 28. anect.) facile superbiemus; q. e. d. 

PBOPOS. L. Commiseratio in "homine, qui ex ductu 
ratfeMS vivit, per «e mala et inutilis est. 

Dkmowtr. Commiseratio enira (per T8. <aftect. defin.) tristi- 
ia est, ac proinde (perprop. 41. lratas) per se mala. Bonnm 
mtem, quod ei ea seqoitnr, quod sefHcet fcominem, evtas nos 
flriseret, anrtseria liberare conamnr (per eoroU. 8. prop. 27. part. 
11), ei *oh> rationis dictamtae focere eupmras (per prop. 37. 
i) v nec rAA ex sob ratlonis dJctanrJjie aliqvid, qa*4>t*jfco 



866 



scimus boDom esse , agere possumus (jper prop. 37« huias). If- 
que adeo commiseratio in homine , qoi ex duetu ratioais vhtt, per 
se maia est et inutilis; q. e. d. 

COROLL. Hinc sequitnr , quod homo , qm* ex dirtwri— it- 
tionisvivit, conatur quantum potest efficere, ne 
ttngatur. 

8CHOL. Qui recte novit , omnia ex naturae divinae : 
tate sequi et secundum aeternas naturae leges etregulas fieri, li 
sane nihil reperiet, quod odio, risu aut contemptu di guua i sit, 
nec cuiusquam miserebitur ; sed quantum humana fart Ylrtas, es- 
nabitur bene agere, ut aiunt, et laetari. Hue aceedit, quodli, 
qui commiserationis affeetu faciie tangitur et alterius nrfseria wl 
lacrimis movetur, saepe aliquid agit, cuius postea ipran 
tam quia ex affectu nihil agimus , quod certo scimus bonum 
quam quia facile falsis lacrimis decipimur. Atque hie exprestt 
loquor de homine , qui ex ductu rationis vivit. Nam qui nec n- 
tione, nec commiseratione movetur, ut aliis auxiiio sit, isreet* 
inhumanus appellatur; nam (perprop. 27. part. 3.) homini dW- 
milis esse videtur. 

PROPOS. LI. Favor rationi non repugnat, sed coi 
eadem convenire et ab eadem oriri potest 



Dkmonstr. Est enim favor amor erga illum, quialteri 
fecit (per 19. affect. defin.). Atque adeo ad mentem referri potaA 
quatenus haec agere dicitur (per prop. 59. part. 3.), hoe est(ptf 
prop. 3. part. 3.) quatenus intelligit; ac proinde cum rationeeea* 
venit etc. ; q. e. d. 

Alitbr. Qui ex ductu rationis vivit, bonum, quodsibitp- 
petit, alteri etiam cupit (per prop. 37. huius). Quare ex *« 
quod ipse aliquem videt alteri benefacere , ipsius benefacieodi ee- |b 
natus iuvatur, hoc est (per prop. il. part. 3.) laetabitur, idq* 
(ex hypothesi) concomitante idea illius, qui alteri benefecit; * 
proinde (per 19. affect defin.) ei favet; q. e. d. 

SCHOL. Indignatio, prout ipsa a nobis definitur (Tidejtf* 
affect. defin.), est necessario maia (per prop. 45. huhn). 8ed *- 
tandum, quod quando summa potestas desiderio, quo tenetar, 



pars rr. 867 

totandae paas etrem punit, qui alteri iniuriam fecit, eandem civi 
indignarf non dieo, qnia non odio percita ad perdendum civem, 
sed pietate mota eondem pnnit. 

FROPOS. LII. Acquiescentia in se ipso ex ratione 
oriri potest, et ea sola acquiescentia, quae ex ra- 
tione oritur, suroma est quae potest dari.. 

Dkmohstr. Acqniescentia in se ipso est laetitia orta ex eo, 
qnod homo se ipsum snamqne agendi potentiam contemplatur 
(per 25. affect. defin.). At vera hominis agendi potentia seu virtus 
att ipsa ratio (per prop. 3. part. 3.) , quam homo clare et distincte 
contemplatar (per prop. 40. et 43. part. 2.). Ergo acquiescentia 
in se ipso ex ratione oritur. Deinde nihil homo , dum se ipsum 
eontemplatnr, clare et distincte sive adaequate percipit, nisi ea 
quae ex ipsius agendi potentia sequuntur (per defin. 2. part. 3.), 
fcoe est (per prop. 3. part. 3.) , quae ex ipsius intelligendi potentia 
aequuntur. Adeoque ex sola hac contemplalione summa , quae 
dari potest, acquiescentia oritur ; q. e. d. 

SCHOL. Est revera acquiescentia in se ipso summum, quod 
sperare possumus. Nam (ut prop. 25. huius ostendimus) nemo 
suum esse alicuius finis causa conservare conatur: et quia haec 
aeqaiescentia magis magisque fovetur et corroboratur iaudibus 
(percoroll. prop. 53. part. 3.), et contra (per coroll. 1. prop. 55. 
part. 3.) vituperio magis magisque turbatur , ideo gloria maxime 
dueimur et vitam cum probro vix ferre possumus. 

PROPOS. LIII. Humilitas virtu.s non est, sive ex 

ratione non oritur. 

DnconaTR. Humilitas est tristitia , quaeex eo oritur, quod 
homo suam impotentiam contemplatur (per 26. affect. defin.). 
Qnatenus autem homo se ipsum vera ratione cognoscit, eatenus 
soam essentiam intelligere supponitur , hoc est (per prop. 7. part. 
3.) snam potentiam. Quare si homo , dum se ipsum contempla- 
tar, aliquam suam impotentiam percipit , id non ex eo est , quod 
s« mteDigit, sed (ut prop. 55. part. 3. ostendimus) ex eo, quod 
agendl potentia coBrcetor. Qaod s/ supponamut, homV- 



BcmTqMlmpo ttntfrt» oej i dpeteiOtico, mmi rihpslrii te ye— jsj 
intelfcgk, ornjn ceprislene nn agensl rpoteaffcui aUtaalMfc, 
tam nlhil aiiud concipimus, qnam qMod hmmmtipmtmdllHBlB 
intelligit (per prop. 26. huius), qnod ipsios agendi potentU imnr. 
Quave kumffltasTOuJristitU, qowexaoarltar, 'tjimdilsiatfcsMB 
impotentUm contempUlar, <oon et xrera oontwplrtiof i*M n- 
tione oritnr, necvirtns, sed j>assio est; q.e.d. 

PROPOS. UV.. Poeoiteetia virtu* aoo *rt 9 «hra «t 
aatiraeiooa «rifot, oed ss, sjiiem ftnti pnsinHnt M$ 
mtser 'Bvii lmpejveiis vist. 

Dbmohstr. Hnlns prima pars demonstratar, ut prtcotC 
propositio. Secunda auiem ex sola huius affectns definlUone (vldi 
27. afiect. defin.) patet. Nam primo prava cnpiditate, dein tri- 
stitia vinci se patitur. 

SCHOL. Quia homines raro ei dicUmme rationis vivunt, ideo 
hi duo affectus, nempe humilitas et poenitentia, etpraeter hos spet 
et metus plus utilitatis, quam damni afferunt ; atque adeo quando- 
quidem peccandum est, in istam partem potius peccandnm. Ham 
si homines animo impotentes aeque omnes snperhirent, nulliusrei 
ipsos puderet, nec ipsi quicquam metuerent, quo vincnlis coo- 
iungi constringique possent. Terret vulgus, nisimetaat. Quart 
non mirum , quod prophetae , qui non paucoram , sed commooi 
utQitati consuluerunt , tantopere hnmflitatem, poenitentiam. et 
reverentiam commendaverint. Et revera qui hisce affeclibus suot 
obnoxii, multo facilius, quam alii duci possont, ut Undem ei 
ductu rationis vivant, hoc est, ut liberi sint et beotorom titt 
fruantur. 

PROPOS. LV. Maxiraa superbia vel abiectio est 
raaxima sui tgnorantia. 
Dbmonbtr. Palete* defin. J6. et 29. adfeoL 

PROPOS. LVI. Maxima superbia vel abiectio max* 

mara aoimi impotcDtiam indicat 

Dkmomstr. Primnm virtuiis randajtensoni est «mob cen 
caamrran (per coroil. prop.^M), 4dque ex-4a«tsi ratiomii 



pabs iv. 36 9 

(per prop. 24. huius). Qui igitur se ipsum ignorat , omniumrir- 
UUum fundamentum, et consequenter omoes virtutes ignorat. 
Demde ei Tirtute agere oihil aliud est, quam ex ductu rationis 
(per prop. 24. huius), et qui ex ductu rationis agit, sclre 
debet se ex ductu ratioois agere (per prop. 43. part.2.). 
Qui itaque se ipsum , et coosequeotcr (ut iamiam ostendimus) 
oatnes virtute* maxime igoorat , is minime ex virtute agit, hoc est 
(ut ex defin. 8. huius palet) maxime animo est impotens; atque 
adeo (per prop. praec.) maxima superbia vel abiectio maximam 
animi impotentiam indicat ; q. e. d. 

COROLL. Hinc clarissime sequitur, superbos et abiectos 
maiime affectibus esse obnoxios. 

8CHOL. Abiectio tamen facilius corrigi potest, quam super- 
bia , quandoquidem haec laetitiae , iila> autem tristitiae est affe- 
ctus; adque adeo (per prop. 18. huius) hac illa fortior est. 

PROPOS. LVII. Superbus parasitorum seu adulato- 
ram praesentiam amat, generosorum autem odit. 

Dsmonstr. Superbia est laetitia orta ex eo, quod homo de 
aeplusiusto sentit (per defin. 28. et 6. affect.) , quam opinionem 
homo superbus, quantum potcst, fovere conabitur (vide schol. 
prop. 13. part. 3.). Adeoque parasitorum vel adulatorum (horum 
definitiones omisi, quia nimis noti sunt) praesentiam amabunt, 
etgenerosorum, qui de ipsis, ut par est, sentiunt, fugient; q.e.d. 

SCHOL. ISimis longum foret, hic omnia superbiae mala enu- 
merare , quandoquidem omnibus aflectibus obnoxii sunl superbi, 
sed nullis minus, quam affeetibus amoris etmisericordiae. Sed 
hic minime tacendum est, quod ille etiam superbus vocetur, qui 
de reliquis minus iusto scntit, atque adeo hoc sensu supcrbia de- 
finiendaest, quod sit laelitia orta ex falsa opinione, quod homo 
ae supra reJiquos esse putat. Et abiectio huic superbiae contraria 
definienda esset tristitia orta cx falsa opinione, quod homo se infra 
reUquos esse credit. At hoc posito facile concipimus , superbum 
aeeessario esse invidum (vide schol. prop. 55. part. 3.) et eos ma- 
xime odio habere, qui maxime ob virtutes laudantur, nec faciie 
etram odium amore autbeneficio vinci (vide schol. prop. 41. purU 

Sfhtota [. 24 



370 fiTMCES 

3.), i'( eoram tanlumtnodo pMesemin «hrlcclnii, qui anlmo (ios 

invpolenli r.-nt geranl el ei stulto tnsenunt laciunl. A.bi*ru ■ 

qnanms stipn-biaesil conlraris, esl tunee abicrtns superbo j*n- 
kfmus. Nam quaiidoquidem eins trislitia M eo orilur, qood smei 
itupotpntium ei Miorum polentia seuiirillte iudieal, lciabiWrcrp 
ciuslrislilia, hocest, lactBbitur, sieiusimainnatioiu «liMrtsii- 
tlisconlemplandisoccupclur, uiideillud proverbium nalurn: Sn- 
famrn tniterii mciot tiabulttetmaforum; t\ coiilra *o tuagisMi- 
tristabltur, quoscma^siolrsreliquoscsseecedideril. 1'ndefi. 
ui niilli magia iid imidinm sini proni, qunm abiccti, et nt I» 
m.iiimc hoiriinum facla observare eonenlur ad carpendum tnapis, 
quom ad endcm corrigendum, ct ut landetn solam abrectiom 
laudent eaque glorlentur, sed ita, nl lamen abiecli videafllur. 
Alque haec ci boc alTerluJam necessario "qimnlur, quoiti ei aa- 
tura Irianguli , quod eins ires angtili aequalra sint duobis rtctH; 
eliamdiii mc hos el siinitrs allociu* malos vocore , quateuus *d 
solam uuiiianam ulilitalem atlendo. Sed nalurac leges commi- 
nem nalurae ordineiu, cuius homo pars csl, rcspiciunl; quodhtc 
in Iransilu moncre volui , nc quis pularel mc liic homiuuui lilia el 
absurda facia narrare , non antem reruin naluram el ntoprtelil» 
dcmonstrarc voluisse. Nam , nl in praefatione partis tertiae «Sri. 
huroauos aneciiis eornmquc propririntes pcrinde cousidero, « 
reliqua naiuralia. Et sane humani aHecius, si nou humaaafa, 
nnlurnc sallem polentinm etartificium non minus indicani, a«M 
mullaalia, qaae admiramur qnonmiqui" conlemplntiotie delKta- 
mur. Sed pergo de sffer ribirs ea nolare , quae hominibus utfliU- 
temndferunl, iclquaeiisdom damnum inferunl. 

PROPOS. LVIH. Gloria rationi non repugnat, ised ab 
ea orii i jvotest. 

Himiishb. PaleteiSO. affiect. defin.el c» delintlionc hone-Ji, 
quarn vidcinschol. I. prop. 37. huiusparlis. 

SCHOL. Vana qme dicilnr ginria esl acqiriesccnlia tu le Ipw, 
•nae soln vulgi opitnooe fovclnr , raqur ressaMe cessat tptt •*- 
quteceniia, hoc e«l (per schol. prop. 52. huiut) gumtrrum ' 
Mhd, quodunusqtrisque amat. Undcfil, ut, qui «ilgi opinJ 



r*M iy. *7l 

0oria4ur, qnotidiana coraanxios niutor, (eeiat, eipertauir, ut 
ksMH eoi&serTat. £at oatnqoe Tolgos itowt tt tneeosUn* , etqne 
idao, ■JaJc ont c Jv aU r ftiBa, citoabelescit; ime qnie omoes rolgi 
eantare epplaoaos cnpiont, facUe uaotqoisqoe alUriue (amem 
tfprlsjU, ex qoo, q^iandoqnidem de summo, qood teaiirotittr, 
beoo eerftatar, ingeos libido orUur se ioTieem qeoeemeue maio 
mprimeodi, etqoi Undem vktor evadit, gloriatur megfe, qoad 
tlteri obJefe, qoam qood sibi profoit. Eat igttor nsec gUria seo 
leaoiefirrntU revcra vtna, quitAuUaest. 

Qna* de pndere nottnda aont , colligoator faette es iis , foae 
Ke miaerkordia etpoemuaua dUimus, Hoc tantom adda , qnod 
itcominiseratio, sicetaampodnr, quanms oaa sit Ttrtoa, eeoo/r 
aasen est, quateons indicsi, feomini, qui podore aofondilor, 
nmidiUlem inesse honesU viiendi, sicot doiar , qoi eaUnos be- 
raa dicitor, qnaUnns indicat, partem laesam nondum ease pu- 
trefactam. Quare quamvis hosno, qoem Jaeti alicoios pudet, 
-ererasittristis, est Umen perfactior impedeoU , quiouUsmha- 
tei bonesU TiTeodi cnpidiUUm. 

Atque baec soot, qoae de afTectibus Jaetitiae at tristiiiee oalara 
OHMMneram. Ad copidiutea qued attinet, bae sana booae ant 
malaesont, quaienns ex bonis aot malis afectibus oraootor. £ed 
omoea revera, quatenus ex affectibus, qui paasiooes auat, in 
nobia ingenerantur , coecae soot (ut facile coUigUurexiis, qoae 
ioacbol. prop. 44. huios diximes) , oec uliius usos essent, si ho- 
mines fadle dnci possent, ot ex solo raiioois dicUmioe vivereot, 
ot iam paoeis ostendam. 

PRGPOS. LIX. Ad onmes actiones, ad quas ex af- 

fectu, qui passio est, determinamur, possuious 

absque eo a ratione determinarL 

DoMonsTa. £x ratione agere nieil aiiod est (per pcop. 3. et 
defiau 1. part. 3.) qoam aa agere , quae ex neceaatUte oostrae na- 
tnrae ao se aoU contideratte Bequootor. At triatitia eatenus maU 
ttt, qoateooa baoc agendi poteoiiam mineK Tel coercet (per prop. 
41. boios). £n|0 ax boc affecui ad oolltaa actionem posaomos 
drtarfoinari;, qoam noo posaemos agere , si ratione doceremur. 
Prteterea Uetitia eateoos Untim meJaeal, qoaUans impedil, qna 

24 • 



■*K*M 



372 



ETHlOCft 



'minus homo ad agendum sit aptus (per prop. 41. et 43. Wo^. 
Atque adeo eatenus etiam ad nullam actionem detetmfaari poaw 
mns, quam non possemns agcre , si ratfame d u c eieflmr» Dentyeft 
jquatenus laetiUa bona est, eatenns enm ratione cotmoit (cea- 
sistit enim in eo , qnod hominis agendi potentia angetvx ytk imi- 
* tnr) , nec passio est nisi quatenus hominis agendi po tcn tia nan st 
nsqne augetur, nt se soasque aetiones adaeqnate conctplat fgm 
prop. 3. part. 3. com eius schol.). Qnare si homo laetitia 
ad tantam perfectionem duccretur, nt se suasqne actiones 
quateconciperet, adeasdemactiones, adqoasiamex 
qui passiones snnt, determlnatnr, aptus, imo aptfor 
■ omnes affectns ad laetitiam , tristitiam tel cupiditatem 
(yide explicationem 4. affect. defin.), et cupiditas (per 1. 
defin.) nihil aliud est, qnam ipse ageridi conatns. Ergo ad omnei 
actiones , ad quas ex affectu , qui passio est, determinamar, pos- 
sumus absque eo sola ratione duci ; q. e. d. 

Aliter. Actio quaecumque eatenus dicitur mala, quatenus 
ex eo britnr , quod odio aut aliquo malo affectu affecti sumns 
(vide coroll. 1. prop. 45. huius). At nulla actio in se sola consi- 
derata bona aut mala est (ut in praefatione huius ostendimos), 
sed una eademque actio iam bona , iam mala est. Ergo ad em- 
dem actionem, quae iam mala est, sive quae ex aliquo malo affectt 
oritur , ratione duci possumus (per prop. 19. huius); q. e. d. 

SCHOL. Explicantnr haec clarins exemplo. Nempe Yerbe- 
randi actio quatenus physice consideratur , et ad hoc tanlnm at- 
tendimus, quod homo brachium tollit, manum claudit totumqoJ 
brachium vi deorsum movet, virtus est, quae ex corporis humti 
fabrica concipitur. Si itaque homo ira vel odio commotus deter- 
minatnrad claudendam manum vel brachium movendum, id, 4 
in parte secunda ostendimus , fit, quia una eademque actio potest 
iungi quibuscumque rernm imaginibus; atque adeo tam exfc 
imaginibus rerum , quas confuse , quam quas clare et distfncti 
concipimns, ad unam eandemque actionem determinari possamai* 
Apparet itaque , quodomniscnpiditas, quae ex affectu , quipef 
sioest, oritur, nullius esset usus , si homines ratione dacf pof 
sent. Yideamusiam, cur cupiditas , quae exaffectu, quipassfe 
est, oritur, caeca a nobis enneUetur. 



PARS iv. S73 

IOPOS. LX. Cupiditas, quae oritur ex laetitia vel 
tristitia, quae ad unam vel ad aliquot, dod autem 
ad omnes corporis partes refertur, rationem utili- 
tatis totius hominis non habet. 

Dnt OK8TR. Ponatur ei. gr. corporis pars A vi alicuius causae 
ernae ita corroborari, ut reliquis praevaleat (per prop. 6. huius), 
« pars yires suas amittere propterea non conabitur , ut reliquae 
poris partes suo fungantur officio. Deberet enim vim seu po- 
Ham habere yires suas amittendi ; quod (per prop. 6. part. 3.) 
absordum. Conabitur itaque illa pars , et consequenter (per 
p. 7. et 12. part. 3.) mens etiam illum statum conservare; 
ioque eupiditas, quae eitali affectu laetitiae oritur, rationem 
ios non habet. Quod si contra supponatur pars A coerceri , ut 
iquae praevaleant, eodem modo demonstratur , quod nec cupi- 
is, quaeeitristitiaoritur, rationera tolius habcat; q. e. d. 
SCHOL. Quum itaque laetitia plerumque (per schol. prop. 44. 
ius) ad unam corporis partem referatur, cupimus ergo plerum- 
t nostrum esse conservare nulla habita ratione integrae nostrae 
etudinis. Ad quod accedit , quod cupiditates, quibusmaiime 
temur (per coroll. prop. 9. huius) , temporis tantum praesentis, 
o aotem futuri habent rationem. 

10POS. LXI. Cupiditas, quae ex ratione oritur, 
excessum habere nequit. 

Bkmonstr. Cupiditas (pcr 1. aflect. deGn.) absolute consi- 
1U est ipsa hominis essentia , quatenus quocumque modo dc- 
minata concipilur ad aliquid agendum. Adeoque cupiditas, 
le ex ratione oritur, hoc est (per prop. 3. parl. 3.) quae in nobis 
jeoeratur , quatenus agimus , esl ipsa hominis essentia seu na- 
a, quatenus determinata concipitur ad agendum ea, quae per 
am hominis essentiam adaequate concipiuntur (per defin. 2. 
rt.3.). Si itaque haeccupiditas excessum habereposset, pos- 
ergo humana natura in se sola considerata se ipsam eicedere, 
e plus posset, quam potest, quod manifesta est contradictio. 
proinde baec cupiditas excessum babere uequit ; q. e. d. 



174 

PROPOS. LXH. Qtutenus niens «x rationia cBcta- 

min» res concipit, aeque afucitur, sive tde» sit rei 
fotarae vel pneteritae, sire praesentis. 

Dkmonbth. Quicquki raens (IuiltiI" niinii'' ronripif, idol 
sub eadem aeternilalis, seu uccessitalis specic concipit (per coroll. 
2. prop. *i. parl.2.), eademque ceniiuiiiue allkilur |per prop. U. 
p»rt.2. eleiusschol.). Quare «ve idc» sil rci fulurac velpraclti- 
ilae, sivc praeseniis. men* eadera iieccssitale rein concipit, i 
demqueccrtitudineaffieilur, et sivc idea silrei fulurae vcl praM 
ilae, sive praesenlis, eril nihilo miniis uqpl m Iper prop. II. 
part. 2.), boeest (per defin. 4. parl. 2.) hnbebil uiliilo minussea*- 
per easdeni ideae adaequatae proprietatcs. Atque adeo qualeu» 
raeus ea ralionis dictamiiie rea concipil, eodcm modo afficilnr, 
sive ideesit rei fulurae velpraelerilae, sive praescntia; q. e. d 

9CUOL. Si nos de reruin dnratione adaequalam cognilioo 
habere, earuraque eiislendi lempora ratione dclerniinare potse- 
mus, eodom aiTectu rcs fuluras ac praesentc» coniemplaremur, 
eiboouni, quod meos ui futurum concipercl, periode *c praesett 
appelerri, ct conscquenler bmiuiu praesens minns pro maiwi 
bono fuiuro necessario negligeret, el quod in prareeali bonna 
esset, scd eausa fuiuri nlicuius mali, minime appeleret, 
demonsir.ibiraus. Sed nos de duralione rerura (per prop. 31. 
parl. 2.) uoo nisi admodum ioadaequatam cognitionem boben 
pnssiimus . >■! nrum riisleudi lcmpora (pcr schol. prop, 4i. part. 
2.) soln imagraationc dclcrminamus, quae noo aeque afficib* 
imaginereipraesentisacfuturae. Uude lii, nt vr.ra boui elm 
cofnitlo, qunm haberaiu, iioii nisi absiraela sive uuivcrsalis att, 
etiudicium, quod de rmim ordine et causarum neiu facimus, at 
determlnarepossimus, quid nobisin praescnli bonum aul tnalu» 
ail, sitpouusimaginarium, qnain reaie. Atque adco minun a*a 
est, slcnpidilas, quae ei boni el mali cognilione , qualeuusbMc 
fuiurum prospicit, oritur, fariliiw rerum cupidilaw, qute ■■ 
praetentla suavcs sunl, coiSrccri potcat, da quo vide propositia- 
□tm M. huitu partis. 



pajls ir. 375 

ItOPOS. LXIH. Qoi metu dudfar et bonuia, ut ma- 
him vitet, agft, is ratiooe non duoitur. 

Bdiokstr. Omnes affectus, qui ad mentem, quatenns agit, 
loe eat (per prtt). 3. part. 3.) , qui ad rationem rtferuptur , nulli 
J** suot , quam aJTtetus laetitiae et eupiditatis (per prop. 59. part. 
L). Atque adeo (per 13. affect. defin.) qui metu ducitur et bonum 
■Mfftaaftliagil, tamtieeeaonducitur; q. e. <J. 

SGHOL. I. $vperstitiosi, qui vitia exprobrare magts , quam 
irtutes docere norunt, et qui homines non ratione ducere, sed 
tetalta cmtinerestudtnt, ut malum potius fagiant, quam yir- 
ameut , nil aHud intendunt , quam at reliqui aeque ae ipsi 
nriaeri ; et ideo non mirum , si plerumque molesti et odiosi 
taaominibus. 

OOROLL. Cupiditate, quae ex ratione oritor , bonum direete 
gquJnrar et mahun indirecte fugimus. 

Dzmobstr. Nam cupiditas , quae ei ratione opitur, ex solo 
etitiae aflectu , quae passio non est, oriri potest (per prop. 59. 
irt. 3.) , hoc est, ex laetitia, qnae excessam habere nequit (par 
rop. 61. hnius) , non autem ex tristitia. Ao proindt haee cupi~ 
Itea (per prop. 8. hnius) ex cognilione boni , non auttm mali ori~ 
ur. Atqne adeo ex ductu rationis bonum direote appetimus , et 
ateous tantum malum fugimus ; q. e. d. 

MHOL. II. Exptioatur hoe coroUarium exemplo aegri et sanj. 
iaatadjt aeajur id, quod avereatur, timore mortis; sanus autem 
ifeo gaudtl, et vita sk melius fruitur , quam si mortem timeret, 
unque directe vitare cuperet. Sic iudex, qui non odio aut ira 
lc, sed solo amore saiutis publicae reum mortis damnat, sola 
dndtuff. 



VOPOS. LXIV. Cognitio mali cognitio est inad- 
aequata. 

"Pum oaaTH. Cognitio mali (per prop« 8. auius) est ipsa tri- 
titia, quatenus eiusdem sumua eoaseii. Tristiua autem est 
*" ad miaorem perfectioneaa (par 3. affoct. defip.), quae 
per tpaaia hominis eaeeetiaa» iutaUfei aeqeit (per prop. 



i* 



376 ; ETHICES 

6. et 7. part. 3.)* Ac proinde (per defin. 2. part. 3J 
quae (per prop. 3. pari. 3.) ab idefe inadaequatis pandat, tt ctt- 
sequenter (per prop. 29. part, 2.) eius cognitio, nempe 
gnitio, estinadaequeta; q. e. d. 

COROLL. Hine sequitur, quod ai mens 
adaequatashaberetideas, milltm mali fbrmarat i 



PROPOS. LXV. De duobos bonis matas «t4e 
bus malis rainus ex rationis ductu sequemto. 

Demonstr. Bonum, quodimpedit, p^onimutaiaiofitbtt* 
fruamur, est revera malum ; nialumeaimetbonum(utinBCtdtt 
huius partis ostendimus) de rebus dicitur, quatenus easdtta ai 
invicem comparamus , et (per eandem rationem) malum minut 
revera bonum est. Quare (per coroll. prop. praec.) ex ratioois 
ductu bonum tantum maius et malum minus appetemus seu se- 
quemur; q. e. d. 

COROLL. Malum minus pro maiore bono ex rationis ducta 
sequemur, et bonum minus, quod causa est maioris mali, ne- 
gligemus. Nam malum , quod hic dicitur minus , revera bonus 
est, et bonum contra malum. Quare (per coroll. prop. praec) 
illud appetemus , et hoc oegiigemus ; q. e. d. 

PROPOS. LXVI. Bonum maius futurum prae minora 
praesenti, et malum praesens minus, quod canta 
est futura alicuius mali, ex rationis ductu appe* 
temus. 

Demonstr. Si mens rei futurae adaequatam posset habert 
cognitionem , eodem affectu erga rem futuram , ac erga pracsen- 
tem afficeretur (per prop. 62. huius). Quare quttenus ad iptttt 
rationem attendimus , ut in hac propositione nos facere suppooj- 
mus , res eadem est , sive maius bonum vel malum futurum , awe 
praesens supponatur. Ac proinde (per prop. 65. huiut) 
futurum maius prae minore praesenti etc. appetemus; q. e. d. 

COROLL. Malum praesens minus, quod est cauta 
tuturi boni, ex ntionis ductu appetemus, et bomun 



pars iv. 377 

minus, quod eausa ett maioris futuri mali, negligemus. Hoe 
coroIL. m habotad praeeed. propos. ut coroll. prop. 65. td ipsam 
pvop* 05. 

8GHOL. 81 fgitur haee eom ils coaferantur, quae in hae 
parle usque ad proposiUonem 18. de affecluom viribus ostendi- 
raus, facile videbimus, quid bomo , qui solo affectu scu opinione, 
bomini, quirationeducitur, intersit. IUeenim, velitnolit, ea 
quae maxime ignorat agit ; hic autem nemini nisi sibi morem gerit, 
et ea Untum agit, quae in vita prima esse novit, quaeque propterea 
maxime eupit; et ideo illum servum, hunc autem liberum 
voco , de cuius ingenio et vivendi ratione pauca adhuc notare libeL 

PROPOS. LXVII. Homo liber de nulla re minus, 
quam de morte cogitat, et eius sapientia non mor- 
tis, sed vitae meditatio est 

Dkmomstr. Homoliber, hocest, qui ex solo rationis dicta- 
mine vhit, mortis metu non ducitur (per prop. 63. huius), sed 
bonum directe cupit (per coroll. eiusdem prop.), hoc est (per 
prop. 24. hoius) agere , vivere , suum esse conservare ex funda- 
mento proprium utile quaerendi. Atque adco nihil minus , quam 
de morte cogitat , sed eius sapientia vitae est meditatio ; q. e. d. 

PROPOS. LXVIII. Si bomines liberi nascerentur, 
nullum boni et mali formarent conceptum, quam 
diu liberi essent 

Dbmovstr. Illum liberum esse dixi , quia sola ducitur ra- 
tione. Qui itaque liber nascilur el liber manet, non nisi adacqua- 
tas ideas habet, ac proinde mali conceptum habet nullum (per 
eoroli. prop. 64. huius) , et conscquenter (nam bonum et malum 
eorrelata sunt) neque botii ; q. e. d. 

SCHOL. Huius propositionis hypothesin falsam esse, nee 
posse concipi nisi quatenus ad solam naturam humanam , seu po- 
tiusadDeum attendimus, non quatenus infinitus, sed quatenus 
tantummodo causa est, cur homo existat, patet ex 4. propositione 
huius partis. Atque hoc et alia , quae iam demonstravimus , vi- 
dentur a Hose significari in ilia primi hominis historia. in t& 




liber 91 , Mil km, 
cuput, nt aapn (per prap. 



PfiOPOS. LXIX. Hominis liberi virtus aeqtw ougiM 
ceruitut ia declioandis, quam in jsuperaodis pe- 

rinh 

Ixiomt». AfTirins coe"rceri uec lolli poiesl , oisi aOeeta 
conlrario el forliore affeciu coercetjdo (pet prop. 7. hoius). At 
eacra audacia et metu* arTectus sunt, qui aeque magni powut 
runcipi (per prop. 5. el :t. huius). Ergo aeque uugna animi virlus 
KU forliludo (huiiis deGmlionem vide iu schol. prop. 59. part. 3.) 
requlrltur id audaciam, quam ad merum coercendura, hoc est 
(pcr ilelin. 4(1. el i I . alTecl.) homo liber eidem inimi virtuU peri- 
ruta deciioat, qua eadcmsuperare LeuUt; q. e. d. 

C080LL. Homini igilur libero aeque raagufle aoimositiU 
rbga io Urapore, ac pugna ducilur; stve bomo libcr cadrui «ni- 
■noniUIe »eu animi praesenlia, quacerUmeu, fugam eligtL. 

SCBOL. Quid animosiui ait , vel quid per ipsam fnteUigais, 
tn scbolio prop. 59. part. 3. eiplicui. Per periculunt antrn 
Id omue intelligo, quod polcsL esse causa alicuius mali , uetupi 
trislillae, odii, discorUiae etc. 

PKUPO& LAA. Homo Iib*r, qui iater ignaros «•*, 
earwm, quantutt potnst, benefici* declimv* stuuet 




FABft IT. 379 

[oam. Uarasqoiaque ex suo iogenio iudicat , quid bo- 
att (fide acbor. prop, 36. part. 3.)- Ignants igitur, qtti in 
btnetctam contotit, id ex suo ingenio aeatioaabit, et st 
ab eo, cm datuam est, aestimari videt, contristabitur 
(perprop. 42. part. 3.). At homo liber reliquos homines amktuji 
aui iuogere (per prop. 37. hnius) , nec paria hominibus beneficia 
doavnna aoectai referre; sed se et reliquos libero rationis tadkio 
docere et ea tantum agere studet , quae ipse prima esse novit. 
Ergo homo liber, ne ignaris odio sit, et ne eorum appetitui , sed 
soHratfoniobsequatur, eorum beneficia , quaotum potest , decli- 
nare eonabitur; q. e. d. 

8CHOL. Dico quantum potest. Nam quamvis homines 
lgnari slnl, sunt tamen homines, qui in necessitatibus humanum 
auxflfum , quo nullum praestabilius est , afferre queunt. Atque 
adeo aaepe fit, ut necesse sit ab iisdem beneficium accipere, et 
coosequenter iisdem contra ex eorum ingenio congratulari. Ad 
quod accedft, quod etiam in declinandis beneficiis cautio esse 
debei, ne videamur eosdem contemnere , vel prae avaritia remu- 
neratiooem timere, atque ita, dum eorum odium fugimus, eo 
ipao in eorum offensiooem incurramus. Quare in dcclinandis 
ratio utilis et honesti habenda esL 



PSOPOS. LXXL Soli homjoes liberi erga se invi- 
een gratiseimi sunt. 

Dkmokstr. Soli homines liberi sibi invicem utilissimi 6ont 
et maiima amicitiae necessitudine invicem iunguntur (per prop. 
35. huiua et 1. eius coroll.), parique amoris studio sibi invicem 
benefaeere eooaotur (per prop. 37. huius). Adeoque (per 34. 
afleci. defin.) soii hoaaioes libeii erga se invicem gratissimi sunt; 
q.e*d. 

8CBOL. Gratia, auam homines, qui caeca cupiditate du- 
cuntur, iovicem babent, mercatura seu aucupium potius , quam 
gratia plerumque est. Porro ingratitudo affectus non est. Est 
taaieo ingratitudo turpia, quia plerumque homioem nimio odio, 
ka vei superbk vei avaritia ete. affectum tsse indkat. Naaa qui 
prae stuititia dooa compeosare nescit, iogniua non est , et mjnWo 



380 ETHICES 

mmusille, qtii donis non movctur merelricis, ut ipsius libii 
Ir.-i-i- ial . Dec faris, ut ipsius furU celet, \e\ allerius simi 
Piam hic contra animum habere constanlem ostendil , qui scilicf 
se nutlis donis ad suam vel communein peraitfem pilitur cor- 

PROPOS. l.WII Homo lifaer nunqnam doto maJo, 
sed semper cum tJ.lv agit. 

Dshonstr. Si liber homo quicquam dolo malo , qualeous 
liber est, agerel, fd ei dictamioe rationis agerct (nam eale 
lanlum libcranobisapp(llatur); atquc adco diito malo agere 
lus essct (per prop. S-i. huius), et conscqueoter (pcr eandeia 
prop.) unicuique ad sutim esse i/n[i-rn.i:i>luiii > 'iii-ullius esset, 
ijiiln iii.iln agere, hoc est (ul per se notum), bomioibus consultius 
essel verbis ■S"IiiiimiioiIi> rnmrnsri' . re iiiilcin irn iceni csse con 
rios; quod (per coroll. prop. 31. buius) est abaurdnm. Erf<> 
borao Ij !>■■!■ el ■. . q. e. d. 

SCHOL. Si iam qiiacratiir: „Quid si homo se pcrfidia i 
praescnti moriis jiericuli) posselliberare, an nou ratio suum esse 
conservandi omnino suadet, ot perGdus sltt" respondcbiw 
eodcmmodo: ,,Quodsi rntioid snadeat, stiarict rrgo id omnibn* 
hominihus, atquc ade.o ratio omnino suadet bomiuibns, ne nis 
dolo tualo paciscaotur , vires coniungere et iura habere commnoii. 
hocest, nc rcvera iura habeant communia; quod est absurdunt." 

PROPOS. LXXIII. Homo, qui rnfione ducttur, mafis 
in civitatc, nlii ex communi decrelo visit, quam in 
soliludine, ubi sibi soli obtcmperat, liber est 
Demonstk. Homo, qui raliooe ducitur. non ducilur ni< 
ad obtempcrandutu (per prop. 63. buius) , scd quatenus sui 
esse ei rationis dictamine conservare conatur, boc est (per sch 
prop. Ofl. huius) quatenus libcre vivere conatnr, communis vi 
el utilitatis rationem tenere (per prop. 37. buius), et coosequenter 
(ut ln schol. 2. prop. 37. huiits osteodimusf et communi eiviutis 



PARS iv. 381 

SCHOL* Hace el sirailia, quae de vera bominis liber- 
tate ostendimus, ad fortitadioem , hoc est (perschol. prop. 59. 
parL 3.) ad animositatem et generositatem referuntur. Nec ope- 
rae pretiom dnco , omnes fortitadinis proprietates hic separatim 
demoostrare , et multo minus , quod vir fortis neminem odio ha- 
beat, nemini irascatar, invideat, indignetor, neminem despi- 
dat, minimeque superbiat Nam haec et omnia, quaead veram 
vitam et religionem spectant, facile ex propositione 37. et 
46. hnius partis convincuntur ; nempe quod odium amore contra 
▼incendum sit, et quod unusquisque, qui ratione ducitur, bo- 
num, quodsibiappetit, reliquis etiam ut sit , cupiat. Ad quod 
aceeditid, quod in scholio propositionis 50. huius partis et aliis 
in locis notavimus, quod scilicet vir fortis hoc apprime consideret, 
nempe quod omnia ex necessitate divinae naturae sequantur, ac 
proinde quicquid molestum et malum esse cogitat et quicquid 
praeterea impium , horrendum , iniustum et turpe videtur , ex co 
oritur , quod res ipsas perturbate , mutilate et confuse concipit ; 
et hac de causa apprime conatur res, ut in se sunt, concipere et 
verae cognitionis impedimenta amovere , ut sunt odium , ira , in- 
vidia , irrisio , superbia et reliqua huiusmodi, quae in pracceden- 
tibus notavimus ; atqueadeo, quantum potest, conatur, uti di- 
ximus, bene agere et laetari. Quousque autem humana virtus ad 
haee consequenda se extendat et quid possit, in sequenti parte 
demonstrabo. 

APPENDIX. Quae in hacparle de recta vivendi ratione tra- 

didi, non sunt ita disposita , ut uno adspectu videri possint, sed 

. disperse a me detnonstrata sunt, prout scilicet unum ex aliofaci- 

Umm deducere potuerim. Eadem igitur hic recolligere et ad 

summa capita redigere proposui. 

Cap. I. Omnes nostri conatus seu cupiditates ex necessitate 

oostrae naturae ita sequuntur, ut vel per ipsam solam tanquam 

per proximam suam causam possint intelligi vel quatenus natu- 

• rae sumus pars , quae per se absque aliis individuis non potest ad- 

.aequate condpi. 

Cap. IL Cupiditates, quae ex nostra natura ita sequuntur, 
utperipsamsolampossintinteliigi, sunt iliae, quae ad mentem 
referuntur, quatenus haec ideis adaequatis constare cont\^\\»x\ 



voranlnr. 

l',;T 
«um *n 

alilod. 

iDeib- 



rcliquae vero rupirtitair s ad mnotem non referualur, nrsi qujtc- 
nus rcs inada#qua<e cnucipil, el quirum vis et increuMntum ■< 
humsna, rrd nTiim, quae eiln nos situt, potentia drtiniri debri. 
Et ideo illie recte aetiones, hae auten> passione 
lllne nainque uoslram potentiaui seroper indicaat, el 
aostrntn impotenliam et mutilatam cognilionem. 

Cap. III. Nostrae aetiones , bocest, cupidltstes 
hominis potentia seu rntione definiuniur , setnper booae ■ 
liquae autem tambonae, quatn malae possttnt esse. 

Cav. [V. 1 11 vita itaque ajiprime ulile esi, intellectum » 
ralionem, quanlum possumus , perlkere, cl iu boc unu 
hominis felicitas seu beatiludo eonsislil; quippe bet 
nihil aliud esl, quwn ipsa animi acquiesrentia, quae e 
tuilivn cognitione orilur. Al intellectum perlkere aih.il eliin 
aliod est, quam Deum Deique Bltributa et acliones, qmta 
ipslus nalurae uecessitate conseqounlur, intelligere. Quare bomi- 
nis , qui ralione ducitur , finis ultimus , hoc esl , summa copidi- 
taji, qtiit reliquas omnes moderari sludet, estilla, qua ferlund 
se resque omnes , quae sub ipsius intelligentiara cadere posaoot, 
adacquaie concipiendum. 

Cap. T. Nullaigilurvita ralionalisest^neinleliigeaua, 
elresealenus tanlum bonne suttt, qualenus homincm iuv.int, at 
menlis vila fruatur, quoc inlelligenlia dclinitur. Quac anleci 
eontra impediunl, quo minus homo ralionem perlicere el rMionali 
vila frui possit , eas solummodo malas esse dicimus. 

Cap. VI. Sed qnia oniiiia illn, quortuu hnma cfficiens <H 
causa, necessario bnua sunt, nihil crgo mali luunioi eveair' 
polest, nisi a causiseiternis; neinpe qtiatcnuspars esl totinja*- 
lurae, cuius tegibus humatui naiura obleouperare, ei oui ininiii< 
sodie paeoe sese accemmodare cogitur. 

Cap. VII. Necfieripotest, ul homo non sfe natarae p*ts, •: 
communcm ritts ordloem non sequatur: sed si inter lalia indiii- 
dua verselur, qase cnm ipsius nominis nnlurn couTBniuut , «o fp» 
homiaisagcndip«lantiaiuiabilirr et forebitur. i.1 si contra inter 
4aba*it, .qtLte eum ipsiiLs aalura mtaune cwn n aapt, ^ 
uipaii 



rais ir JU 

Caf. VIIL Qatequid in Tenrai ntlart tntur, qutd.wdict- 
Mtj attinm tsse, sho postt impodire, quo ntJnas txfetere tt vitt 
■ummti frui qmnrai, id a uobisremovereet vJt, quMStcurior 
ridtvnr, lictt; * quicqanl cootra fatur, qutdMkttnt feonum 
tfvt utile esse td nostrum esse conservtndum tt vftt rttionaii 
frttndum , id td nostrum usum ctpere et eo qaocumqtc mtdo uti 
Mbit Jioei. £t tbsolute id unicuique sumrao ntturte iurt ftccre 
icei, quod td ipsius utilitatem conferre iudictt. 

Ca». IX. Nihil magit oum natura alicuius rei conveniro 
totest, quam reliqua eiusdem speciei individua; tdeoque (per 
ap. 7.) nihil homini ad suum esse conservandum et vita rttionali 
rotnflum utOius datur, quam homo, qui ratione ducitur. 
>etnde quia inter res singulares nihii novimus, quod homine, qui 
•auone ducitur , sit praestantius, nulla ergo re magis potest unus- 
prisque ostendere, quaotum arte et ingenio valeat, quam inho- 
■inibus ita educaudis, ut tandem ex proprio rationis imperio 
rivtnt. 

Cap. "X. Quatenus homines invidia aut aliquo odii affectu in 
m invicem feruntur, eatenus iovicem contrarii sunt, et conse- 
gwnter eo magis timemll , quophispossunt, quam reliqua natu- 
rte TautTiuV/a. 

&t. XI. Animitamennontrmfs, sed amore et genero- 
tittle vincontur. 

Ga». XH. Hominfbas tpprime utfle est, consuetudines 
fengere, seseque iis vfnculis tdslringere, quibus aptfns de se 
wm nVa t wjum efflehmt, et absotate ea agere, quae firmamdis 
■odeftiis feaseiviunt. 

Ca*. XIII. Sedadhaec ars et vigilantia requiritar. Btrat 
Hta honvmes vtrfi (ntm rtri sunt , qui ex rationis praescripto vi- 
rtnlt) , et nunen -plernmque fnvidi et mtgis ad vindictam , qtram 
id ttfserieoTdBtm procfrves. fJnttmquemque igHur ex ipsras in- 
tnnfo fcrve tt tttt ctntinere , ne otrum tfeotus Imitetur , srogu- 
Mt tafani potemtae opus est. At qui cstftre homines ctrpere tt 
vfHt potios exprobrare, quam virtutes docere et homlnum tnfmos 
■tm tiraare* sod frangtrc noruat, ii ot tibi et rdiquit molesti 
nonj. Undt souUi, prt* matk scilieet tnitti impttienlit ftvaoque 
ta ttutto intnr bnrttaotios, avam inttr botflnm itoit* 



cst eorum iniurias aeijun animo forro . et studium iis 
quae concordiae et amiriliae eonciliandao inseniunt. 

Cap. XV. Quae coocordiam giguuut, sunt illa 
iustitiam, aequitatem et honestatem referunti 
homines praeter id, quod iniustum et iniquum est, eti 
ferunt, quod turpe habetur, sive quod aliquis reeepto) 
mores aspernalur. Amori autem conciliando illa apprli 
saria sunt, quae ad religionem et pietatem sped 
quibus vide schol. 1. et 1. prop. 37. et schol. prop. 46. 
prop. 73. part. 4. 

Cap. XVI. Solct praeterea concordia ei metu p 
gigni ; sed sine Gde. Adde , quod metus cx animi impot 
tur ct propterea ad ratiouis usum non pertinet, utneci 
ratio , quamvis pielatis spcciem prae se ferre \ideatur. 

Cap. XVII. Vincuntur practerca homines etiam 
praecipueii, qui non habent, unde comparare possint i 
ad vitam suslentandam necessaria sunt. Attamcn unic 
digenti auxilium ferre, vires ct utilitatem viri privati longi 
Diviliae nanique viri privati longe imparcs suntadidsu] 
dum. Unius praeterca viri facultas limitatior est, quam 



pars iv. 385 

p tj»od peius est , species delirii sit , atque tam migis discor- 
coaeordia foretur. Yid. coroll. prop. 31. part. 3. 

XX. Ad matrimoDium quod attinet, certum est, 
eum ratiooe eonvenire , si eupiditas miscendi corpora non 
fbrma, sed etiam ei amore liberos procreandi et sapienter 
ingeneretur; et praeterea, si utriusque, Tiri scilicetet 
amor non solam formam , sed animi praecipue liberta- 
pro causa habeat. 

«ap. XXI. Gignit praeterea adulatio coneordiam, sed foedo 
tartis crimine vel perfidia ; nulli quippe magis adulatiooe ca- 
tv, quamsuperbi, quiprimiesse volunt, necsunt. 

Sap. XXII. Abiectioni falsa pietatis et religionis species 
L Et quamvis abiectio superbiae sit contraria , est tamen ab- 
sssuperbo proximus. Yide schol. prop. 57. part. 4. 
Sa*. XXIII. Confert praeterea concordiae p u d o r in iis tan- 
» quae celari nonpossunt. Deinde, quia ipse pudor species 
rfstitiae , ad rationis usum non spectat. 
Iap. XXIT. Caeteri tristitiae erga homines affectus directe 
tttte, aequilati, honestati, pietati et religioni opponuntur, et 
toris indignatio aequitatis speciem prae se ferrc videatur, ibi 
VI sfne lege vivitur, ubi unicuique de factis alterius iu- 
sjb ferre , et suum vel alterius ios vindicare licet. 
Ktp. XXV. Modestia, hocest, cupiditas hominibus pla- 
S, quae ex ratione determinatur, ad pietatem (ut in schol. 
L 37. part. 4. diximus) refertur. Sed si ex affectu oriatur, 
tno est sive cupiditas, qua homines falsa pietatis imagine ple- 
djk discordias et seditiones concitant. Nam qui reliquos con- 
•nt re iuvare cupit, ut simul summo fruanlur bono, isap- 
htstodebit, eorum sibi amorem conciliare ; non autem eos in 
fcttfonem traducere , ut disciplina ex ipso habeat vocabulum, 
tflas absolute invidiae causas dare. In communibus deinde 
agvfts cavebit bominum vitia referre , et de humana impotentia 
V&sf parce loqui curabit ; at largiter de humana virtute seu po- 
Ift, et qua via possit perfici , ut sic homincs non ex metu aut 
«Isae, sed solo laetitiae affectu moti ex ratioois nraescripto % 
■taminseest, txmtoturriven. 



***%±x 



386 



ETHICEA 



Cap. xxvi. Praeter homines nihfl singulare in netoantiit 

mus, minn mmtiT pnflm rt ttt 1 -tMt tmirirti mt anqoo 
suetudmisgenereiungerepossumus; adeoque quicqoii ni 
natura extra homines datur, id nostrte utUitaiis letfo 
non postulat, sed pro cius Tirio nsu conservare, 
quocumque modo ad nostrum osnm adaptare nos doeeft. 

Cap. XXVII. Utilitas, quam exrebot, qmeitosjeei 

capimus, estpraeterexperientiamctcognitiotiem, 
musexeo, quod easdem obserramnseieihistormistna B ae s si i 
tamus, praecipoa corporis eonservatio; et hac rttione ret 
imprimis ntiles snnt, qnae corpns ita alere et nutrtre 
ut eius omnes partes officio sno recte fungi queanU Iftsn qne etj* j 
pus aptius est , ut pluribus modis possit affici et corporo c 
pluribus modis afficere , eo mens ad cogitandnm est aptior. Yiai 
prop. 38. et 39. part. 4. At huius notae perpauca in natnra eat 
yidenlur. Quare ad corpus, ut requiritur, nutriendnm necftn 
est multis naturae diversae alimentis uti : quippe humanum ee> 
pus ex plurimis diversae naturae partibus compooitur, quaecst- 
tinuo alimento indigcnt et vario , ut totum corpus od omnia, tttt 
exipsius natura sequi possunt, aeque aptum sit, et coiiseqoetn? 
nt mens etiam aeque apta sit ad plura concipiendum. 

Cap. XXVIII. Ad haec autem comparandum vix uniuscnnt; 
que vires sufficerent , nisi homines operas mutuas traderent. Tf* | 
rum omnium rerum compendium pecunia attulit. TJnde 
ctum , ut eius imago mentem vulgi maxime occupare soleat; 
vix ullam laetitiae speciem imaginari possunt, nisi con< 
nummorum idea tanquam causa. 

Cap. XXIX. Sed hoc vitium eorum tantum est, qninoai 
indigentia, nec propter necessitates nummos quaerunt, sed 
lucri artes didicerunt, quibus se magnifice efferunt. 
corpusexconsueludinepascunt; sed parce, quia tantumde 
bonis sc perdere credunt , quantum sui corporis conservocJeeJi 
pendunt. At qui vcrum nummorum usum norunt et divitiano]^ 
modum ex sola indigentia moderantur , paucis contentf vtvnot t 

Cap. XXX. Quum igitur res illae siotbonae, qoae corpsflh 
portes iuvant, ut suo otncvo^^mur^ et laetitio in oo 



pajis iv. 387 

quod hominis potentia , quatenus mente et corpore constat, iuva- 

tur td augetur; sunt ergo illa omnia, quae laetitiaxn afferunt, 

b ona. Attamen quoniam contra non eum in finem res agunt , ut 

nos laetitii afficiant , nec earum agendi potentia ex nostra utilitate 

temperatur , et denique quoniam laetitia plerumque ad unam cor- 

poris partem potissimum refertur; habent ergo plerumque laeti- 

tiae affectus (nisi ratio et vigilantia adsit), et consequenter cupidi- 

talesetiam, quae ei iisdem generantur , excessum. Adquodac- 

cedit» quod ex affectu id primum habeamus, quod in praesenti 

saare est , nec futara aequali animi affectu aestimare possumus. 

Vide schol. prop. 44. et schol. prop. 60. part. 4. 

Cap. XXXI. At superstitio id contra videtur statuere bonum 
eaae, quod tristitiam , et id contra malum , quod laetitiam affert. 
8ed, ut iam diximus (videschol. prop. 45. part. 4.), nemo, nisi 
iuvidus, mea impotentia et incommodo delectatur. Nam quo ma- 
torilaetitiaafficimur, eo ad maiorem perfectionem transimus , et 
cousequenter eo magis de natura divina participamus; nec laetitia 
nquam mala esse potest, quam nostrae utilitatis vera ratio mode- 
taftur. At qui contra metu ducitur et bonum , ut malum vitet, 
tejjte , is ratione non ducitur. Vid. prop. 63. part. 4. 

Gar. XXXII. Sed humana potentia admodum limitata est et 
a potentia causarum externarum infinite superatur; atque adeo 
pofestatem absolutam non habemus^, res , quae extra nos sunt, ad 
Bostrum usum aptandi. Attamen ea quae nobis eveniunt contra 
M, quod nostrae utilitatis ratio postulat, aequo animo feremus, 
ll conscii simus nos functos nostro officib fuisse , et potentiam, 
ejMm habemus , non potuisse se eo usque extendere , ut eadem 
litare possemus , nosque partem totius naturae esse , cuius ordi- 
seqoimur. Quod si clare et distincte intelligamus , pars illa 
t quae Intelligentia definitur, hoc est, pars melior 
fn eo plane acquiescet et in ea acquiescentia perseverare 
ajMMbitur. Nam quatenus intelligimus , nihii appetere nisi id, 
ipod necessarium est, nec absolute, nisi in veris acquiescere 
ius; adeoque quatenus haec recte intelligimus, eatenusco- 
melioris partis nostri cum ordine totius naturae convenit. 



25* 



• -*4" 



>." 



E T H I C E 8 

FAH0 «DHfTA. 

DE POTENTIA INTELLKCTU8 SEU DB LIBl 

TATE HUlf ANJu 



PRAEFATIO. 

Transeo tandem ad alteram ethices partem, quatal 
de modo sive via, quae ad libertatem ducit. Inhacafi 
de potentia rationis agam ostendens, quid ipsa ratio im 
ctus possit, et deinde, quid mentis libertas seu beatititV 
sit; ex quibus yidebimus, quantum sapiens poUor sit igtffcj 
Quomodo autem et qua via debeat intellectus perfici, ot qua dtfcij 
arte corpus sit eurandum, ut possit suo officio recte fungi, bacM 
pertinet; hoc enim ad medicinam, illud autem ad logitai 
spectat. Hic igitur, ut diii , de sola mentis seu rationis 
agam , et afate omnia , * quantum et quale imperium in 
habeat ad eosdem cofircendum et moderandum , ostendam. 
nos in ipsos imperium absolutum non habere , iam supra 
stravimus. Stoici tamen putarunt, eosdem a nostra 
ahsolute pendere , nosque iis absolute imperare posse. Al 
ab experientia reclamante , non vero ex suis principiis coaeti i 
lateri , usum et studium non parvum requiri ad eosdem 
dum et moderandum. Quod quidam exemplo duorum 
reete memini) , unius sciticetdomestici, aiterius venatki, 
tus est ostendere; nempe quia usu efficere tandem potuit, 
mesticus venari , venaticus contra a leporibus sectandis absttoa* 
assuesceret. Huic opvuVouV \xqu ^axum favet Cartesius. Ka» 



ETHICES PAJtS V. f89 

statuit animam seo mentem nnitam praeeipue esse eaidam parti 
eerebri , giandolae scilicet pineali dictae , cuios ope mens motns 
omnes, qui in corpore eicitantar, et obiecta externa sentit, quam- 
que mens eo solo, qnod vult , varie movere potest. Hanc glandu- 
lam in medio cerebri ita suspensam esse statuit, ut minimo spiri- 
tomn animalium motu possit moveri. Deinde statmt , quod haec 
gbns tot variis modis in medio cerebro sospendatur, quotvariis 
modis spiritus animales in eandem impingunt , et quod praeterea 
lot varia vestigia in eadem imprimantur, quot varia obiecta externa 
fpsos spiritus animaies versus eandem propeiluot ; undefit, utsi 
rjhns postea ab animae voluntate illam diversimode movente hoc 
mt illo modo suspendatur, quo semel fuit suspensa a spiritibus 
hoc aut illo modo agitatis tum ipsa glaos ipsos spiritus animales 
eodem modo propellet et determinabit, ac antea a simiii glando- 
lae suspensione repulsi fuerant. Praeterea statuit , unamquam- 
|oe mentis volontatem natura esse unitam certo cuidam glandis 
BOtoi. Ex. gr. si quis voluntatem habet obiectum remotum in- 
Bextdi , haec voluntas efficiet , ut pupilia dilatetur ; sed si de sola 
Hatanda popilla cogitet, nihil proderit eius rei habere volunta- 
tom , quia natura non iuniit motum glandis , qui inservit impei- 
lendb spiritibus versus nervum opticum modo conveniente dila- 
ttodae vel contrahendae pupillae cum voluntate eandem dilatandi 
rel eootrahendi ; sed demum cum voluntate intuendi obiecta re- 
aofa vel proxima. Denique statuit, quod, etsi unusquisque 
ftotas hoios glandolae videatur connexus esse per naturam singu- 
li ex oostris cogitationibus ab initio nostrae vitae , aliis tamen per 
ttbitum possunt iungi, quod probare conatur de passionibus 
■imaepart. 1. artic. 50. *) Ex his concludit, nullam esse tam 
■beeiilem animam, quae non possit, quumbenedirigitur, ac- 
(■Srere potestatem absolutam in suas passiones. Nam hac, ut ab 
d deffniontur, suot perceptiones aut sensus aut commotiones 
qoae ad eam speciatim referuntur, qoaeqoe producun- 



•) Past fones anf mae per ltemtum det Cartes. Galllee ab tpso 
te, nune autem in exterorum gratiam Latina eivitate donatae 
11. Amslelod. 1656. 4. P. I. De passionibus in genere , et ea 
de tota bominis natura. II. De numero el ordine passioQum, 
i tzplieaUo sex prfmitrf arum III. De passionibus partleoiaTibui, 



r- t 



390 BTBICE9 

• 

tur, conservantur et corroborantur per aliquem motom tpiritw. 
YideCartes. pass. anim. part.i.art.27. At ojiandoojsidcm cott i 
bet volunUti possumus iungere motam quemcamque a£aodis r at 
conseqnenter spirituum, et aetermioado ?oIuntatis a sok aeslai 
potesUte pendet. 8i igitur nostram volunUtem certis et ijnujt; 
iudiciis, secundum qaae nostrae viue actionesdui§eievola«n«v 
determinemus et motas passtonam , qaas nabere yotamos» luoja 
iudiciis iungamus, imperiom acqairemos absolutam in nostai 
passiones. Haec est ciarissimi buius ?iri sententia (qaantostei 
ipsius verbis coniicio), qoam ego vix credidissem a tanto yiro pie- 
latam esse, si mioos aeata fuisset. Profecto mirari satis asi 
possum, quodrirphiiosophus, quifirmitersUtuerat, ninildedsr 
cere nisi ex principiis per se notis , et nibil afflrmare nisi qosi 
clare et distincte perciperet , et qui toties Scholasticos reprebea- 
derat, quod per occultas qualitates res obscuras Toluerint expii- 
clare, hypothesin sumat omni occulta qualitate occultiorem. 
Quid, quaeso, per mentis et corporis unionem intelligit? Queo, 
inquam , clarum et distinctum conceptum habet cogitationis ar- 
ctissime unitae cuidam quantitatis portiunculae? Yeliem sane, vt 
hanc unionem per proximam suam causam explicuisset. Sed ilto 
mentem a corpore adeo distinctam conceperat, ut nec huius unio- 
nis , nec ipsius mentis ullam singularem causam assignare po- 
tuerit , sed necesse ipsi fuerit , ad causam totius universi, hoe est, 
ad Deum recurrere. Deinde pervelim scire: quot motus gradns 
potest glanduiae isli pineali mens tribuere , et quanU cum vi ean- 
dem suspensam tenere potest? Nam nescio an haec glans tardins 
vel celerius a mente circumagatur, quam a spiritibus animaiibus, 
et an motus passionum , quos firmis iudiciis arcte iunximus, noa 
possint ab iisdem iterum a causis corporeis disiungi ; ex quo se- 
queretur, ut, quamvis mens firmiter proposuerit contra pericnla 
ire, atque huic decreto motus audaciae iunxerit , viso Umen peri- 
culo glans iu suspendatur, ut mens non nisi de fuga possitcogi- 
Ure. Et sane quum nulla detur ratio volunUtis ad motum , notta 
etiam datur comparatio inter mentis et corporis potentiam ssi 
vires ; et consequenter huius vires nequaquam viribus illius detsr* 
minari possunt. His adde , quod nec haec glans iU in medio ce» 
rebro siU reperiatur , ut Um facile totque modis circumagi possit, 



fars v. 891 

«t quod ooo omnes oenri ad cavitates usque cerebri protendantur* 
Deniqae omnia, quae de voluntate eiusque libertate asserit, 
omitto, qoandoquidem haec falsa esse satis superque ostenderim. 
quia mentis potentia , ut supra ostendi , sola intelligentia 
affectuum remedia , quae omnes experiri quidem, sed 
am accurate observare , nec distincte videre credo , sola mentis 
-eagnitione determinabimus, et ex eadem illa omoia, quae ad ipsius 
beatitudinemspeetant, deducemus. 

AXIOMATA. 

L 8i in eodem subiecto duae contrariae actiones excitentur, 
debebit necessario vel in utraque , vel in una sola mutatio fieri, 
dooec desinant contrariae esse. 

II. Effectus potentia definitur potcntia ipsius causae , quate- 
nus eius essentia per ipsius causae essentiam explicatur vel de- 
finitor. 

Patet hoc axioma ex prop. 7. part. 3. 

PROPOSITIONES. 

PROPOS. I. Prout cogitationes reruroque ideae or- 
dinantur et coocatenantur in mente, ita corporis 
affectiones seu rerum iroagines ad amussim ordi- 
nantur et concatenantur in corpore. 

Dbmomstb. Ordo et connexio idearum idem est (per prop. 7. 
part. 2.) ac ordo et connexio rerum , et vicc versa ordo et connexio 
itrum idem est (per coroli. prop. 6. et 7. part. 2.) ac ordo et con- 
■eiio idearum. Quare sicuti ordo et connexio idearum in mente 
it secuodum ordinem et concatenationem aflectionum corporis 
(per prop. 18. part. 2.) , sic vice versa (per prop. 2. part. 3.) ordo 
et coonexio affectionum corporis fit, prout cogitationes rerumque 
ordinantur et concatenantur in mente ; q. e. d. 



PROPOS. II. Si aniroi commotionem seu affectum a 
causae externae cogitatione amoveamus et alU* 



lunganius cogitationibus, tnm amor seu odium erg» 

catisam externam, ut et animi fluctnationes, quu 

ex his affectibus orinntur, destrueutur. 

Demosstr. Id eoim, quod formain ■mbris i«l odii canstt 

est laetitio *el Iristilla concomilante iiiea caustte eitcrnae (pet 

fin. fl. etf. affeet.). Hac igiiur sublata amoris tcI odii fonna» 

mul tollitur ; adeoque hi aSectue, et qui ei his otiuutur, destnio- 

PROPOS. III. Affectus, qui passiu e»t, desinit 

passio, simulatque eius claratn et rlietinctam far- 

Demonstr. Affeclus, qui passio est, idea esl confusa (per 
gener. affeet. delln.). 6i itaque ipsius affertus rlarsm eldisttn- 
ctain fortneiuiis ideam. hacc sdea ab ipso affcctu, nuatenus U 
solam mentem refcrtur, noo nisi ratione distinguetur (perprop. 
21. part. 2. cum eiusdcm schol.); ndeoque (per prop. 3. part. i.) 
aueclusdesineicssepasslo; q. e. d. 

COROLL. Affectus tgitur eo magis in nostrBpotestaleestct 
meus ab eo miuus patitur , quo uobis esl notlor. 

PROPOS. IV. Ntilla est corporis affectio, cutus ali- 
quem clarum et distinctum noti possumus formar* 
conceptum. 

Dkmosstr. Quae omnibns communia sunt, nOO pOHMt 
eoneipi nisi adaequale (pcr prop. 38. part. 2.). Adeoqne (p* 
prop. 12. ellemma2. quod habelor post scbol. prop. 13. parUl.) 
nnlla est corporls affcctio, cuius aliquein clarum et disiinttno 
non possumus formare couceptum ; q. e. d. 

COBOLL. Hincsequltnr, nullum esse affectum , cntnsnn 
possumus nliqiicm tlarum et dislinclum formare conccptnm. E* 
namque affcctus corporis affeclionis idca (per gen. affecl. defio.), 
quae proptcrea (pcr prop. prsec.) aliqucm clarum et dislinctup 
loiolvere debet coneeptum. 



PAR8 V. StS 

SCfiOL. Qomdoqirfdem oihil datur, ei quo aliquis effcctus 

uoo sequatnr (per prop. 36. part. 1 .) , et quicquid ex idea, quae in 

nobis est adaequata, sequitur, id omne clare et distiocte intelli- 

gimus (per prop. 40. part. 2.); hinc sequitur, unumquemque 

potettatem habere, se soosque affectus , si non absolute , exparte 

saateaveiareetdisUncleintelligendi, et cousequenter efficieodi, ut 

ab iisdcm minus patiatur. Huic igitur rei praecipue daoda est 

opera, ut unumquemque affectum , quantum fieri potest , clareet 

dJsiioete cognoscamus, ut sic meos ex affectu ad illa cogitaodom 

determioetur, quae clare et distiocte percipit, et io quibus plaoe 

acquiescit ; atque adeo ut ipse affectus a cogitatiooe causae exter- 

ooe separetur et veris iuogatur cogitationibus. Ex quo fiet, ut 

ooo tantum amor, odiumetc. destruantur (pexprop. 2. huius), 

sed ut etiam appetitus seu cupiditates , quae ex tali affectu oriri 

soleot, eicessum habere oequeaot (per prop. Gl. part. 4.). Nam 

apprime ootaodum est , unum eundemque esse appetitum , per 

quem homo tam agere quam pati dicitur. Ex. gr. cum natura hu- 

ssana ita comparatum esse osteodimus, ut unusquisque appetat, 

ot reliqui ex ipsius iogeoio vivant (vide schol. prop. 31. part. 3.) : 

qui quidem appetitus in homine , qui ratione non ducitur , passio 

est, quaeambitio vocatur, nec multum a superbia discrepat; et 

tootra m homine, qui ex rationis dictamine vivit , actio seu virtus 

est, qoae pietas appellatur. Vide schol. \ . prop. 37. part. 4. et 2. 

tfemoastrat. eiusdem prop. Et hoe modo omnes appetitus seu 

copiditates eatenus tantum passionessunt, quatenus ex ideisin- 

adaeqoatis oriuntur; atque eaedem virtuli accensentur, quando 

ab ideis adaequatis excitantur vel generantur. Nam omnes cupi- 

dftaies, qoibus ad aliquid agendum determinamur , tamoriripos- 

•oot ab adaequatis, quam ab inadaequatis ideis. Yide prop. 59. 

part. 4. Atque hoc (ut eo , uode digressus sum , revertar) affe- 

Ctoom remedio , quod scilicet in eorum vera cognitiooe consistit, 

oollum praestaotius aliud , quod a nostra potestate pendeat , ex- 

togitari potest, quandoquidem oulla alia meotis poteotia datur, 

ajaam eogitandt et adaequatas ideas formaodi , utsupra (perprop. 

t part. 3.) ostendimus. 



PROPOS. V. Affectus erga rem, quam sinipliciter el 
non ut necesaariom ueqtie ut possibilem, neque 
ut contingentem imaginamur, caeteris paribta 



Demonstr. AtTectuserga reni, quam libcratu esse iuiagioi- 
mur, niaior esl, quani crga necessariam (jierprop.49.parI.il.], 
et consequeuleradhuc raaior , qiinm eiga illim , quam ul pu»ilii- 
lem vel conliiigcnlem iiiijgiiininur (per prop. 11. parl. i.}. il 
rem aliquam ut liberam imogiuari uiliil aliud esse polest, quiM 
quodreiu sinipliciter iiiwgiuamur, dunt causas, a quibus ipsifd 
agfDduin delerniiuala fuil, ignoraraus (per illa quae in schoL 
pruji. 33. part. 2. oskmilimtis). Ergo affeclus erga rem, quaa 
simptiritrr iniigiuamur, caeteris paritius maior cst, quam erp 
neccssariam, possibilem vel conlingenlem , et cousequenier oa- 
tinius; q. e. d. » 

PROPOS. VI. Quatenus mens res oranes ut nece*- 
sarias intelligit, eatenus maiorem in affectus po- 
tentiam habet, seu niinus nb iisdem patitur. 



Dbmonstr. Meus res omnes necessarias esse inlelligil (jier 
prop. 29. part. 1.), el mlinito causarum neiu delennioari U 
eiislcudum ei oprrsudum (per prop. 28. parl. 1.). Adeoquc (per 
prop. praec.Jeatenuscfficit, ulabalfcctibus. qui ei iis oriuntur. 
minus patialur ct (pcr prop. 48. parl. 3.) miaus crga ipsas «Qlcia- 
tur; q. e.d. 

8CH0L. Quo barc cognilio, quod seilicet res necesssrUt 
sint, magis circa res singulares, quas distiuciius et magis vivid» 
imaginamur, versaiur, eo haec meniis in aflectus potentia maiot 
est, quod ipsa ctiam eiperientia testatur. Videmus enira IrislitiaM 
bonialicuius, quodperiit, miligari, simulac homo, qui id per- 
didit, considernt bonum illuii servari nulla ratiouc poluisse. Sfe 
etiam videmus, quod nemo miseretur iufauiis, propterea qnod 
nescit loqui, ambulsre, ratiocinari, cl quod deuiqne tot aotwt 
quasi sui inscius vivat. At si plerique adiilti. cl unus aul altrr 
infans nascerentur, Inmunuuiqueniquc iuisererelintanlum: qui» 



PArs y. 395 

» 

uim ipsam iniantiam dod ut rem naturalem et necessariam, sed ut 
naturae viUom seo peccatom consideraret. El ad hunc modum 
plura alia notare posscmus. 

PROPOS. VII. Affectus, qui ex ratione oriuntur vcl 
excitantur, si ratio temporis habeatur, potentiores 
sunt iis, qui ad res singulares referuntur, quas ut 
absentes contemplamur. 

Dbmonstr. Rem aliquam ut absentem non contemplamur ex 
affeetu, quo eandem imaginamur, sed ex eo, quod corpus alio 
aflldtur affectu, qui eiusdem rei exislentiam secludit (per prop. 
17. part. 2.). Quare affectus , qui ad rem , quam ut absentcm 
contemplamur , refertur , eius naturae non est, ut reliquas homi- 
nis actiones et potentiam superet (de quibus vide prop. 0. part. 4.), 
sed contra eius naturae est, ut ab iis affectionibus , quae existen- 
tiamexternae eiuscausaesecludunt, coerceri aliquo modo possit 
(per prop. 9. part. 4.). At affectus, qui ex ratione oritur, refertur 
necessario ad communes rerum proprielates (vide rationis defin. in 
2. schol. prop. 40. part. 2.) , quas semper ut praesentes contem- 
planrar (nam nihil dari potest , quod earum praesentem eiisten- 
tiam secludat), et quas semper eodem modo imaginamur (per 
prop. 38. part. 2.). Quare talis affectus idem semper manet, et 
consequenter (per ax. 1. huius) affectus, qui cidem sunt contrarii, 
quique a suis causis externis non foventur, eidem magis magisque 
sese accommodare debebunt, donec non amplius sint contrarii, 
et eatenus affectus, qui ex ratione oritur , est potentior; q. e. d. 

PROPOS. VIII. Quo affectus aliquis a pluribus cau- 
sis simul concurrentibus excitattir, eo maior est. 

Dkmobstr. Plures causae simul plus possunt, quam si pau- 
clores essent (per prop. 7. part. 3.). Adeoque (per prop. 5. part. 
4.) quo affectus aliquis a pluribus causis simul excitalur, eo fortior 
est; q. e. d. 

SCHOL. Haec propositio patet etiam ex axiomate 2. huius 

ptrtis. 



PROPOS. IX. Affectua, qid ad phra et direau 

causas referlur, qoaa memi cum ipso affechi aimul 

coDteroplatur, minna noxiu est, et luimis jier 

ipaum patimur, et erg» oDimquaraiiue cauaam 

mipua afticimur, quam alius aeijue magnus affeciu* 

qui ad unam solara vel pauciores cau&as refertur. 

Dkmomtr. Affectus eateant laalun mrat am mmSm tet, 

quitenus mens ab eo Impeditur, qno minna posall cogitare (per 

prop. 36. et 27. part. 4.). Adeoqne Hle affectus, a quo niensid 

plura simul obierta coatemplaDdum determioarar, minus noilos 

ett, c^amaliusaequemagnusaffeetua, quimentem visolaunha 

aut pnueiorum ohieclorum conUjmpUtione ita detiuft , ut de iliis 

eogftare nequeat; quod ent primum. Deinde qui . meaEis es- 

lentla, Qocest (per prop. 7. part. 3.)poumua, into icogil il .-.. 

conslslit (perprop. 11. part.3.); ergo mens per «ffit < lui . aque 

ad plnra simul contempUadum determuulur, miuus patitur. 

qusm per aeque msgnutn affectum , qui mentem (n mla uaius *Bt 

panciorum obiedorum contemplatione occupalam tenet; qued 

erat secundum. Denique hic aflectus (per prop. 48. part. 3.) qua- 

tcnus ad plures caugas eiteruas refertur, est etiam erga unam- 

quamqne mlnor; q. e. d. 

PROPOS. X. Quam diu affectibus, qui nostrae uatu- 

rae snrit contrarii, iioii conflictamur, taru diu po- 

testatem habemus ordmandi et concatenaDdi cor- 

poris affectiones secundum ordinem ad iutellectum. 

Dkmonith. Affectus, qul nostrae naturae tunt coatraril, 

hoceit (perprop. 30. part. 4.) qui mali sunt, eateuua malJ tont, 

quateuus impediuut, quo minus mens intelllgat (per prop. 37. 

p-rt. 4.). Quam diu igilur nfTeclibus , qui nostrae naturae eon~ 

traritsuut, non coufliclamur, lam diu menijs poteatia, qua re> 

inlelligere couatur (per prop. 26. part. 4.) non Impedilur. Alqu- 

adeo laru diu poiesiatem habct claras et distinctas ideas tbmumdi 

et aliasei aliis deducendt (vide2. scbol. prop. 40. et schol. prof. 

47. parl. 2.) ; el cooscquenler (per prop. I. fauius) tam diu pote- 



I 




PAR8 T. 397 

ordinandi et concatenandi tffectiones corporis 
tdum ordineni ad inteUeetum ; q. e. d. 
BGHOL. Hac potestate recte ordioandi et concatenandi cor- 
porfsaJFectkmesefficefepossumus, ut non facile malis affectibus 
aflejamur. Nam (per prop. 7. huius) maior vis requiriiur ad affe- 
das necnndum ordmem ad intellectura ordinatos et concalenatos 
coereeadum, qnam incertos et vagos. Optimum igitur, quod 
liiniii possamus , qnam diu nostrorum affectuum perfectam co- 
gnitionesn non habemus, est rectam vivendi rationem seu certa 
titae dosjsnata concipere, eaque memoriae mandare, et rebus par- 
aVeuUribm in viU frequenter.obviis continuo applicare , ut sic do- 
stra imaginatio late iisdem afficiatur, et nobis in promptu sint 
sssnper. Ex. gr» inter vitae dogmata posuimus (vide prop. 46. 
perU JL cum eiuadem scbol.) , odium amore seu generositate vin- 
ecadam , non autem reciproco odio compensandum. Ut autem 
noc rationis praescriptum semper in promplu habeamus, ubi usus 
ertt, eogitandae et saepe meditandae sunt communes hominum 
mjuriae, et quomodo et qua via generositate optime propulsentur. 
Sic enim imaginem iniuriae imaginationi huius dogmatis iunge- 
ran, et nobis (per prop. 18. part. 2.) in promptu semper erit, ubi 
nobts iniuria afferetur. Quod si etiam in promptu habuerimus 
rationem nostri veri utilis ac etiam boni , quod ex mutua amicitia 
et conununi societate sequitur , et praeterea quod ex recta vivendi 
ratione summa animi acquiescentia oriatur (per prop. 52. part.4.), 
etquod bomines, nt rebqua, ex naturae necessitate agant: tnm 
iniuria sive odium , quod ex eadem oriri solet , minimam imagi- 
nationis partem occupabit et facile superabitur ; vel si ira, quae ex 
maximis iniuriis oriri solet, non adeo facile superetnr, superabitur 
tamen , quamvis non sine animi fluctuatione longe minore tempo- 
ris spatio, quam si haec non ita praemeditata habuisscmus, ut 
patet ex prop. 6. 7. et 8. huius partis. De animositate ad metum 
deponeodoAi eodem modo cogitandum est; enumeranda scilicet 
sunt et saepe imaginanda communia vitae pericula , et quomodo 
animi pnesentja et fortitudine optime vitari et superari possunt. 
8ed notnndnm , qnod nobis in ordinandis nostris cogitationibus et 
imaginibus semper attendendum est (per coroil. prop. 63. part. 4. 
et prop. 59. part. 3.) ad ilJa , gnae in unaqnaque re bona stmt ^ wV 



308 ETHICES 

sic scmpcr ci laeliliae affeelu ad agendum dctermincmur. 
si quis vidcl , sc uimis gloriam seclari , de efus reclo usu i 
el in qQOn) iinr-m sei-tnnda sit, ct quibus mcdiis acquiri 
scd dod dc ipsius nbtisu ol vnnilate et hominum inconstai 
aliishuiusmodi, dequibusncmo nisi eianimi aegritudinei 
Talibus enim cogilalioniliiisambitiosise maiinjeaffliclant, i 
dc assequendo honore , quem ambiunt, desperant; et dui 
evomuut, sapientcs videri vofunl. Quare certum esl , eos 
maiimecsse cupidos, qni deipsius abusu et mundi vanila 
lime clnmant. Ncc lioc irnbiliosis proprium , sed oranibu: 
mnneest, quibus forluna est adversa, el animo impolente 
Nnm pauper ctiam avarus dc abusu pecuniae et divilum vit 
cessal loqui ; quo niliil aliud elTicil, quam sc auliclare i 
ostendere , se non tantum paupertaiem suam , sed eliam ■ 
divitias iniquo auiroo ferre. Sic eliam qui male ab amasia 
suut, oihll cogiUnt, quam de mnlierum inconslantia et 
aoimo et reliquis caruodem decantatis vitiia , quae omnta 
oblivioni tradunt, siraulse ab amasia iterum recipiuntur 
ttaque suos affeclus et appetituB ei solo libertalis amore mi 
studet, is, qnaDtnm potesl, nttetur, ttrtutes earumqne 
noscere, el anlmum gaudlo, quod ei earum vera cognitioi 
tnr, implere; at niinime homiuum vitla conlemplari, hoi 
qne oblreclare el falsa libertatis specie gaudere. Atque ha 
diligenler observavil (nequc euim difflcilia sunt) el eiercebl 
Ule brevi temporis spalio acliones suas ei ratioois imperi 
rumque dirigere polerit. 

PROPOS. XT. Quo irnago aliqua ad plures rea 
tur, eo frequeotior cat seu saepius viget, et 
tem magis occupai 

Deuokith. Quo enim fmago sen aftectus ad plnres i 

fertur, eo plures danlur causae , a quibus eicltari et foreri | 
qaas omues mens (per bjpothesin) ei ipso aftectu simul et 
plalor, Atque adeo affectus eo frequentior est scn Hepiui 
et (per prop. 8. huius) mentem magis occupat; q. e. d. 



pars v. £99 

PROPOS. XH Rerum imagines facilius imaginibufi, 
quae ad res referuntur, quas clare et distincte in- 
telligimus, iuoguntur, qnam aliis. 

Dsmonstr. Rcs, quas clare et distincte Intelligimus , vel 
nrum commuoes proprietates sunt , vel quae ex iis deducuntur 
(tfde rationis defin. in 2. schol. prop. 40. part. 2.) , et consequen- 
ter saepius (per prop. praec.) in nobis eicitantur. Adeoque faci- 
lius fieri potest, ut res alias simui cum his , quam cum aliis con- 
templemur, et consequenter (per prop. 18. part. 2.) ut facUius 
cum his, quam cum aliis lungantur ; q. e. d. 

PROPOS. XIII. Quo imago aliqua pluribus aliis iun- 
cta est, saepius viget 

Demohstr. Nam quo imago aliqua pluribus aliis iuncta est. 
eo (per prop. 18. part. 2.) plures causae dantur , a quibus exeitari 
potest; q. e. d. 

PROPOS. XIV 7 . Mens efficere potest, ut omnes cor- 
poris affectiones seu rerum imagines ad Dei ideam 
referantur. 

Dkmohstr. Nulla est corporis affectio , cuius aliquod clarum 
et distinctum non possit mens formare conceptum (per prop. 4. 
huius). Adeoque efflcere potest (per prop. 15. part. 1.), ut 
omnes ad Dei ideam referantur; q. e. d. 

PROPOS. XV. Qui se suosque affectus clare et di- 
stincte intelligit, Deum amat, et eo magis, quo se 
suosque affectus magis intelligit. 

Dbm ohstr. Qui se suosque affectus clare et distincte intelli- 
git, laetatur (per prop. 53. part. 3.) , idque concomitante idea Dei 
(per prop. praeced.). Atque adeo (per 6. affect. defin.) Deum 
amat, et (per eandem rationem) eo magis, quo se suosque affe- 
ctus magis inteDigit; q. e. d. 



400 ethickh 

PROPOS. XVI. Bic erga Deuu) amor mentem nu- 
iime occtiuare debet, 
Dbhonstr. Est eoim hic amor iunctus oninibus corporis affe- 
ctionibus (per prop. 14. huius), quibus omoibus fovetur (p« 
prop, 15. huius). Atque adeo (per prop. 11. buius) meowm m>- 
limeoccuparedebel; q. e. d. 

PROPOS. XVII. Deus eipcrs est passiontim, nee 
ullo laefitine aul tri&litiao affectu afiicitur. 

Dehonstk. Ideac omnes , qualeuus ad Deum refernnlut, 
vcrac sunl (per prop. 32. part. 2.), hoc est (per defin. 4. part. '.'.! 
adaequalae; alque adco (pcr affect. geo. defin.) Deus eipers esi 
pnssionum. DeiudeDeus ueque ad niaiorem ncquead minoreoi 
perfeclioucm transirc polcst (per 2. corolt. prop, 20. part. I.); 
adeoqne (per3. ei3. affeet. deiiu.) nuUo laetitiae ueque iristJUx 
■ffectu afficitnr ; q. e. d. 

COHOLL. Deus proprie loqueudo neniinem amot, ntqM 
odio habet. Nam Dcus (pcr prop. praec.) oullo laetltiae nequt 
trislitiae affectu afficitur, et consequentcr (per 0. et 7. affert. 
datiu-) Deinineoi eliam amat. oeque odio habet. 

PROPOS. XVIII. Nemo potest Deum odio babcre. 

Dkmoustb, Idea Dei , quae in oobis est, est adaequaU el 
petfeeta (poc prop. 46. et 47. parL '2,). Adeoque quaieuus Deua 
contamplamur, «Menus nginius (pcr prop. 3. part. 3.), et coo- 
.■ ■ - 1 1 1 ■ ■ 1 1 e -.■ r (per prop. 59. part. 3.) nulla potestdari trlstitia coneo- 
mitonteideaDel, hoc est (per 7. affect. defin.) nemo Deum odie 
baberepotest; q. e. d. 

COROLL. Ainor erga Dcum in odium verti nequil. 

SCHOL. At obiicipotcst, quod, dum Deum omnfum n 
causara inlelligimus, eo ipso Deum trislitinc csusara considera- 
mus. Sed ad hoc respoudco , qnod quatenus tiisliliae causas io- 
teiliiimus, eatenus (per prop. 3. buius) ipsa desinit esaepassw, 
bacesl (per prop. 59. porl. 3.) entenus dcsinit esse trislilia; alqM 
adeo quilcuus Deuui iristiliac causaiu csse intelligimos, ealcoet 



PAR8 V. 401 

PROPOS. XIX. Qui Deum amat, conari doo potest, 
at Deus ipsura contra amet. 

Demonstr. 8i homo id conaretur , cuperet ergo (per coroll. 
prop. 17. huius) utDeus, quem imat, non esset Deus, et con- 
MfMOter (per prop. 19. part. 3.) contristari cuperet; quod (per 
arep. 98. part. 3.) est absurdum. Ergo qui Deum amat etc. ; 
f.e.4. 

PROPOS. XX. Hic erga Deum amor neque invidiae 
neqne zelotypiae affectu inquinari potest; sed eo 
magis fotetur, quo plures homines eodem amoris 
vinculo cum Deo iunctos imaginarour. 

Dkmoiistr. Hie erga Deum amor stmimum bonum est, quod 
« dletamtne rationis appetere possumus (per prop. 28. part. 4.), 
rt omnibm hominibus commune est (per prop. 36. part. 4.) , et 
otaoes ut eodem gaudeant, cupimns (per prop. 37. part. 4.). 
fcfcfae adeo (per 23. affect. defin.) invidiae affectu macuiari nequf t, 
ntqae euam (per prop. 18. huins et defin. zelotypiae , quam vide 
m tchol. prop. 35. part 3.) zelotvpiae affectu; sed contra (per 
ptop. 31. part. 3.) eo magis foveri debet, qno plures homjnes 
eodeai mndere imaginamnr; q. e. d. 

SCBOL. Possmnns hoc eodem modo ostendere, nullumdari 
, qni hnic amori directe sit contrarins , a quo hic ipse 
possit destrui ; atque adeo conclndere possnmus , hnncerga 
amorem omninm aflectuum esse constantissimum , nec 
qltuu* ad corpns refertur, posse destrni, nisi cum ipso corpore. 
Cotas aotem naturae sit, qoatenns ad solara mentem refertur, 
Btstea vMebinras. Atqne his omnia affectnum rcmedia , sive id 
tame, quod mens in se sola considerata adversus affectus potest, 
c oaip r th endi. Ei quibns apparet, mentis in affectus potentiam 
1. in ipsa aflectuum cognitione. Vide schol. prop. 4. 
2. Ia eo, qnod affectus a cogitatione causae etternae, 
eonJuse imaginamur , separat. Vide prop. 2. cnm eodem 
et prop. 4. hnius. 3. In tempore, quo affectiones , quae ad 
Jmtjauintoiligimusreferuntur, illas superant, qiMeadttSttktfr» 

BpimcMm I. 26 



MVZ 



ETHICES 



rantur, quas conrase tea mutilate concipimas. Vide fttop.7. 
huius. 4. In multitudine canstrum , t qalbas tfletrtones, 
td rerum commaaes proprietates rel td Deum refenmtar, 
tor. Yide prop. •. et 11. hatus. S. Deniqae in acdnW, sjut 
mens suos aflectus ordintre et inviecm concttentre potest. W» 
schol. prop. 10. et insaper prop. 12. 13. et 14. huias. M » 
htec mentis in tffectus potentit meUas intelligttur , Tenit apprunt 
nottndum, quod tffectus t nobis mtgni tppeUtntur, qutndo 
hominis affectum cum tffectu tlterius comparamus, et amun 
gis, qutm tlium eodem tffectu conflicttri videmus; rel 
unius eiusdemque hominis tffectas td invicem eomparamas, ent- 
demque uno tffectu mtgis, qutm tlio tiflci sive moTeri comperi- 
mus. Nam (per prop. 5. ptrt. 4.) Tis cuiusenmqne affectus 
nitur potcntia ctuste externte cum nostrt compartta. Al 
potentia sola cognitione definitor; impotentit antem 
soltcognitionisprivttione, hocest, tbeo, perqaodidnue 
tar intdtequstte , testimstur. Ex quo sequitur, menta 
mtxime pati , cuius mtximam ptrtem idete inadaequatae 
tuunt, ita ut magis per id, quod patitur, qutm per id quod atjKt 
dignoscatur ; et illam contra mtxime tgere , cuius maximtm psr- 
tem ideae adacquatae constituunt, itt ut, quamvis huic tot inad- 
aequatae ideae , quam illi insint , magis (tmeo per illts, quae ha- 
mtnae virtuti tribuuutur, quam per hts, qute humauam impe- 
tentitm arguunt , dignoscatur. Deinde notandum, animi aegri- 
tudines et infortunia potissimum originem Irahere ex nimio amsflt 
ergt rem , quae multis vtrittionibus est obnoxit , et cuius nun- 
qutm compotes esse possumus. Nam nemo de re ulla, nisi qnasi 
tmtt, sollicitus tnxiusve est, neque iniuriae, suspiciooes, ist- 
micitiae etc. oriuntur, nisi ex amore erga res, qutram nemopot- 
est revera esse compos. Ex his ittque facile coDcipinras, 
ciara et distincta cognitio , et prtecipue tertium illnd 
genus (de quo vide schol. prop. 47. ptrU 2.), cmus 
est ipstDei cognitio, intffectuspotest, qaos oempe, 
passiones sunt, si non absolute toUit (vide prop.3. 
prop. 4. hnius), saltem efficit, ut minimam mentis 
atitnant. Yideprop. 14. huius. Deinde amoran j_ 
JnunuttbUem et aelernam (xide orop. 15. hoius), e* 



pars y. 403 

sumus compotes (vide prop. 45. part. 2.), et propterca nullis 
vUiis, quae io communi amore insunt, inquinari, sed qui semper 
maior ac maior esse potest (per prop. 15. huius) , et mentis maxi- 
main partem oceupare (per prop. 16. huius) lateque aflScere. 
Atque his omnia , quae praesentem hanc vitam spectant , absolvi. 
Nam quod in huius scholii principio dixi , me his paucis omnia 
adectuum remedia amplexum esse , facile poterit unusquisque vi- 
dere, qui ad haec, quae in hoc scholio diximus, cl simul ad 
mentis eiusque affectuum deGniliones, et denique ad propos. 1 . et 
3. part. 3. attenderit. Tempus igitur iam est , ut ad illo trans- 
eam , quae ad mentis durationem sine relatione ad corpus per- 
tioent. 

PROPOS. XXI. Mens nihil imaginari potest, neque 
rerum praeleritarum recordari, nisi durante corpore. 

Demonstr. Mens actualem sui corporis existentiam non ex- 
primit, neque etiam corporis affectiones ut actuales concipit, nisi 
durante corpore (per coroll. prop. 8. part. 2.), et consequenter 
(per prop. 26. part. 2.) nullum corpus ut aclu existens concipit, 
nisi durante suo corpore. Ac proinde nihil imaginari (vide ima- 
ginaL defin. in schol. prop. 17. part. 2.) , neque rcrum praelerita- 
ram retordari potest, nisi durante corpore (vide defin. memo- 
riae in schol. prop. 18. part. 2.) ; q. e. d. 

PROPOS. XXII. In Deo tamen datur necessario idea, 
quae huius et illius corporis humani essentiaro 
sub aeternitatis specie cxprtmit. 

Dkm omstr. Deus non tantum est causa huius et illius corpo- 
tis humani existentiae, sed etiam essentiae (per prop. 25. part. 1 .), 
f^ae propterea per ipsara Dei esseotiam necessario dehet concipi 
(per ax. 4. part. 1.), idque aeterna quadam necessitate (per prop. 
IS. part. 1.), qui quidem conceptus necessario in Deo dari debet 
^er prop. 3. part. 2.) ; q. e. d. 

AROPOS. XXIII. Meus humana non potest cum cw- 



404 



jinn. 1 absolute destrui, sed eius aiiquid reniauet, 

tjuod aeteroura t--t. 
Demokstk. In Deo datur neeessario couceptus seu id«. 
quae corporis huroani essemism eiprimit (per prop. praec), quac 
propierea aliquid uecessario est, quod ad esseatiam memis liu- 
mansc pertinct (per prop. 13. parl. 2.). Sed menti bumanae oot- 
lam duratinuem, quac tempore deuuiri potest, tribuimus, uiii 
quBtcnus corporis aclualem existentiam , quae per duraiionen ci- 
plicaturet tempore deGniri potest, eiprimit, boc esl (per corolL 
prop. 8. part. 2.) ipsi durationem non tribtiimus nisi duraute cot- 
pore. Quum lameu aiiouid nihilo ininus sil id, quod aeleroa 
quadam uccessitate per ipsam Dci essentiam concipitur (per prop- 
praec), erit nccessario boc aliquid, quod ad mentis csscnttfm 
perlinct, aeternum; q. e. d. 

SCHOt. Est. uti diiimus, baecidea, quae corporis essea- 
liam sub spccie aetcrniutis eiprimit, certuscogitandi modus, qni 
ad mentis csscnliarn periiuet quique necessario aeleruus est. Kec 
tameu fieri polcsl, ut recordcmur uos anle corpus etslitbM, 
quaudoquidem uec iu corpore ulln eius tesligia dari, nec aetenai- 
Us tempore definiri , nec ullarrj ad lempus rclationem habere pat- 

At nihilo minus scntimus eiperimurque , nos aclernos ewt. 
isresillas senlit, quas intelligendo concipH, 
a habet. Mentis eoim oculi, quibus n* 
t ipsae demonstrationes. Quamvis itauvt 
lecorpuseisliusse, sentimus UiueQ men- 
tem nostram , quateaus corporis esseotiam sub acteroiiatis speck 
tnvolvit, aeternam esse , clhanceiuseiislenliam tcmpore defioirl 
siie per dnrationem cipHeari non posse. Mens tgitur nostra ea- 
lenus laotum poliisl dici ilurore, eiusque eiislentia cerlo temport 
deuoiri polesl, qualeuus aclualem corporis riislenliam involrit, 
et oatenus lanlum potenltam habel rcrum eiistenliam tempore de- 
icrmiuandi , easque 6ub duratione concipiendi. 



Nim 

quam quas in 

videt observatque , 
uon rccordemur ac 



PROPOS. XXIV. Quo magis res eingulai 

afimus, eo magis Deum tntelligimus. 

Dkmomtk. Paieleicoroll. prop. 25. part. 1. 



in.elii- 



PA*8 T. 405 

PROPOS. XXV. Summus mentis conalus summaqve 
Tirtus est res intelligere tertio cognitioDis genere. 

Dm onstr. Tertium cognltionis gemis procedit ab adaequata 
idat quorundam Dei altributorum ad adaequatam cognitionem cs- 
MDtiae rerom (vide boius defin. in 2. scbol. prop. 40. part. 2.), et 
fno magis hoc modo res intelligimus , eo magis (per prop. praec.) 
Deum inteiligiraus. Ac proinde (per prop. 28. part. 4.) summa 
neotis virtus , hoc est (per defin. 8. part. 4.) mentis potentia seu 
oatura, sive (per prop. 7. part. 3.) summus conatus est res intelli- 
gere tertio cognitionis genere ; q. e. d. 

PROPOS. XXVL Quo mens aptior est ad res tertio 
cognitionts genere inteiligendum , eo magis cupit, 
res eodem hoc cognitionis genere intelfigere. 

Bkmomstr. Patet. Nam quatenus eoncipimus mentem aptam 
etse ad res hoc cognitionis genere intelligendum , eatenus eandem 
determinatam concipimus ad res eodem cognitionis genere intelli- 
geodum, et consequenter (per 1. affect. defin.) quo mens ad hoc 
aptiorest, eomagfehoc eupit; q. e. d. 

PROPOS. XXVII. Ez hoc tertio cognitionis genere 
summa, qvae dari potest, mentis acquiescentia 
oritoT. 

Dkmokstr, Somma meatis virtus est Deum cogno6cere (per 
prep. 28. parl. 4.), sive res tertio cognitionis genere intelligere 
(per prop. 25. hnios) ; quae quidem virtus eo maior est, quo mens 
aoc cogoitioDis genere magis re» cognoscit (per prop. 24. buius). 
Adeoque qui res boc cognitionis genere cognoseit, is ad summam 
auaaoam perfectioneni transit, et consequenter (per 2- affect. 
fafio.) sumana laetitia afflcitur, idque (per prop. 43. part. 2.) con- 
eemiUfite idea sui soaeque virtutis; ac proinde (per 25. affecU 
fjfca.) ei hoc cognitionis genere f umma , quae dari polest, ottaic 
lequiescentia ; q. e. d. 



406 ETHICKS 

PROPOS. XXVIII. Cormtus seu cupiditas cogoo- 

scendi res tertto cognitionis genere oriri non pot* 

est ex primo, at quidem ex secundo cognition» 

genere. 

Dkhonsth. Hacc propostlio per se patel. Nim quicquio' 

clare et dislincie iolclligiuius , id vel per sc vel per aliud , qnod 

pcr se concipitur, intclligimns; hoc esl, ideae, quae io oobii 

elarac et dislinclae sunl, sive quae ad lertium coguitioois grnm 

refcrunlur (vide 2. schot. prop. 40. part. 3.), non posstint sequi ei 

ideis muiilalis et conlusis, qaac {per idem schol.) ad primnm 

coguilionis genus referunlur, scd ci ide.is adacquatis, sive |per 

idem schol.) ei secundo et lerlio coguilionis genere. Ae proind» 

(per I . affect, defiu.) cupidilas cognoscendi res lerlio cogniiiooii 

gcnere non potest oriri ci primo ; at quidem eisecundo; q. 

PROPOS. XXIX. Quicquid mens sub spccie aeteroi- 

tatis intelligit, id ex eu non intelligit, quod cor- 

poris praesentem actnalem exi.stenliam concipfti 

sed ex eo, quod corporis essentiam concipit suk 

spectc aelcrnitatis. 

Dhmon9tk, Qualcnus merts praescnlcm sui corporis erisleo- 

tiam concipil , eatenus durationcm concipit, quae tempore delrr- 

minari polesi , cl eaienus taulum polemiaui habcl concipiendi res 

cum rclalionead lempus (per prop. 21. huiuscl prop.26. part.2.). 

Ataeternilasper duraiioocra eiplicari nequit (perdefin.S. porLl. 

el ipsius eiplkation.). Krgo mens eateous polestatera noo babet 

concipiendi rrs sub spciic .iciernitaiis; sednuia de naiura raiionil 

est, res sub specie aclcrnitatis concipere (pcr 2, coroU. prop. i*. 

part. 2.), etad mentisnnluram cliam perliuel, corporis esseuliia 

sub specie aetcrnilatis concipere (pcr prop. 23. huius), etpraeter 

bacc duo uihil aliud ad menlis cssenliam pertinet (per prop. 1J. 

part. 2.). Ergo bacc polcniin eoDEJpiendi res sub specie aclenrf- 

latla ad menlem non pertinct, oisi quatcous corpom 

sub specie aeternilaiis cancVoit-, <\. «. d. 



e aeienn- 
csscuiiiai / 



PARS v. 407 

SCHOL. Res duobus modis a nobis ut actuales eoncipiuntur, 
tel quatenus easdem cum relatione ad certum tempus et locum ex- 
Istere, vel quatenus ipsas in Deo contineri et ex naturae divinae 
Beceasitate consequi concipimus. Quae autem hoc secundo modo 
trtTeraeseu reales concipiuntar, eas sub aeternitatis specie con- 
dpimus , et earum ideae aeternam et inflnitam Dei essentiam in- 
Tohunt, ut propos. 45. part. 2. ostendimus, cuius etiam scho- 
thnn vide. 

PROPOS. XXX. Mens nostra quatenus se et corpus 

siib aeternitatis specie cognoscit, eatenus Dei co- 

gnitionem necessario habet, scitque se io Deo esse 

et per Deum concipi. 

Dbmonstr. Aeternitas est ipsaDei essentia, quatenus haec 
oecessariam involvit existentiam (per defin. 8. part. 1.). Res igi- 
tursubspecie aeternitatis concipere est res concipere, quatenus 
per Dei essentiam ut entia realia concipiuntur, sive quatenus per 
Dei essentiam involvunt existentiam. Adeoque mens nostra qua- 
tenos se et corpus sub specje aeternitatis concipit, eatenus Dei 
cognitionem necessario habet, scitque etc. ; q. e. d. 

PROPOS. XXXI. Tcrtium cognitionis genus pendet 
a mente, tanquam a formali causa, quatenus mens 
ipsa aeterna est. 

Dkm onstr. M ens nihil sub aeternitatis specie concipit , nisi 
qnatenus sui corporis essentiam sub aeleraitatis specie concipit 
(per prop. 29. haius), hoc est (per prop. 21. et 23. huius) nisi 
qaatenus aeterna est. Adeoque (per prop. praec.) quatenus ae- 
tcrnaest, Dei habet cognitionem, quae quidem cognitio est nc- 
eeasario adaequata (per prop. 46. part. 2.) ; ac proinde mens qua- 
taaus aeterna est, ad illa omnia cognoscendum est apta , quae ex 
•tfa hac Dei cognitione consequi possunt (per prop. 40. part. 2.), 
aie est, ad res tertio cognitionis genere cognoscendum (vide huius 
4afa. in 2. schol. prop. 40. part. 2.), cuius propterea mens (per 
fcfci. 1. part. 3.) quatenus aeteraa est, causa est adaequata seu 
Wnalis; q. e.d. 



.108 ETHICES 

SCItOL. Quo igilar unusquisquc hor cognitioms gr» 
jjollet, eo melius sui rt Dci conscius est, hocesl, eoestp 
et bcnlior , quod ndbuc clarius ci seqq. palebil. Sed bii 
dum, quod, lametsi imn ccrli sumus , meniem aelerui 
qiinlenus res piib acu-riiiialis ■-(irrie concipil , nos Unn 
quac osleudere voliunus, ficilius eiplicenlur ot meliusiir 
iur, ipsam, lanquam iam ioeiperet esse, et res sub nei 
spccie inlelligcre iam inciperet, cimsiderabimus, ut hi 
fecimus; quod nobis ab?que ullo crroris periculo face 
rnodo oobis cautio sil nihil roucliidrre, nisi ex perepieu 

PROPOS. XXXII. Quicquid intelligimus (ertio 

tioot.s genere, eo delectatnur, et ijuidem cc 

tante idea Dei tanquam causa. 

Dhmonsth. Ex hoe cognitioDia genere summa, qi 

potesl, aieutisacquiescentk, hoc est (per 25. affect- ii(6 

titiaorilur, eaque concomitante idea sui (perprop. 27. hn 

eoueequenter (per prop. 30. huius) concomitants etiam i 

tfliiquam causa; q. e- d. 

COROLL. Ei tertio cognilionis genere oritur ne 
amor Dei intellectualis. Nam ei hoc cogaitbttii 
orilnr (per prop. praec.) laetilia coDcomilante idea D«i 1 
causa, hoc esl (per 6. affect. defin.) amor Dei, dod q 
ipsamutpraesealemimagiDamur (perprop. 29. huius), i 
teDusDeuraaeternuraesselnMHigimus, ethocesi, qnod 
Del inlellectualem voco. 

PROPOS. XXXIII. Amor Det inlellectualia, 

tertio cognitionis genere orihtr, est aeternn 
DiMOStTa. Tertiooj coim cuguilionis genus (p« p 

buins et u. 3. part . 1 .) est aeteraum ; adeoqne (per ident 

I.) amor, qui ei eodem oritur, est nliwn necesaario • 

q. #. d. 

SCBOL. Qnamvis bic erga Deum amor prmcipium 

iuierit (perprop. praec.),hahet,lamen omoes amoris pertl 



paiu v. 409 

lJT^w *l ortns faisset, sicut in eorolL prop. praee. flnriimis. 
gjjp Wc est differentia, oisi quod metus easdem has perfe- 
l< * luas eidem iam accedere finiimus, aeternas habuerit, 
rj! ^conriunte idea Dei tanquam causa aeterna. Quod si 
J° transitione ad maiorem perfectionem consistit, beatitudo 

_* *o consistere debet, quod mens ipsa perfectione sit 

r^*^a» 



^POS. XXXIV". Mens non nisi durante corpore 
obooxia est affectibus, qui ad passiones referantur. 

*|**omtr. Imaginatio est idea , qua mens rem aliquam ut 
rjj^teni contemplatur (vide eius defin. in schol. prop. 17. 
^2.), qnae tamen magis corporis humani praesentem consti- 
j*°flem , quam rei externae naturam indicat (per 2. coroll. prop. 

* pert. 2.). Est igitur affectus (per gen. affect. defin.) imagi- 
**°i quatenus corporis praesentem constitutionem indicat ; at- 
^•deo (per prop. 21. huius) mens non nisi durante corpore ob- 
*tiiestaflectibus, qui ad passiones referuntur; q. e. d. 

CQROLL. Hinc sequitur nullum amorem praeter amorem 
fefleetaalem esse aeternum. 

fCHOL. 8i ad hominum communem opinionem attendamus, 
kMmus, eos suae mentis aeternitatis esse quidem conscios, 
iipsos eandem cum duratione confundere, eamque imaginationi 
i memoriae tribuere, quam post mortem remanere credunt. 

tOPOS. XXXV. Deus ee ipsura amore intelle- 
ctuali infinito amat. 

Dbmohstr. Deus est absolute infinitos (per defin. 6. part. 

, hoc est (per defin. 0. part. 2.) Del natura gaudet infinita 

feetione , idque (per prop. 3. part. 2.) concomitante idea sui, 

est (per prop. 1 1 . et ax. 1 . part. 1 .) idea suae causae , et hoc 

quod in coroll. prop. 32. huius amorem inteiiectualem esse 



410 ETHICES 

PROPOS. XXXVI. Mentis amor intellectualis ergi 

Deum est ipse Dei amor, quo Deus se ipson 

amal, non ouatenus inunitus est, sed quateoua |'-r 

essentiain humanae mentis sub specie aeternitati* 

consideratain eiplicari potest, hoc est, nientis erga 

Deuin amor intellectiialis pars est iufiniti amoris, 

(juo Deus se ipsum amat. 

Dkmosstb. Hic mentis amor ad meotis actiones relerri dehrt 

(pereoroll. prop. 32. huius etper prop. 3. part. 3.). qui proiuib 

actioest, qua mcns sc ifisom conlemplalur concnniilante idea Dri 

lanquatu causa (per prop. 32. huius et eius coroll.), hoc e-sl (ptf 

coroU. prop. 25. part. t. et coroll. prop. II. pnrt. 2.)aclio, qua 

Deus. qualenuspermcntem humanam eiplicari potcsi , seipsunt 

contemplalur concomitante idca sni. Alque adeo (per prop. 

proec.) hic menlis amor pars est inliuiti amoris, quo Deus se ipsnm 

COROLL. Hinc sequitur, quodDeos, quaienos se ipstua 

amat, homines amat, el conscqucnicr ouud amor Dei erga boou- 
nes et mentis erga Deum amor intellectualis unnm et idem siL 

SCHOL. Ei bis ctare intellipnmus, qua in re atlnt 
nosira seu beatitudo seti liberias consisiit, nempe Ea 
coustanti el aeterno erga Deum amore , sive iu amore Dei erga hff- 
mines. Aique hic omor, seu beatiludo in saeris codicibus gle- 
riaappellalur*); nec immerilo. Nam sive bic nmorad Deum re- 
feralurshe ad menlem. rerle nnimi acquiescenlia , quaerevenl 
gloria(per25.ci30.airecl.defin.)nondislmguitur, appellari polest 
Nam qualenusad Deum referiur, esl (perprop. 35. buius) laelitii 
(licent hoc adhuc vocabulo uti) cimcomilanlc idea sui, ut et qu*- 
lenus ad mentem refcrtur (per prop. 27. huius). Deinde quii 
nostrae menlis essenlia in soln cognilioue consislit , cuins princi- 
pium et fundamentum Deus est (per prop. 15. paxt. 1. ei acbsl- 

THWe«-«.a. Pi.a.O. U3, t. 17 Sil* loh. 11, «. Bom. J,»- 
Bph. 1, 17. 18. 



PARS V 411 

prop. 47. part.2.); hioc perspicuum nobis fit, qoomodo et qua 
ralkme mens nostra seeundom essentiam et eiistentiam ex natura 
drriaa sequatur et coutinuo a Deo pendeat ; quod hic notare operae 
pretiomduii, uthoceiemplo oslenderem, quantum rerum sin- 
golarium cogoitio , quam intuitivam sive tertii generis appellavi, 
(fide schol. 2. prop. 40. part. 2.) polleat , potiorque sit cognitione 
universali, quam secundi generis esse diii. Nam quamvis in 
prima parte generaliter ostenderim , omnia (et conseqoenter men- 
tem etiam humanam) a Deo secundum essentiam et existentiam 
pendere; illa tamen demonstratio, tametsi legitima sit et extra du- 
bitationis aleam posita, non ita tamen mentem nostram afficit, 
qoam quando id ipsum ex ipsa essentia rei cuiuscumque singula- 
ris, quam a Deo pendere dicimus , concluditur. 

PROPOS. XXXVII. Nihil in natura datur, quod huic 
amori intellectuali sit contrarium, sive quod ipsum 
possit tollere. 

Dbmonstr. Hic intellectualis amor ex mentis natura oeces- 
siriosequitur, quatenus ipsa ut acterna veritas per Dci naturam 
consideratur (per prop. 33. et 29. huius). Si quid ergo daretur, 
quod huic amori esset contrarium , id contrarium esset vero , et 
eonsequenter id , quod hunc amorem posset tollere , efliceret , ut 
id, quod verum est, falsum esset ; quod (ut per se notum) est ab- 
Surdum. Ergo nihil in natura datur etc. ; q. e. d. 

SCH OL. Partis quartae axioma res singulares respicit , qua- 
tenus curn relatione ad certum tempus et locum considerantur , de 
quo neminem dubitare credo. 

PROPOS. XXXVIII. Quo plures res secuodo et ter- 
tio cognitionis genere mens intelligit, eo minus 
ipsa ab affectibus, qui niali sunt, patitur et mortem 
minus timet. 

Dbmomstk. Hentis essentia in cognitione consistit (perprop. 
11. part. 2-)- Q 110 Isitnr menspJures res cognoscit secuodo t\ 




412 



lertio cognitionis genere. eo miior eius pare remanet (perprep. 
29. el23. buitra), M consequenter (per prop. praec.) eo ■ " 
eiu-s pars n.ni uingi tur ah afleclibns, qui nostrae utm s*M i 
(riirii, boc c-st (per prop. 3o. part. *.) qui malisuut. Quoit 
menspluresressecundoet lertio cognHionis genen inlfUigit 
nuior eius pars UImm nune I , et coaseqnenter minus *k> af 
buspstjturetc. ; q. e-d. 

SCHOL. Hinc ialelltgimns id quod in scbol. prop. 31. parL 
J.attigietqnodinbacparleeTplicareprotnisi; nempe quod m 
eo minus est noiis, quo mentis clsrs et disthicta cognitSo sai 
est , et consequenter quo mens magfs Denm amal. Deinlt a 
(perprop.27. bulns) et tertlo cognitionis genere summa, qi 
dari pottst, oriiur .icqtiicsccnlla , hinc sequitur menlera bumt- 
uaru posse eius nalurae esse, ul id, quodciuscum corporepi 
ostendimus (vide prop. 21. huius), inrespectnadid, quod ipslw 
remanet , nullius sit momenti. Sed de his mox proliiius. 

PROPOS. XXXIX. Qui corpus ad plurima aphm 
babet, is menlem babet, cuius maxima pars est 
aeteroa. 

Dbmonstr. Qui corpus ad plurima agendum aptnm habet, 
Is ralnime ntTectibus , qui mali snnt, confliclatur (per prop. JS. 
parl. i.), boe es( (per prop. 30. parl. 4.) elTeclibns qui natuw 
noslrac sunt contrarii. Atquc adeo (per prop. 10. huius) ptt- 
staiem babel ordinandi el concatenandi corporis ailectiones m 
cnndum ordincm ad inlelleclara , ct consequenler efflciendi (par 
prop. 14. huius) ut oinnes corporis auecliones td Dei ideara rrfa- 
ran(ur, ei quo fiet (per prop. 15. huius) ul erga Denm alBcUtm 
amore , qui (per prop. 1 6. huios) mtniis muimtm partem oe 
paresire conslilueredebel; ac proinde(perprop.33. buius)m 
lemhabel, cuius maiima pars cst aelerna; q. e. d. 

SCHOL. Quia corpom butnana ad plurims tpta snnt, oot 
dubiumest, quin eiusnolurac possintesse, ul ad mentes refer»* 
tnr, quae raagnam sui etTlet habeant cogtiitionem , et quanrai 
jnaiima stu prtecipua pars est aeterna , atune adeo ut morlei 



PAR8 T. 418 

tim^««t- ged uthaee clarius iotelligantur, animadvertendum hic 
est, quod nos in continua Tivimns variatione , et prout in melius 
siveinpeiiismutamur, eo felices aut infelices dicimur. Qin* 
eafaiei inJante vd puero in cadaver transiit, infelix dicitur, et 
csnam id fdidtaU tribuitur , quod totum vitae spatium meote sana 
u corpore sano percurrere potuerimus. Et revera qui corpus 
htbet, ut infans vel puer, ad paucissima aptum etmaximepen- 
dens a causis externis, mentem habet , quae in se sola considerata 
Aihil fere sui , nec Dei, nec rerum sit conscia ; et contra , qui 
corpus habet ad plurima aptum , mentem habet , quae in se sola 
considerata multum sui et Dei et rerum sit conscia. In hac vita 
igftur apprime conamur, ut corpu9 infantiae in aliud, quantum 
etus natora patitur eique conducit, mutetur, quod ad plurima 
aptum sit, quodque ad mentem referatur, quae sui et Dei et rerum 
plurimum sit conscia ; atque ita ut id omne , quod ad ipsius me- 
ntriam vel imaginationem refertur, in respectu ad intellectum 
vix alicuins sit momcnti , ut in schoL prop. praeced. iam dixi. 

PROPOS. XL. Quo unaquaeque res plus perfectio- 
nis habet, eo magis agit et minus patitur, et con- 
tra quo magis agit, eo perfectior est 

DiMoasTR. Quo unaquaeque res perfectior est, eo phis 
aibet realitatis (per defin. 6. part. 2.) , et consequenter (per prop. 
3. part. 3. cum eius schol.) eo magis agit et minus patitur; quae 
tyiidem demonstratio inverso ordine eodem modo procedit; ex 
quo sequitur, ut res contra eo sit perfectior, quo magis agit; 
f.e. d. 

COROLL. Hine seqiritur, partem raentis, quae remanet, 
Ounotacamqxie ea sit, perfectiorem esse reliqua. Nam pars men- 
tis aeterna (perprop. 23. et29. huius) est iDtellectus, per quem 
lofcun nos agere dicimur (per prop. 3. part 3.) ; illa autem, quam 
periro ostenhaaaus, est ipsa imaginatio (per prop. 21. huius) , per 
quuo solam didmur pati (per prop. 3. part. 3. et gen. afleci. 
dstn.). Atque adeo (per prop. praec.) illa, quantacumque ea ait, 
sjac est pernetior ; q. e. d. 



414 ETBICES 

SCHOL. Raec sunt, quae de meute, quatenos sine rdsti 
sd corporis eiistenliam cousideralur, ostendere cooslitaer 
El quibua et simul ei prop. 21. parl. 1. et aliis appsret, q 
meosnosira, quateuus inlelligit, aeleruus cogiiandi modoi 
qui alio aeierao cogitandi modo dcterminatiir, cl hic iirruu 
alio, et sic ininfioilom; iia ui omues simul Dci aeternumetl 
nituio inlcllcctum c< 



PROPOS. XLI. Quamvis nesciremus, mentem nosti 
aeternam csse, pielatem tamen et religionem 
absolute omnia, quae ad animositatem et gew 
sitatcm referri ostendimus in quarta parte, pr 
baberemrjs. 

Dkmoxbth. Primum et unicum virtutis seu recte meod 
tionis fuiidamenlum (per coroll. prop. 22. el per prop. 24. part 
esl sunm uiile quaerere. Ad llla autem determinaudum, t 
ratio utiiia esse dictat, nullam rationem babuimns menlis aan 
talis, quam dcmum in hac quinta parte novimus. Quamvisi| 
tum lemporis ignoraverimus , meulem esseaeleraam, illa tai 
quae ad animosilatem el geoerositatem referri osleodimus, pi 
habuimus. Atque adeo , quamvis etiam unuc hoc ipsum ign 
remus, eadem lamen ralionis praescripla prima haberea 

SCHOL. Commuois vulgi persnasfo alia vldelar esse. I 
pleriqne videntur credere , se esteous tiberos esse , quatennsl 
diui parerelicet, etealenns de snoiurecedere, quaiennseil 
diviuse praescriplo vivere leueulur. Pietatem igitur et religfw 
elabsoluleomnia, quae ad animi fortilndinem refenmtur, « 
esse crednnt , quae posl mortem deponere , et prelium seniH 
nempe pietatis et religionis, accipere sperant. Nee hac sp* * 
sedetfamet praecipuemetu, ue dirisscilketsuppliciispost* 
tempnniantnr, tnducnntnr, ut ei legis divinae praescripto, sjn 
tumeorumfertlenuilaselimpoteos animmt, vivant; etnisll 
spesetmetushomintbosinessent, atconi 



# PARS V. 415 

nm corpore interire , nec restare miseris pietatis onere confectis, 
rftere longius, ad ingenium redirent, et ex libidine omnia moderari 
H fortunae potius , quam sibi parere vellent. Quae mibi non mi- 
nusabsurda videntur, quam si quis propterea, quod non credit, 
•eposse bonis alimentis corpus in aeternum nutrire, venenispo- 
sbs et letiferis se exsaturare vcllet; vel quia videt mentem non 
esse aeleroam seu immortalem, ideo amens mavult esse et sine ra- 
lione vivere : quae adeo absurda sunt , ut vix reccnseri mereantur. 

PROPOS. XLII. Beatitudo non est virtutis praeraium, 
aed ipsa virtus; nec eadem gaudemus, quia libi- 
dines coercemus, sed contra quia eadem gaude- 
mus, ideo libidines coercere possumus. 

Demonstr. Beatitudo in amore erga Deum consistit (per 
prop. 36. buius et eius scbol.) , qui quidem amor ex tertio cogni- 
tionis genere oritur (per coroll. prop. 32. buius). Atque adeo hic 
amor (per prop. 59. et 3. part. 3.) ad mentem , quatenus agit, re- 
fcrri debet, ac proinde (per defln. 8. part. 4.) ipsa virtus est; quod 
erat primum. Deinde quo mens hoc amore divino seu beatitudine 
magis gaudet, eo plus inlelligit (per prop. 32. huius), hoc est 
(per eoroll. prop. 3. huius) eo maiorcm in affectus habet poten- 
tiam, et (per prop. 38. huius) eo minus ab affectibus, qui raali 
lont, patitur. Atque adeo ex eo, quod mens hoc amore divino 
leu beatitudine gaudet , potestatem habet libidines coercendi ; et 
quia humana potentia ad coercendos affectus in solo intellectu 
coosistit. Ergo nemo beatitudine gaudet , quia affectus coercuit, 
sed contra potestas libidines cotircendi ex ipsa beatitudine oritur ; 
f. e. d. 

SCHOL. His omnia, quae de raentis in affectus potentia, 
(naeque de mentis libertate ostendere volueram, absolvi. Ei 
|uibus apparet , quantum sapiens polleat , potiorque sit ignaro, 
gui sola libidine agitur. Ignarus enim , praeterquam a causis ei- 
ternis, multis modis agitatur, nec unquam vera animi acquiescen- 
tta potitur; vivit praeterea sui et Dei et rerum quasi inscius, et 
rimulac pati desinit, simul etiam esse desinit: quum couVn s^- 



416 



JKTHlCfc* MBS \. 



pfens, qnafenasnttaifce«aaMleral«r, vis 
et Deft et rerem aeteroa qaftdnm neeessft 
esse desinit, eed seorper vtra anfinri eeqeJeacfltlt potitar. II 
iamYk, qnam td keee 4MHtoreosteodi t pefatdatttfdeafaa*, fcnt- 
niri tamen potest. Et ttme ardunaa debet esse, qned adeorat» 
reperitnr. Qoi eniai peaeet Seri, si seras in promptai esset «1 
sine magno labore reperfri posset, ut ab omnilms tere iiiftllgi 
retur? 8ed ornnia praedara tam dimcflia, qvam rara svnt. 



BENEDICTI DE SPINOZA 

P E R A 



UAE SUPERSUNT OMNIA. 



EX 

EDITIONIBUS PRINGIPIBUS DENUO EDIDIT 

ET PRAEFATUS EST 

CAROLDS HERIANNDS BRDDER 

FHILOS. DOCT. AA. LL. M. 88. THBOL. LlCBIfT. 

¥OL n. 

9E LTTELLECTCS EMEXDATIOHE, TRACTATU8 POLITICUS, 

EPISTOLAE. 



EDJTJO STEREOTYPA. 



LIPSIAE 
TYPIS ET SCMTIBUS BERNH. TAUGHNITZ JUN. 

1844. 



PRAEFATIO. 



terohoctomo conlinentur tres partts Benedicti de Spi- 
lerum posthumorum , et quidem 

I. 
wtaltis de intellectus emendatione et de via qua optime in 
rerum cognitionem dirigititr , in edit. princ. a. 1677. pag. 
392., aureus libellus, qui est praeter ethicam fons philo- 
e Benedicti gravissimus. Complectitur enira eius philoso- 
fundamentalem sive cognoscendi artem; et eo magis dolen- 
st, quod non nisi eius fragmentum confecerat, quum diem 
supremum. In hoc tractatu quibusdam de vero etsummo 
iposilis persequitur divini Platonis de ideis doctrinam et 
it viam ac rationem, qua perveniamus ad veram sive 
ti naturae adaequatam cognitionem i. e. qua ideas 
ire veritates aetemas sensimsensimque magis perscrutemur 
eodo imaginationes i. e. ideas fictas, falsas, dubias. ') Quam 
lagis etiam excoluit et perfecit summus nostri saeculi philo- 
s, Frid. Uegelius, qui hercditatem luculentissimam et effcr- 
tm suis tradidit ,, veritatis absolutae obiectivac adipiscendae 
lum", quam monstravit illo processu qui dicitur diaie- 
) Per longius tempus Spinoza huic tractatui conscribendo 
inavaverat, quin ad finem perduceret. Anno enim 1663. 
irleo Oldenburgio, ut publici iuris faceret ,,tractalum de 

Conf. etiam ethic. II. prop. 40— 47. 

Fid.quae. egregie, uti solet. exnosuil S. V. Phil, Marheinekius in: 
\twng in dxe ojfentlichen Vortesungen iiber die Uedcutung der 
*en Phitosophie in der christtichen Theotogie." liert. 1842. 8. 
W. „Fur das Princip der Hegelschen Philnsophie kann man nur 
yfode ansehen, deren Kntdeckung das unsterttliche Verdienst He- 
••* et p. 1€. »j/^«* Ringen nach einer wahrhaft ohjectiyen , mit 
traction vom Suhject verkniip/ten Erkenntniss ist im innersten 
ter Hegetschen PhUosophie gegrikndt." 



IY PRAEFATIO. 

rerum primordio earumqvie ilepcnilenlia o prima 
intellcclus nostri ciiicniiiili'>nc", pnivocattis est; i< 
nnuo 1075. Ludovicus Mcycnis. Viil. cpist. 8. ei 
huc pcrlincTit Spinowe epist.42. et 63. Dc aliis iegi 
opcruni posihnmorum prai> r atto, uuam cum indic 
Mullisin locis nlii an nr.ilins ccnsct tornianiias ess 
cloresin nolis rclegal nApkitotophiam, opus granc 
mimis scriboret , niorte esl impeditus. 

Letlu diiruissimi sunt praewrea: 

loh. God.Herder, Golt. Einige Getpracke 
System; in: Ilerdi-rs Iferke %«r Philosopliie n 

t. VIII. p.lM.tqq. Tiibing. 1808. 8. 

Chriitoph. Theopk. de Sturr, Benedicti di 
Ulionesadtractatuniihcolog.-pulitieum. HagacCon 

Car. Thomas, Spinoza alt Metaphijtiker. iii 
p. 13. elp.22. sq. 

SIiduI cum editione Lalina interpretatio Belg 
cttm larrig leltit tmoi&77. : „De nagclaie S 
d. 8. . , . Verbeteriog van'i Verstaut " p. 405 — U 
saeculo proetetlapso inlerprele S. Herm. Ewali 
von Spinoza itoei Abhandlungen ilher die Hntti 
lichen Verttandet und iiber die Arittokralie un 
I.eipz. 1785." 8. el recentissima B. Auerbac 
tammtlic/u Wtrrke. Sttittg. 18SI. &.; Gallicah< 
milio Saiitet coafecla ,, Oeuvres de Spinoza ir, 
12. Paris. 1843. 

II. 

Tractattu politicut, in ed. princ. pag. 263 — 3; 
pbiam praclicam pertinet, cl osleodii, quatn sag 
noia de praestanlia regni apta rerum publicanim ct 
mati legibusque siabilili scnscril. Conf. cap. 6, 
debello, demtlitibus, de iraperiidivisione, de h 
al. disputavit divcrsis in locts , leclu digaa suu t. 



PRAEFATIO. V 

! morte impeditus est auctor, quo minus hunc quoque libel- 
oficcrct, Ei epistola ad amicum scripta , quae praefationi 
Itest 3 ), cognosci potest, quid ullerius persequi sibipro- 
gt, si ei licitum fuisset. Ad tractalum politicum spectat 
yiiiozae epistola 50., ubi discrimen quoddam, quodioler 
jpsius et Tbomae Hobbesii intercedat senlentiam 4 ), eipli- 
eferum ut omnia clarius perspicerenlur, noo solum plenum 
rum sectionum indiceni, sed permultas quoque de rebus 
ricis et literariis addidi notas. 

an qui tractalum de intellectus emendatione interpretati 
rerterunt et hunc: in linguam Belgicam larrig lellis: 
igelate Schriften van B. d. 8. . . Staatkunde" p. 301—403. ; 
iam vcrnaculamS. H. EwalduselB. Auerbachius; et 
in Gallicam Aem. Saisset. 

\L etiam H. C. JF. Siegwart, Vergleichung der Rechts- 
\a!Utheorie desB. Spinoza und des Tli. Hobbes. Tiib. 1842. 8. 
T.Krug, Spinozae de iure nalurae sententia denuo exa- 
. Lips. 1825. 4. 

III. 

Ifli denique pars ,,Epistolae doctorum quorundam 

m ad B. d. S. et auctoris responsiones. " Numerus 
in operum posthumorum et scquentibus cdilionibus huc- 
fbit LXXIY (eicepta quae praefationis loco tractatui po- 
praemitti solet), quarum XLI sunt ipso Spinoza auctore, 
ab viris doctis ad Spinozam scriptae, una (ep. 48.) ab alio 
ozae amicum et ab hoc ad Spinozam missa , ut criminatio- 
tas refutaret. Benedictum praelcr has unam et quadra- 
ultas scripsisse epistolas, et ex ipsis epistolis 5 ) adparet 
lae descriptione praefationi tom. I. addita. 6 ) 

Id. buius tomi pag. 45. 

Im. Uobhesin» in libris .,de cive u Lond. 1642. et ,,Leviathan a 
tti. est defensor summae absnlutae principum potesialis. 
'. e. in ep. 18. ab Oldenburgio Spinozae epistola d. 5. Iul. data 
Hm % quae in epistolirum corpore desideratur. 
■n Htrderut doluit tam paucas exstare Sninozae epistolas. Vid. 
Qm p. U3. in: Wtks %ur PhUos.umd GsschichU l. ¥111. 



inur. Liucllus priialiiii ediiu> hii-esl: „Brirfran 
Spinosa aan Dr. Lambcrt van Fntd/iut/ien, mede 
Prof. B. W. Tydtirmn. Met bc-simllc." IX. pl 
pig. 1. tq. Spinozae epistola, p. 3. §qq. lntetpret 
p. 0. «qq. Mqaunlur noUe I. de Spinou einsqae da 
Vellhasio, III. de epistofa Ipsa, qtiam, quam lac 
natatio desit, ioler partem anni 1A74. alleram et 
scripUm esse editor censet. Pertinet vero ad tractaln 
polilicum, qaem aaclor ootis illuslrare et comVelt 
sione denuo edere eonslitueral. — Haque certe iniliu 
epistolas Sptooiae adbuc deperdiUs e loco obscaro 
promendi. 

Scd redenndum est &d ceteras, quarura plarimi 
quaginU una, Latine SuotscripUe; reliquae, vif 
nempe ep. 30 — 41. 43 — 47. 5D. etSS — 60. Be 
operum posthumorum edilor, Ludovicua Mejerus 
vertil, qno ab omnium terrarum viris doclis melius 



PRAKFATIO. vil 

tltera ep. 26 — 54. ad homioes diversos, qui partim non 
L titeris ioitialibus indicantur (eiceptis quatuor episU 39. 40. 
kHM. ad anonjmos) ; 

4trtia ep. 55 — 72. ad duos viros anonymos, quibus ac- 
thtep. 73. 74. ad Alb. Burghium, et nunc ep. 75. ad Lamb. 
Hnsiom. Omnes Spinozae, quod est honorificentissimum, 
Hnsiones sunt ad virorum doctorum epistolas , excepta una re- 
•iaventa. 

iwfarestduplex, quem adieci epistola 75. mihi nondum co- 
ta. Prioris feci sectiones sedecim (quarum dccima quinta ea- 
lest cum tertia) ; nam ad tot viros diversos datae sunt Spinozae 
tfolae. ^//«?r index est chronologicus , ex quo intelligi potest, 
ptas esse intcr ann. 1662. et 1676. omnes. Epistola 75. io- 
■da est ann. 1674. vel 1675. signo interrogationis addito. 
'Umenlum cuiquc est praepositum , simulque temporis et loci 
eium aut ex cditione Belgica aut ex ipsis epistolis sequentibus 
nUum, quum subscriptio saepissime deesset. Notis a me 
tHsloci haud pauci illustrati suut. 

ftestat ut de singulis viris, ad quos aut a quibus scriptae 
teptstolae, pauca dicamus. 

A. 

ke primum quidem de eis, qui nominibus plenis indi- 

l. PrimusestHenricusOldenburgius, adqucm pertinent 
loUe 25 priores, quarum ipse scripsit 15, reliquas 10 Spinoza ; 
(Hdenburgii deperdita meraoratur epist. 17. Gente fuitGer- 
av, Bremaenatus, sub Cromwellio circuli Saxonici inferioris 
iinilegatus, idemque sub Carolo II. rege, qui ei itafavit, ut 
itttis regiae ab illo a. 1662. constitutae 7 ) sodalis eligereturet 
cretis esset, uti docent epist. 7. 8. (§. 16.) et 10. Etiam 



Tid. Dav. Hume,, hlslory of Great-Britain under Ihe houses ot 
,, Tudor et Stuart. Lond. 1754. iqq. vol. VI. p. 435. sq. 



PRAEFATIO. 






Roberto Bojlio ») eral amicissimns. Vid. *pist. 1.3. 5.7.8. 
1 1. 12. 14. Inde ab aooo tlill-t — 1677. socictai 
pbilosopbicas •' edidit. Posiea Uvuiiiiim secessil et obiil 
Aug. a. ItiTS. Spiiiozani pr«r*cuk'in i-egno>er*i Ithcnobiinjiii 
IfiUl., ii'l. ■■]!. 1.. euroque amore sinrcro ainplt 
slolis de varirs rebus et pliilosujiiiiris e( [dijsit-issimulBojlll: 
Biiue cumainicocommunieavil, Ab aumi 10G5. per loiigiusl 
pus „ commcrcium lilerarium" interrupluin fuit, el dem« 
1(575. reslilutuui. Vid. cp. 17. et 18. ») 

'i. Simon dc Vries, natus Traiccli ad Itbcnum. im 
|ibili.isi.ijibiis, lunc Amsielod.imeiisis, Sproo/ae aniitissii 
Quanti eum acslimaverit c» fncio quodam, qnod loh. CoU 
vie dc Spinosa p. 75. sig. nobiscum comimmicavit, idii 
„SimondcVricsd'Amsicrdam Iui liluu jonr prfscnl d'une sM 
dc dcuj millc florins, potir le mcttrc eu clat de vivre uo 
plus a son aisc. Mais Ppinusa t-ii pnlsenr.e de son hule i 
cusa civilemcnt dc recevoir ccl arpenl , sous pnHeile qu'il o'i 
bcsoin dcricu, ci quc tant d'nrgcnt, s'il le receiaii , le dclia 
rait infoilliblemcnl de sesiHudeset descs occupaliuu*. Len 
Simon dc Vrics a|ijirorbant dc sa iii), ct se yojant sans fcrafl 
sans cnfans, voulait fairc bod tcstamcnt cl 1'inslitucr iieritiat 
tous ses Licns. Sliiis Sjiiixjsa i>'j voulut jamais 
moriira h sou ami, qu'il ne dcvait songcr i laisser scs bi* 
u"aulres qu* h son frerc, qiii ili-nirurnil a Srliirdam, puisqu'i]< 
le plus procbe dc se* parcns et dcvait ctrc ualurcllcnicnt snnl 
tier. Ccci fut Mrcul<! comme il l'avail propose; rrpeoditt. 
ful h 1'ondiliou quc lc frcru cl heritier de Siiuon dc Vrirs trfl 
Spioosa une pcnsion viogero, quisuflirnit pour sasubsislanrt. 1 ' 
cellcclause fulnussi tidclemenl eiccultc. Slaisce qu'il jadetl 
ticulier,e'csi qu'cn conscqucnci! <>n oflrit a Sjiinosa une pensiot* 

«1 Nat a IGCT. In llibcrnla. morl. a. IMI. 

9) Erraiil ('. Th,.u,,„, S,„„;:h ..', .11—,,,/,-j.ilrr p>, 19., (oiii I 

•aljscri|i(iuii<.-iii vcirrciii nr.im t=!u ujnu.-nu... scd coiif. uoiam met» 



PRAEFATIO. IX 

Iflorins, qu'il n'accepta pas, parce qu'il la trouvait trop con- 
erabie , de sorte qu'il la rlduisit a 300. Cette pension lui fuf 
nee regulierement pendant sa vie ; et apres sa mort le meme de 
ies de Schiedam eut soin de faire encore payer au sieur Yan der 
|ck ce qui pouvait lui <Hre du par Spinosa , comme it parait par 
tettre de Iean Rieuwertz, imprimeur de la ville d'Amsterdam, 
rploye* dans cette commission. Elle est datCe du 6.Mars 1678, et 
ressle a vanderSpyck meme." — Referendaesuntad eum ternae 
ane (26 — 28.) de philosophia logica, quarum prfhia est Simonis, 
i respondet altera Spinozae ; Vriesii alterain ep. 28. commemo- 
taiohac collectione non reperitur. 

3. Guilielmusde Blyenbergh 10 ), mcrcatoret patricius 
Rdracenus, homo bonae indolis l '), qui etiam literis operam de- 
t et cum Spinoza de principiis philosophiae Cartesianae anno 
$3. editis egit. Mense Martio a. 1665. Spinozam Voorburgi 
ferat. Philosophiae quum minus gnarus esset et Spinozae sen- 
itiamnon satisintelligeret, benigne, utisolebat, utabstineret 
icribendis epistolis, petiit ab co philosophus. Spcctanthuc epist. 
t-48. Belgice scriptae,quatuor Blycnberghii, totidem Spinozae. 
ofaseistitit idem Spinozae ,adversarius in hisce libris: ,,Wed- 
Briegioge van het boek genocmt: tractatus theologico-politicus. 
W. 1674." ct : „ Weddcrleginge van dc Zecdekonst van B. d. S. 
Bid. 1682. 44 4. Ahrah. Fac. Cvffeler I. U. D. in: ,,Spccimen 
to ratiocinandi naturalis et artificialis ad pansophiae principia 
umducens. Hamb. 168i. 44 P. I. p. 119. 125. 222. 230. Bly- 
berghium adversarii mentem non adsecutum esse satis ostendit. 

4. De Godofredo Guilielmo Leibnitio (nat. Lipsiae a. 
16. , mort. Hannov. a. 1716.) non est quod dicam. Unam ad 
fDozam scripsit epistotam (51.), quum a. 1671. Francofurti 



10) Jocher, nllgcmeines Gelehrten-Lexicon. Lips. 1750. 4. exhihuit 
tmbuTig. 11) Conf. ep. 33. inprimis §. 37. sqq. Summis laudibus 
I eiliilit Coterus vie de Spinosa apud Paul. Spin. opp. U II. p. 
•». Conf. Brucieri histor. philos. U IV. part. 2. pag. 691. 



ail Mocnum versarelur, quae agii dc re optica. Anno I GT6. quum 
e Gallia per Angliani Dctgiumque reverlcreiur, ipse lidii Spino/im 
Hsgae Comiluiu. ilc quo serius in scriplis suis salis accrbe iudic»- 
viU Conf. Leibnitii olium ll.iiiiiover. cd. II. a. 1737.8. p. 82. 
177. 221 . et dc cooformilate fidei cuni rationc § 371 . sqq. Spino- 
zae responsionem (ep. 52.), quam vir niiliilissimus, llir. Tlteopk. 
de Murr, in hibliniheca rcpia Haniiover.ini invcnlam dcauo coo- 
tulfra! el prinra oniniuin iulviiram cum \iris doctis communira- 
vernl IJ ), iutegram ct ipse lypis (Irsiiibcud.iiii ruratj. Biuacii- 
terac eistant etiam in ■ Leibnitii operibus ed. Ludov. Dulens. 
Genev. 1768. 4. tom. III. p. 11. sqq. 

5. Iob. Ludovirus Fabritius, doclor et professor tbeol. 
Heidelbcrgcnsis (natus Scbafhusii a. 1632., inort. a. 1697., euioi 
opcra thcologici e! bislorici argumcoti collccla cum vila aucloris 
rercrenlc loh. Henr. Heidegger prodierc Turici lfiSS. 4.) tion sui 
ciii-.i, scd iussu Caroli Ludovici electorisPalatini, liinilliu- 

iuMiris Frideriri V. regis Hohrmi.iti cl 1'alatini , Spiiionoo a. 1073. 
scripsil, eumquead iimnus lionorilirriiiissimuni professnris pbilo- 
sopbiac iu univcrsitatc literarum Hriiirllicr^ctfei iuscipicnduiu io- 
vilovit. 1'iiiii i ps cniin iicnCMilus, aba. 1648. usque ad a. 1680. 
regno polilus, soln literarum amore pcrmolus cl de aliorum do- 
gmatis lcnilcr senliens "), Beucdictum quoiiue arcesscrc rupiiL 
Modesle philosophus id rcnuii. Vid. episl. 53. 54. 

6. AlbcrtusBurgh, iuvenis, uli ep. 73.abco scriptado- 
cct, ante lilerarum studiosus in universitatc Lugdunensi et Spioo- 
i»e fuerat discipuius, Florentiae vero erclesiac ltomano-Calholiue 
socius factus. Luculenter roisera illius arguuienta pliiluMiplii^ 
refulat, rimidqna mnntl MstfaiRmJI Christianam religionem U 
iiipriiuii i'i '-] ■ ■ - l.i u i iniii^rliciim lcsl.ilur. ., Sulo Clirir-li , ini|uil. 
spirilu duci possamus in iBiorcm iusliliae ct carilalis". Coaf- 

t. iheol.-poliu f- 



ikj V.OEI1. nr siittt iirn. ne ^pinnia hhhol.ii. nn i 

M. sq. f-:ins |i;ii i.in u I i-l -j ■■ 1 1 1 . 1 1 ■ -!■■■•■ 'ii lirif hl 

li) Vid. .»/ •'. ,Ht <: r >, !,;,/,!■ lt,i V rrn*. \< 

Lipt. Om . S. Coof. Chevraean» lom. 11. p. M. 



PRAEFATIO. XI 

iinsdem professionem ep. 23. „maiiaie Deum se per Christum 
nanifestasse", et Oldenburgii de eodem iudicium ep. 22. ' 4 ) 

7. PetrusBallingius Benedicto amicus fuit, uti ex epi- 
Btola (XXX.) de ominibus a Spinoza ei scripta liquet. Ipsius Bal- 
hngii epistoia non amplius restat. 

8. Accedit buic nunc Lambertus van Yelthuysen s. 
Velthusius, nat. Traiecti ad Rhenuma. 1622., mort. 1685. ,me- 
ffieinae doctor et scabinus , qui et de theologia et de philosopbia 
Kiipsit. l *) Eius opera 2 voll. Roterod. 1680. 4. prodierunt. Procul 
iubio idem cst, qui epist. 48. ad I. O. de tractatu theol.-politico 
Kripsit. Quum philosophiae Cartesianae fautor esset, contra 
ipsnm Spinozam serius disputavit in libro: „Lamb. Velthusii 
Uttraiectensis tractatus moralis de naturali pudore et de dignitate 
homiois. Traiect. 1676. " 

B. 

Quioque qui non nisi literis initialibus notantur. 

1. L.M. i. e. Ludovicus Meyerus, medicinae philoso- 
pbUeque doctor , Iudacus Amstelodamensis et Spinozae amicissi- 
mus, quo medico usus est et qui solus philosopho moribundo ad- 
fait. 1 ') Studiorum philosophicorum erat amantissimus; neque 
lolom praefatiouis ,,principiorum philosophiae Cartesianae a Spi- 
ioxa editorum" est auctor 17 ), et ,,operum posthumorum" 
iditor , interpres praefationis et epistolarum primum Belgice scri- 
itarum 18 ), sed etiam scriptor libelli : ,,Philosophia sacrae scri- 
>turae interpres. Amstel. 1666. " quemjlo. Sal. Semler denuo 
ididit Hal. 1776. 8. Quidam ei ctiam tribuebanl librum bunc: 
9 Lucii Antistii Constanlis de iure ecclesiasticorum liber singularis. 
kkthop. 1665. u Yid. tom.I. praef. p. XV. sq. Ad binas eius lile- 

• 

14) ttraque ep. 73. 74. vcrsa legiltir in: IV. Feh % 8pino*a % der 
|rwie Philotoph, als er romitch-kathoUsch icerden sollte. Leipt. 1829. 8. 

15) Vid. Souveaudiclionnaire hislorique s. Vellhuysen el Car.Bur- 
tni Traieclutn erudiluin s. h. v. 16) Colerus la vie de Spioosa apud 
il. Spin. opp. l. II. p. 688. sqq. 17) Vid. t. 1. p.3. tqq. 18) Vid. 



IOB.Lp.XXlV. 



111 PIUEFATIO. 

ras pcrdilas rcspondel Spinoza ep. 29. Scd fid enndcm rcrcrendjts 
esse epislolns 61. — 72.: 1'iro doetissitnti it r.i/n'i'itssinio ***** 
inde npparel, quod liic illic ad cpisl. 29. dclegalur. Conf. ep. 
69. el 70. Epistolae sei (61. 63. 65. 07. CU. 71.) euqI ipsius 
Meycri, qui vulgo videtur Amslclodnmi, per quoddam vero lem- 
pus cl Parisiis cl Loniiiui \rrs.ilu* csse. uli docenl cpisl. G5. 67.71. 

2. I. B. cp.42. qnidnm relcruut »d lohannciu Dreden- 
burgium, civem Hoierndiimcnsem. Idcma. 1675. prodiro iussit 
librum p.Encrvalio Irai Inlus Ibeol. nolitici una cumdcnioustralione 
ordine ^coniclii.rii di^msilj, iijilurinn iimi cssc IK-um , cuius clTali 
conlrarioprafiliiiiii. irnciaiiis unicc nililur," qucm inilio Belgieo 
conscrijihmi in l.nliiii.uri vrrtrmliiiu ruravrral. LrihnHiut de eon- 
formitate fidei cum ratioue S 372. et Colenu vic de Spinosa 1.1. p. 
618. eum vehemenlcr collaudanl. Sed deMurr I.l.pig. 22. Bredeu- 
burgii hic menlionem fieri prorsus negal, et forsnii illum I.B. me- 
dicloae doctorem significari censet, qui editioni principionun 
pbilosophiae Carlesianae versus quosdam praefiiit a me tora. I. 
praef. p. XXIII. adlatos. Et profcclo buuc I. B. Spinozae hmi- 
liarissimum medicumque fuisse el argumeatun) docet et episto- 
lae inscriplio: ,,doctissimo eiperlissimoque viro", quac haud 
quadrarel in Bredenburgiam. 

3. I. V. H. M> tirnatiisimns , cuf Spino/a cp. 43. eiplicil 
quaesltonem arilhmelicam , quisfueritignoralur. 

4. I. I. tn> Itumatiitsimut atqun prtidentittiiMU , ad quem 
quatnor missae sunt epistolae 44. 45. 46. 47. , esl forlasse Iarrig 
lellis, raercator Amstelodamensis et Hennonita.") Ei ami- 
cis fuit Spinozae, cuius opera posibuma iu linguam Belgicam 
transtulit et edidil «nno 1677. Eum praefationis quoque anclo- 
rem esse contendunt Petr. Bat/te epist. ad Tbeod. I. ab Almelo- 
veen de scriplis adespotis iu Oeurres divefses L IV. p. 164. 
et ds Mtor 1. 1. pag. 14. Idem quum In suspicioaem pr«- 



PRAEFATIO. XIII 

\itatis baereticae venisset, fidei confessionem scripsit et edidit 
Belg. a. 1684. Inscriptionem eius Gallice eihibuit Petr. Baylius 
Dictionnaire historique ct crilique tom. IV. s. Spinoza art. Y. : 
„Confession de la foi Catholique et Chr£tienne contenue dans uoe 
lettre a N. N. par Iarig Iellis." 

5. I. O. doctissimus atque ornatissimus vir putatur fuisse 
Isaacus Orobio Hispanus 20 ), ob quasdam opiniones in quae- 
slionis carceribus cruciatus, tum profugus Amstelodami ad 
sacra Iudaica transgressus , medicinae doctor, mort. a. 1687., 
qui quum de V. T. libris quaedam scripsit, tum ,, cerlamen philo- 
sophicum propugnatae veritatis divinae ac naturalis adversus Ioh. 
Bredenburgii principia Amstelod. 1684." edidit. Hic non ipse 
Spinozae literas scripsit, sed epistolam L. v. V. i. e. Lamberti 
van Velthuysen de traclatu theol.-politico misit, ut auctor se 
defenderet, quod peregit epist. 49. Manuscriptum , quod Spi- 
ooza in epistola recens edila memoravit, idem esse cum epi- 
stola 48. , vix credibile est. Omnino raliones, quae interccdunt 
inter epist. 48. 49. et 75., haud facile consentiunt. 

C. 

Accedunt anonymi quatuor: 

1 . De , , viri doclissimi atquc expertissimi, nobilissimi ac do- 
ctissimi ' ' epistolis 6 1 — 72. iam sermo fuit. Sunt Ludovici Mey- 
eri , uti videtur. Conf. epp. 69. et 70. cum ep. 29. 

2. Alter, auctor cpistolarum 55. 57. 59., cui respondent 
Spinozae epp. 56. 58. 60. ,, amplissimo prudentissimoque viro u 
Belgice scriptae, est gravissimus spectrorum et lemurum de- 
fensor. Quis hic et duo seqq. fuerint nescitur. 

3. Tertius quum epistolas quasdam non amplius repertas 
ante scripsisset, responsiones a Spinoza accepit epp. 39 — 41. 
,, viro amplissimo ac prudentissimo l '. 

4. Denique quarto ,, viro humanissimo atque prudentissimo" 
data est epislola 50. a. 1674. 

20) Coof. de Murr 1. 1. p. 23. Gfroerer opp. Spio. praet. p. 1LW\. 



XIV PMADATIO. 

Omnes has epistolas esse magnae gravitatis cuhris qui easle- 
geritmanifestumest, et, uti iam vetus inscriptio ait, M adaBorum 
Spinozae operam clucidationem oon param faciunt." 

Omnes fere eius libri editi epistotis illustrantur: 

a) Principia philosopbiae Cartesianae et cogitata metaphysiea 
epp. 1. 9. 10. 16. 29. 31. 32. 33. 34. 35. 36. 37. 39. 40. 41. 45. 50. 
58.61.62.69.70.; 

b) Tractatus theologico-polilicns epp. 14. 17. 19. 20. 21.22* 
23. 24. 25. 47. 48. 49. 50. 72. 73. 74. 75. ; 

c) Ethica epp. 2. 3. 4. 18. 26. 27. 29. 62. 63. 64. 65. 66. 67. 
68.69.70.71.; 

d) De intellectus emendatione tractatus epp. 8. 42. 63. 64.; 

e) Tractatus politicus ep. 50. et ep. ipsi tractatui praemissa. 
Quaedam non nisi ex epistolis nobis cognita sunl, e. c. philo- 

sophi sententia de servatore et religione Christiana epist. 21.23. 
25. et 74. , de motu ep. 15. , de ominibus ep. 30., de rebus phy- 
sicis, opticis et mathematicis ep. 13. 43. 44 — 46. 52., de lemuri- 
bus et spectris cp. 56. 58. 60. 

Praeterea Spinozae vitae et operum hisioria dilucidior reddi- 
tur. Conf. ep. 1. 9. 30. 75. al. 

Sed, quod gravius est , ex eis omnium optime et verissime Jfo- 
nedicti mores vitaeque habittts cognoscuntur, summa modestii, 
etcomitas, animicandor, pcctoris sinceritas, amicitiae probitts, 
lta ut non solum propter summura ingenii acumen, sed etiam 
omnibus vitae virtutibusornatusvirorum optimoram benevolentU, 
amicitia, laude fuerit dignissimus. 

Hunc vero secundum operum tomum omni diligentia ac labore 
editum atque a vitiis innumeris purgalura esse, omnes qui eo 
Htnri sunt facile perspicicnt. Itaquc ut eodem favore, quo primum 
amultis iam exceptum esse comperimus, excipiatur, et ad studit 
praestantissimi saeculi XVII. philosophi excitandum et promov en- 
dum conferat et speramus el optamus. 

Scribebam Lipsiae d. 29. m. Decembr. a. D. MDCCCXLIH. 



III. 



BENEDICTI DE SPINOZA 



TRACTATUS 



DE 



NTELLECTUS 



EMENDATIONE 



IT D# TIA QCA OPTIUR 15 TRRAJI RF.Rl.M fOCMTIONKH 

DIRIGITIIR. 



Spirntxti II. 



m *■% 



EX 



PRAEFATIONE EDITORIS 

B. D. S. OPERUM POSTHUMORUM. 



Trtctatus de emendatione intellectut est ei prioribus nostri 
philosophi operibus, teslibus et stylo et conceptibus iam multos 
ante annos conscriptus. Rei, quam in eo tractat, dignitas et 
magna, quam in eo sibi scopum praefixit, utilitas, nempe in- 
tcllectui viam steraere facilhmam alque planissimam ad veram re- 
rum cognitionem, calcar ipsi semper eum ad umbilicum per- 
«iucendi fuere. At operis pondus profundaeque meditationes et 
vasta rerum scientia , quae ad cius perfectionem requirebantur, 
lento gradu eum promoverunt, ut et in causa fuerunt, quod non 
fuerit absolutus, quodque hic illic aliquid desideretur. Nam auctor 
in anootationibus , quas ipse addidit, saepius monet id , quod tra- 
ctat, accuratius demonstrandum vel latius explicandum, sive in 
sua philosophia sive alibi. Quia vero res praestantissimas nec non 
utilissimas continet, in veritatis sludioso studium excitabunt sum- 
mum, nec parum adiuvabunt in ea indaganda; ideo cumsimul 
rum aliis edere visumfuit. Traclatin eoprimode bono appa- 
rente, quod homines plcrumque appetunt, nempe de divitiis, 
libidineethonore; etde vero bono, ctquomodo id sit acquiren- 
dum. Praescribit secundo quasdam vivendi regulas ; indequead 
intellectus emendationem transit. Ut autem haec emen- 
datio melius procedat, quatuor diversos percipicndi modos enume- 
rat, quos deinceps prolixius paulo enucleat et ex iis, quioptime 
scopo inserviunt, eligit. Porro ut horum usum nosceremus, agit 
de intellectus instrumentis, videlicet de veris ideis, et 

1* 




4* *,f>k*4 i*t*rt**tma 

W#» faiftMT tt %'"**-%% dft 

tmm* mmp* Mt w&ir 

ft>A#v<vfe I*****; H nt *tXMI 
ftVVfjf ♦ ^pMfc m ^*V M 



a»i^:iia< iitccllcc 
ps9nflR» Jftfc nft 




I N D E X. 



I. De bonis quae homines plerumque appelunt. §. 1. sqq. 

II. De bono vero et lummo. §. 11. iqq. 

III. Quaedam vivendi regulae. §. 17. 

IV. De diversis percipiendi modis. §. 18. sqq. 

V. De oplimo modo percipiendi. §. 25. sqq. 

VI. De intellectus f nstrumentis , veris ideis. §. 30. sqq. 

VII. De recta methodo cognoscendi. §. 36. sqq. 

VIII. Methodf pars prima. Deideaficta. §. M>. sqq. 

IX. De idea falsa. §. 60. sqq. 

X. De idea dubia. §. 71. sqq. 

XI. Ds memoria et oblivione. Conclusio. §. 81. sqq. 

XII. Methodi pars secunda. De duplici perceptione . §. 91. sqq. 

XIII. De condilionibus definilionis. §. 95. sqq. 

XIV. De mediis quibus res aeternae cognoscuntur. §. 99. sqq. 
XV. De viribus intellectus eiusque proprietatibus. §. 106. sqo. 



I. De bonis quae homines plerumque appetunt 

Postquam me expertentia docuit, omnia, quae in commuoi 
vita frequenter occurrunt, vana et futilia esse; quum viderem 
omnia, a quibus et quae timebam, nihil neque boni neque mali in se 
habere , nisi quatenus ab iis animus movebatur : constitui tandem 
inquirere , an aliquid daretur , quod verum bonum et sui commu- 
nicabile esset, et a quo solo reiectis ceteris omnibus animus affi- 
ceretur; imo an aliquid daretur, quo invento et acquisito coo- 
tinua ac summa in aeternum fruerer laetitia. 2. Dico 
me tandem constituisse. Primo enim intuitu inconsultum vide- 
batur , propter rem tunc incertam certa amittere velle. Videbam 
nimirum commoda, quae ex honore ac divitiis acquiruntur, et 
quod ab iis quaerendis cogebar abstinere, si seriam rei alii et 
novae operam dare vellem , et si forte summa felicitas in iis esset 
sita , perspiciebam me ea debere carere ; si vero in iis non esset 
sita eisque tantum darem operam , tum etiam summa carerem fe- 
licitate. 3. Volvebam igitur animo, an forte esset possibile ad no- 
vum institutum , aut saltem ad ipsius certitudinem pervenire, licet 
ordo et commune vitae meae institulum non mutaretur, quod 
saepe frustra tentavi. Nam quae plerumque in vita occurrunt, et 
apud bomines, ut ex eorum operibus colligere licet, tanquam 
summum bonum aestimaotur, ad haec tria rediguntur : divitias 
scilicet, honorem atque libidinem. His tribus adeo distrahitur 
ruens, ut minime possit de aJio aliquo bono cogitare. 4. Nam 
quod ad libidinem attinet, ea adeo suspendilur animus, ac si 
in aliquo bono quiesceret; quo maxime impeditur, ne de alio co- 
gitet. 8ed post illius fruitionem summa sequitur tristitia , quae 
si non suspendit mentem , tamen perturbat et hebetat. H o n o r e s 
ac divitias proscquendo non parum etiam distrahilur mens, 



8 DE INTELLECTUS EMEXDATIONE 

praesertim ubi hae non nisi propter se quaeruntur*), qnia tnm 
supponuntur summnm esse bonum. 5. Honorc vero multo ad- 
huc raagis mens distrahitur ; supponitur enim semper bonnrn esse 
per se et tanquam flnis ultimus,ad quem omnia diriguntur. Deinde 
in his non datur, sicut in libidine, pocnftentia, sed quo plus utri- 
usque possidetur, eo magis augetur laetitia, et consequenter magis 
ac magis incitamur ad utrumque augendum ; si antem spe in ali- 
quo casu frustremur, tum summa oritur tristitia. Est deniqut 
honor magno impedimento eo , quod, ut ipsum asseqnamur , vlla 
neccssario ad captum hominum est dirigenda, fugiendo scflicet 
quod vulgo fugiunt, et quaerendo quod Tulgo quaerunt ho- 
mines. 

6. Quum itaqne viderem, haec omnia adeo obstare, qno 
minus operam novo alicui instituto darera, imo adeo esse opposita, 
ut ab uno aut altero necessario esset abstinendum , cogebar in- 
quirere , quid mihi esset utilius ; nempe , ut dixi , videbar bonum 
certum pro incerto amittere velle. Sed postquam aliquantulum 
huic rei incubueram , inveni primo , si hiscc omissis ad novum in- 
stitntum accingerer, me bonum sua natura incertum , utclareex 
dictis possumus colligerc , omissurum pro incerto , non quidem 
sua natura (flxum enim bonum quaercbam), scd tantum quoad 
ipsius consccutionem. 7. Assidua autcm meditatione eo perveni, 
ut viderem, quod tum, modo possim pcnilus deliberare, mala 
certa pro bono certo omitterem. Videbam enim mc in summo 
versari periculo , etmecogi, remedium, quamvisinccrtum, sum- 
mis viribus quaerere ; veluti aegcr lctali morbo laborans , qui ubi 
mortem ccrtampraevidet, ni adhibeatur remcdium , illud ipsum, 
quamvis incertum, summis viribus cogitur quacrere ; ncmpe in eo 
tota eius spes est sita. Illa autem omnia,quae vulgus sequitur, non 
tantum nullum conferunt rcmedium ad nostrum esse consenan- 
dum , sed etiam id impediunl, et frequenter sunt causa interitos 



*) Poluisscnt haec latius et dislinctius eiplicari, dislinpnendo scilirrt 
divilias, quac qiiaeruntur vcl proptcr ae vel propter honorem vel propter 
libidinem vel propter valetudincm et augmentum scienliarum et artium. 
Scd hoc ad smiin locum rescrvatur, quia huius loci non est, hacc ideo 
jeruratc inquirere. Sp. 



TRACTATUS. 1. 11. 9 

forum , qui ea possident , et semper causa interilus eonun , qoi 
ab iis possidentur. *) 

8. Permulta enim exstant exempla eorum , qui persecutionem 
ad necem usque passi sunt propter ipsorum divitias, et etiam 
eorum , qui , ut opes compararent , tot periculis sese eiposuerunt, 
ut tandem vita poenam luerent suae stultitiae. Neque eorum 
paueiora sunt exempla , qui , ut honorem assequerentur aut de- 
fenderent, miserrime passi sunt. Innumeranda denique exstant 
exempla eorum , qui prae nimia libidine mortem sibi accelera- 
verant. 9. Yidebantur porro ex eo haec orta esse mala, quod tota 
felicitas aut infelicitas in hoc solo sita est ; videlicet in qualitate 
obiecti, cui adhaeremus amore. Nam propter illud, quod non 
amatur, nunquam orientur lites, nulla erit tristitia, si pereat, 
nuila invidia, si ab alio possideatur, nullus limor, nullum odium, 
et, ut verbo dicara, nullae commotiones animi; quae quidem 
omnia contingunt in amore eorum , quae perire possunt , uti haec 
omnia, de quibus modo locuti sumus. 10. Sed amor erga rem 
aelernam et infinitam sola laetitia pascit animum , ipsaque omnis 
tristitiae est expers ; quod valde est desiderandum totisque viribus 
quaerendum. Verum non absque ratione usus sum his verbis : 
modopossim serio deliberare, Nam quamvis haec mente adeo 
clare perciperem, non poteram tamen ideo omnem avarittam, 
libidinem atque gloriam deponere. 

II. De bono vero et summo. 

11. Hoc unum videbam , quod , quam diu mens circa has co- 
gitationes versabatur , tam diu illa aversabalur et serio de novo co- 
gitabat instituto ; quod magno mihi fuit solatio. Nam videbam 
illa mala non esse talis conditionis , ul remediis nollent cedere. 
Et quamvis in inilio haec intervalla essent rara et per admodum 
exiguum lemporis spatium durarent, postquam tamen verum 
bonum magis ac magis mihi innoluit, intervalla ista frequentiora 
e t longiora fuerunt ; praesertim postquam vidi nummorum acqui- 
sitionem aut libidinem et gloriam tara diu obesse , quam diu pro- 
pter se , et non tanquam media ad alia quaerantur. Si vero tan- 

*) Haec accuralius aunt demomtranda. 8p. 



10 DB INTBLLECTUS EMBNDATIONB 

quammediaquaeruntur, modom tnnc habebunt, etminimeobe- 
runt, sed contra td finem, propter qnem quaeruntur, multum 
conducent, ut suo loco oslendemus. 

12. Hic tantum breviter dicam, quid per verum bonum 
intelligam , et simul quid sit s u mm u m bonum. Quod ut recte 
intelligatur, notandum est, quod bonum et malum non msi 
respective dicantur ; adeo ut una eademque res possit dici bonaet 
mala secundum diversos respectus, eodem modo ac perfectum et 
Imperfectum. * ) Nihil enim in sua natura spectatum perfectnm 
dicetur vel imperfectum; praesertim postquam noverimus, 
omnia, quae fiunt, secundum aeternum ordinem et secundnm 
certas nalurae leges fieri. 13. Quum autem bumana imbecfllitas il- 
lum ordinem cogitatione sua non assequatur, et interun homo con- 
cipiat naturam aliquam humanam sua multo firmiorem , et simul 
nihil obstare videat , quo minus talem naturam acquirat, incitatur 
ad media quaerendum, quae ipsum ad talem ducant perfectionem; 
et omne illud , quod polest esse medium , ut eo perveniat , voca- 
torverum bonum. Summum autembonumesteopervenire, 
ut ilie cum aliis individuis, si fieri polest, tali natura fruatur. 
Quaenam aulem illa sit natura ostendemus suo loco, nimirum esse 
cognitionem unionis, quam mens cum tota natura babet.*) 

14. Hic est itaque finis, ad quem tendo, talem scilicet naturam 
acquirere, et ut mulli mecum eam acquirant conari, hocest, de 
mea felicitate etiam esl operam dare , ut alii multi idem atque ego 
intelligant, ut eorum intelleclus et cupiditas prorsus cum meo 
intellectu et cupiditale conveniant; ulque hoc fiat, necesse est 
tantum de natura intelligere, quantum sufficit ad talem naturam 
acquirendam 3 ) ; deinde formare talem societatem , qualis est de- 
sideranda,ut quam plurimi quam facillime et secure eo peneniant. 

15. Porro danda est opera morali philosophiae, ut et doctrinae ds 
puerorum educatione / et quia valetudo non parvum est medium 
ad hunc finem asscquendum, concinnanda esHnlegr* medicina; 
et quia arte multa, quae difficilia sunt, facilia redduntur, mul- 

1) Conf. Spinoz. elhic. part. IV. praefat. 

2) llaec fusius «uo loco explicantur. 8p. 

3) Nota, quod hic Untum curo enumerare •cienlias ad noitrum 
ecopum necessarias, licet ad earum seriem non attendam. Sp. 



TJUCTATUS. 11.111.nr. II 

inroque temporis et commoditatis in vita ea hicrari possnmus, ideo 
meehamea nallo modo est contemDenda. 16. Sed ante omnia 
exeogitandus est modus medendi iotellectus, ipsumque, 
quantum initio Hcet , expurgandi , ut feliciter res absque errore et 
qutm optime intelligat. Unde quisque iam polerit videre, me 
omnes scientias ad unum fincm*) et scopum velle dirigere, scilicet 
otad summam humanam , quam diximus , perfeclionem pervenia- 
tur; et sic omne illud, quod in scientiis nihil ad flnemnostrum 
nospromovet, tanquam inutile erit reiiciendum , hocest, utuno 
?erbo dicam , omnes nostrae operationes simul et cogitationes ad 
hunc sunt dirigendae finem. 

III. Quaedara virendi regulae. 

17. 8ed quia , dum curamus eum consequi et operam damus, 
ut intellectum in rectam viam ledigamus, necesse est vivere, pro- 
pterea ante omnia logimur quasdam vivendi regulas tan- 
quam bonas supponere ; has scilicet : 

I. Ad captum vulgi loqui, et illa omnia operari, quae nihil 
impedimenti adferunt, quo minus nostrum scopum attingamus. 
Nam non parum emolumenti ab eo possumus acquirere, modo 
ipsius captui, quantum fieri potest, concedamus. Adde, quod 
tali modo amicas praebebunt aures ad veritatem audiendam. 

II. Deliciisin tantum frui, in quanlum ad tuendam vaietudi- 
nem sulficit. 

III. Denique tantum nummorum aut cuiuscumque alterius rei 
quaerere , quantum sufficit ad vitam et valetudinem sustentandam 
etadmores civitatis, qui nostrum scopum non oppugnant, imi- 
tandos. 

IV. De quatuor percipiendi modis. 

18. Hisce sic positis ad primum , quod ante omnia faciendum 
est, me accingam, ad emendandum scilicet intellectum, 
eumque aptumreddendum ad res tali modo intelligendas, quo opus 
est, ul nostrum finem assequamur. Quod ut fiat, exigit ordo, 



•) Finis in scientiis est unicus , ad quem omnes sunt dirigendae. 8p. 



12 DE INTELLECTUS BMEKDATIOKE 

quem nataraliter habemus , ut hicresumam omnes modosper- 
c i p i e n d i , quos hucusque habui ad tliquid indubie affirmandoB 
vel negandum, quo omnium optimum eligam, et simul mcaf 
Yires ct naturam , quam perficere cupio , noscere incipiam. 

19. Si accurate atteudo, possunt omnes ad quatuor potissi- 
mum reduci. 

I. Est perceptio, quam ex audiiu aut ei aliqno signo, qood 
vocantadplacitum, habemus. 

II. Est perceptjo , quam habemus ab experientia vaga, boc 
est, ab esperientia, quae non determinatur ab intellectu, sed 
tantum idea dicitur , quia casu sic occurrit, et nullum aliud habe* 
mus experimentum , quod hoc oppugnat , et ideo tanquam Ineon- 
cussum apud nos manet. 

III. Est perceptio, ubi essentia rei ex alia re conchiditvr, 
sed non adaequate ; quod fit, quumvel ab aliquo eflcctu causam 
colligimus, vel quum concluditur ab aliquo universali, quod sem- 
per aliqua proprietas concomilatur. *) 

IV. Denique perceptio est , ubi res percipitur per solarn suam 
essentiam vel pcr cognitionem suac proximae causae. 

20. Quae omnia cxemplis illustrabo. Ex auditu tantam 
scio mcum natalem diem , et quod tales parcntes habui , ct simi- 
lia ; de quibus nunquam dubitavi. Per experientiam vagam scio, 
me moriturum ; hoc enim ideo afllrmo , quia vidi alios mei similes 
obiisse mortem , quamvis neque omnes per idem temporis spatium 
vixcrint , neque ex eodem morbo obierint. Deinde per experien- 
tiam vagam etiam scio, quod oleum sit aptum afimentum ad 
nutricndam flammam , quodque aqua ad eam exstinguendam apta 
sit; scio etiam, quod canis sit animal latrans, et homo animal 
rationale, el sic fere omnia no>i, quae ad usum vitae taciunt. 



*) Hoc quum fit, nihil de causa intelligimus propter id, quod io ef- 
feclu consideramus. Quod satis apparel e\ eo , quod tum causa ood oi» 
generatissimis terminis explicetur, nempe his: ergo datur aliqudd; crgp 
ttatur aliqua potentia elc. : vel etiam ex eo, quod ipsam negaliveex- 
primant : trgo non ett hoc vel itlud etc. In secundo casu aliquid causae 
tribuitur propter effectum , quod clare concipilur, ut in exemplo osten- 
demus; verum nihil praeter propria; non vcro rei essenlia parlicula- 
ris. Sp. 



. TRACTATUS. 1Y. 13 

21. Ex alia vcro rt hoc modo coDcludimus : postquam clare 
perejpimus, nos tale corpus sentire el nullum aliud, inde, inquam, 
clare concludimus animam unitam esse corpori , quae unio est 
causa talis sensationis 1 ); sed quaenam sit illa sensatio et unio, 
non absolute inde possumus intelligere. s ) Vel postquam novi na- 
turam visus , et simul , eum habere talem proprielatem , ut unam 
eandemque rem ad magnam distantiam minorem videamus, quam 
si eam cominus intueamur; inde concludimus solem maiorem 
esse, quamapparet, et alia his similia. 22. Per solam denique 
rei essentiam res percipitur; quando ex eo, quod aliquid novi, 
scio , quid hoc sit aliquid nosse , vel ex eo , quod novi essentiam 
animae , scio eam corpori esse unitam. Eadem cognitione novi- 
mus duo et tria esse quinque , et si dentur duae lineae uni tertiae 
parallelae , eas etiam inter sese parallelas etc. Ea tamen , quae 
hucusque tali cognitione potui intelligere , perpauca fuerunt. 

23. Ut autem haec omnia melius intelligantur , unico tantum 
utar exemplo, hoc scilicet. Dantur tres numeri; quaerit quis 
quartum, qui sit ad tertium, ut secundus ad primum. Dicunt 
hic passim mercatores, se scire, quid sit agendum, ut quartus 
inveniatur, quia nempe eam operationcm nondum oblivioni tra- 
diderunt , quam nudam sioe demonstratione a suis magistris audi- 
verunt. Alii vero ab experieotia simplicium faciunt axioma uni- 
versale, scilicet ubi quartus numerus per se patet, ut in his 2 , 4, 
3, 6, ubi experiuntur, quod ducto secundo in tertium, et pro- 
ducto deinde per primum diviso iiat quotiens 6 ; et quum vident 
eundem numerum produci, quem sine hac operatione noverant 



1) Ex boc exemplo clare videre id est, quod modo notavi. Nam per 
Utam unionem nihil intelligimus praeter sensationem ipsam, effectus 
scilicet , ex quo causam , de qua nihil intelligimus , concludebamus. Sj>. 

2) Talis conclusio quamvis cerla sit, non lamen satis luta est, nisi 
maxime caventibus. Nara nisi optime caveant sibi, in errores statim 
ineident. Ubi enim res ita abstracte concipiunt, non autem per veram 
«ssentiam, statim ab imaginatione confunduntur. ISam id, quod in sc 
uoum est, multiplex esse imaginantur homines. Nam iis, quae abs- 
tracte, seorsim el confuse concipiunt, nomina imponunt, quae ab ipsis 
ad alia magis familiaria significandum usurpantur; quo fit, ut hae<: 
imaghientur eodem modo ac eas res imaginari solent, quibus primum 
baec nomina imposuerunt. Sy. 



14 DE 1NTELLECTUS EMENDATIOKR 

esse proporUonalem, inde concludunt opentionem etse bonam 
ad quartum namerum proportionaiem semper inveniendum. 
24. Sed mathematici vi demonstrationis prop. 19. libr. 7. eleme&L 
Euclidis sciunt, quales numeri inter se sint proportionales, scilket 
ex natura proportionis eiusque proprietate, quod nempe numerus, 
qui fit ex primo et quarto , aequalis sit numero , qui fit ei secundo 
et tertio. Attamen adaequatam proportionalitatem datorum nu- 
merorum non vident; etsi videant, non vident eam vi illins pro- 
positiouis, sed intuitive , nullam operalioncm focientes. 

V. De optimo modo percipiendi. 

25. Utautemexhisoptimnseligaturmodnspereiplendi, 
requiritur, ut breviter enumeremns , qnae sint necessarit media, 
ut nostrum finem assequamur; haec scilicet : 

I. Nostram naturam , quam cupimus perficere , exacte nosse, 
et simul tantum de rerum natura , quantum sil necesse. 

II. Ut indc rerum diflerentias, convenientias et oppugnan- 
tias recte colligamus. 

III. Ut recte concipiatur , quidpos9intpati, quid non. 

IV. Ut hoc conferatur cum natura et potentia hominis. Et ei 
istis facile apparebit summa, ad quam homo potest per- 
venire, perfectio. 

26. His sic consideratis videamus, quis modus percipiendi 
nobis sit eligendus. 

Quodadprimumatlinet, persepalet, quod ex auditu , prae- 
terquam quod sit res admodum incerta , nullam percipiamus es- 
sentiam rei , sicuti ex nostro exemplo apparet; et quum singularis 
eiistentia alicuius rei non noscatur nisi cognita essentia (uti postea 
videbitur), hinc clare concludimus omnem certitudinem , quam 
ex audilu babemus , a scientiis esse secludendam. Nam a sim- 
plici auditu , ubi non praecessit proprius intcllectus , nunquam 
quis poterit affici. 

27. Quoad secundum ; nullus etiam dicendus est, quod habeat 
ideam illius proportionis, quam quaerit.*) Praeterquam quod 

•) Hic aliqaando prolixius agam de experientia , et empirkonim tf 
recentium pbiiosophorum procedcndi methodum examinabo. Sp. 



TRACTATUS. V. VI. 15 

sit res admodum incerta et sine fine, nihil tamen unquam tati modo 
qnis in rebus natnralibus percipiet praeter accidentia, qnae 
nunqnam clare intelliguntur, nisi praecognitis essentiis. Unde 
etiam et ille secludendus est. 

tS. De tertio autem aliquo modo dicendum , quod habeamus 
ideam rei , -deinde quod etiam absque periculo erroris concluda- 
mus ; sed tamen per se non erit medium, ut noslram perfectionem 
acqniramus. 

29. Solus quartus modus comprebendit essenliam rei adae- 
quatam , et absque erroris periculo ; ideoque maxime erit usur- 
pandns. Quomodo ergo sit adhibendus, ut res incognitae tali 
cognitione a nobis inteliigantur, simnlque ulhoc qnam compen- 
diose fiat, curabimus explicare. 

VI. De intellectus instrumentis, ideis veris. 

30. Postquam novimus , quaenam cognitio nobis sit neces- 
saria, tradenda est via et melhodus, qua res, quae sunt 
cognoscendae, tali cognitione cognoscamus. Quodutfiat, venit 
prius considerandum , quod hic non dabitur inquisitio in infinw 
tum : scilicet ut inveniatur optima methodus verum investigandi, 
non opus est alia methodo , ut methodus veri investigandi investi- 
getur; et ut secunda methodus investigetur, non opus est alia 
tertia, et sic in infinitum. Tali enim modo nunquam ad veri co- 
gnitionem, imo ad nullam cognitionem perveniretur. Hoc vero 
eodem modo se habet, ac se habent instrumenta corporea, ubi 
eodem modo liceret argumentari. Nam ut ferrum cudatur, malleo 
opns est, et ut malieus habeatur, eum fieri necessum est; ad 
quod alio malleo, aliisqne instrumentis opus est, quae etiamut 
habeantur, aliis opus erit instrumentis , et sic in infinitum: et 
hoc modo frustra aliquis probare conaretur, homines nullam ha- 
bere potestatem ferrum cudendi. 31. Sed quemadmodum homi- 
nes initio innatis instrumentis quaedam facillima , quamvis labo- 
riose et imperfecte , facere quiverunt, iisque confectis alia diffici- 
liora minori labore et perfectius confecerunt, et sic gradatim ab 
operibus simplicissimis ad instrumenta , et ab instrumentis ad alia 
opera et instrumenta pergendo eo pervenerunt , ut tot et tam difB- 



16 DE INTELLECTUS EMENDATIONE 

eilit panro labore perficiant: sie etiam inteUectas vi soa nativa 1 ) 
ftcitsibi instrumentt intelleclualia, quibus alias vires ac- 
qniril ad alia opera 1 ) intelleetualia , et ei iis operibus alia instra- 
menta seu potestatem ulterius investigandi; et sie gradathn pergit, 
donec sapientiae culmen atlingat. 32. Quod autem intelleetus 
ita sese habeat, facile erit videre, modo intelligatur , quid sit 
methodus verum investigandi , «t quaenam sint illa innata instra- 
menta , quibus tantum cget ad alia-ex iis instrumenta confieienda, 
ut ulterius procedat. Ad quod ostendendum sic procedo. *) 

33. Idea Yera (habemus enim ideam veram) est diverauin 
quid a suo ideato. Nam aliud estcirculus, aliudidea eirculi; 
idea enira circuli non est aliquid habens peripheriam et centrum, 
uti circulus, nec idea corporis est ipsum corpus. Et quum sit quid 
ditersum a suo ideato, erit etiam per se aliquid intelligibile, hoc est. 
idea quoad suam essentiam formalem potest esse obiectum allerius 
essentiae obiectivae , et rursus hacc altcra esscntia obiectiva eht 
etiam in se spectata quid reale et intclligibilc , el sic indeGnito. 
34. Petrus ex. gr. est quid reale ; vcra autem idea Petri est csscn- 
tia Petri obiectiva, et in se quid reale, et omniuo diversum ab ipso 
Petro. Quum itaquc idea Petri sit quid rcale habens suam essen- 
tiam peculiarem , erit ctiam quid intelligibile , id cst , obiectum 
aiterius ideac, quae idea habebit in se obicctive omne id, quod 
idea Petri habet formaiiter, etrursus idea, quae est ideae Petri. 
habet iterum suam essenliam , quae etiam potest esse obiectum 
alterius ideae , et sic indefinite. Quod quisque potest experiri. 
dum videt se scire , quid sit Petrus , et eliam scire se scire ,- et 
rursus scit se scire, quod scit etc. Undeconstat, quod, ul in- 
telligatur essentia Petri , non sit necessc , ipsam ideam Petri in- 
telligere , et multo minus ideam ideae Petri ; quod idcm est , ae 
si dicerem, non esse opus, ut sciam, quod sciam me scire, et 



1) Per vim natiram intelligo illud , quod fn nobi« a causis eiteroi> 
nonrausalur, quodque poslea in niea philosophia explirabimus. &>. 

2) II ic ^ocantur opera; iu mea philosophia quid sint eiplicabt- 
tur. Sp. 

3) Nola , quod hic non tantum curabimus ostendere id , quod modo 
<li*i . sed etiam nos hucusque recte processisse , et simul alia sciiu 
valde neeessaria. Sj). 



TRACTATUS. YLYIL 17 

molto minus esse opus scire, quod sciam me scire; non magis, 
qoam ad intelligendam essentiam trianguli opns sit essentiam 
circuli intelligere. ') Sed contrarium datur in his ideis. Nam ut 
sciam me scire, necessario, debeo prins scire. 35. Hinc patet, 
quod certitudo nihil sit praeter ipsam essentiam obiectivam ; id est, 
modus , quo sentimus essentiam formalem , est ipsa certitudo. 
Unde iterum patet, quod ad certitudinem veritatis nullo alio signo 
sit opus , quam veram habere ideam ; nam , uti ostendimus , non 
opos est, ut sciam, quod sciam me scire. Ex quibus rursum 
patet, neminem posse scire, quid sit summa certitudo , nisiqui 
habat adaequatam ideam aut essentiam obiectivam alicuius rei ; 
nimirumquia idem est certitudo et essentia obiectiva. 

VIL De recta methodo cognoscendi. 

36. Quum ilaque veritas nullo egeat signo , sed sufficiat habere 
essentias rerum obiectivas, aut, quodidemest, ideas, utomne 
tollatnr dubium; hinc scquilur, quod vera non est methodus 
signum veritatis quaerere post acquisitionem idearum, sed quod 
vera methodus est via , ut ipsa veritas aut essentiae obiectivae re- 
rum aut ideae (omnia illa idem signiGcant) debito ordine quaeran- 
tur. a ) 37. Rursus methodus necessario debet loqui de ratiocina- 
tione aut de intellectione; id est, methodus non est ipsum ratio- 
cinari ad inlelligendum causas rerum , ct multo minus est ro intek- 
ligerecausas rerum, sedest intelligere, quid silveraidea, eama 
eeteris perceptionibus distinguendo eiusque naturam investigando, 
ut inde nostram intelligendi potentiamnoscamus, et mentemita 
cohibeamus, utad illam normam omnia intelligat, quae sunt in- 
telligenda, tradendo tanquam auxilia certas regulas, et etiam 
faciendo, ne mens inutilibus defatigetur. 38. Unde colligitur, 
methodum nihil aliud esse , nisi cognitionem reflexivam aut ideam 
ideae ; et quia non datur idea ideae , nisi prius detur idea, ergo 



1) Nota, quod hic non fnquirimus, quomodo prima essenlia ob- 
iecliva nobis innata sit. Nam id pertinel ad investigationem naturae, ubi 
haec fusius eiplicantur, el simul ostendilur, quod praeter ideam nulla 
datur affirmatio, nequc negatio , ncque ulla voluntas. Sp. 

2) Quid quaerere in anima sit . explicatur in mea pbilosophia. Sp. 
Bpineta II. 2 



18 DB INTELLECTUS EMENOATIONE 

methodusnondabitur, nisi prias detur idea. Unde illa bona erit 
methodos, quae ostendit, quomodo mens dirigenda sit ad datae 
verae ideae normam. Porro quom ratio, qnae est inter duas ideas, 
sit eadem cum ratione, quae est inter essentias formaies idearom 
illarum, inde sequitur, quod cognitio reflexiva, quae est ideae 
entis perfectissimi, praestantior erit cognitione refleiiva ceteraram 
idearum; hocest, perfectissima eaerit methodus, qaaead 
dataeideae entis perfectissimi normam ostendit, quomodo mens 
sit dirigenda. 39. Exttsfadleintelligitur, qaomodo mens phira 
intelligendo alia simnl acquirat instromenta, qoibos facilius pergat 
intelligere. Nam, ut ei dictis licet colligere, debet ante omnia 
in nobis eiistere vera idea tanqaam innatom instrumentum , qaa 
intellecta inteUigator simnl differentia , quae est inter talem per- 
ceptionem et ceteras omnes. Qua in re consistit una methodi 
pars. Et quum per se clarum sit, mentcm eo melius se intelli- 
gere, quo plura de natura intelligit, inde constat, hancmethodi 
partem eo perfectiorem fore, quo mens plura intelligit, et tum 
fore perfectissimam , quum mens ad cognitionem enlis perfectis- 
simi attendit sive refleclit. 40. Deinde, quo plura mens novit, 
eo melius et suas vires et ordinem naturae intelligit ; quo auteni 
melius suas vires inlelligit, eo facilius potest se ipsam dirigere et 
regulas sibi proponere ; et quo melius ordinem naturae intelligit, 
eo facilius potest se ab inutilibus cohibere : in quibus tota consistit 
methodus, uti diximus. 41. Adde quod idea eodem modo sc 
babet obiective, ac ipsius ideatum sc habet realiter. Si ergo 
daretur aliquid in natura nihil commercii habens cum aJiis rebus, 
eius etiam si datur essentia obiectiva , quae convenire omnino de- 
beret cum formali, nihil ctiam commercii haberet cum aliis ideis*), 
id est, nihil de ipsa poterimus concludere ; et contra , quae habent 
commercium cum aliis rebus, uti sunt omnia quae in natura 
existunt, inlelligenlur et ipsorum etiam essentiae obiectivae 
idem habebunt commercium, id est, aliae ideae ei eis deducentar, 
quac ilerum habebunt commercium cum aliis , et sic instrumenta 
ad procedendum ulterius crescent. Quod conabamur demonstrare. 



•) Commereiutn habete eum aliu rebut est produci ab aliis aut 
aiia producero. £p. 



TRACTATUS. Vll. 19 

42. Porro ex hoc ultimo, quod diiimus, scilicet quod idea omnino 
cum sua esseotia formali debeat convenire, patet iterum, ex eo 
quod, ut mens nostra omnino referat naturae exemplar, debeat 
omnes suas ideas producere ab ea , quae refert originem et fontem 
totius naturae , ut ipsa etiam sit fons ceterarum idearum. 

43. Hic forte aliquis mirabitur, quod nos, ubi diximus, bonam 
rnethodum eam esse , quae osteudit , quomodo mens sit dirigenda 
ad datae verae ideae normam, hoc ratiocinando probemus ; id quod 
ostendere videtur , hoc per se non esse notum : atque adeo quaeri 
potest, utrum nos beoe ratiocinemur. Si bene ratiocinamur, 
debemus incipere a data idea , et quum incipere a data idea egeat 
demonstralione, debcremus iterum nostrum ratiocinium probare, 
et tum iteram illud alterum , et sic in infinitum. 44. Sed ad hoc 
respondeo : quod si quis fato quodam sic processisset naturam in- 
vestigando , scilicet ad datae verae ideae normam alias acquirendo 
ideas debito ordine, nunquam de sua veritate dubilasset*), eo quod 
veritas, uti ostendimus, se ipsam patefacit, et etiam sponte 
omnia ipsi aflluxissent. Sed quia hoc nunquam aut raro contingit, 
ideo eoactus fui illa sic ponere , ut illud , quod non possumus fato, 
praemeditato tamen consilio acquiramus, et simul ut appareret, 
ad probandam veritatem et bonum ratiocinium nullis nos egere in- 
strumentis , nisi ipsa veritate et bono ratiocinio. Nam bonum ra- 
tiocinium bene ratiocinando comprobavi , ct adhuc probare conor. 
45. Adde, quod etiam hoc modo homines assuefiant meditationi- 
bus suis internis. Ratio autem , cur in naturae inquisitione raro 
conlingat, ut debito ordine ea investigetur, est propter praeiudicia, 
quoram causas postea in nostra philosophia explicabimus ; deinde 
quia opus est magna et accurata distinctiooe , sicut postea osten- 
demus (id quod valde est laboriosum) ; denique propter statum 
reram humanarum , qui , ut iam ostensum est , prorsus est mu- 
tabilis. Sunt adhuc aliae rationes , quas non inquirimus. 

46. 8i quis forte quaerat, cur non ipse statim ante omnia 
veritates naturae isto ordinc ostenderim (nam verilasse ipsampate- 
facit) : ei respondeo simulque moneo , ne propter paradoxa , quae 
forte passim occurrent , ea velit tanquam falsa reiicere , sed prius 



•) Sieut etiam bic non dubitamus de nostra veritatc. Sp. 

2* 



20 DE 1NTBLLECTU8 EMBNDATIONE 

dignetnr ordinem considerare, quo ea probemus, et Umi eertos 
evadet, nos veram assequutos ftiisse. £t haee ftiit ctusa , cur haee 
praemiserim. 

47 . Si postea forte quis scepticos et de ipsa prima veritatc et de 
omnibus, quas ad normam primae deducemus, dubius adbue 
maneret, ille profecto aut contra conscientiam loquetur, aut nos 
fatebimur , dari homines penitus etiam animo obcaecatos a nativi- 
tate aut a praeiudidorum causa, id est, aiiquo ezterno casu. 
Nam neque se ipsos sentiunt. 8i aliquid affirmant vel dubitant, 
nesciunt se dubitare aut affirmare; dicunt se nihil scire, ethoe 
ipsum, quod nihil sciunt, dicunt se ignorare; neque hoc ab- 
solute dicunt; nam metuunt foteri, se existere, quam diu nihil 
sciunt, adeo ut tandem debeant obmutescere, ne forte aJiquid sup- 
ponant, quod veritatem redoleat. 48. Denique cum ipsis non 
est loquendum de scientiis; nam quod ad vitae et societatis usum 
attinet, necessitas eos coegit, ut supponerent se esse , et ut suum 
ulile quaererent, et iureiurando multa affinnarent et negarent. 
Nam si aliquid iysis probetur, nesciunt, an probet aut deficiat 
argumentatio. Si negant, concedunt aut opponunt, nesciunt se 
negare, concedcre aut opponere ; adeoque habendi sunt tanquam 
automata , quae mente omnino carent. 

49. Resumamus iam nostrum propositum. Habuimus hucus- 
quc primo finem , ad quem omnes nostras cogitationes dirigere 
studemus. Cognovimus secundo, quaenam sit oplima perceptio, 
cuius ope ad nostram perfectionem pervenire possimus. Cogno- 
vimus tertio , quaenam sit prima via , cui mens insistere debeat, 
ut bene incipiat; quae est, ut ad normam datae cuiuscumque 
verae idcac pergat certis legibus inquirere. Quod ut recte fiat, 
haec debet methodus praestare: primo veram ideam a ceteris 
omnibus perceptionibus distinguere , et mentem a ceteris perce- 
ptionibus cohibere ; secundo tradere regulas , ut res incognitae ad 
talcmnormam percipiantur; tertio ordinem constituere, ne inu- 
tilibus defatigemur. Postquam hanc methodum novimus, vidimus 
quarto hauc methodum perfectissimam futuram , ubi habuerimus 
ideam entis perfectissimi. Unde initio illud erit maxime obser- 
vandum, ut quanto ocius ad cognitionem talis entis pervenia- 
mus. 



TRACTATUS. VUL 21 

VIII. Methodi pars prima. De idea ficta. 

50. Iocipiamus itaque aprimapartemethodi, quaeest, 
uti diiimus , distinguere et separare ideam veram a ceteris per- 
ceptionibus , et cohibere mentem , ne falsas , fictas et dubias cum 
veris confundat. Quod utcumque fuse hic explicare animus est, 
ut lectores detineam in cogitatione rei adeo necessariae , et eliam 
quia multi sunt , qui vei de veris dubitant ei eo , quod non atten- 
derunt ad distinctionem , quae est inter veram perceptionem et 
alias omnes; adeo ut sint veluti homines, qui quum vigilarent, 
non dubitabantsc vigilare, sed postquam semei in somniis, ut saepe 
fit, putarunt se certo vigilare, quod postea falsum esse reperiebant, 
etiam de suis vigiliis dubitarunt: quod contingit, quia nunquam 
distinierunt inter somnum et vigiliam. 51. Interim moneo, mc 
hic essentiam uniuscuiusque perceptionis , eamque per proiimam 
suam causam non eiplicaturum, quia hoc adphilosophiam pertinet; 
sed tantum traditurum id , quod methodus postulat, id est, circa 
quae perceptio ficta , falsa et dubia versetur , et quomodo ab una- 
quaque liberabimur. Sit itaque prima inquisitio circa ideam 
fictam. 

52. Quum omnis perceptio sit vel rei tanquam eiistentis con- 
sideratae, vel solius essentiae, et frequentiores fictiones con- 
tingantcirca res tanquam eiistentes consideratas, ideo prius de hac 
loquar; scilicct ubi sola eiistentia fingitur, et res, quae in tali 
actu fingitur, intelligitur sive supponitur intelligi. Ex. gr. fingo 
Petrum, quem novi ire domum, eum me invisere, et similia.*) 
Uic quaero, circa quae talis idea versetur? Video eam tantum 
versari circa possibilia, non vero circa necessaria, neque circa im- 
possibilia. 53. Rem impossibilem voco, cuius natura implicat 
contradictionem , ut ea eiistat; necessariam , cuius natura im- 
plicat contradictionem , ut ea non eiistat; possibilem, cuius 
quidem eiistentia ipsa sua natura non impiicat contradictionem, 
ut eiistat aut non eiistat, sed cuius eiistentiae necessitas aut im- 
possibilitas pendet a causis nobis ignotis, quam diu ipsius existen- 

■) Vide ulterius id , quod de hypolhesibus notabimus, quaea nobia 
clare intelliguntur; sed in eo est fictio, quod dicamua, eas tales in cor- 
porihus coelestibus eiistere. Sp. 



22 d>K nrmixicTra kmkhdationk 

tiam fingimos; Ideoque sl ipsius neeesaltas aut imposslbltttai, 
quae a causis externis pendet, nobis esset nota, nihil etfam de ea 
potuissemns fingere. 54. Unde seqnitnr, si detur aJUquis Itaet 
ant omniscinm quid , nihil prorsns nos posse fingere. Nam qnod 
ad nos attinet, postquam novt me existere^ non possum fingere 
me eiistere ant non existere ') ; nec etiam possnm fingere elephan- 
tem, qni transeat per acus fbramen; nec possum, poatquamna- 
tnram Dei novi, fingere enm existentem ant non existentem,*) 
Idem intelligendnm est de chimaera, cnlus natora existere faa- 
plicat. Ex qnibns patet id, quod dixi, sdlicet qmod fictfo, de 
qna hic loquimur, non contingit circa aeternas veritates.*) 
55. 8ed anteqnam nlterius pergam, hlc obiter notandnm eat, 
qnod illa differentia , quae est inter essentiam unius rei et eaeaav 
tiam alterius, ea ipsa sit inter actualitatem aut existentiam efusdem 
rei, et inter actualitatem aut existentiam alterius rei; adeo nt si 
existentiam ex. gr. Adami tantum per generalem existentiam con- 
ciperevelimus, idem fulurum sit, ac si ad concipiendam ipsins 
essentiam ad naturam entis atlendamus , ut tandem definiamns, 
Adamum esse ens. Itaque quo existentia generalius concipitur, 
eo etiam confusius concipitur facUiusque unicuique rei potest af- 
fingi: econtra, ubi particularius concipitur, clarius tnm intelli- 
gitur, et difficilius alicui nisi rei ipsi, ubi non attendimus ad 
naturae ordinem , affingilur. Quod notatu dignum est. 

56. Veniunt iam hic ea consideranda , quae vulgo dicuntnr 
fingi, quamvis clare inteUigamus, rem ita sese non habere, uti 

l) Quia res, modo ei intelligatur, te ipsam manifestat, ideo taa- 
tam egemus exemplo sine alia demonstratione. Idemqae erit huius eon- 
tradictoria, quae ut appareat esse falsa, tantum opus est recenseri, 
uti statim apparebit, quum de fictione circa essentiam loquemur. 8p. 

1) Nota, quamvis multi dicant se dubitare, an Deus existat, iflos 
tamen nihil praeter nomen habere, vel aiiquid fingere, quod Deum vo- 
cant: id quod cum Dei natura non convenit, ut postea suo loco ostes- 
dam. Sp. 

3) Statim etiam ostendam , quod nulla fictio versetur circa aeteroat 
veritates. Per aeternam veritatem talem intelligo, quae, ai est affir- 
mativa, nunquam poterit esse negaUva. Sic prima et aeterna verftas 
est, Deum ene, non autem est aeterna veritas, Adamum togitare. 
Chimaeram non este est aeterna veritas, non autem Admmnm 
cogitare. Sp. 



THACTATU8. VIII. 23 

eam finginras. Ex. gr. quamvis sciam terram esse rolundam, 
nihil tamen vetat, quo minus alicni dicam terram medium globum 
esse et tanquam medium pomum auriacum in scutella , aut solem 
circum terram moveri , et similia. Ad haec si attendamus , nihil 
videbimus , quod non cohaereat cum iam dictis , modo prius ad- 
vertamus , nos aliquando potuisse errare , et iam errorum nostro- 
rum esse conscios ; deinde quod possumus fingere , aut ad roini- 
mum putare, alios homines in eodem esse errore, aut in eum, ut 
nosantehac, posse incidere. Hoc, inquam, fingere possumus, 
quam diu nullam videmus impossihilitatem. Quando itaque alicui 
dico, terram non esse rotundam etc. , nihil aliud ago, quam in 
memoriam revoco errorem, quem forte habui aut in quem labi 
potui, et postea fingo aut puto eum, cui hoc dico, adhuc esse, 
aut posse labi in eundem errorem. Quod, utdixi, fingo, quam 
diu nullam video impossibilitatem nullamque necessitatem ; hanc 
vero si intellexissera , nihil prorsus fingerepotuissem, ettantum 
dicendum fuisset, me aliquid operatum esse. 

57. Superest iam, ut ea etiam notemus, quae in quaestionibus 
supponuntur; id quod passim etiam contingit circa impossibilia. 
Ex. gr. quum dicimus : supponamus hanc candelam ardentem iam 
non ardere , aut supponamus eam ardere in aliquo spatio imagina- 
rio , sive ubi nulla dantur corpora. Quorum similia passim sup- 
ponuntur, quamvis hoc ultimum clare intelligatur impossibile 
esse. Sed quando hoc fit , nil prorsus fingitur. Nara primo nihil 
aliud egi, quam quod in memoriam revocavi*) aliam candelam 
non ardentem (aut hanc eandem concepi sine flamma), et quod co- 
gilo de ea candela , id ipsum de hac intelligo , quam diu ad flam- 
mam non attcndo. In secundo nihil aliud fit , quam abstrahere 
cogitationes a corporibus circumiacentibus , ut mens se convertat 

*) Postea cum de fictione, quae versatur circa essentias, loque- 
mur, clare apparebit, quod fictio nunquam aliquid novi facit aut menti 
praebet; sed quod tantum ea, quae sunt in cerebro aut in imaginatione, 
revocantur ad memoriam, et quod confuse ad omnia simul mens attendit. 
Revocantur ex. gr. in memoriam loquela etarbor; etquum mens con- 
fuse attendjt sine dislinctione, pulat arborem loqui. Idem de existentia 
inleiligitur , praesertim, uti dixirnus, quum adeo generaliter, ac ens 
concipitur; quia lum facile applicatur omnibus, quae siroul in memoria 
oecurrunt. Quod notatu valde dignum est. 8p. 



24 DE iNTKLLECTUS EMENDATIONE 

ad solam candelae in se sola gpectatae contemplalioDem ; ut poctea 
concludat, candelam nullam habere caasam ad sui ipsius destru- 
ctionem , adeo nt si nulla easent corpora circumlacentia , etndela 
haecaceUamflaminamanerent immutabiles, autsimflia. NnDa 
igitur datur hic fictio , sed verae ac merae assertiones. > ) 

58. Transeamus iam ad fictiones, quae Tersantur circa essen- 
tiassolas, vel cum aJiqua actualitate sive existentia simul. Circa 
quas hoc maxime venit considerandum, quod, quo mens minus in- 
telligit, et tamen plura percipit, eo maiorem habeat potentiam 
fingendi , et quo plura inteliigit , eo magis illa potentia diminnatar. 
Eodem ex. gr. modo, quo supra vidimus, nos non posse fingere, 
quam diu cogitamus, nos cogitare et non cogftare, sic etiam, post- 
quam novimus naturam corporis, non possumus fingere mnscam 
infinitam; sive postquam novimus naturam animae*), non pos- 
sumus fingere eam essequadratam, quamvisomnia verbispossimus 
effari. Sed, uti diximus, quo minus homines norunt naturam, 
eofaciliusmultapossnntfingcre; veluti, arbores loqui , homines 
in momento mutari in lapidcs, in fontes, apparere in speculis 
spectra, nihil fieri aliquid , etiam deos in bestias et homines mu- 
tari , ac infinita eius gcneris alia. 

59. Aliquis forte putabit, quodfictio fictionem terminat, sed 
non intellcctio ; hoc est , postquam finxi aliquid , et quadam liber- 
tate volui assentiri , id sic in rerum natura existere , hoc efficit , ut 
postea non possimus id alio modo cogitare. Ex. gr. postquam 
finxi (ut cum iis loquar) naturam corporis taiem , mihique ex mea 
libertate persuadero volui , cam sic realiter existere , non amplius 



i) Idem etfam do hypothesibus intelligendum , quae fiant ad certos 
motus explicandum , qui conveniunt cum coelorum pbaenoracnis, nisi 
quod ex iis, si molibus coelestibus applicentur, naturam coeloruni con- 
cludant, quao tamen alia potest esse, praesertim quum ad explicandum 
tales motus mullae aliao causae possint concipi. Sp. 

2) Saepe contingit, hominem bunc vocem anima ad raam memo- 
riam rcvocare, et siraul aliquam corpoream imaginem formare. Quuro 
vero baec duo simul repraescntantur, lacile putat se imaginari et fiogere 
animam corpoream ; quia nomen a re ipsa non dtstinguiL Hic postulo, 
ut lectores non sint praecipites ad hoc refutandum, quod, ut spero, 
non facient, modo ad exempla quam accurate attendant, et simul ad ea 
quae sequuntur. Sp. 



TRACTATUS. VIII. 25 

licet nrascam v. g. infinitam fingere ; et postquam finxi essentiam 
animae, eam quadrare non possum etc. 60. Sed hoc examinan- 
dnm. Primo vel negant vel concedunt nos aliquid posse intelligere. 
Si concedunt, necessario id ipsum , quod de fictione dicunt, etiam 
de intellectione dicendum erit. Si vero hoc negant, videamus 
nos , qui scimus , nos aliquid scire , quid dicant. Hoc sciiicet 
dicunt, animam posse sentire et multis modis percipere non se 
ipsam , neque res quae existunt, sed tantum ea, quae nec in se, 
nec uliibi sunt, hoc est, animam posse sola sua vi creare sensa- 
Uones aut ideas , quae non sunt rerum ; adeo ut ex parte eam tan- 
quam Deum considerent. Porrodicunt, nos aut animam nostram 
taiem habere libertatem, ut nosmet, aut se, imo suam ipsam liber- 
tatem cogat. Nam postquam ea aliquid finxit et assensum ei 
praebuit , non potest id abo modo cogitare aut fingere , et etiam 
ea fictione cogitur, ut etiam tali modo cogitentur, ut prima fictio 
non oppugnetur ; sicut hic etiam cogunturabsurda, quae hicre- 
censeo , admittere propter suam fictionem ; ad quae explodenda 
non defatigabimur ullis demonstrationibus.*) 61 . Sed eos in suis 
deliriis linquendo curabimus, ut ex verbis, quae cum ipsis fecimus, 
aliquid veri ad nostram rem hauriamus , nempe hoc : Mens quum 
ad rem fictam et sua natura falsam attendit , ut eam pensitet et in- 
telligat, bonoque ordine ex ea deducat quae sunt deducenda, farfle 
laisitatem patefaciet; et si res ficta sua natura sit vera, quum 
mens ad eam attendit , ut eam intelligat , et ex ea bono ordine in- 
cipit deducere , quae inde sequuntur , feliciter perget sine uila in- 
terruptione, sicut vidimus, quod ex falsa fictione modo allata 
statim ad ostendendam eius absurditatem et alias inde deductas 
praebuit se inteUectus. 

62. NuUo ergo modo timendum erit, nos aliquid fingere, si 
modo dare et distincte rem percipiamus. Nam si forte dicamus. 



*) Quamvis hoc experientia videar concludere (et quis dicat id nil 
esse), quia deflcit riemonstratio, eara, si quis desiderat, sic babeat. 
Quum in natura nihil possit dari, quod eius leges oppugnet, sed quom 
omnia secundum certas eius lrges fiant, ut certos certis legibus suos 
producanl effecttu irrefragabili concatenatione , hinc sequitur, quod 
anima, ubi rem vere concipit, perget obiective eosdemeffeclua formare, 
Videinfra, ubi de idea falsa loquor. Sp. 



28 db onmLucTUs nnoiDATMm 

suadetur, in silvis, in iinagittibas, kt bnrtis et eeteris adesse 
nuinina; daricorpora, ex quoram sok eompoeitiotte fiat inteUe- 
ctas; cadavera rauocinari, ambalare, toqui; Deam dedpl, et 
similit. Sed idete, qate tant elaru et distmesaa, nonqaam 
possont esse falsae. Nam Ideae rarum, quee elare et dbllnete 
concipiuntur, sunt rel simpUcisaiinae, vel c o m pos it a e es idds 
simplicissimis, id est, t simpUeisaimis ideis dedactae. Qnod 
YeroideasimpUcissinianoaqneat esselalsa, poterit nnoaqnisqae 
videre, modosciat, qnidaitTernmaiTemtellectas, etsJnnilqnid 
falsam. 

69. Ntmquodidspectat, quodlbrmamTerfcofistitult, eertmn 
est, cogitttionem yertm t fclst non tantnm per denomintaonem 
extrinsectm, sed maxime per intrinsecam distingai. Namsiquis 
faber ordine concepit ftbrictm tliquam, qutmyis talis ftbrict 
nunquam exstiterit, nec etitm unquam exstitnra sit, eius nibUo 
minus cogitatio vera est,et cogitatio eadem est, sire fabrica existat, 
sive minus ; et contra si aliquis dicit , Petrum ex. gr. existere, nec 
tamen scit, Petrum existere, Ula cogitatio respectu Ulins faisa 
est, vel si mavis, non est vera; quamvis Petrus revera existat. 
Nec haec enunciatio: Petrus existit, vera est, nisi respectn iUius, 
qui certo scit, Petrum existere. 70. Unde sequiturin ideisdari 
aUquid reaJe , per quod verae a falsis distinguuntur ; quod quidem 
iam investigandum erit , ut optimam veritatis normam babeamus 
(ex data enim verae ideae norma nos nostras cogitationes debere 
determinare diximus, methodumque cognitionem esse reflexivam), 
et proprietates inteUectus noscamus : nec dicendum hanc dineren- 
tiam ex eo oriri , quod cogitatio vera est res cognoscere per primas 
suas causas , in qno quidem a falsa valde differret , pront eandem 
snpra explicui. CogitaUo enim vera etiam dicitur , quae essen- 
tiam alicuius principii obiective involvit , quod causam non habet, 
et per se et in se cognoscitur. 71 . Quare forma verae cogitauonis 
in eadem ipsa cogilatione sine relatione ad alias debet esse sita; 
nec obiectum tanqnam causam agnoscit, sed ab ipsa inteUectus 
potenUa et natura pendere debet. Nam si supponamns , inteUe- 
ctum ens aliquod novum percepisse , quod nunquam exstitit, sicnt 
aiiqui Dei inteUectum concipiunt, antequam res crearet (qnae sane 
perceptio a nnilo obiecto oriri potuit) , et ex tali perceptione alias 



TRACTATUS. IX. 29 

legitime deduceret, omnes illae cogilatiooes verae essent, et a 
nulio obiecto externo determinatae , sed a sola intellectus potentia 
et natura dependerent. Quareid, quod formam verae cogitationis 
coostituit , in ipsa eadem cogitatione est quaerendum , et ab in- 
teUectns nalura deducendum. 72. Hoc igitur ut investigetnr, 
ideam aliquam veram ob oculos ponamus , cuius obiectnm ma- 
lime certo scimus a vi nostra cogitandi pendere , nec obiectum 
aliquod in natura habere : in tali enim idea , ut ex iam dictis patet, 
facUinsid, quod volumus, investigare poterimus. Ei. gr. ad 
formandum conceptum globi fingo ad libitum causam , nempe se- 
micircuium circa centrum rotari, et ex rotatione globum quasi 
oriri. Haec sane idea vera est, et quamvis sciamus nullum in 
natura globum sic unquam ortum fuisse , est haec tamen vera per- 
ceptio et facillimus modus formandi globi conceptum. Iam no- 
tandum , hanc perceptionem affirmare semicirculum rotari , quae 
affirmatio falsa esset, si non esset iuncta conceptui globi vel 
causae talem motum determinantis, sive absolute, si haec affirmatio 
nuda esset. Nam tum mens tantum tenderet ad affirmandnm 
solum semicirculi motum , qui nec in semicircnii conceptu con- 
tinetur, nec ex conceptu causae motum determinantis oritur. 
Quare falsita* in hoc solo consistit , quod aliquid de aliqua re 
affirmetur, quod in ipsius qucm formavimus conceptu non con- 
tinetur; ut motus vel quies de semicirculo. Unde sequitursim- 
plices cogitationes non posse non esse veras; ut simplex semi- 
circuli, motus, quantitatis etc. idea. Quicquid hae affirmationis 
continent, earum adaequat conceptum, nec ultra se extendit. 
Quare nobis licet ad libitum sine ullo erroris scrupnlo ideas sim- 
plices formare. 73. Superest igitur tantum quaerere , qua po- 
tentia mens nostra eas formare possit, et quousque ea potentia se 
extendat : hoc enim invento facile videbimus summam , ad quam 
possumus pervenire , cognitionem. Certum enim est , hanc eius 
potentiam se non extendere in infinitum. Nam quum aliquid de 
aliqua re affirmamus , quod in conceptu , quem de ea formamus, 
non continetur, id defectum nostrae perceptionis indicat, sive 
quod mutilatas quasi et truncatas habemus cogilationes sive ideas. 
Motum enim semicircuii falsum esse vidimus, ubi nudus in 
menteest, eum ipsum autem verum , si conceptui globi iungatur, 



30 DE 1NTELLECTUS EMBNDATIONB 

vel conceptai alicuiuscaosae talem motom determinantis. Quod 
si de natura entis cogitantis sit, oti prima fronte videtur, eogita- 
tioncs veras sive adaeqnatas formare, certam est, ideas inadae- 
quatas ex eo tantum in nobis oriri, qood pars sumus alicuius 
entis cogitantis, cuius quaedam cogitationes ex toto, quaedam 
ex parte tantum nostram mentem constituunt. 

74. Sed quod adhuc venit considerandom , et quod chea 
flctionem non fuit operae pretiom notare, et ubi maxfana datur 
deceptio, est, quandocontingit, utquaedam, quae in imagina- 
tioneofferuntur, sint etiam in inteliectu, hoc est, quodclareet 
distincte concipiantur, quod tum, quam diu distinctum a con- 
fuso non distinguitur, certitudo, hoc est, idea vera cum non 
distinctis commiscetur. Ex. gr. quidam Stoicorum forte audrte- 
runt nomen animae , et etiam qood sit immortalis , qoae.tantom 
confuse imaginabantor; imaginabantor etiam, et simol inteili- 
gebant corpora sobtilissima cetera omnia penetrare, et a nollis 
penetrari. Qoom haec omnia simol imaginabantor, concomitante 
certitodine hoios axiomatis, statim certi reddebantor, mentem 
esse sobtilissima illa corpora , et sobtilissima illa corpora non di- 
vidi etc. 75. Sed ab hoc etiam liberamor, dom conamur ad 
normam datae verae ideae omnes nostras perceptiones examinare. 
Cavendom , oti initio diximos , ab iis , qoas ex aodito aot ab ex- 
pcrientia vaga habemos. Adde qood talis deceptio ex eo oritor, 
qood res nimis abstracte concipiont; nam per se satis clarom est, 
me illod , qood in soo vero obiecto concipio , altcri non posse ap- 
plicare. Oritor deniqoe etiam ex eo , qood prima elementa totios 
natorae non inteliigont; onde sine ordine procedendo , et natoram 
cum abstractis, quamvis sint vera axiomata, confundendo, sc 
ipsos confondont ordincmqoe natorae pervertont. Nobis aotem, 
si qoam minime abstracte procedamos, et a primis elementis, 
hoc est, a fonte et origine natorae, qoam primom fieri potest, 
incipiamns , noilo modo talis deceptio erit metoenda. 76. Qood 
aotem attinet ad cognitionem originis natorae , minime est timen- 
dum , ne eam cum abstractis confundamus. Nam quum aliquid 
abstracte concipitur, uti sont omnia universalia, semperlatius 
comprehenduntur in intellectu, quam revera in natura existere 
possunt eorum particularia. Deinde quum in natura dentur multa, 



TRACTATVS. IX. X. 31 

quorum differentia adeo est exigua, ot fere intellectum effugiat, 
tura facile (si abstracte coocipiantur) potest contingere , ut con- 
fundantur. At quum origo naturae, ut postea videbimus, nec 
abstracte sive universaliter concipi possit , nec latius possit extendl 
io intellectu , quam revera est , nec ullam habeat similitudinem 
cum mutabilibus , nulla circa eius ideam metuenda est confusio, 
modo normam veritatis (quam iam ostendimus) habeamus. Est 
Dimirum hoc ens unicum , infinitum ') , hoc est, est omne esse, 
et praeter quod nullum datur esse. *) 

X. De idea dubia. 

77. Hucusque de idea falsa. Superest, ut de idea dubia 
inquiramus, hoc est, ut inquiramus, quaenam sint ea, quae 
nos possunt in dubium pertrahere , et simul quomodo dubitatio 
tollatur. Loquor de vera dubitatione in mente, et non de ea, 
quam passim videmus contingerc, ubi scilicet verbis, quamvis 
animus non dubitet, dicit quis se dubitare. Non est enim me- 
thodi hoc emendare, sed potius pertinet ad inquisitionem per- 
tinaciae et eius emendationem. 78. Dubitatio itaque in anima 
nulla datur per rem ipsam, de qua dubitatur; hoc est, si tantum 
unica sit idea in anima, sive ea sit vera sivefalsa, nulladabitur 
dubitatio, neque etiam certitudo, sed tantum talis sensatio. 
Est enim in se nihil aliud nisi talis sensatio ; sed dabitur per aliam 
ideam, quae non adeo clara ac distincta est, ut possimus cx ea 
aliquid certi circa rera , de qua dubitatur , concludere , hoc est, 
idea, quae nos in dubium coniicit, non est clara et distincta. 
Ex. gr. si quis nunquam cogitaverit dc sensuum fallacia , sive ex~ 
perientia sive quomodocumque sit , nunquam dubitabit , an sol 
maior autminor sit, quam apparet. Inde rustici passim rairan- 
tur, quum audiunt solem multo maiorem esse, quam globum 
terrae. Sed cogitando de fallacia sensuum oritur dubitatio *) , et 

1) Haec oon sunt attributa Dei, quae ostendunt ipsius essenUam, 
nt in philosophia oslendam. Sp. 

2) Uoc supra iam demonstratnm est. Si enim tafe ens non existeret, 
nunquam posset produci ; adeoquc mens plus posset intelligere , quam 
natura praestare, quod supra falsum esse constitit. 8p. 

S) Id est, scit sensus aliquando se decepisse. Sed hoc tantum con- 
fuse scit; nam neacit quomodo aensus fallant. Sp. 



32 DB VXTMUMttVU EMENDATIONE 

si qois post dubitatfciiett acquisrferUTerameognitioiiemi 
et quomodo per eonim iostromeota res ad distaotiam reprsesen- 
teotur, tom dobiUtio iterom tollitor. 79. Uode sequitur, nos 
noo posse Terasideas in dobiom Toeare ei eo, qood fbrteattqais 
Deus deceptor eodstat, qui vd 4u maxime certis oos fallit, niai 
qoam dio ooUam habemus elaram et distinctam ideam, hoe est, 
si atteodamos ad eognitionem, quam de origine omntam reraei 
babemos, et nibil ioTeniamus, qood nos doeeat, eom non esst 
deceptorem eadem iila cognitione, qoa, qoom attendimos ad na» 
turam triaoguli , iorenimiis eius tres angulos aequales esse doobos 
rectis.. Sed si talem eogoitiooem Dei habemos , qoakm habemos 
triangoli, tom omnis dobitatio toUitur. Et eodem modo, qno 
possumus perreoire ad talem cognitionem triangoU , quamiti noo 
certo sciamos, ao aliquis summus deceptor oos laUat, eodem 
enam modo possumus pervenire ad talem Dei cogniliooem, qoam- 
Tis ooo certo sciamus , ao detur quis summus deceptor , et , modo 
eam habeamus , sufficietad tollendam, uti dixi, omnem dubita- 
tionem, quam de ideis claris et distinctis habere possumus. 
90. Porro si quis recte procedat investigando quae prins suot 
foTestiganda , nulla interrupta concatenatione rerum, et sciat, 
qoomodo quaestiones sint determinandae , anteqoam ad earum 
eogoitionem accingamor , nonquamnisicertissimasideas, idest, 
claras et distinctas habebit. Nam dubitatio nihil aliud est , quam 
sospeosio animi circa aliqoam affirmationem aot negatiooem, 
qoam affirmaret aot negaret, nisi occurreret aUquid, qooignoto 
cognitio eios rei debet esse imperfecta. Unde coUigitor, qood 
dobitatio semper oritur ex eo , quod res absque ordioe ioTesti- 
geotur. 

XI. De roemoria et oblivione. Conclusio. 

81. Haec sunt, quae promisi tradcre in hacprima parte me- 
thodi. Sed ut nibil omittam eorum, quae ad cognitionem io- 
tellectus et eius Tires possunt conducere , tradam etiam paoca de 
memoria et oblivionc; obi hoc maxime Teoit coosiderandum, 
qood memoria corroboretur ope ioteUectus , et etiam absqoe ope 
ioteUectus. Nam quoad primum , quo res magis est inteUigibilis, 
eo faciUus retinetur, et contra, qoo mioos, eo faciUos eam obli- 



TRACTATUS. XI. 33 

Tiscimur. Ex. gr. si tradam alicui copiam Terborum solntorum, 
ca multo difficilius relinebit, quam si eadem verba In formanar- 
rationis tradam. 82. Corroboratur etiam absque ope intellectus, 
scilicet a vi , qua imaginatio aut sensus, quem vocant communem, 
afficitur ab aiiqua re singulari corporea. Dico singularem ; ima- 
ginatio enim tantum a singularibus afficitur. Nam si quis legerit 
ex. gr. unam tantum fabulam amatoriam , eam optime retinebit, 
quam diu non lcgerit plures alias eius generis , quia tum sola viget 
in imaginatione. Sed si plures sint eiusdem generis, simul 
omnes imaginamur, et facile confundimur. Dico etiam corpo- 
ream; nam a solis corporibus afiicitur imaginatio. Quum itaque 
memoria ab intellectu corroboretur, et etiam sine intcllectu , inde 
concluditur, eam quid diversum esse ab intellectu, et circa in- 
tellectum in se spectatum nullam dari memoriam, nequc oblivio- 
nem. 83. Quid ergo erit memoria ? Nihil aliud , quam sensatio 
impressionum cerebri simul cum cogitatione ad determinatam du- 
rationem*) sensationis ; quod etiam ostendit reminiscentia. Nam 
ibi anima cogital de ilia sensatione ; sed non sub continua dura- 
tione; et sic idea istius sensationis non est ipsaduratio sensationis, 
id est , ipsa memoria. An vero ideae ipsae aliquam patiantur cor- 
ruptionem , videbimus in philosophia. Et si hoc alicui valde ab- 
surdum videatur, sufficiet ad nostrum propositum, ut cogifet, 
quod, quo res est singularior , eo facilius retineatur , sicutexex- 
emplo comoediae modo allato patet. Porro quo res intelligibilior, 
eo etiam facilius retinetur. Unde maxime singularem et tantum- 
modo inteiligibilem non poterimus non retinere. 

84. Sic itaque distinximus inter ideam veram et ceteras per- 
ceptiones, ostendimusque , quod ideae fictae, falsae et ceterae 
habeant suam originem ab imaginatione , boc est, a quibusdam 
sensationibus fortuitis (ut sic loquar) atque solutis, quae non 



*) Si vero duratio sit indeterminata . memoria eius rei est imper- 
fecta , qnod quisque etiam videtur a natura didicisse. Saepe enim , ut 
alicui melius credamus in eo, quod dicit. rogamus, quando etnbiid 
contigerit. Quamvis etiam ideae ipsae suam babeanl durationero io 
mente, tamen quum assueti simus durationcm determinare ope alicuius 
meosurae motus , quod etiam ope imaginationis fit, ideo nullam adhuc 
memoriam obsemmus, quae sit purae mentis. Bp. 
Spinoza II. 3 



34 DE INTELLECTU8 EMHNDATIONE 

oriuntur ab ipsa mentis potentia, sed a causis extemis, prout 
corpus sive somniando sive yigilando varios aedpit motas. Te! 
si placet, hic per imaginationem quicquid velis cape, modo sit 
quid diversum ab intellectu , et unde anima habeat rationem pa- 
tientis. Perinde enim est quicquid capias, postquam novimus 
eandem quid vagum esse , et a quo anima patitur , et simul etiam 
novimus, quomodo ope intellectus ab eadem liberamur. Quare 
etiam nemo miretur, me hic nondum probare, dari corpus etalia 
necessaria, et tamen loqui de imaginatione, de corpore et eius 
constitutione. Nempe, utdixi, est perinde quid capiam , pott- 
quamnovi, esse quid vagum etc. 

85. At ideam veram simplicem esse ostendimus aut ei sim- 
plicibus compositam, et quae ostendit, quomodo et cur aliquid 
sitautfactum sit, etquod ipsius effectus obiectivi in animapro- 
cedunt ad rationem formaiitatis ipsius obiecti ; id quod idem est, 
ac veteres dixerunt , nempe veram scientiam procedere a causa ad 
effectus; nisi quod nunquam , quodsciam, conceperunt, utinos 
bic, animam secundum certas leges agentem et quasi aliquod 
automatum spirituale. 86. Unde, quantum in initio iicuit, acqui- 
sivimus notitiam nostri intellectus , et talem normam verae ideae, 
ut iam non vereamur, ne vera cum falsis aut Gctis confundamus; 
nec etiam mirabimur, cur quaedam intelligamus, quae nullo modo 
sub imaginationem cadunt, et alia sint in imaginatione , quae 
prorsus oppugnant intellectum ; alia denique cum intellectu con- 
veniant. Quandoquidem novimus operationes illas, a quibus ima- 
ginationes producuntur , fieri secundum alias leges prorsus di- 
versas a iegibus intellectus , et animam circa imaginationem. tan- 
tum habere rationem patientis. 87. Ei quo etiam constat , quam 
facile ii in magnos errores possunt deiabi, qui non accurate 
distinxerunt inter imaginationem et intellectionem. In hos ex. gr. 
quod extensio debeat esse in loco , debeat csse finita , cuius partes 
ab invicem distinguuntur realiter, quod sit primum et unicum 
fundamentum omnium rerum , et uno tempore maius spatium oc- 
cupet, quam alio, multaque eiusmodi alia , quae omnia pcorsus 
oppugnant veritatem , ut suo loco ostendemus. 

88. Deinde quum verba sint pars imaginationis, hoc est, quod, 
prout vage ex aliqua dispositione corporis componuntur in me- 



TRACTATUS. XI. XII. 35 ** 

moria , multos conceptos Gngamus , ideo dod dubitandum , quin 
etiam verba,aeque ac imaginatio, possint esse causa multorum ma- 
gnorumque erroram, nisi magnopere ab ipsis caveamus. 89. Adde 
quod sint coostituta ad libitum et ad captum vulgi , adeo ul noo 
slnt nisi signa rerum, prout sunt in imaginatione , non autem 
prout sunt in intellcctu ; quod clare patet ex eo , quod omnibus iis, 
quae tantum sunt in intellectu, et non in imaginatione , nomina 
imposuerunt saepe negativa, uti sunt, incorporeum, infinitum 
etc. ; et etiam multa , quae sunt revera affirmativa , negative ex- 
primunt, etcontra, uti sunt increatum , independens, infinitum, 
immortale etc, quia nimiram horum contraria multo facilius ima- 
ginamur : ideoque prius primis hominibus occurrerunt, et nomina 
positiva usurparunt. Multa affirmamus et negamus , quia nature 
verborumidaffirmare et negare patitur, non vero rerum natura; 
adeoque hac ignorata facile aliquid falsum pro vero sumeremus. 

90. Vitamus praeterea aliam magnam causam confusionis, et 
quae facit , quo minus intellectus ad se reflectat. Nempe quum 
non distinguimus inter imaginationem et intellectionem , putamus 
ca, quae facilius imaginamur, nobis esse clariora, et id, quod 
iraaginamur , putamus intelligere. Unde quae sunt postponenda, 
anteponimus, etsic verus ordo progrediendi pervertitur, nec nli- 
quid legitime concluditur. 

XII. Methodi pars secunda. De duplici perceptione. 

91. Porro, ut tandem ad secundam partcm huius me- 
thodi*) perveniamus, proponam primo nostrum scopum inhac 
methodo , ac deinde m e d i a , ut eum attingamus. Scopus ilaque 
est claras et distinctas habere ideas , tales videlicet, quae ex pura 
mente , et non ex fortuitis motibus corporis factae sint. Deinde 
omnes ideae ad unam ut redigantur, conabimur eas tali modo con- 
catenare et ordinare , ut mens nostra , quoad eiusfieri potest, re- 
ferat obiective formalitatem naturae , quoad totam et quoad eius 
partes. 

•) Praecipua bufus partis regula est, ut ex prima parte sequitur, 
rccensere omnes ideas, quas ex puro intellectu in nobis invenimus, ut 
eaeab iis, quas imaginamur, dislinguantur; quod ex proprietatibus 
uniuscuiusque, nempeimaginationiset inteUectionis,erit elicieudum» Sp. 

3* 



36 DE INTELLECTUS EMENDATIONE 

• 

92. Qaoad primum , ut iam tradidimus, requiritur ad nostram 
ultimum finem , ut res concipiatur vel per solam suam essentim 
velperproximam suam eausam, Scilicet si res sit in se , sive nt 
vulgodicitur, causa sui, tum per solam suam essentiam debebit 
intelligi ; si vero res non sit in se , sed requirat eausam , ut existat, 
tum pcr proximam suam causam debet intelligi. Nam rerera co- 
gnitio effectus nihil aliud est , quam perfectiorem causae cognitio- 
nem acquirere.*) 93. Unde nunquam nobis licebit , quamdiudt 
inquisitione rerum agimus, ex abstractis aliquid concludere, et 
magnopere cavebimus , ne misceamus ea , quae tantum sunt in in- 
tellectu , cum iis , quae sunt in re. Sed optima conclusio erit de- 
promenda ab essentia aliqua particulari affirmativa , sive a vera et 
legitima definitione. Nam ab axiomatis solis universalibus non 
potest intellectus ad singularia descendcre, quandoquidem axio- 
mata ad infinita se extendunt, nec intellcctum magis ad unum, 
quam ad aliud singulare contemplanduni determioant. 94. Quare 
recta invenicndi via cst ex data aliqua deflnitione cogitationes for- 
mare : quod co feiicius et facilius procedet , quo rcm aliquam mc- 
lius definiverimus. Quare cardo totius huius sccundac mcthodi 
partis in hoc solo versatur , ncmpe in conditionibus bonae defini- 
tionis cognosccndis , et dcinde in modo cas inveniendi. Primo 
itaquo dc conditionibus dcfinitionis agam. 

XIII. De conditionibus delinitionis. 

95. Definitio ul dkaiur perfccta , debebit intimam essentiam 
rei cxplicarc , ct cavere , ne eius ioco propria quacdam usurpemus. 
Ad quod cxplicandum, ut alia cxempla omittam , ne vidcar aliorum 
errorcs velle detegcrc , adferam tantum exemplum alicuius rei abs- 
tractae, quae perinde cst, quomodocumque definiatur, circuli 
scilicct: quod si definiatur , esse figuram aliquam , cuius lineae a 
centro ad circumferentiam ductae sunt aequales , nemo non videt 
taiem definitioncm minimc cxplicare essentiam circuli, scd tantum 
eius aliquam proprictatcm. £t quaimis, ut dixi, circa figuras 
et cetera entia rationis hoc parum rcferat, multum tamen refert 



*) Nota, quod binc appareat. nihil nos de nalura posse intelligert. 
quin 5/mwlcoquitioQem primae causae siveDei ampliorem reddamus. Sf 



TKACTATUS. XIII 37 

circa entia physica et realia: nimirum, quia proprietates rerum 
non intelliguntur, quam diu earum esseotiae ignoraotur; si autem 
has praetermittimus, necessario concatenationem intellectus, quae 
naturae concatenationem referre debet , pervertemus , et a nostro 
scopo prorsus aberrabimus. 96. Ut itaque hoc vitio liberemur, 
erunt haec observanda in definitione. 

I. Si res sit creata, definitio debebit, uti diximus, compre- 
hendere causam proiimam. £x. gr. circulus secundum hanc 
legem sic esset definiendus : eum esse figuram , quae describitur 
a Unea quacumque , cuius alia cxtremitas est fixa , alia mobilis, 
quae definitio clare comprehendit causam proximam. 

II. Talis requiritur conceptus rei sive definitio , ut omnes pro- 
prielates rei , dum sola , non autem cum aliis coniuncta spectatur, 
ex ea concludi possint, uti in hac definitione circuli videre est. 
Nam ex ea clare concluditur omnes lineas a centro ad circumferen- 
tiam ductas aequales esse ; quodque hoc sit necessarium rcquisi- 
tum definitionis , adeo pcr se est attendenti manifestum , ut non 
videatur operae pretium inipsiusdemonstratione morari,nec ctiam 
ostendere ex hoc secundo requisito omnem definitionem debere 
esse affirmativam. Loquor de affirmatione intellectiva , parum 
curando verbalem , quae propter verborum penuriam poterit for- 
tasse aliquando negative exprimi , quamvis affirmative intelligatur. 

97. Definitionis vero rei increatae haec sunt requisita. 

I. Ut omnem causam secludat, hoc est, obicctum nulloalio 
praeter suum esse egeat ad sui explicationem. 

II. Ut data eius rei definitionc nullus maneat locus quaestioni, 
an sit. 

III. Ut nulla quoad mentem habeat substantiva , quae possint 
adicctivari , hoc cst , ne per aliqua abstracta explicetur. 

IV. Et ultimo (quamvis hoc notare non sit valdc necessarium) 
requiritur, ut ab eius definilione omnes eius proprietates con- 
cludantur. Quae etiam omnia attcndcnti accuratc fiunt manifesta. 

98. Dixi etiam, quod optima conclusio erit depromenda ab 
essentia aliqua particulari affirmativa. Quo enim specialior est 
idea, eo distinctior, ac proinde clarior est. Unde cognitio parti- 
cularium quam maxime nobis quaerenda cst. 



sciiti;un ct ordincm d unioncm h.ihchi 
vidcrc , anprimc n<>bis cssc ncccssarii 
sicis sive ab cntibus realibus onincs nc 
gredieodo , quoad eius fieri potcst , 
ab uoo eote reali ad aliud cns reale , e 
et universalia non transcamus , sive u 
cludamus , sive ut ea ab aliquo reali n 
euim veram progressum intellectus 
tandum , me hic per seriem causaru 
telligere seriem rerum singularium n 
seriem rerum fixarum aeternarumquc 
larium mutabilium impossibilc forctl 
quum propter earum omnem numeru 
tum propter infinitas circumstantias 
unaquaeque potest essc causa, ut 
Quandoquidem earum eiistentia nu 
earundem esscntia , sivc (ut iam dix 
101. Verumenimvero ncque ctiam c 
telligamus: siquidem rcrum singu 
non sunt dcpromendae ab carum scr 
hic nihil aliud nobis praebeat practc 



TRACTATUS. XIV. 39 ^: 



potentiam enrat nobis tanquam universalia sive genera definitio- 
num rerum singularium mutabilium , et causae proximae omnium 
rerum. 

102. Sed quum hoc ita sit, non parum difficultatis videtur 
subesse, ut ad horum singularium cognitionem pervenirc possi- 
mus ; nam omnia simul concipere res est longe supra humani in- 
tellectus vires. Ordo autem , ut unum ante aliud intelligatur , uli 
diximus, non est petendus ab corum existcndi serie, neque etiam 
a rebus aeternis. Ibi enim omnia haec sunt simul natura. Unde 
alia auxilia necessario sunt quaerenda praeter illa , quibus utimur 
ad res aeternas earumque leges intclligendum ; attamen non est 
huius loci ea tradere , neque etiam opus est , nisi postquam rerum 
aeternarum earumque infallibilium legum sufficientem acquisi- 
vertmus cognitionem , scnsuumque nostrorum natura nobis inno- 
tuerit. 

103. Antequam ad rerum singularium cognitionem accinga- 
mur, tempus erit, ut ea auxilia tradamus, quae omnia eo tcndent, 
ut nostris sensibus sciamus uti , et experimcnta certis legibus et 
ordine facere , quae sufficient ad rem , quae inquiritur, determi- 
nandam , ut tandem ex iis concludamus , secundum quasnam re- 
rum aetemarum leges facta sit, et intima eius natura nobis inno- 
tescat, ut suoloco ostendam. Hic, ut ad propositum revertar, 
tantum enitar , tradere , quae videntur necessaria , ut ad cogni- 
tionem rerum aeternarum pervenire possimus, earumque dcfini- 
tiones formemus conditionibus supra traditis. 

104. Quodutfiat, revocandum in memoriam id , quodsupra 
diximus, nempe quod, ubi mcns ad aliquam cogitationem attendit, 
ut ipsam perpendat , bonoque ordinc ex ea deducat quae legitime 
sunt deducenda , si ea falsafuerit, falsitatem deteget; sinautem 
vera , tum felicitcr perget sine ulla interruptione rcs veras inde de- 
ducere : hoc , inquam , ad nostram rem rcquiritur. Nam ex nullo 
lundamento cogitationes nostrae terminari queunt. 105. Si igitur 
rem omnium primam investigare velimus, necesse est dari aliquod 
fundamentum , quod nostras cogitationes co dirigat. Dcinde quia 
methodus est ipsa cognitio reflexiva, hoc fundamentum, quod 
nostras cogitationes dirigere dcbet, nullum aliud potest esse, quam 
cognitio eius , quod formam veritatis constituit, et cognitio iutal- 



4* 40 OE 1NTBIXECTU8 KMENDATIONE 

lectus eiusque proprieUtam et virium. Hac enim acqaisiu ftin- 
damentumhabebimus, a quo Dostras cogitationes deducemus , et 
viam, quaintellectus, prouteiusfertcapacitas, pervenire poterii 
ad rerum aeternarum cognitionem , habita nimirum ratione virium 
intellectus. 

XV. De viribus intellectus eiusque proprietatibus. 

106. Quod si vero ad naturam cogitationis pertineat veras for- 
mare ideas, ut in prima parte ostensum, hic iam inquirendum, 
quidper vireset potentiamintellectusinteliigamus. Quon- 
iam vero praecipua nostrae methodi pars est, vires inteilectus 
eiusque naturam optime intelligere, cogimur necessario (per ea 
quae in hac secunda parte methodi tradidi) , haec deducere ex ipsa 
cogitationis et intellectus deGnitione. 107. Sed hucusque nullas 
regulas inveniendi definitiones habuimus, etquiaeas traderenon 
possumus, nisi cognita natura sive definitione intellectus eius- 
que potentia , hinc sequitur , quod vel definitio intellcctus per se 
debet esse clara , vel nihil intelligere possumus. Illa tamen per 
se absolute clara non cst. Attamen quia eius proprietates , ut 
omnia , quae ex intellectu habemus , clare et distincte percipi ne- 
queunt nisi cognita earum natura : ergo deGnitio intellectus per se 
innotescet, si ad eiusproprietatcs, quas clare et distincte intelli- 
gimus , attendamus. Inteilectus igitur proprietates hic enumere- 
rous easque pcrpeudamus, dcque nostris innatis instrumcntis*) 
agere incipiamus. 

108. Intellectus proprietates , quas praecipue notavi et clare 
intelligo, haesunt. 

I. Quodcertitudineminvolvat, hocest, quod sciat res ita esse 
formaliter, ut in ipso obiective continentur. 

II. Quod quaedam percipiat, sive quasdam formet idcas ab- 
solute, quasdam ex aliis. Nempe quantitatis ideam forraat ab- 
solute , nec ad alias attendit cogitationes ; motus vcro idcas non 
nisi attendendo ad ideam quantitatis. 

III. Quas absolute format, infinitatem exprimunt; at deter- 
minatas ex aliis format. Idcam enim quanlitatis , si cam per cau- 

*) Vide supra §. 29. sqq. 



TRACTATUS. XV. 41 

sam percipit, tmn quantitatem determinat, ut quum ex motu 
alicuius plani corpns , ex motn lineae vero planum , ex motu de- 
oique puneti lineam oriri percipit; quae quidem perceptiones non 
inserviunt ad intelligeodam , sed tantom ad determinandam quan- 
litatem. Quod inde apparet, quia eas quasl ex motu oriri con- 
cipimus , quum tamen motus non percipiatur nisi percepta quan- 
litate , et motum etiam ad formandam iineam in infinitum con- 
linuare possumus, quod minimepossemus facere, si non haberemus 
ideam infinitae qnantitatis. 

IY. Ideaspositivaspriusformat, quam negativas. 

Y. Res non tam sub duratione, quam sub quadam specie 
aeternitatis percipit et numero infinito; vel potius ad res per- 
cipiendas nec ad numerum , nec ad duralionem attendit. Quum 
autem res imaginatur, eas sub certo numero determinata dura- 
tione et quantitate percipit. 

VI. Ideae, quas claras et distinctas formamus, ita ex sola 
necessitate nostrae naturae sequi videntur, ut absolute a sola 
nostra potentia pendere vidcantur; confusae autem contra. Nobis 
enim invitis saepe formantur. 

VII. Ideas rerum , quas intellectus ex aliis format , multis 
modis mens determinare potest: ut ad determinandum ex. gr. 
planum ellipseos, fingit stylum chordae adhaerentem circa duo 
centra moveri, vel concipit infinita puncta eandem semper et 
certam rationem ad datam aliquam rectam lioeam habentia , vel 
conum plano aliquo obliquo scctum , ita ut angulus inclinationis 
maior sit angulo verticis coni , vel aliis infinitis modis. 

VIII. Ideae quo plus perfectionis alicuius obiecti exprimunt, 
eo perfectiores sunt. Nam fabrum , qui fanum aliquod eicogita- 
vit, nonita admiramur, ac illum, qui tempium aliquod insigne 
excogitavit. 

109. Reliqua, quae ad cogitationem refernntur, ut amor, 
laetitia etc. nihil moror ; nam nec ad nostrum institutum pracsens 
faciunt, nec etiam possunt concipi nisi percepto intellectu. Nam 
perceptione omnino sublata ea omnia tolluntur. 

110. Ideae falsac et fictae nihil positivum habent (ut abunde 
ostendimus), per quod falsae aut fictae dicuntur; aed exsolo de- 



42 DE INTELLECTLS EMENDATIONE TRACTATIS XV. 



fectu cogniiionls ut talcs consliierantur. Iilcac crgo fnlsae el 
ficlao, qualenus tales, nihil nos de csseutifl cogilalionis docere 
possnnl; sed haec pctendii ci modo reccnsitis pmurielalibus po- 
sitivis, lioc est, ian) alUluitl conimune stnluendum esl, ei qoo 
bae propriclalcs ncccssario scquaulur, sive quo dato hae netet- 
sario deulur, et quo sublalo hace omnia tollantur. 



IV. 



BENEDICTI DE SPINOZA 



TRACTATUS 



*r 



P L I T I C U S 



1!« QCODEMOXSTBATCB, QCOMODO SOCIBTAS CBI IMPBBICM MOH- 

ABCBICCM LOCCM HABET, SICCT BT BA CBI OPTIMI IMPERART, 

DSBST ISSTITCI, KI IN TYRANMDEM LABATCB BT CT PAZ 

LIBBBTASQVE CITILM INTIOLATA MANEAT. 



EX 



PRAEFATIONE EDITORIS 

B. D. S. OPERUM POSTHUMORUM. 



— Tractatam politicum auctornoster pauloante obitum 
composuit. Suot io eo et accuratae cogitationes et stylus clarus. 
Suam sentcntiam , relictis multorum politicorum opinionibus, so- 
lidissime in eo proponit et consequentia ex antecedentibus passimf 
eiicit. Agit in quinque prioribus capitibus depolitica in genere, 
in sexto et septimo de monarchia , in octavo, nono et decimo de 
aristocratia y undecimum denique initium est imperii democratici., 
Mors autem intempestiva fuit in causa , quod bunc tractatum non 
absolverit etquod nec de legibus y nec de variis quaestionibus, quae 
politicam spectant, tractaverit, uti videre est ex epistolaau- 
ctoris ad amicumsubsequenti, quae praefationis loco 
huic tractatui politico apte praefigi et inservire pot- 
erit. 

Amice dilecte , grata tua mihi heri tradita est. Gratias pro 
cura tam diligenti, quampro me geris, ex animo ago. Hanc 
occasionem non praetermitterem , nisiin quadam re essemoccu- 
patusy quam utiliorem iudico, quaeque tibi, ut credo, magis 
arridebit % nempe in tractatu politico concinnando, quem 
ante aliquod tempus te auctore inchoavi. Huius tractatus capita 
sex iam sunt absoluta. Pr imum ad ipsum opus introductionem 
quasi continet. Secundum tractat de iure naturali; ter- 
tium de iure summarum potestatum ; quartum quaenam neg- 
otia politica a summarum potestatum gubematione pendeant; 
quintum quidnam sit itlud extremum et summum f quod societas 



46 



PBAEFATIO. 



potest eonsiderare; et semtum qua raUone imperimm mmartkt~ 

eum debeat institui, ne in tyrannidem labatur, ImprassentiS' 

rum eaput septimum traeto 9 in quo omnia praeeodentis seaU 

capiHsmemkraoramemtomordinato 

methodiee demenstro. Postea ad aristocratieum ot popmlan 

tmperium, denique adleges aHasque partieuiaros quaestimts 

politieam speetantes transibo. Hisee vate. 

PatethiQcauctorisscopiis; ted morbo fmpedftasetmofteab- 
reptus hoc opus njm ulterius, qutm ad finem aristocntiae pcr- 
ducerevaluit, p^teinadiiioditmlectorfpsee^^etitr. 



I N D E X. 



Cap. I. Introductio. 
1—3. De politices tbeoria et praxi. 

4. De auctoris consilio. 

5. De vi affecluum in bominibus. 

6. 7. Imperii causas et fundamenta naturalia non ex rationis documen- 
tis petenda , sed ex bominum communi natura seu conditione dedu- 
cenda esse. 

Cap. II. De iure naturali. 

1. Ius naturale et civile. 

2. Essentia idealis et realis. 
3 — 5. Quid sit ius naturae. 

6. Vulgaris de iibertate opinio. De primi bominis lapsu. 
1—10. De libertate et necessitate. 

11. Liber est qui ratione ducilur. 

12. De fide dala et nalurae iure solvenda. 

13. De necessitudinibus inter homines iunctis. 

14. Homines ex natura bostes. 

15. Quo plures in unum conveniont, eo omnes simul plus iuris habent. 

16. Cnusquisque tanto minus habet iuris, quanto reliqui simul ipso po- 
tentiores sunt. 

J7. De imperio eiusque triplici genere. 
18. In statu naturali peccatum non dari. 
19—21. Quid sit peccatum et obsequium. 

22. Homo liber. 

23. Iuslus et iniuslus. 

24. Laus et vituperium. 

Cap. III. De iure tummarum potettatum. 

1. Civitas, respublica, cives, subdili. 

2. Imperii ius i. q. naturae ius. 

3. 4. Ex civitatis instituto eivi non licet ex suo ingenio vivere. 

5—9. L nusquisque civis non sui , sed civitatis itris est. 
10. De religione quaestio. 
11. 12. De summarum *potestatum iure in reliqua. 
13. Duae civitates natura hostes. 
14—18. De statu foederis , belli, pacis. 



48 1K0EX. 

Cap. IV. JhtutrtXipmUkii. 

1-3. Negotia o^ae ad rempubUcam speetant. 

4—6. Quo sensu dicl possit, dvitatempeeeare; quonon. 

Cap. V. Dtoptimobnpcriiitmtu. 
1. Optimum quod ez prteteripto rationia instituitur. 
2—6. Finis statua dvilU. Imperium «ptimum. 
7. MacchUveUus dusque eoasflmm. 

Caf.YL JhtmmmrthU. 
1-3. De caiisis imperii InstitueBdt. 
4. De potestate ad unum conferenda. 
5—8. De natura imperil mooareaJd. 

PtfimdtnnmHt iwjpirff mewurcWf f_ 
9. Deurbibus. 

10. De militia dusque dudbut . 

11. De dvibus in famUias dhldendis. 

12. De agris et domibus. 

13. 14. De rege electo et nobilibus. 

15. 16. De regis consiliariis. 

17—25. De concilii supremi officiis. 

26—29. De concilio alio ad iustitiam administrandam. 

30. De aliis conciliis subordinatis. 

31. De miiitiae stipendiis. 

32. De peregrinorum iure. 

33. Delegatis. 

34. De regis domesticis et corporis eustodibus. 
85. De bello inferendo. 

36. De matrimonio regis. 

37. Imperium indivisibUe esse debet. 

38. De berede imperii. 

39. De civium obsequio. 

40. De religione. 

Cap. YII. De monarchia. 
Jmperii monarchici fundamentorum demonstratio. 

1. Monarcha non absolute* eligitur. Persarum reges. Clisses. 
' 2. Natura imperii monarchici est optima et vera. 

3. Necesse est ut monarcha consiliarios habeat. 

4. Consiiiarii necessario debent eligi. 

5. Ius regis est, unam ex latis concilii sententiis eligere. 
6—11. Magnae huius supremi concilii utilitates. 

12. Militia ex solis civibus componatur. 

13. Qua ratione consiiiarii sint digendi. 

14. 15. Regis securitas. Testimonia historica. 

16. Urbes muniendae. 

17. De militibus auxiiiariis militiaeque imperatoribus. 

18. Civcs inter se famUiis distinguendi. 



INDEX. 49 



19. Solum communis civiutis ioris esto. 

20. Nobiles nulli nisi a rege oriundi. 

21. ludices in annos quosdam constituendi. 

22. Militiae nullura decernendum esse stipendium. 

23. De peregrinis et regis sanguine propinquis. 

24. De regis matrimonii periculU. Testimonia historica. 

25. De iure succedendi in regno. 

26. De iure Deum colendi. 

27. Natura una et communis hominum omnium est. 

28. De imperio omnium constantiore. 

29. De imperii consiliis vix ceiandis. 

80. Exemplum Arragonensium imperii. % 

31. Multitudinem satis amplam libertatem sub rege servare posse. 

Cap.YIII. V* aristocratia. 

1. Quid sit imperium aristocraticum. Patrieii. 

2. Imperium aristocraticum magno patrieiorum numero consure debet. 

3. Discrimen inler monarchiam et aristocratiam. 

4—4. Imperium aristocraticum magis quam monarchicum ad absolu- 
tum accedit. 

7. ldem libertati consenrandae aptius esU FundammUa imptrii ari- 
ttocTcUiciy ubi una urbt totiut imperii eaput ett. 

8. De urbibus muniendis. 

9. De militia eiusque ducibus. 

10. De agris et fundis rendendis. 

11. De conciiio supremo palricioram. 

12. De causis interitus aristocratici imperii. 

13. Primaria huius imperii lex , ne paulatim in oligarchiam transeat. 
14. 15. Patricii eligendi ex familiis quibusdam. 

16. De loco et tempore congregationis. 

17. De ofGciis concilii supremi. 

18. De concilii rectore seu principe. 

19. Aequalitas inter patricios senranda. 
20—25. De syndicis eorumque offlciis. 
26. 27. De imperii ministris. 

28. Suffragia calculis ferenda. 

29—33. De senatu s. secundo concilio. 

34—36. De senatus praesidibus eorumque vicariis. Gonsules. 

31—41. De tribunali s. iudicum collegio. 

42. Proconsules urbium et provinclarum. lus urbium vicinarum. 

43« ludices in urbe quavis constituendi. 

44. Ministri imperii ex plebe eligendi. De eis qui sunt a secretis. 

45. De aerarii tribunis. 

46. De religionis exercendae et dicendi libertate. 

47. De habitu et statu patriciorum. 

48. De iureiurando. 

49. De academiis et liberUte docendi. 

Spin osa II. 4 



60 



JQfDEX. 



Cap. IX. Ot mrUUeratU. 

1. D* impiri* arutoeratic* pt$d phtrii wrbo$ tentnt. 

2. Urbes uniUe. 

3. De rationfbus inter utramque aristocratiam paribus. 

4. De communi urbiom vinetuo per fenatum et fomm. 

5. Imperii conefllum fupremum et tenatuf . 

8. De hoo conoilio eonYoeando, de dudbuf ezetdtos et lefatia eligen- 

dif, deordinumpraefidlbuf , iudtcibusal. 
T. De cohortium dueibof rt millttae tritanis. 
8. De Tectigalibus. 
8. De seoatorum emolumentU et oonreniendl loco. 

10. De ooneiliii et syndieif • ingolanim nrbfum. 

11. Urbium oonf ulea. 

12. Urbium iudicef. 

1S. De urbibua quae aul iurif non fnnt. 

14. 15. Hoo imperium ariftoemtieom eiteri praeferendiim. 

Gaf. X. D* arutoeratia. % 

1. Primariaoausa, cur arif tocratica imperia difsobuntur. De dicta- 
tore. 

2. De concilio supremo. 

3. De plebis tribunis Romanorum. 

4. De syndicorum auctoritate. 

5. Leges sumpluariae. 

6. 7. Viiia non directe , sed indirecte prohibenda esse. 
8. Honores et praemia refutantur. 

9. 18. Imperium aristocralicum stare potef t. 

Cap. XI. Dt democratia. 

1. 2. Discrimen democratiae et aristocratiae. 

8. Pe natura democratiae. 

4. Feminae a regimine seoludendae. 



CAP. L Introductio. 

1. Affcctns, quibus conflictamur, concipiunt philosopbi veluti 
vitia , in quae homines sna culpa labuntur ; qnos propterea ridere, 
flere , carpere vel (qni sanctiores videri volunt) detestari solent. 
Sic ergo se rem divinam facere et sapientiae cnlmcn attingere cre- 
dunt, quando humanam naturam, quae nullibi est, multis modis 
laudare et eam, quae revera est, dictis lacessere norunt. Ho- 
mines namque non nt sunt, sed ut eosdem esse vellent, concipiunt. 
Unde factumest, ut plerumque pro ethica satjram scripserint, 
et nt nunquam politicam conceperint, quae possit ad usum re- 
vocari; sed quae pro chimaera haberetur, vel quae inUtopia vel 
in illo poetarum aureo saeculo , ubi scilicet minime necesse erat, 
institui potuisset. Quum igitnr omnium scientiarum , quae usum 
habenl, tum maxime politlces theoria ab ipsius praxi dis- 
crepare creditur , et regendae reipublicae nulli minus idonei aesti- 
mantur, quam theoretici seu philosophi. 

2. At politici contra hominibus magis insidiari , quam con- 
sulere creduntur, et potius callidi, quam sapientes aestimantur. 
Docuit nimirum eosdem experientia , vitia fore , donec homines. 
Humanam igitur malitiam praevenire dum student , idque iis arti- 
bus, quas expericntia longo usu docuit, et quas homines magis 
metu, quam ratione ducti exerceresolent, religioni adversari vi- 
dentur, theologispraecipue, qui credunt summas potestates de- 
bere negotia pnbUca tractare secundura easdem pietatis regnlas, 
quibus vir privatns tenetnr. Ipsos tamen politicos multo felicius 
de rebus politicis scripsisse , quam philosophos , dubitari non pot- 
est. Nam qnoniam expericntiam magistram habuerunt, nihil 
docuerunt, quod ab usu remotum esset. 

3. Etsane mihi plane persuadeo, experientiam omnia civita- 
tum genera, quae concipi possunt , ut homines concorditer vivant, 
et simul media, quibus multitudo dirigi seu quibns intra certos 

4* 



52 TJUCTATUS POLlTiCI 

limites contineri debeat, ostendisse; iU ut non credam, nos posie 
aliquid , qaod ab experientia sive praii non abhorreat, cogfutiont 
de hac re asseqni , quod nondnm expertnm compertumque sit. 
Namhomines ita comparati sunt, ut extra commune aliquodh» 
vivere nequeant ; iura autem communia et negotia publica a viris 
acutissimis, sive astutis sire callidis, instituU et tracUta sunt; 
adeoque vix credibile est, nos aliquid, quod communi societau 
ex usu esse queat, posse condpere, quod occasio seu casusnoD 
obtulerit , quodque homines communibns negottis intentt suaeqaa 
securiuti consuIenUs non viderint. 

4. Quum fgitur animum ad politicam applicuerim, nftfl 
quod novum vel inauditum est, sed tantum ea, quae cum praxi 
optime conveniunt, certa et indubiUU ratlone demonstrare, ant 
ex ipsa humunae naturae conditione deducere intendi; et ut ea, 
quae ad hanc scientiam specUnt , eadem animi liberUte , qua res 
mathematicas solemus, inquirerem, sedulo curavi, humanas actio- 
nes non ridere , nonlugere, neque detesUri , sed intelligere: al- 
que adeo humanos aflectus , ut sunt amor, odium, ira, invidia, 
Kloria , misericordia et reliquae animi commotiones non ut hn- 
manae naturae vitia , sed ut proprieUtes contemplatus sum , qute 
ad ipsam ita pertinent, ut ad naturam aeris aestus, firigus, tem- 
pesus , tonitru ct alia huiusmodi , quae, UmeUi incommoda sont. 
neccssaria tamen sunt, certasquehabent causas,perquaseonimna- 
turam intelligere conamur, et mens eorum vera contemplatione ae- 
que gaudet, ac earum rerum cognitione, quae sensibus graue saot. 

5. Est enim hoc certum et in nostra ethica verum ess& demon- 
stravimus*) , homines necessario affectibus esse obnoxioi et iti 
ronstitutos esse, ut eorum, quibus male est, misereantur, et 
quibus bene est, invideant, et ut ad vindicUm magis, quamad 
roisericordiam sint proni , et praeterea unumquemque appetert, 
ut reiiqui ex ipsius ingenio vivant, et ut probent, quod ipse pro- 
bat, etquodipserepudiat, repudient. Unde fit, utquumomnes 
pariter appetant primi esse , in contentiones veniant et , quannun 
possunt, nitantur sc invicem opprimere , et qui victor evadit ma- 



•) Vid. Spinozae ethic. p. III. etlV, inprimis IV, 4. coroll. III, Sl. 
MCbol. et 32. xchol. IV. append. 13. 



cap. i. 11. 55 

gis glorietur, quod alteri obfuit, qaam quod sibi profuit. Et 
quamvis omnes persuasi sint , religionem contra docere, ut unus- 
quisque proximum tanquam se ipsum amet, boc est, ut ius alterius 
perinde ac suum defendat, banc tamen pcrsuasionem in affectus 
parum posse ostendimus. Valet quidem in arliculo mortis, quando 
scilicet morbus ipsos affectus vicit et bomo segnis iacet, vel in 
templis, ubi bomines nullum exercent commercium; at minime 
in foro vel in aula , ubi maximc necesse esset. Ostendimus prae- 
terea, raUonem multum quidem posse affectus coercere et mo- 
derari ; sed simol vidimus viam, quam ipsa ratio docet, perarduam 
esse 1 ), ita ut, qui sibi persuadent posse multitudinem vel qui 
publieis negotiis dislrahuntur, induci, ut ex solo rationis prae- 
scripto vivant, saeculum poetarum aureum seu fabulam somnient. 

6. Imperium igitur, cuius salus ab alicuius fide pendet et cuius 
negotia non possunt recte curari , nisi ii , qui eadem tractant , fide 
veHntagere, minime stabile erit, sed, ut permanere possit, res 
eios publicae ita ordinandae sunt, ut qui easdem administrant, 
sive ratione ducantur sive affectu, induci nequeant, utmale fidi 
sint seu prave agant. Nec ad imperii securitatem refert, quo animo 
homines inducantur ad res recte administrandum , modo res recte 
administrentur. Animi enim libertas seu fortitudo privata virtus 
est; at imperii virtus securitas. 

7. Denique quia omnes homines sive barbari sive culti sint, 
eonsoetndines ubique iungunt et statum aliquem civilem formant, 
ideo imperU causas etfundamenta naturalia non ex rationis do- 
cumentis petenda, sed ex hominum communi natura seu condi- 
tione dedueenda tunt y quod in sequenti capite facere constitui. 

CAP. IL De hire naturali. 

1 . In nostro trtctatu theologico-politico deiurenaturali 
et civili egimus *) et in nostra ethica explicuimus, quid pecca- 
tum, quidmeritum, quid institia, quid iniustitia 3 ) et quid de- 



1) Vid. eth. V, 42. schol. 

2) Vid. Iract. theol.-pol. cap. 16. 
3; Vid. ethic. IV, 3T. schoL 2. 



54 TRACTATUS POLTTICI I 

nique humant libertas sit.*) Sed ne il, qni hnnc tmcttnmb- 1 
gunt, opns habeant ea, quae ad hnnc ipsnm tracUtnm aatxlat I 
speetant, in aliis quaerere, ea hic iterum eiplieare et tpodfefci I 
demonstrare constitui. I 

2. Res quaecnmqne natnralis potest adaequtte condpi t wm I 
existat sive non exiattt. Ut igitur rernm naturaJinm ciitt esf 1 
principium , sic eamm in existendo perseTerantia ex avum onV I 
nitione non potest conclndi. Nam earnm easentia idealis etdai I 
est, postqnam existere inceperunt, qnam antequtm esisteieat| 
Ut ergo earnm existendi principinm ex earnm easentia aequiat*| 
qnit, sic nec earnm in existendo perseTerantia: ted eadeaata-l 
tentia, qnaindigent, nt existere incipiant, indigent 9 at exittatl 
pergant. Ex quo sequitur, rerum ntturtlium potentitm, atil 
existunt, et consequenter qua operantur, nullam aiitm esse posee, 
quam ipsam Dei aeternam potentiam. Nam si quae alit crettt 
esset, nonpossetse ipsam, et consequenter neqne res naturaks 
conservare ; sed ipsa etiam eadem potentia , qua indigeret nt crtt- 
retur , indigeret ut in existendo perseverareL 

3. Hincigitur, quod scilicet rerum natnraliumpotentia, qn 
existunt et operantur, ipsissima Dei sit potentia, facile intelligi- 
mus , quid ius naturae sit. Nam quoniam Deus ius ad omoii 
habct et ius Dei nihil aliud est, quam ipsa Dei potentit , quatenos 
haec absolute libera consideratur, hinc sequitur, unamqusmqoe 
rem naturalem tantum iuris ex natura habere , quantum potentiae 
habet ad existcndum et operandum ; quandoquidem uninscuiusqna 
rei naturalis potentia , qua existit et operatur , nulla alit est, quaa 
ipsa Dei potentia, quae absolute libera est. 

4. Pcr ius itaquc naturae intclligo ipsas naturae leges seu re- 
gulas, secundum quas omnia fiunt, hoc est, ipsam naturae po- 
tcntiam. Atque adeo totius naturae , et consequcnter nniuscuius- 
que individui naturalc ius eo usque se extendit , quo eius potentia; 
et consequcnter quicquid unusquisque homo ex legibus suae na- 
turac agit t id summo naturae iurc agit, tantumque in naturam 
habct iuris , quantum potentia valet. 



*) Yid. etbic. II , 48. ct 41). schol. 



cap. ii. 55 

5. Si igjtur cum humana natura ita comparatum esset, ut ho- 
ilnes ex solo rationis praescripto viverent, nec aliud conarentur; 
im naturae ius, quatenus humani generis proprium esse con- 
ideratur, scla rationis potentia determinaretur. Sed homines 
tagis caeca cupiditate, quam ratione ducuntur; ac proinde Ao- 
muan naturaUs potentia sive ius non ratione , sed quocumque 
ppetitu, quoadagendumdeterminantur, quoque se consenrare 
onantur, definiri debet. Equidemfaleor, cupiditates i!las, quae 
iratione non oriuntur, non tam actiones, quam passiones esse 
mnanas. Yerum quia hic de naturae universali potentia seu iure 
gfmns , nullam hic agnoscere possumus differectiam inter cupi- 
itates, quae ex ratione, et inter illas , quae ex aliis causis in nobis 
igenerantur; quandoquidem tam hae, quam illae effectus na- 
orae sunt; vimque naturalem explicant, qua homo in suo esse 
teneverare conatur. Est enim homo , sive sapiens sive ignarus 
ift, naturae pars et id omne, ex quo unusquisque ad agendum de- 
erminatur, ad naturae potentiam referri debet, nempe quatenus 
laec per naturam huius aut illius hominis definiri potest. Nihil 
lamque homo , seu ratione seu sola cupiditate ductus , ag!t nisi 
ecundum leges et regulas naturae, hoc est (per art. 4. huius cap.) 
&naturaeiure. 

6. Al plerique, ignaros naturae ordinem magis perturbare, 
raam sequi credunt, et homines in natura veluti imperium in im- 
terio eoncipiunt. Nam mentem humanam a nullis causis natura- 
ibus statuunt produci , sed a Deo immediate creari , a reliquis 
ebns adeo independentem , ut absolutam habeat potestatem sese 
leterminandi et ratione recte utendi. Sed experientia satis super- 
fue docet, quod in nostra potestate non magis sit, mentem sanam, 
[nam corpus sanum habere. Deinde quandoquidem unaquaeque 
es, quantuminseest, suum esse conserrare conatur, dubitare 
leqnaquam possumus , quin , si aeque in nostra potestate esset, 
am ex rationis praescripto vivere, quam caeca cupiditate duci, 
imnes ratione ducerentur et vitam sapienter instituerent; quod 
ninime fit. Nam trahit sua quemque voluptas.*) Nec theologi 
lanc dimcultatem tollunt, qui scilicet statuunt huius impotentiae 



•) Virgil.ecl.2,65. 



56 TRACTATUS POUTICI 

causam hamanae natarae vitium sen peecatom essc, quod 
nem a primi parentis lapaa traxerit. Nam al etiam in primiko- 
minispotestalefaittamstare, quamlabi, etmentis eompos erat 
et natora integra, qui fieri potnit, at sciens pradensqne kpses 
faerit? Atdicunt, eum a diabolo deeeptum faisse. Yemm qab 
ilie fuit, qai ipsam diabolam deeepit? Quis, inqaam, ipsua 
omnium creatararam intelligentiam praestantissimum adeo ames- 
tem reddidit, nt Deo maior esse Toluerit? Nonoe enim se ipeun, 
qui mentem sanam habebat, suumque esse, quantom in se erat, 
eonservare eonabatar? Beiode qai fieri potait, at ipse prinmt 
Lomo, qai mentis eompos erat et suae voiuntatis dominus, se- 
duceretur et mente pateretar eapi ? Nam si potestatem haboit , rt- 
tione recte utendi, decipi non potuit; nam quantum in se firit, 
conatus est necessarlo suum esse mentemque suam sanam eon- 
servare. Atquisupponitur, eum boc in potestate habuisse : ergo 
mentem suam sanam necessario conservavit, nec decipi potuit 
Quod ex ipsius historia falsum esse constat. Ac proinde fatendum 
est, quod in primi hominis potestate non fuerit , ratione recte uti, 
sed quod , sicuti nos , affectibus fuerit obnoxius. 

7. Quod autem homo , ut reliqua individua, suum esse, qoan- 
tuminscest, conservare conetur, negare nemo potest. Namsi 
hic aliqua concipi posset differentia, inde oriri deberet, quod homo 
voluntatem haberet liberam. Sed quo homo a nobis magis liber 
conciperetur, eo magis cogeremur statuere, ipsum sese necessario 
debere conservare et mentis compotem esse, quod focile unos- 
quisque, qui libertatem cum contingentia non confundit, mibi 
concedet. Est namque libertas virtus seu perfectio. Quicquid 
igitur hominem impotentiae arguit, id ad ipsius libertatem referri 
nequit. Quare homo minime potest dici liber, propterea quod 
potest non existere vel quod potest non uti ratione; .sed tantum 
quatenus potestatem habet existendi et operandi secundum hu- 
manae naturae leges. Quo igitur hominem magis liberum esse 
consideramus, eo minus dicere possumus, quod possit ratione 
non uti et mala prae bonis eligere ; et ideo Deus, qui absolute liber 
existit, inteUigit et operatur necessario etiam , nempe ex suae na- 
turae necessitate existit, intelligit ct operatur. Nam non dubium 
est, quin Dcus eadem , qua eiistit, libertate operetur. Utigiiur 



cap. ii. 57 

ex ipsius naturae necessitate existit, ex ipsins etiam naturae neces- 
litateagit, hocest, libere absolute agit. 

8. Concludimus itaque , in potestate uniuscuiusque hominis 
iod esse ratione semper uti et in summohumanaelibertatisfasogio 
»sse ; et tamen unumquemque semper , quantum in se est, comri 
laom esse consenrare, et (quia unusquisque tantum iuris habtt, 
juantum potentia valet) quicquid unusquisque , sive sapiens siv* 
gnarus, conatur et agit, id summo naturae iureconari etagere. 
Ex quibus sequitur ius et institutum naturae , sub quo omnes na- 
icuntur homines et maxima ex parte vivunt , nihil , nisi quod nemo 
cnpit et quod nemo potest, prohibere, non contentiones , non 
odia, non iram, non dolos, nec absolute aliquid, quod appeti- 
Lus suadet , aversari. Nec mirum. Nam natura non legibus hu- 
manae rationis, quae non nisi hominum verum utile et conserva- 
tioQem intendunt , continetur; sed infinitis aliis , quae totius na- 
tnrae, cuius homo particula est, aeternum ordinem respiciunt, 
es cuius sola necessitate omnia individua certo modo determinan- 
tur ad existendum et operandum. Quicquid ergo nobis in natura 
ridiculum, absurdum aut malum videtur, id indeest, quodres 
Cantum ex parte novimus, totiusque naturae ordinem et cohaeren- 
tiam maxima ex parte ignoramus , et quod omnia ex praescripto 
nostraeratioois ut dirigerentur volumus ; quum tamen id, quod ralio 
malom esse dictat, non maium sit respectu ordinis et legum uni- 
versae naturae, sed tantum solius nostrae naturae legum respectu. 

9. Praeterea sequitur, unumquemque tam diu alterius esse 
iuris, quam diu sub alterius potestate est, et eatenus sui iuris, 
quatenus vim omnem repeiiere damnumque sibi iliatum ex sui 
animl sentcntia vindicare , et absolute quatenus ex suo ingenio vi- 
rare potest. 

10. Is alterum sub potestate habet, quem ligatum tenet, vel cui 
arma et media sese defendendi aut evadendi ademit, Vel cui metum 
iniecit, vel quem sibi beneficio ita devinxit, ut ei potius, quam sibi 
morem gerere et potius exipsius, quam ex sui animisententiavivere 
veliU Qui primo vel secundo modo alterum in potestate habet, 
efas tantum corpus, non mentem tenet; tertio autemvelquarto tam 
ipaius roentem, quam corpus sui iuris fecit ; sed non nisi durante 
metn vel spe ; hac vero aut illo adempto manet alter sui iuris. 



» 




11. Il 

qUSttaUS 

eatesos sai iuris 

Im* quis h— t 

ssveotis fociilariftnf 

eaiaru esse, qui 

dieantar. Alqae adeo 

laaleaosntkaedacUv, qoia 

aus naturai poaiunf adacqnalc intefljgi, ad 

tor , tamefsi ei iie Deceseerio ad agendaaa 

libertas (ot art.7. buias cap. osteadimos) 

toflit, sedponit. 

12. Fides tlicai daU, qas sJiquis sohs Yerbis poflkUaa est, 
se hoe aot iilud factarum , qaod pro sao iare oniiUere poterat , nl 
contra, Um dia raU maoet, quam diu eius, qui fidem dedit, 
noo muUtur voluntas. >am qui potesUtem habet soKendi fidea, 
is revera suo iure non cessit; sed verba Untum dediL Siigitur 
Ipse, qui naturae iure sui iudex est, iudicaTerit, seu recte ses 
prave (nam errare humaoum est) , ex fide dau plus damni , quaa 
atiliutis sequi , ex suae mentis sententia fidem solvendam esse 
censet, et naturae iure (per art. 9. huius cap.) eaodem solvet. 

13. Si duo simul cooveoiaot et vires iuogaot, plus simol pos- 
sunt, et coosequeoter plus iuris io oaturam simui habent, quasi 
oterque solus ; etquo pluronecessitudinessiciuoxerintsuas, eo 
omoes simui plus iuris habebuot. 

14. Quatenus homines ira , iovidia aut aliquo odii affectn con- 
flictantur, eatcous diverse trahuotur et iovicem contrarii sont, et 
propterea eo plus timendi , quoplus possunt, magisque cailidi et 
astuti sunt , quam rcliqua aoimalia ; et quia homines ut plurimum 
(ut io art. 5. praec. cap. diximus) his affectibus oatura suot ob- 
noxii , suot ergo homioes ex oatura hostcs. Nam is mihi maximus 
hostis, qui mihi maxime timeodus et a quo mihi maxime cavendum 
cst. 

15. Quum autem (perarU 0. huius cap.) in sUtu naturali lam 
diu unusquisque sui iuris sit, quam diu sibi cavere potest, ne ab 
alio opprimatur ct uous solus frustra ab omnibus sibi cavere cone- 
tur, hincsequitur, quam diu ius humaoum oaturale uniuscuius- 



cap. ii. 59 

que potentia determinatur et uniuscuiusque cst, tam dla Dallam 
esse; sed magis opinione, quam re constare, quandoquidem 
nulla eios obtinend